Belorado
| Belorado Belorado | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Espainiako udalerria | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatu burujabe |  Espainia | ||||||||||
| Autonomia |  Gaztela eta Leon | ||||||||||
| Probintzia |  Burgosko probintzia | ||||||||||
| Alkatea | Luis Jorge del Barco López (en)  | ||||||||||
| Izen ofiziala | Belorado | ||||||||||
| Jatorrizko izena | Belorado | ||||||||||
| Posta kodea | 09250 | ||||||||||
| INEk ezarritako kodea | 09048 | ||||||||||
| Herriburua | Belorado | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°25′14″N 3°11′25″W / 42.4205°N 3.1902°W | ||||||||||
 | |||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 130 km² | ||||||||||
| Altuera | 772 m | ||||||||||
| Mugakideak | Bañuelos de Bureba, Briviesca, Quintanilla San García, Cerezo de Río Tirón, Fresno de Río Tirón, Redecilla del Campo, Fresneña, Bascuñana, Viloria de Rioja, Villarta-Quintana, Valgañón, Fresneda de la Sierra Tirón, San Vicente del Valle, Villagalijo, Rábanos, Villafranca Montes de Oca, Villambistia, Tosantos, Valle de Oca eta Carrias | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 1.798 (2023) 11 (2022) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 14 bizt/km² | ||||||||||
| Informazio gehigarria | |||||||||||
| Ordu eremua | UTC+01:00 | ||||||||||
| Matrikula | BU | ||||||||||
| belorado.org | |||||||||||
Belorado Burgosko udalerria da, Montes de Oca eskualdean dagoena.
2008ko urtarrilaren 1eko erroldaren arabera 2.190 biztanle zituen.
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Beloradoren jatorria zelta da, segur aski autrigoia, arkeologiak eta epigrafiak (hilarriak, teselak, txanponak) erakusten duten bezala. Erdi Aroan hiribildu gisa eratu zen, Gaztela eta Nafarroako erresumen arteko muga izanik.
Ebroko haranetik goi-lautadarako pasabide naturala zen, eta hura kontrolatzeko, Errekonkistaren hasieran, gaztelu bat eraiki zuten muino baten gainean. Muino horren oinean, erromatarren garaian, ibaiaren beste aldean jatorria zuen biztanleria mugitu zen.
Alde zaharreko kale estu eta bihurriek, ohiko pasabideekin, harresien barruan bizi izan zen herri ugaria adierazten dute. Ciden gotorlekua izan zen, Ximenarekin ezkondu zenean Fernandoren dotearen parte. Gaur egun, gaztelutik ez da harresi bat baino ez geratzen,nondik panoramika eder bat ikusten dugun.
Beloradoren goraldi ekonomikoa goiztiarra izan zen. Nekazaritza-haranaren eta abeltzaintza-mendilerroaren arteko bidegurutze izanda, gertuko erresumek hiribilduari jendea erakarri zuten.
X. mendean, Gaztelako lehen konde independenteak, Beloradon Nafarroako Erregeak preso zeuzkan burdinetatik libratu zutelako esker on gisa (Fernán Gonzálezen olerkiak dioen bezala), hiribilduari Plaza Nagusi arkupeduna oraindik ere animatzen duen astelehenetan azoka egiteko pribilegioa eman zion.
1116an, Alfontso Borrokalariak (errege nafar-aragoiarra) forua eman zion, eta, jasotzen dituen pribilegioen artean, azoka bat egiteko aukera eman zion. Azoka hori Espainiako historian dokumentatutako zaharrena da. Ordurako, garrantzitsua zen gazteluaren oineko judutegia.
Bere garapena handituz joan zen eta XIII. mendearen hasieran, Alfontso VIII.aren erregealdian, Hiribilduko Kontzejuak bere dokumentuak legitimatzeko zigilua erabili ahal izan zuen. XIII. mendean zehar, Alfontso X.a Jakitunak bultzatu zuen, hiribilduko egonaldietan dohaintza garrantzitsuak egin baitzizkion.
Petri I.a Gaztelakoak, bere aurkakoek Krudela eta bere aldekoek Zuzena deitua, eskerrak eman zizkien hiribilduko biztanleei gerran emandako babesagatik, baina hil ondoren dinastia berriak zigortu egin zuen bere errege-izaera galdu zuen hiribildua, eta bereziki judutegia. Judutegiak, zerga eta lan gero eta umiliagarriagoekin zergapetuz joan zena, bere diasporarekin Beloradoren gainbeherara eragin zuen. Errege-erregina Katolikoek, kanporatzeko dekretuarekin, azkenean hondatu egin zuten. Hala ere, familia kristautu dirudunak geratu ziren, bertn jaio baitzen Simón Ruiz Embito, Felipe II.aren bankaria.
Erdi Aroan, erregeek hiribildua indartu bazuten, Aro Modernoan, Belorado Gaztelako Kondestableen Jaurerrikoa izan zen, eta Ameriketarako espedizioetan, letretan eta zientzietan nabarmendu ziren noble-familia garrantzitsuak izan zituen.
Demografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1980 | 1990 | 2000 | 2010 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2.320 | 2.426 | 2.415 | 2.719 | 2.932 | 3.040 | 2.845 | 2.301 | 2.210 | 2.189 | 2.019 | 2.140 |
Herriak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Eterna
- Puras de Villafranca
- Quintanaloranco
- Avellanosa de Rioja
- Loranquillo
- San Miguel de Pedroso:
Ondarea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Santa Klara monasterioa
- Santa María eliza
- San Pedro eliza, del siglo xvii.
- Nuestra Señora de Belén baseliza
- San Frantzisko komentua
- Plaza Nagusia Mayor
- Gazteluaren erorkinak eta harresiak. Nafarroako Erresumaren garaikoak dira.
- San Caprasio leizea.
- "El Canto" zubia
- Puras de Villafranca meategiak
- Inocencio Bocanegra irrati-komunikazio museoa
Ikus, gainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- (Gaztelaniaz) Beloradoko udalaren webgunea.
