Adverbios Quechua
Adverbios Quechua
Adverbios Quechua
Kaypi Aquí
Chaypi allí, ahí
Waqpi/haqaypi Allá
Kayninta Por Aquí
Kaymanta De Aquí
Karupi Lejos
Kayllapi /qayllapi Cerca
Kaychallapi cerquita
Ñaupaqpi Delante/adelante
Uraypi Abajo
Urayman hacia abajo
LlUq’ipi Izquierda
Pañapi Derecha
Wichaypi Arriba
Qhipapi Detrás
Ukhupi adentro
Hawapi afuera
Hawaman hacia afuera
Chimpapi frente
Chimpamanta del frente
Patapi encima
Chawpi Medio (Centro)
Chawpipi en el medio
Chawpimanta desde el medio
Chawpikama hasta el medio
Kaypi Aquí/Acá
Kayllapi justo aquí
Kaykama Hasta aquí
ORACION SIMPLE
Hunt’a rimaykuna:
oraciones. Qosqoman
Kunallan ch’usasaq Noqa
tutamanta hamusaq
Noqa runa simita kunan
yachashani Noqa sapa
p'unchay llank'ani
Noqa Limaman kunan ch'usani
sarata Kunallan q’episaq
Lucia yachaywasiman paqarin
rinqa Julio killan killan pichan
ÑAWI: En términos generales, estas oraciones tienen una respuesta afirmativa (arí)
o negativa (mana/manan), el sufijo -chu acompaña al elemento por el cual se
pregunta, el elemento que se debe enfatizar, ejemplo:
Qayna p’unchaychu taytayki wasita picharan? ¿Barrio tu padre la casa el día de ayer?
Qayna p’unchay taytaykichu wasita picharan? ¿Barrio tu padre la casa el día de ayer?
Qayna p’unchay taytayki wasitachu picharan? ¿Barrio tu padre la casa el día de ayer?
Qayna p’unchay taytayki wasita picharanchu? ¿Barrio tu padre la casa el día de ayer?
Taytayki wasita Qayna p’unchaychu picharan? ¿Barrio tu padre la casa el día de ayer?
Qhawarichiykuna.
Gina kunanqa khuyay qawashan Waway llanp’u
llanp’ulla lulun
1. Noqa qonqaylla takisaq
2. Pay osqhayllata llank´an
3. Chay qharikuna osqayllata challwanku
4. Noqaqa pataraTA yanqa rantini.
5. Juanaqa khuyaykhuyaylla waqashan
6. Pay osqhaylla phawan (David)
7. Paykuna kusikusilla tusushanku(julio)
8. Papaqa sasata wiñan.(arley)
9. Hamuy aqnata ruwanki.
10. Chay runa millaymi (rocio)
11. Awichay susikullawan purishan
12. Ñañaymi qonqaylla tusunqa(sabína)
13. Qan sasata waqanki(shely)
14. Chay sipaskuna osqhaylla wayk’unku
15. luzcha lawata allinta wayk'un
16. Kay onqoy qonqaymanta hamurun.
17. Zenovia Osqhaylla awanki (zenovia)
18. chay wayna osqhaylla purín (ese joven rápido camina) (martin)
19. Noqa osqhaylla purisaq = yo caminare rápido (luz mila)
20. Chay erqe allillamanta rishan(pamela)
21. chay ñañay osqhaylla allinchan (Karen)
22. Noqa pujllay kanchaman paqarin osqhaylla purisaq(raul) yo mañana caminare rápido al estadio
23. Chay warmi runasimita atiylla yacharan Es mujer aprendió fácil el quechua (jesus)
24. noqa ñak´ayllamanta chayani
25. Diegoq wakakunan osqhaylla purinku
26. Waynakuna allinta llank’asun
27. Warmiy allinmi qashan
28. CHAQRAPI OSQHAYLLA YANAPAWANKI
29. Yachachiq payta millayta phiñakuran
30. Paolacha wasita khuyaykuylla rinqa
31. Taytay allin runan
32. Noqa puriyta mana allillamantachu munani.
33. Pabloqa susikullawan tusushan
34. Pabloqa manan susikullawanchu tusushan
35. Yachachiq kunanqa yachachishan
36. Yachachiq manan kunanchu yachachishan
1. Ancha Mucho,
2. Ancha achkha demasiado, bastante
3. Achkha bastante
4. Sinch´i achkha mucho, harto
5. Pisi Poco
6. Pisilla poquito
7. Ancha pisi muy poco
8. Tukuynin todo
9. Kuchkan lamitad
10. Ch’usaq vacío
11. q’ala sin nada
12. Sapan solo
13. Machkha cuanto
14. Wakin algunos
15. Junt´a lleno
16. Chanin justo
Qhawarichiy:
Nishu
para
Askha
naranja
Naranjata askhaTA mijuni
Sufijo wan:con
yo camino con martin noqa
martinwan purini
Fabiana camina con su perro Fabian
alqonwan purín
1. Ari Si
2. Chiqan Verdad
3. Jina asi
4. jinalla así es
5. ajinapunin asi siempre es
6. sut´inta claro, verdad
7. Ch´uwancha aclarando
Hunt’a rimaykuna.
1. Mana No
2. Manaraq Todavía
3. Ama no vas a querer
4. Nillataq tampoco
5. Manacha quizá, no creo
6. Manaña ya no
7. Amaña basta
8. Manapuni no siempre
9. Manalla no se puede
Hunt’a rimaykuna.
1. Noqa mikhunata manan munanichu.
2. Ususiy aychata manan mikhunchu.
3. Ñañayqa maNAN ñawinta maqllisqachu
4. noqanchis manan chajrata risunchu
5. Noqa HauqaypataMAN manan Purinichu
6. Noqa, asnupi manañan risaqchu.
7. Zoraidaqa ch'arkita manan munanchu (Zoraida)
8. Noqa QOsQopi manan tiyanichu (lita)
9. Lauracha clasesninchista Manaraq Haykumunchu /yaykumunchu. (Michael)
10. awichaymi añawita manañan mijunchu. (LISBETH)
11. mantay t'antaTA manan mikhunchu (katy)
12. noQa pujllaYta manaN munanichu.(lucy)
13. waway mikhunata manan wayk´unchu. (Hermer)
14. noqa intichay P’unchay manan llank'anichu...(milagros)
15. Noqa estadiupi/ PUKLLAY KANCHAPI manan pujllanichu (ilich omar)
16. Noqa phawayta manan munanichu (nora) yo no quiero correr
17. noqa sarata manan rantisaqchu( Martha)
18. Yerucha yana t’antata manan mihuYta munanchu (Rosa)
19. Juanacha añawita manan rantinchu ( Monica)
20. taytay t'antata manan munanchu(Edelmira)
21. noqa wasiYpi manan mijuniCHU (Liset)
22. ñañaymi qayna killa mana hamuranCHU(Rossmery)
23. Pay mayupi manaraq wayt'anchu(Gabriela)
24. Noqa Limata manan riymanchu(Jesica)
Hunt’a rimaykuna.
1. Walter Imaynachá Mariawan tiyaran
2. Qan ichapaschá ankawasikama rinki
3. Noqa Hinachá suntur wasiman risaq
4. Paykuna Kunanchá k’ijllupi purinqaku
Amapunin/amapuni no siempre
Amaraq todavía
Amapas aunque no
Amaña ya no
Hunt’a rimaykuna.
1. qan tutapi wasiykimanta ama lloqsinkichu.
2. kAROL CHAKAPI AMA P' ITANKICHU
3. Julio llaqtapi ama rimankichu
4. Qan wasita aman ruwankichu
5. Amaru papata amaraq mikhunkichu
6. Inti, k’ijllupi ama puriychu
7. Payqa Kunan p'unchay AMARAQ tusunqaCHU
8. Chay raymiman amapas riymanchu karan
9. Rosacha paqarin amaraq hamunkichu
10. Jose antarata amaña rantinqachu
11. Paqarin Machaqmasiywan amapuni tupasaqchu
12. Ollanta mayupi amaña pujllaychu
13. Juan, Rosataqa amapunin maskhankichu
14. Carlos, paqarin amaraq hamunkichu
15. Gabriela ñanpatapi ama pujllankichu
16. Raul orqopi amapunin purinkichu
17. hakay chimpaman amaraq riychu
18. Agustín Yachaywasipi aman mijunkichu
19. MARIA TUSUNA WASIPI AMA UJYANKICHU
20. Rafael raymiman amañapas riychu(ARMIDA)
21. Erqe ama waqankichu
Raq = todavía
Noqaraq mikhusaq = todavía yo comeré
Mariacharaq wayk’uchun = tadavia Marita que
cocine
ADVERBIO INTERROGATIVO: TAPUKUQ SIMICHAQPA
K’ASKAQNINKUNA.
I.
son los que determinan el carácter interrogativo de la oración
estos son.
Qhawarichiykuna