Wikipedia

Turkiera

Turkiera[1][2] turkiar hizkuntza bat da, berez Turkian, Zipren, Bulgarian eta antzinako Otomandar Inperioko zenbait herrialdetan (Bosnia-Herzegovinan. Kosovon, Ipar Mazedonian...), hitz egiten dena, bai eta Europar Batasunera eta Amerikara emigratutako milioika turkiarrek ere darabiltena.

Turkiera
Türkçe
Datu orokorrak
Lurralde eremuaTurkia, Zipre, Bulgaria, Grezia, Errumania, Mazedonia, Moldavia, Siria, Montenegro, Azerbaijan, Albania, Bosnia-Herzegovina, Serbia, Errusia, Turkmenistan, Uzbekistan.
Etorkin talde nagusiak: Alemania, Ameriketako Estatu Batuak, Austria, Belgika, Erresuma Batua, Frantzia, Herbehereak, Kanada, Suedia, Suitza,
Hiztunak~60 milioi jatorrizko hiztun, ~75 milioi guztira
Rankinga19-21. Italiera eta Urduarekin lehia estuan
OfizialtasunaTurkia, Zipre, Kosovo (eskualde batean), Mazedonia (zenbait udalerritan), Errumania (gutxiengo hizkuntzatzat aintzatetsia)
EskualdeaTurkia, Zipre, Balkanak, Kaukasoa
UNESCO sailkapena1: ziurra
AraugileaTürk Dil Kurumu (Turkiako Hizkuntza Elkartea)
Hizkuntza sailkapena
Turkiar hizkuntzak
Common Turkic (en) Itzuli
Oghuz hizkuntzak
Western Oghuz (en) Itzuli
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologiaSOV hizkuntza, hizkuntza eranskaria, adjective-noun (en) Itzuli, silabadun hizkuntza, hizkuntza sintetikoa, nominatibo-akusatibo hizkuntza, vowel harmony (en) Itzuli eta postposizioa
Denbora gramatikalakorainaldia, lehenaldia eta geroaldia
Modu gramatikalakadmirative (en) Itzuli
Kasu gramatikalakinstrumentala, nominatiboa, akusatiboa, genitiboa, ablatiboa, lokatiboa eta datiboa
AlfabetoaTurkish alphabet (en) Itzuli, arabiar alfabetoa, latindar alfabetoa eta Arabic script (en) Itzuli
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1tr
ISO 639-2tur
ISO 639-3tur
Ethnologuetur
Glottolognucl1301
Wikipediatr
ASCL4301
IETFtr

Haren ezaugarri nagusiak bokal harmonia eta aglutinazioa dira. Esaldietako oinarrizko ordena subjektua-objektua-aditza da. Ez du izen klaserik ez eta genero gramatikalik ere. Tratamenduaren erabilera garrantzitsua da, batez ere ohorezkoa. Bigarren pertsonako izenordainak erabiltzen dira gizalege mailak, urruntze soziala, adina edo senidetasuna adierazteko.

1928az geroztik, latindar alfabetoaz idazten da, arabiarraren ordez, Kemal Atatürken ekimenez.

Sailkapena

aldatu
Artikulu nagusia: «Turkiar hizkuntzak»
 
Aitzinako turkieraz idatzitako testua, antzinako turkiar alfabetoa erabilita idatzitakoa (VII. mendea). Kyzyl, Errusia

Turkiar hizkuntzen % 40 inguruk turkiera hitz egiten dute. Haien guztien ezaugarri nagusiak bokal harmonia, aglutinazioa eta genero gramatikalik eza da. Guztira, 30 hizkuntza bizik osatzen dute taldea eta Europako ekialdean, Asiako erdialdean eta Siberian hitz egiten dira.

Turkiar hizkuntzen baitan, turkiera oghuz hizkuntzen azpimultzokoa da. Elkarrekiko ulermen maila handia dute turkieraren eta gainera oghuz hizkuntzen artean (azerbaijanera, turkmenera, qashqaiera, gagauzera).

Idazkera

aldatu

Otomandar inperioaren garaian, turkiera alfabeto pertso-arabiarraz idazten zen. Mustafa Kemal Atatürk agintera iritsi eta errepublika ezarri zuenetik, 1923an, alfabetoaren erreforma lehenetasunetako bat izan zen eta 1928ko azaroaren 1ean ezarri zen alfabeto latindarraren bertsio turkiarra, zenbait zeinu diakritiko dituena[3].

  • A / a (euskaraz bezala).
  • B / b
  • C / c Italierazko giro edo ingelesezko George bezala.
  • Ç / ç Euskarazko tx bezala
  • D / d
  • E / e .
  • F / f
  • G / g
  • Ğ / ğ Ez da ahoskatzen: aurreko bokala luzatzen du.
  • H / h Behe-nafarrerazko hor bezala.
  • I / ı (punturik gabeak) "i"ren antzekoa baina mihia atzealdera eramanik.
  • İ / i (biak ere puntudunak) Euskaraz bezala.
  • J / j Frantsesezko janvier edo katalanezko Jordi bezala.
  • K / k
  • L / l
  • M / m
  • N / n
  • O / o
  • Ö / ö Frantsesezko feu edo alemanezko Köhler izenetan bezala.
  • P / p
  • R / r Euskarazko ere bezala.
  • S / s Euskarazko zu bezala.
  • Ş / ş Xabier bezala.
  • T / t
  • U / u
  • Ü / ü Zubererazko ü, dügü aditzean bezala.
  • V v Frantsesezko vie izenean bezala.
  • W / w Bakarrik atzerriko hitzetan.
  • X / x Bakarrik atzerriko hitzetan; bestela, "ks" idazten da. Adibidez: taksi (taxia), Meksika (Mexiko).
  • Y / y Euskarazko iaio adjektiboan bezala.
  • Z / z Zubererazko deusik edo frantsesezko zéro bezala.

Esamolde eta hitzak

aldatu
Sakontzeko, irakurri: «Turkierazko oinarrizko hiztegia»
Acı (Janari) mina
Açık Zabalik, irekita
Araba Kotxe
Arkadaş Lagun, adiskide
Ateş Su
Balık Arrain
Baskça Euskara
Ben Ni
Çok iyi Oso ona, oso ondo
Evet Bai
Günaydın Egun on
Hayır Ez
İsminiz ne? Nola duzu izena?
İyi akşamlar Arratsalde on
İyi geceler Gabon
Nasılsın? Zer moduz? Zelan?
Nerelisiniz? Nongoa zara?
Kaç yaşındasınız? Zenbat urte duzu?
Kapalı Itxita
Sen Zu
Su Ur
Teşekkürler Eskerrik asko
Yemek Jan

Literatura

aldatu
Sakontzeko, irakurri: «Turkierazko literatura»

Erdi Aroan Nezami eta Jami olerkariak nabarmendu ziren, eta ondorengo mendeetakoak dira Baki, Nefi eta Nedim idazleak, poesia arloan ere bai.

Idazle garaikideen artean, Yasar Kemal eta Orhan Pamuk aipatzekoak dira.

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ 38. araua - Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2011-6-29).
  2. ↑ 53. araua - Munduko estatuetako hizkuntza ofizialak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2011-6-29).
  3. ↑ (Ingelesez) «Turkish Alphabet: The Legacy of Mustafa Kemal Atatürk» Learning Turkish 2019-07-28 (Noiz kontsultatua: 2022-05-13).

Bibliografia

aldatu
  • Akalın, Şükrü Haluk (January 2003). "Türk Dil Kurumu'nun 2002 yılı çalışmaları (Turkish Language Association progress report for 2002)" (PDF). Türk_Dili (in Turkish). 85 (613). ISSN 1301-465X. Archived from the original (PDF) on June 27, 2007. Retrieved 2007-03-18.
  • Bazin, Louis (1975). "Turcs et Sogdiens: Les Enseignements de L'Inscription de Bugut (Mongolie), Mélanges Linguistiques Offerts à Émile Benveniste". Collection Linguistique, Publiée Par la Société de Linguistique de Paris (in French) (LXX): 37–45.
  • Brendemoen, B. (1996). Phonological Aspects of Greek-Turkish Language Contact in Trabzon. Conference on Turkish in Contact, Netherlands Institute for Advanced Study (NIAS) in the Humanities and Social Sciences, Wassenaar, 5–6 February 1996.
  • Encyclopaedia Britannica, Expo 70 Edition Vol 12. William Benton. 1970.
  • Coulmas, Florian (1989). Writing Systems of the World. Blackwell Publishers Ltd, Oxford. ISBN 0-631-18028-1.
  • Dilaçar, Agop (1977). "Atatürk ve Yazım". Türk Dili (in Turkish). 35 (307). ISSN 1301-465X. Retrieved 2007-03-19.
  • Ergin, Muharrem (1980). Orhun Abideleri (in Turkish). Boğaziçi Yayınları. ISBN 0-19-517726-6.
  • Findley, Carter V. (October 2004). The Turks in World History. Oxford University Press. ISBN 0-19-517726-6.
  • Glenny, Misha (2001). The Balkans: Nationalism, War, and the Great Powers, 1804-1999. New York: Penguin.
  • Johanson, Lars (2001). Discoveries on the Turkic linguistic map (PDF). Stockholm: Svenska forskningsinstitutet i Istanbul. ISBN 978-91-86884-10-9. Archived from the original (PDF) on February 5, 2007. Retrieved 2007-03-18.
  • Ishjatms, N. (October 1996). "Nomads In Eastern Central Asia". History of civilizations of Central Asia. Vol. 2. UNESCO Publishing. ISBN 92-3-102846-4.
  • Lewis, Geoffrey (1953). Teach Yourself Turkish. English Universities Press. ISBN 978-0-340-49231-4. (2nd edition 1989)
  • Lewis, Geoffrey (2001). Turkish Grammar. Oxford University Press. ISBN 0-19-870036-9.
  • Lewis, Geoffrey (2002). The Turkish Language Reform: A Catastrophic Success. Oxford University Press. ISBN 0-19-925669-1.
  • Özsoy, A. Sumru; Taylan, Eser E., eds. (2000). Türkçe'nin ağızları çalıştayı bildirileri [Workshop on the dialects of Turkish] (in Turkish). Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. ISBN 975-518-140-7.
  • Soucek, Svat (2000). A History of Inner Asia. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-65169-1.
  • Vaux, Bert (2001). "Hemshinli: The Forgotten Black Sea Armenians" (PDF). Harvard University. Archived from the original (PDF) on March 15, 2007. Retrieved 2007-04-24.
  • Zimmer, Karl; Orgun, Orhan (1999). "Turkish" (PDF). Handbook of the International Phonetic Association: A guide to the use of the International Phonetic Alphabet. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 154–158. ISBN 0-521-65236-7.
  • Center for Studies on Turkey, University of Essen (2003). "The European Turks: Gross Domestic Product, Working Population, Entrepreneurs and Household Data" (PDF). Turkish Industrialists' and Businessmen's Association. Archived from the original (PDF) on December 4, 2005. Retrieved 2007-01-06.
  • "CIA Factbook:Iraq". 2013.
  • "Güncel Türkçe Sözlük" (in Turkish). Turkish Language Association. 2005. Archived from the original on 2007-03-12. Retrieved 2007-03-21.
  • "Turkish Etymological Dictionary online" (in Turkish). Sevan Nişanyan. 2006. Retrieved 2007-09-11.
  • "Language Materials Project: Turkish". UCLA International Institute, Center for World Languages. February 2007. Archived from the original on 2007-10-11. Retrieved 2007-04-26.
  • Special Eurobarometer 243 / Wave 64.3: Europeans and their Languages (PDF). European Commission Directorate of General Press and Communication. February 2006. Retrieved 2007-03-28.
  • "Turkish Language Association: Sesler ve ses uyumları "Sounds and Vovel karmony"" (in Turkish). Turkish Language Association. Archived from the original on 2012-07-28. Retrieved 2013-01-13.
  • Göknel, Yüksel (2012). "Turkish Grammar Updated Academic edition". Retrieved 2013-01-16.
  • Turkish Language Association. "Türk Dil Kurumu – Tarihçe (History of the Turkish Language Association)" (in Turkish). Archived from the original on 2007-03-16. Retrieved 2007-03-18.
  • "Türkçe Sözlük (2005)'teki Sözlerin Kökenlerine Ait Sayısal Döküm (Numerical list on the origin of words in Türkçe Sözlük (2005))" (in Turkish). Turkish Language Association. 2005. Archived from the original on March 1, 2007. Retrieved 2007-03-21.
  • "Spartak KADIU : Türkçede zaman ve kip kavramı ve i-ek eylemin fonksiyonu üzerine" (PDF) (in Turkish). Turkish Studies: International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/3. Archived from the original (PDF) on 2013-03-13. Retrieved 2013-01-15.
  • Eyüboğlu, İsmet Zeki (1991). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü [Etymological Dictionary of the Turkish Language] (in Turkish). Sosyal Yayınları, İstanbul. ISBN 978975-7384-72-4.
  • Özel, Sevgi; Haldun Özen; Ali Püsküllüoğlu, eds. (1986). Atatürk'ün Türk Dil Kurumu ve Sonrası [Atatürk's Turkish Language Association and its Legacy] (in Turkish). Bilgi Yayınevi, Ankara. OCLC 18836678.
  • Püsküllüoğlu, Ali (2004). Arkadaş Türkçe Sözlük [Arkadaş Turkish Dictionary] (in Turkish). Arkadaş Yayınevi, Ankara. ISBN 975-509-053-3.
  • Rezvani, B. "Türkçe Mi: Türkçe’deki İrani (Farsca, Dimilce, Kurmançca) Orijinli kelimeler Sözlüğü.[Turkish title (roughly translated): Is this Turkish? An etymological dictionary of originally Iranic (Persian, Zazaki, and Kurmanji Kurdish) words]." (2006).

Kanpo estekak

aldatu
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Turkiera  
Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu.
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Turkiera&oldid=9877002"(e)tik eskuratuta