Edukira joan

1931ko Txinako uholdeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
1931ko Txinako uholdeak
Irudia
Map
Motauholde
Data1931
HerrialdeaTxinako Errepublika (1912–1949)
Kausazikloi
Pertsona hilak145.000
4.000.000
3.700.000
2.031.974

1931ko Txinako uholdeak uholde segida bat izan zen 1931ko ekainetik abuztura bitartean Txinan.

Gizakiaren historian zehar dokumentaturik dagoen hondamendi naturalik larriena omen da, heriotzak lau milioietara heldu ziren, zenbait albiste-iturriren arabera.[1][2] Lehorte-aldi luze baten ondoren, Ibai Horia, Ibai urdina eta Huai ibaia gainezka egin zuten (Kanal Handiko uholdeekin konbinatuta), Txinako Erdialdeko zati handi bat urperatu baitzuten.[3] Txinako Gerra Zibila martxan zegoenez, gobernuak ez zuen hondamenari aurre egiteko funtsik, eta horrek areagotu egin zituen uholdeak eragindako ondorioak, hala nola infekzioak, umezurtzen infantizidioa edo herri bakartuetako gosea. Ibai Horiak, gainera, aldaketak jaso zituen bere ibilbidean, eta horrek eragina izan zuen gero hurrengo urteetan.[4][5]

Giza faktoreak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Qing dinastiaren azken urteetan eskualdeko populazioa handitu egin zen (planetako emankorrenetako bat), eta, horren ondorioz, urpean gera zitezkeen lurrak erreklamatu ziren jendea hor lan eta bizi izateko. Lur horiek nekazaritza-lur bihurtu ziren, eta, ondorioz, deforestazio handia gertatu zen. Ondorioz, lurra higatu egin zen eta lurra isuri zen ibaian. Ondorioz, Ibai Urdinaren delta, euri-erregimena eta uraren kalitatea aldatu ziren.

XX. mendearen hasieran, giza jarduerak birmoldatu egin zituen Hubei, Hunan, Jiangsu eta inguruko probintzietako lautadak. Dikeek, ubideek eta polderrek uraren fluxua erregulatzen zuten, hiriak babestuz eta nekazaritzako lurrak ureztatuz. Uholdeak saihesteko eraikitako dikeek lakuen eta ibaien hondoa goratzea eragiten zuten. Horrek, era berean, lurraren maila altxatzen zuen, eta dikeak altuagoak egin behar izaten ziren, lohiune gehiago metatzen zituzten eta dikeak are altuagoak egiten zituzten.

Horrela, denborarekin, laku- edo ibai-hondoa inguruko lautadak baino altuago geratu ziren.[6] Gaoyou eskualdea noriaz beteta zegoen, nekazaritzarako eta garraiorako ura eramateko. Kanal Handia hiriaren ondoan igarotzen zen, kanal-sistemaren parte bihurtu ziren laku batzuk lotuz, inguruko lautadaren gainean esekita, Hongze lakua bezala distantzia txikian.[6] Azpiegitura hidrauliko berriak eraginkorrak izan ziren, baina sedimentuak erregulartasunez garbitu behar ziren. Eta hori ez zenegin urte haietan. Txinako gerra zibilari, Depresio Handiari eta inbasio japoniarrari eskaini behar izan zitzaien baliabide gehienak, ibaiaren mantentze-lanak ez ziren kontuan hartzen.[7] 1930ean Dragoi erregearen tenplua eraitsi zuen gobernu errepublikanoak erlijioaren eta herri-mitoen aurkako kanpainan. Wuhan-en uste izan zen horrek Dragon erregearen haserrea eragin zuela, uholdearekin mendeku hartu zuela.

Faktore klimatologikoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1928tik 1930era, Txinak lehorte luzea jasan zuen, eta 1930eko neguak bereziki gogorra izan zen, eremu menditsuetan elur- eta izotz-biltegi handiak sortuz.[8] 1931ren hasieran, elurra eta izotz urtuak ibaian behera joan ziren, eta Iang-Tse ibaiaren ibilgu ertainera iritsi ziren udaberriko eurite gogorretan. Normalean, eskualdeak hiru ur-aldi altu izaten zituen (udaberrian, udan eta udazkenean) baina 1931ko hasieran, etengabeko uholde bakarra izan zen. Ekainean, behealdean bizi zirenek etxeak utzi behar izan zituzten, eta udan ere muturreko jarduera ziklonikoa izan zen. 1931ko uztailean , hilabete bakar batean, bederatzi zikloi iritsi ziren eskualdera, urteko batez bestekoa baino nabarmen gehiago.[9]

Ekainean eta uztailean hiru eurite handi izan ziren: ekainaren 17tik 23ra, Huaihe ibaiaren gainean, 200 mm-tik gorako prezipitazioak; uztailaren 3tik 12ra, Huainan eta Gaoyou lakuaren inguruan, 400 mm-tik gorako prezipitazioak; uztailaren 18tik 25era, Huainan lakuan eta Gaoyoun oraindik ere, 300 mm-tik gorako prezipitazioak. Iang-Tsé ibaiaren lau estazio meteorologikok jakinarazi zuten hilean 600 mm baino euri gehiago egin zuela.[9] Iang-Tsé ibaian menditik zetorren urak bere mailarik altuena lortu zuen XIX. mendearen erdialdetik erregistroa hasi zenetik. [10]

Abuztuaren 2an Gaoyou lakuko dikea irekitzen hasi zen, baina abuztuaren 19an Hankou-n erregistratutako ur altuerako markak Wuhan-eko batezbestekoa baino 16 m gorago zegoen, 1,7 metroko batez beste Xangaitik gora. Tifoiek aurrera egiten zuten heinean, haize bortitzek eta euriteek jotze zuten, eta olatuek, berriz, hilabetetan metatutako uraren bolumen izugarria astindu zuten eta dikeak ahuldu. Abuztuaren 25ean Gaoyouko dikea hautsi zen, Tsunami bat sortu zen eta 180.000 Km2 lur geratu zen ur azpian, 1927an Mississipiko uholde handietan gertatu zenaren hiru halakoa.[6][11]

Kalteak eta heriotza-tasa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Uholdeak etxebizitzen eta laborantza-lurren kopuru handiak suntsitu zituen. Abuztuko lehen hamabostaldian ura handituz zihoan, eta oraindik euri gehiago egin zuen. Paisaian nagusi ziren arroz-soroak urez bete ziren eta uzta suntsitu zuten.[7] Iang-Tsé bailara osoan, gari- eta arroz-laboreen %15 inguru suntsitu ziren, eta uholdeek kaltetutako eremuetan proportzioa askoz handiagoa izan zen. Wuhan eta Nanjing bezalako hiri nagusiak arroz horren mende zeuden eta, hura gabe, hirietako biztanleak gosez hiltzen ziren, eta herri pobreetako urruneko tokiek ez zuten osasun-ekipaziorik.

Une hartan, gobernuak kalkulatu zuen 25 milioi pertsonak jasan zutela uholdearen kaltea.[12] Harrezkero, historialariek iradoki dute benetako kopurua 53 milioikoa izan zitekeela. [13]

Uholdeen biktimek 1931ko abuztuan

Hilkortasun-estimazioak asko aldatzen dira. Uholdea gertatu eta berehala, John Lossing Buckek zuzendutako Nankingeko Unibertsitateak egindako landa-inkesta baten arabera, 150.000 pertsona ito ziren, eta horiek uholdearen lehenengo 100 egunetan hildako guztien laurdena baino gutxiago ziren. Txosten ofizialaren arabera itotakoak 140.000 pertsona iza ziren, eta honako hau dio: "2 milioi pertsona hil ziren uholdean, itota edo janari faltagatik ondoren", soroetan abandonatuta geratzen ziren hilotzak. Hurrengo urtean, 1932ko maiatzetik aurrera, kolera-izurrite baten berri eman zen ofizialki, XX. mendeko izurriterik hilgarriena: 30.000 hildako eta 100.000 kasu.[14]

Hondamendiak, halaber, talka ekonomikoa eragin zuen bizi-lehengaien prezioan; azkar handitu ziren. Hondamenarekin konbinatutako eragin ekologiko eta ekonomikoek gose larria ekarri zuten. Janaririk gabe, jendeak zuhaitz-azala, belar txarrak, algak eta lurra jan behar izan zituen. Batzuek seme-alabak saldu zituzten bizirik irauteko, eta beste batzuek kanibalismora jo zuten.[10][9] Uholdearen ondoriorik hilgarriena kutsatutako ibaiek eragindako minak izan ziren, errefuxiatuen desplazamendu, masifikazio eta saneamenduaren degradazioaren ondorioz sortu zirenak. Besteak beste, zabaldu ziren eritasunen artean hauek zeuden: kolera, elgorria, malaria, disenteria eta eskistosomosia. [10]

Berreskuratzea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1931ko udazkenean Japoniarrek Manxúria inbaditu zutenez, askoz zailagoa egin zen sorospen-ahalegina, eta txinatar bonuen merkatua kolapsatu egin zen. Uholdea izan zen gobernu nazionalistaren lehen "azterketa" garrantzitsuetako bat; izan ere, une hartan, gerrako jauntxoak Iparraldeko Espedizioan gerrako jaunak garaitu zituzten eta herrialdea bateratu zuten, indartuta zeuden, baina hiriburua Nanjing-en birkokatu zutela hori urpean geratu zen. Uholdea gertatu bezain laster, abenduan, Wang Shuxiang ingeniariak eta Lyt Harnsberger misiolari presbiteriarrak zuzendutako talde bat bidali zuten, neurri batean ermitau budista batek finantzatua, eta Jiangsuko dikeen berreraikuntza gainbegiratu zuten.[6]

Hondamendiaren larritasuna agerian geratu zen heinean, gobernuak Uholderako Batzorde Nazionala eratu zuen, Soong Tse-vung-ren babespean, Kuomintangeko politikari garrantzitsua eta Chiang Kai-shek-en koinatua, uholdeen arazoei aurre egiteko. Batzordeak Txinako eta atzerriko zenbait adituri eman zien lana, hala nola Wu Lien-teh epidemiologo famatuari, Liu Ruiheng Osasun ministroari, John Grant osasun publikoko langileari eta Oliver Todd ingeniari hidraulikoari. Nazioen Ligaren laguntza eta Estatu Batuetatik zetorren gari eta irin mailegu handia ere lortu zituen. Charles Lindbergh hegazkinlari famatuak eta Anne Lindbergh haren emazteak ere parte hartu zuten, uholde-eremuaren aireko azterketa bat egiteko agindu baitzien.

Kuomintang-eko gobernuak bere salbamendu-kanpaina arrakastatsutzat jo zuen, eta bere agintea legitimatzen lagundu zion, mendebaldeko laguntza erabili arren. Aipatutako teknika eta teoriak, elikadurari eta eskulana arintzeari buruzkoak, txinatar tradizionalak ziren. Gobernu nazionalistak beren etxera kanpalekuetara itzultzen saiatzen ziren errefuxiatu asko eraman zituen, baina horien artean gaitzespenak handiak ziren, Errepublikarekin antipatia handitzen zen eta Txinako Alderdi Komunistarekin sinpatiak handitu ziren.[6]

Bigarren Gerra txinojaponiarraren eta ondorengo gerra zibil txinatarraren ondorioz sortu ziren finantzazio-eza eta kaosa zirela eta, izendatutako batzordeek Iang-Tsé ibaian zehar bakarrik eraiki ahal izan zituzten zenbait urtegi txiki. 1953an, gerra zibila amaitu ondoren, Mao Zedong kaltetutako eremuetara joan zen, Hiru Arroiletako presaren uholdeak kontrolatzeko proiektua sustatzeko. Chen Mingshu bezala, zalantzak azaldu zituzten zientzialari eta funtzionarioak eskuindar gisa jazarriak izan ziren. Maoren garaian proiektua ez zen planifikazio-etapatik haratago joan, baliabiderik ez zegoelako, sobietarrekin tentsioak handitu zirelako eta Aurrerako Jauzi Handian etenak gertatu zirelako. Proiektua 1980ko hamarkadan hasi zen berriro, eta 2012ko uztailaren 4an jarri zen martxan. Horri esker, Iang-Tse ibaiaren nabigazio-ahalmena handitu zen, eta ibaian behera uholdeen eta lehorteen arriskua murriztu.[15][16][17]

Hiru Arroiletako presaren kokapena.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Pietz, David (2002). Engineering the State: The Huai River and Reconstruction in Nationalist China 1927–1937. Routledge. ISBN 0-415-93388-9
  2. ↑ NOVA Online - Flood! - Dealing with the Deluge. .
  3. ↑ Central China flood, 1931 - DisasterHistory.org. .
  4. ↑ Portillo, Germán. (2022-01-13). «Txinan uholdeak: kalteak eta estrategia» Meteorología en Red (Noiz kontsultatua: 2022-01-19).
  5. ↑ «Historiako 10 Hondamendi Natural Txarrenak | Heziera | January 2022» osakadoughnutsclub (Noiz kontsultatua: 2022-01-03).
  6. ↑ a b c d e Las grandes inundaciones de China de 1931. La Tribuna 26 agost 2020.
  7. ↑ a b Yangtze River peaks in China. History.
  8. ↑ Glantz, Mickey. Glantz, Michael H (2003). Climate Affairs: A Primer. Island Press. ISBN 1-55963-919-9. p. 252.
  9. ↑ a b c Pietz, David (2002). Engineering the State: The Huai River and Reconstruction in Nationalist China 1927–1937. Routledge. ISBN 0-415-93388-9. pp. xvii, 61–70.
  10. ↑ a b c Courtney 2018.
  11. ↑ Mann, Randi. (18 agost 2021). The 1931 China flood is one of the deadliest disasters, true death toll unknown. Yahoo News.
  12. ↑ National Flood Relief Commission 1933, 5, 203 orr. .
  13. ↑ National Flood Relief Commission 1933.
  14. ↑ Courtney, Chris. (26 març 2020). Wuhan in the Time of Cholera. Visualising China.
  15. ↑ 三峡工程最后一台机组结束72小时试运行. ctg.com.cn.
  16. ↑ Three Gorges underground power station electrical and mechanical equipment is fully handed over production. China Three Gorges Corporation.
  17. ↑ La sequera històrica del Iang-Tsé obliga Xina a obrir les comportes de la presa de les Tres Gorges. ARA.cat.

Bibliografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Txosten ofiziala doanik linean

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=1931ko_Txinako_uholdeak&oldid=8826777"(e)tik eskuratuta