Riga

Riga; Rīga; Rīga
	Letoniako estatuko hiria
	Irudi gehiago
Administrazioa
Herrialdea	Letonia
Alkatea	Aivars Aksenoks
Sorrera	1201
Alkatea	Vilnis Ķirsis
Izen ofiziala	Rīga
Jatorrizko izena	Rīga
Posta kodea	LV-1000
Geografia
Koordenatuak	56°56′51″N 24°06′25″E / 56.9475°N 24.1069°E
Azalera	307,17 km²
Altuera	8
Mugakideak	Jūrmala, Mārupe Municipality (en) , Olaine udalerria, Ķekava udalerria, Salaspils udalerria, Ropaži Municipality (en) , Ādaži udalerria, Garkalne udalerria, Carnikava udalerria, Babīte udalerria, Mārupe udalerria, Ķekava udalerria eta Stopiņi udalerria
Demografia
Biztanleria	605.273 (2024ko urtarrilaren 1a); −54.914 (2023)
Dentsitatea	1.991 bizt/km²
Herritarra	rigatar
Informazio gehigarria
Sorrera	1201
Telefono aurrizkia	66-67
Ordu eremua	Ekialdeko Europako Udako Ordutegia eta Ekialdeko Europako Ordua
Hiri senidetuak	Kiev, Vilnius, Tbilisi, Taipei, Calais, Aalborg, Almaty, Astana, Bremen, Cairns (en) , Tallinn, Tartu City (en) , Florentzia, Slough, Alacant, Amsterdam, Dunkerque, Bordele, Kobe, Mosku, Dallas, Minsk, Pekin, Rostock, San Petersburgo, Santiago, Stockholm udalerria, Suzhou, Varsovia, Guam, Paita (en) , Pori, Norrköping udalerria, Aalborg Municipality (en) , Kaunas, Erevan eta Hagåtña
Matrikula	LV
Hizkuntza ofiziala	letoniera
	http://www.riga.lvtr/ www.riga.lv

Riga^[1] (letonieraz, Rīga, riːɡa ahoskatua) Letoniako hiriburua eta hiri nagusia da. Bertako gune historikoa Gizateriaren Ondare izendatu zuen UNESCOk, Europako modernismo eraikinen sorta handiena baitauka. 2010ean 709.145 biztanle zituen.

Inguru naturala eta klima

Riga hiria izen bereko golkoan kokatua dago, Daugava ibaia itsasoratzen den tokian. Itsaso Baltikoan portu garrantzitsua da. Hiru herrialde baltiarretako hiririk populatuena da Riga.

Letoniak itsas klima dauka, udak freskoak izaten dira eta neguak hotzak izaten dira, betiere itsasoaren hurbiltasunak eskaintzen duen tenperaturen moderazioarekin.

Datu klimatikoak (Riga)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	-2.3	-1.7	2.7	9.8	16.2	20.1	21.7	21.0	16.3	10.4	3.9	0.3	9.9
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	-7.8	-7.6	-4.7	1.0	5.9	10.0	12.3	11.8	8.0	4.0	-0.5	-4.4	2.3
Pilatutako prezipitazioa (mm)	34	27	28	41	44	63	85	73	75	60	57	46	633
Eguzki orduak	45.5	59.0	131.1	234.4	271.7	288.3	306.8	243.3	177.3	97.2	32.7	23.5	1910.8
Iturria (1): World Weather Information Service ^[2]
Iturria (2): Latvijas vides, ģeoloģijas un meteoroloģijas centrs (eguzki orduak 2004.-2010.) ^[3]

Auzoak

Riga sei gune administratibotan banaturik dago. Dena den, bertako biztanleek hiria auzotan banatzen dute "mikro eskualde" izenarekin ere deituak. Auzoak honakoak dira:

Historia

Riga, antzinako herri livoniarra bizi zen gunean ezartzen da, Daugava eta Ridzene ibaiak batzen diren tokian. Ridzene ibaiari Riga ibaia deitzen zitzaion antzina. Ibaiaren puntu batean, gaur egun ez den portu natural bat zegoen bertan, Rigako lakua izenez ezagutzen zena. Riga hiriaren izena, antzinako laku honetatik datorrela uste dute adituek.

Hiriaren fundazio ofizialtzat 1201eko abuztuaren 18ko data gordetzen da, non Albrecht von Buxthoeven apezpiku alemaniarrak bedeinkatu zuen hiriaren sorrera. Apezpikua Bremendik etorri zen Livonia ebanjelizatzera eta germanizatzera, Iparraldeko Gurutzaden kontestuan. Zaldun germaniarren aristokraziak, Livoniako Ordena izena harturik, gaur egungo Letoniari dagokion lurralde osoa Rigatik kontrolatu zuen hurrengo mendeetan.

Alemanen indarra ahuldutakoan, hiria Suediarena izan zen 1621etik 1710era, eta gero Errusiak konkistatu zuen gerra latz baten ondoren.

Independentziaren bi tarteak

Rigak inperio errusiarrarentzat izan zuen garrantzia haziz joan zen denborarekin, Errusiako portu nagusietako bat bilakatuz. Barne migrazio handien garai honetan, alemaniarrak gutxiengo bilakatu ziren errusiar eta letoniarren aurrean, baina posizio sozial eta politiko prestigiotsuenak mantentzea lortu zuten hirian. Izatez, 1867an Rigako biztanleen % 42,9 alemanak ziren eta hiriko administrazioaren hizkuntza ofiziala alemana izan zen 1891 arte, non Errusiak Baltikoko lurralde guztietan Errusifikazio prozesua indartu zuen. Errusiako inperioa erortzean, 1918an, bihurtu zen letoniera azkenik hizkuntza ofiziala, Letoniako independentziaren ondoren.

Riga Letoniako errepublika independentearen hiriburu bihurtu zen, eta haren zoriak jarraitu zuen (1940an Sobietar okupazioa, 1941etik 1944ra Alemania naziren okupazioa eta gerra suntsitzea, 1944an sobietarrek berriro okupatua).

Bigarren Mundu Gerraren garaian 30.000 pertsona baino gehiagoko hiriko judu populazio osoa Rigako ghettoan giltzapetu zuten eta 1941ean geheinak erahil zituzten hiritik gertuko Rumbula basoan egindako sarraskietan. Ondoren, ghettoa Alemaniako, Austriako eta Bohemiako 16.000 judu ingururekin birpopulatu zuten, hauek ere 1943an zehar sarraskituak izan ziren.

Bigarren Mundu Gerraren ostean, Rigak SESBren parte jarraitu zuen, 1991n independentzia berreskuratu zuen Letoniako estatu berriaren hiriburu gisa.

Europako Kultura Hiriburu

2014an Europako kultura-hiriburua izan zen, 200 ekintza baino gehiago prestatu zituzten sei arlotan banatuta: zinema, antzerkia, musika, literatura, artea eta ingurumena. %15 eta %20 inguru igo zen turismoa. 24 milioi euroko aurrekontua izan zuen^[4].

Iruditegia

Rigaren ikuspegia, San Petri elizatik ikusia

Buru beltzen etxea.
Sutautsaren dorrea, egun Gerraren Museoa.
Ekitaldi sozialista sobietarra 1988an, halako erakustaldietan azkenengoetakoa.
Rigako etxe klasiko tipikoak.
Hiriko gaztelua.

Demografia

Biztanleriaren bilakaera
Urtea	Biztanleria

1767	19.500
1800	29.500
1840	60.000
1867	102.600
1881	169.300
1897	282.200
1913	517.500
1920	185.100
1930	377.900
1940	353.800
1945	228.200
1955	566.900
1970	731.800
1979	835.500
1990	909.135
2005	731.762
2010	709.145

Rigak 709.145 biztanle zeuzkan 2010ean. Historian zehar biztanleriak hainbat aldaketa izan ditu, betiere goranzko joeran. Dena den, Lehen Mundu Gerraren ostean jaitsiera handia izan zuen, gerrateak eragindako hildako eta bizimoduaren okertzeagatik. Bigarren Mundu Gerraren ostean ere biztanleria asko jaitsi zen, egin ziren deportazio masiboek eraginda.

Gaur egun Rigako biztanleria beherantz doa poliki-poliki, Europa ekialdeko beste hainbat hiri eta herrialdetan bezala. Biztanle gehien 1990ean izan zuen, orduan Rigak 900.000 laguneko biztanleria baitzuen. Europar Batasuneko beste herrialde batzuetara emigrazioa handia dago. Horrez gain, jaiotze tasaren beherakada handia dela eta, biztanleria gero eta zaharragoa da.

Rigatar ezagunak

Mikhail Barishnikov, dantzari eta koreografoa.
Isaiah Berlin, britainiar filosofoa.
Sergei Eisenstein, sobietar zinema zuzendaria.
Elina Garanca, mezzo-sopranoa.
Johann Georg Hamann, alemaniar idazle eta filosofoa.
Johann Gottfried Herder, alemaniar poeta.
Mstislav Vsevolodovitx Keldyx, sobietar zientzialaria.
Gidon Kremer, biolin-jotzailea.
Wilhelm Ostwald, alemaniar kimikaria.
Kristian Jaak Peterson, estoniar olerkaria.
Mikhail Tal, sobietar xakelaria.
Ēvī Upeniece, eskultorea.

Herri eta hiri senidetuak

Riga ondorengo herri eta hiriekin senidetuta dago:

Aalborg (Danimarka)^[5]^[6] (1989)^[7] (1990)^[8] Alacant (Espainia) Almaty (Kazakhstan)^[6] (1998)^[8] Amsterdam (Herbehereak)^[6] (2003) (2011)^[8] Astana (Kazakhstan)^[6] (2006)^[8] Beijing (Txina)^[6]^[9] (2004)^[8] Bordele (Frantzia)^[6] (1993)^[8]^[10] Bremen (Alemania)^[6]^[11] (1985) (1992)^[8]	Cairns (Australia)^[6] (1990) (2013)^[8] Calais (Frantzia)^[6] Dallas (Texas) (Ameriketako Estatu Batuak)^[6] (1986)^[12] (1990)^[8]^[12] Dunkerque (Frantzia) Erevan (Armenia)^[8] (2013)^[13] Florentzia (Italia)^[6] (2004)^[8] Guam (Guam) Kaunas (Lituania)^[6]	Kazan (Errusia)^[6] Kiev (Ukraina)^[6] (1998)^[8] Kobe (Japonia)^[6]^[14] (1974)^[15] (1991)^[8] Minsk (Bielorrusia)^[6]^[8] Mosku (Errusia)^[6] (2001)^[8] Norrköping (Suedia)^[6] (1988) (2014)^[8] Paita (Peru) Pori (Finlandia)^[6] (1964) (2011)^[8]	Providence (Rhode Island) (Ameriketako Estatu Batuak)^[16] Rostock (Alemania)^[6] (1974) (1991)^[8] San Petersburgo (Errusia)^[6]^[17] (1997)^[18] (2006)^[8] Santiago (Txile)^[6] (1997)^[8] Slough (Ingalaterra) (Erresuma Batua) Stockholm (Suedia)^[6] (1998)^[8] Suzhou (Txina)^[6] (1997) (2003)^[8]	Taipei (Taiwan)^[6] (2001)^[8]^[19] Tallinn (Estonia)^[6] (2005)^[8] Tartu (Estonia)^[6] (2005)^[8] Taxkent (Uzbekistan)^[6] (2004)^[8] Tbilisi (Georgia)^[6] (2007)^[8] Varsovia (Polonia)^[6] (2002)^[8]^[20] Vilnius (Lituania)^[6] (2005)^[8]