Bayreuth

Bayreuth; Bayreuth
	Alemaniako hiri-udalerria
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Alemania
Alemaniako estatua	Bavaria
Gobernu-eskualde	Frankonia Garaia
Alkatea	Thomas Ebersberger (en)
Izen ofiziala	Bayreuth
Jatorrizko izena	Bayreuth
Posta kodea	95401–95448
Udalerri kodea	09462000
Geografia
Koordenatuak	49°56′53″N 11°34′42″E / 49.9481°N 11.5783°E
Azalera	66,89 km²
Altuera	344 m
Mugakideak	Bayreuth (en)
Demografia
Biztanleria	74.907 (2023ko abenduaren 31); 401 (2022)
	<div style="display: inline-block; position: relative; width: 200px;" title="Adierazpen errorea: Ustekabeko < eragilea%"> <td style="background: #ea596e; height: 6px; width: Adierazpen errorea: Ustekabeko < eragileapx;"> <td style="background: #55acee; height: 6px; width: Adierazpen errorea: Ustekabeko < eragileapx;">
Dentsitatea	1.120 bizt/km²
Informazio gehigarria
Telefono aurrizkia	921, 9201, 9209
Ordu eremua	UTC+01:00 eta UTC+02:00
Hiri senidetuak	Annecy, Rudolstadt, La Spezia eta Tekirdağ (en)
Matrikula	BT
	bayreuth.de

Bayreuth (alemanez baɪˈʁɔʏt ahoskatua) Alemaniako Bavaria estatuko hiri bat da, Main gorria ibaiaren ertzean dagoena. 72.683 biztanle ditu 2010eko erroldaren arabera. Richard Wagner konposatzailea bertan bizi izan zen 10 urtez.

Historia

Sorrera

Hiria XII mendearen erdi aldera Andechs kondeek sortu zutela uste da baina bere lehenengo aipamena 1194koa da. Baierrute izena ematen zaio agiri batean, non rute hitzak argi unea esan nahi duen eta baier hitzak bavariar jatorria adierazten duen. Hasiera hartan villa bezala izendatzen da baina 1231erako civitas (herria) izendapena dauka. 1260an Nurenbergeko burgraveak eskuratu zuen.

Aro modernoa

1528an luteranismoaren alde egin zuen. XVII mendea bikain hasi zuen, izan ere Kristian mangraveak Bayreuthen bizitzea erabaki baitzuen, baina berehala hainbat gertaera lazgarri jasan zituen, hala nola suteak (1605 eta 1621ean), izurriak (1620an) eta honetaz gain Hogeita Hamar Urteko Gerra.

XVIII. mendean mangraveek benetako hiri izaera eman zioten udaletxea, kartzela, monasterioa eta lehenengo zeramika lantegia ezarriz. 1735 eta 1763 artean agindu zuen Frederiko mangravearen eskutik bere "urrezko aroa" ezagutu zuen Bayreuthek. Mangravearen Opera Etxea (Markgräfliches Opernhaus), gaztelu berria, jauregi berria eta eguzkiaren tenplua eraiki zituen barroko eta rokoko estiloak hiriaz jabetu zirelarik. Erlijioaren inguruan ere tolerantzia garaiak etorri ziren, katolikoei mezak ospatzeko eskubidea eman eta juduen sinagoga ere eraiki zirenean.

1791ean Prusiak eskuratu zuen baina Napoleondar Gerretan frantziarrek okupatu zuten hiria 1806 eta 1810 artean. gerra bukatu zenean ordea Bavariaren barruan gelditu zen Bayreuth. Opera Etxeak erakarrita bertan bizi izan ziren Richard Wagner eta Franz Liszt konpositoreak, eta bertan hilobiraturik daude.

XX. mendea

Lehen Mundu Gerra amaitu berri zela Langileen batzordeak eskuratu zuen hiriaren agintea. Baina garai zailak ziren haiek. 1923an esate baterako Alemaniako Langile Alderdi Nazionalsozialistak 5.000 pertsona elkartu zituen ekitaldi batean. Adolf Hitler bera ere egon zen bertan. Nazien indarra handituz joan zen eta 1933an Bavaria iparraldeko nazien hiriburua bihurtu zen. Hauek Bayreuth eta Wagnerren musika beren erreferentzia bilakatu zuten.

Bigarren Mundu Gerran aliatuen bonbardaketek hiriaren herena suntsitu zuten, 4.500 etxe, eraikin publikoak eta lantegiak besteak beste. 1945ean estatubatuarrek eskuratu zuten Bayreuth.

Gerraren ondoren egoera latza jasan zuen izan ere beste toki askotatik ihes egindako jende ugari etorri baitzen eta ez zegoen etxerik guztientzako. Amerikarrek kanpaleku erraldoiak jaso zituzten jende guzti hau hartzeko.

Banaketa administratiboak

Bayreuth 39 barrutitan banaturik dago:

1: Westliche Innenstadt
2: Östliche Innenstadt/Obere Röth
3: Cosima-Wagner-Straße/ Nürnberger Straße/Universitätsstraße
4: Südöstliche Innenstadt
5: Südwestliche Innenstadt
6: Birken
7: Justus-Liebig-Straße/Quellhöfe/Rückertweg
8: Leuschnerstraße/Ludwig-Thoma-Straße
9: Saas^[1]
10: Bismarckstraße/Friedrichstraße/Moritzhöfen
11: Freiheitsplatz/Malerviertel
12. Erlanger Straße/Wolfsgasse
13: Jakobshof
14: Hetzennest/Braunhof/Fantaisiestraße
15: Meyernberg
16: Nördlicher Roter Hügel
17: Grüner Hügel/Wendelhöfen
18: Kreuz
19: Herzoghöhe/Am Bauhof
20: Nördliche Innenstadt
21: Carl-Schüller-Straße/Bürgerreuther Straße/Gutenbergstraße
22: Gartenstadt
23: Bürgerreuth/Gravenreutherstraße
24: St. Georgen/Grüner Baum/Burg
25: Östliche Hammerstatt
26: Westliche Hammerstatt
27: Bernecker Straße/Insel/Riedelsberg
28: Industriegebiete St. Georgen
29: St. Johannis
30: Neue Heimat
31: Oberkonnersreuth
32: Laineck
33: Westlicher Roter Hügel
34: Eubener Straße/Furtwänglerstraße/Schupfenschlag/Hohe Warte
35: Seulbitz
36: Aichig/Grunau
37: Thiergarten/Destuben
38: Oberpreuschwitz
39: Wolfsbach

Klima

Datu klimatikoak (Bayreuth)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	1	3	8	13	19	23	25	24	21	14	6	2	13.3
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	-4	-4	-1	2	6	9	11	11	8	4	0	-3	3.3
Pilatutako prezipitazioa (mm)	46	33	36	43	56	61	71	69	46	46	43	48	596.9
Iturria: Weatherbase ^[2]

Ondasun nabarmenak

Mangravearen Opera Etxea
Bayreutheko Festspielhaus antzokia
Gaztelu berria
Ermitage jauregia
Richard Wagnerri eskainitako museoa
Jean-Paul Museoa

Hezkuntza-zentroak

Bayreutheko Unibertsitatea

Richard Wagner

Hiria, Richard Wagner konposatzailearekin duen loturagatik da ezaguna, bertan bizi izan zena 1872tik 1882 arte, urte bete beranduago Venezian hil zelarik. Wagnerren etxea, Wahnfried, hirian eraiki zen Luis II.a Bavariakoaren babesari esker, eta gaur egun Wagnerri buruzko museoa da.

Hiriaren iparraldean, Bayreuth Festspielhaus delakoa dago, bereziki Wagnerren operak antzezteko opera antzoki bat. Nibelungoaren eraztuna eta Parsifal operak, antzoki honetan estreinatu ziren. Urtero, hirian, Bayreutheko Jaialdia ospatzen da, konposatzaile alemaniarraren operak antzezten dituena. Hiri hau, bere unibertsitateagatik, Bayreutheko Unibertsitatea, ere ezaguna da, ekonomia zientziak eta ingurugiro arloan espezializatua dagoena.