Ikuspegi komunikatibo

Hizkuntzen ikasketa prozesua bizitza osoan zehar gerta daiteke. Ikasleen parte-hartze ahalik eta aktiboena bilatu behar du pedagogoak.

Komunikazio-ikuspegia, Ikuspegi komunikatiboa, hizkuntzen irakaskuntza komunikatiboa edo metodo komunikatiboa hizkuntzen irakaskuntza aurrera eramateko metodoen multzoa da.

Ingelesezko aldaerak, Communicative Language Teaching, —CLT—, eta Communicative Approach munduko hamaika hizkuntzatan zuzen-zuzen eraldatu dira, baita inoiz euskaraz ere, CLT akronimoa batez ere.

Ikuspegi honen arabera, hizkuntzen ikaskuntza eta irakaskuntzaren helburu nagusia erabilera da; hizkuntza "erabiltzeko ikasten da, erabiliz ikasten da" esaldian laburbildu izan da ikuspegi komunikatiboa. Hurbilketa komunikatiboak aldarrikatzen du, egoera komunikatibo errealetan, hizkuntza erabiliz ikasten dela.

Hizkuntzen didaktikan gehien zabaldu den terminologian, ikuspegia ((Ingelesez) approach) esaten zaio metodo multzo bati, metodologia multzo bati, eta metodoa esaten zaio ((Ingelesez) method) teknika didaktiko multzo bati. Teknika bat proposamen didaktiko zehatz baten multzoa da, ataza ((Ingelesez) task) multzo bat, askotan ikas sekuentzietan antolaturik.

Historia

Hizkuntzen irakaskuntzako metodo multzo hau gorputza hartzen hasi zen XX. mendeko 70eko hamarkadan. Garai hartan, alde batetik, hizkuntzalaritzari buruz zeuden korronte nagusiei arreta egin nahi zitzaien hizkuntza irakaskuntzan, eta bestetik, psikolinguistika alorreko ikerketa berriei lekua egin nahi izan zitzaien hizkuntzen ikaskuntzan. Hasierako proposamen gehienak bigarren hizkuntzen didaktikakoak ziren, baina gero proposamen horiek lehen hizkuntzen didaktikara ere hedatu ziren. Komunikazio-ikuspegiko proposamenek, batez ere bigarren hizkuntzen murgiltze-ereduetan izan zituzten jarraitzaileak.

EAEko Heziberri 2020 planak ikuspuntu komunikatiboa aldarrikatzen zuen: "Hizkuntzen irakaskuntza ikuspuntu komunikatiboan oinarritu behar da, hau da, ikasgelak komunikazio‐gune pribilegiatu bihurtu behar dira, ikasleek modu eraginkorrean parte hartu ahal izan dezaten denetariko komunikazio‐jardueratan".

Komunikazio ikuspegia. Deskripzioa.

Lankidetzazko ikaskuntzan, komunikazio-egoera esanguratsuak eta errealak sortu egin behar dira hizkuntza (ere) ikasteko.

Metodo komunikatiboaren helburua ikaslearen komunikazio gaitasuna garatzea da.

Hizkuntza bat ikas daiteke erabiltzaile aktiboa izateko edo, besterik gabe, ulertzeko, hartzaile izateko. Hizkuntzalari konparatibista batek, esate baterako, hainbat hizkuntzen berri izaten du eta ez du zertan hizkuntza guztietan trebezia sortzaileak (mintzatzeko gaitasuna, idatziz sortzeko gaitasuna) izan. Ulertzea, ondo ulertzea, agian nahiko izan daiteke bere helburuetarako.

Baina ez da gauza bera hizkuntza bat ulertzeko helburua izatea edo hizkuntza bat ondo jakiteko helburua izatea. Hizkuntza batean trebetasun guztiak ondo garatu nahi izaten dute bizirik dagoen hizkuntza bat ikasi nahi duten gehienek, trebetasun hartzaileak (ulermena) zein sortzaileak (mintzamena, idazmena) garatu nahi izaten dituzte.

Trebetasun sortzaileak eta hartzaileak guztiak batera garatzea izaten da hizkuntzen irakaskuntza komunikatiboaren helburua. Horretarako ikasleari protagonismo osoa ematea izaten da gako nagusietako bat. Hizkuntza ikasleari ekintzak ahalik eta aktiboen egitea proposatzen zaio, ekintza sortzaileak gehienetan.

Lankidetza kooperatiboari, lankidetzazko ikaskuntzari ere, leku egiten zaio. Berdinen arteko kooperazioa jorratzen da, ez bakarrik irakasle-ikasleen artekoa.

Hizkuntza edukien bidez ikasten da, ikasleentzat erakargarri eta esanguratsu diren edukiei esker. Ikasleek rol aktiboa izan dezaten proiektuak edo atazak antolatzen dituzte pedagogoek, non ikasleek protagonismo osoa izango duten eta irakasleek, antolatzaile, laguntzaile, sustatzaile, ebaluatzaile Rol (antzerki-lan)rolak jokatuko dituzte, besteak beste.

Testu mota batzuk

• Proiektuek edo atazek, ikasleentzat esanguratsuak diren eduki eta helburuen bidez, ahozko zein idatzitako testuak sortzeko xedea izango dute. Ikasleek komunikatzeko beharra sentitu beharko.
• Ikasgelan ahalik eta testu-tipo gehien agertzea izango da pedagogoen kezketako bat.
• Ekoiztutako testuek bere komunikatzeko helburu nagusiak bete ditzaten, erregistro egokia, zuzentasun gramatikala, koherentzia, kohesioa, eta beste hainbat tasun behar bezala ekoizten ikasi beharko.
• Kontuan hartuko da hainbat hizkuntza batera ikasten denean, hizkuntzen artean hainbat elementu berdinetik egoten direla eta hizkuntzen artean transferentzia interesgarriak alde batetik eta kalko okerrak bestetik gertatzen direla.
• Ikasleen arteko komunikazioa, interakzioa, elkar-trukea sustatu behar, ez besterik gabe ikasle-irakasleen artekoa.
• Ikasleentzat esanguratsuak diren komunikazio egoerak sortu behar dira. Komeni da ikasleek modu kooperatiboan erakusteko moduko zerbait sortzea eta ekoiztutakoa plazaratzea. Komunikazio egoerak, azken ekoizpenak behintzat, ikasgelatik harago zabaltzea komeni da.
• Ikasten den hizkuntza interakzioaren bidez komunikatzen ikasten da.
• Benetako testuak eta diskurtsoak sartzen dira ikasteko egoeran.
• Ikasketa prozesuan egunerokotasuneko kontu esanguratsuetan pentsatzeko aukerak eskaintzen zaizkie ikasleei, eta ez hizkuntza kontuetan bakarrik.
• Ikasleen esperientzia pertsonalei garrantzia ematen zaie, ikasgela ikasten laguntzen duten elementu gisa. Ikasleek euren aurretiko jakintza aprobetxatu egiten dute horren gainean jakintza berria eraikitzeko. Irakasleak aurretiko jakintzak suspertu eta erabiliko ditu oinarri gisa.
• Ikasgelan ikasitako hizkuntza ikasgelatik kanpo egindako jarduerekin lotzen saiatu behar.

Hatsarretan oinarritutako komunikazio-ikuspegia

Irakaskuntza-testuinguruetan bigarren hizkuntza eskuratzeari buruzko ikerketetan oinarrituta, Zoltán Dörnyeik (et al.) (2015) ikuspegi komunikatiboa birformulatzea proposatzen du, zenbait printzipioren postulaziotik abiatuta:

• Ikuspegi komunikatiboak esanahian zentratu behar du eta jorratzen diren gaiak eta edukiak ikaslearentzat esanguratsu izan behar dute.
• Praktika kontrolatuko jarduerak sartu behar dira.

• Ikuspegi komunikatiboak hasierako input osagai esplizituak izan behar ditu.

• Bigarren hizkuntzaren alderdi formalei erreparatu behar zaie: esanahian eta forman, mezuaren osagai guztietan, oinarritutako jardueren arteko oreka optimoa lortu behar da.

• Formulazio-sekuentziak modu intentsiboan praktikatu, berriro praktikatu, berrerabili eta birziklatu egin behar dira.

• Ikaslea input kantitate handiaren aurrean jarri behar da, atazaren aurreko jardueren bidez.

• Ikasleari output kantitate handia ekoizteko eskatuko zaio.

• Benetako elkarrekintzetan bigarren hizkuntzan parte hartzeko aukerak eskaini behar dira, betiere alderdi formal edo funtzional zehatzei begira.

Oinarri teorikoak

Hizkuntzak komunikatu ahal izateko ikasten badira, hizkuntzek komunikatzeko funtzioa dutela onartzen bada, ondo komunikatzea, esaldi gramatikalki zuzenak ekoiztea baino askoz harago doala defendatuko da. Ondo komunikatzeko zuzentasun gramatikala lortzeaz gain, egokitasun pragmatikoa eta soziolinguistikoa lortzen ikasi beharko. Ezin da, esate baterako, sermoi bat kaixo! alai batekin hasi.

Hizkuntza bat

erabiltzeko ikasten da.

Hizkuntza bat

erabiliz ikasten da.

• Komunikazioaren osagarri nagusia testua da (ahozkoa zein idatzia). Testua komunikazio unitate osoa da. Hizkuntzak ikastea, testuak ekoizten ikastea da, hainbat testu-tipo ulertzen eta ekoizten ikasi behar da.

Behaviorismoak proposatzen zituen ariketa errepikakorrak, zuzentasun gramatikala, ahoskera zaindua eta ohitura onak lortzeko helburua zeukaten ariketa analitikoak, atzean uzteko beharra ikusten da. Komunikazioa egoera erreal eta esanguratsuenetan gertatzen bada, horrelako egoera interesgarriak, esanguratsuak, sortzea izango da ikuspegi didaktiko honen ahalegina; betiere egoera afektibo, emotibo egokiak sortzea.

Komunikazio-ikuspegiari metodo komunikatiboa deitu bazaio ere, zenbait artikulutan azpimarratzen da ikuspegi hau ez dela hizkuntzen ikaskuntza eta irakaskuntza metodo bat, baizik eta komunikazio gaitasuna garatzeko orientabideen multzo bat. Ikasgelan gertatzen diren komunikazio egoeretan metodo bat eta bakarra erabiltzeko ezintasunari ezin ihes egin eta komunikazio egoera ahalik eta interesgarrienak sortzea da gomendioa. Hizkuntza, aldi berean, ikaskuntzaren bidea eta helburua da. Hizkuntza bat ikasi nahi denak hizkuntza hori erabiliz ikasi beharko du.

Komunikazio-ikuspegia, komunikazio gaitasuna garatzeko helburu nagusia duen eta psikolinguistikaren ekarpen berri guztiak bere egin nahi dituen proposamenen segida bat da.

Ikuspegi honen arabera, hizkuntza bat jakitea, besterik gabe, ez da nahikoa. Hizkuntza erabiltzeko gaitasuna garatu behar da eta gaitasunak erabilpenaren bidez erakusten dira; komunikazio-gaitasunaren kasuan, adierazpenen bidez.

Joera metodologiko honen mamia, beraz, honelako aipuetan antzeman daiteke:

«	Hizkuntzak erabiltzeak esan nahi du bi hizkuntza [ofizialak] egoki eta taxuz erabiltzea hainbat egoera komunikatibotan, testuinguru desberdinetan, gero eta maila formalagoan eta konplexuagoan.	»
—EAEko 2010. urteko Oinarrizko Hezkuntzaren curriculumaren Dekretua.

«	[...] Hizkuntza-eta literatura-komunikaziorako konpetentzia lantzeko, honako printzipio hauek baliatu behar dira irakaskuntza eta ikaskuntzako jardueren plangintza egitean: Planteamendu inklusibo baten ikuspegitik, ikasle guztiek garatu behar dute, osotasunean, eleaniztasunerako konpetentzia, haien jatorrizko hizkuntza edozein dela ere. Hizkuntzen elementuei buruzko gogoetaren gainetik, hizkuntzak erabiltzea lehenetsi behar da, hizkuntzaren kodea menderatzeko prozesuaren laguntzaile eta orientatzaile baitira komunikatzeko beharrizan pragmatikoak. Ikasgelak komunikaziorako esparru pribilegiatu bihurtu behar dira, ikasleek askotariko komunikazio-egoeretan eraginkortasunez parte har dezaten. Horren bidez, hezkuntza-komunitatearen eta gizartearen bizitza sozial eta demokratikoan parte hartzen lagunduko zaie. Hizkuntza eta hiztunekiko jarrera positiboak landu behar dira; hala, hizkuntzek gizarte-harremanetan eta gizabanakoen garapen emozionalean duten garrantzia balioetsi behar da, baita hizkuntza-aniztasunak dakarren kultura-aberastasuna ere. Printzipio horiek betetzeko, ekintza oinarri duen ikuspegi metodologikoa hautatu behar da, eta ikaskuntza aktiboa bultzatu. Hau da, komunikazio-proiektu adierazkorrak planifikatu behar dira hizkuntzen ikasgaietan, eta komunikazio-zeregin zehatz bat lortzera bideratutako jarduera-sekuentzien inguruan antolatu behar da ikaskuntza; horrez gain, prozedurazko edukiak lehenetsi behar dira –"egiten jakitea", alegia–, eta ez, soil soilik, adierazpenezko jakintza [...]	»
—EAEko Hezkuntza Saila. 236/2015 Dekretua. HEZIBERRI 2020: Oinarrizko Hezkuntzako Curriculumaren ikuspegi orokorra. (62. orrialdea)

«	Hizkuntza normalizazioko planek irteera profiletan aurreikusitako komunikazio-gaitasunak lortzea helburu duten metodologia eta didaktikak lehenetsiko dituzte.	»
—EAEko 84/2019 DEKRETUA, ekainaren 11koa, zeinaren bidez arautzen baita hizkuntza normalizazioko Ulibarri Programa unibertsitateaz kanpoko ikastetxeetan.

«	(...) hizkuntza ikasteari buruzko ikuspegia zabaldu egin daiteke, hizkuntza-formak eta -egiturak behar diren komunikazio-funtzioekin lotzen direlako, eta komunikaziorako estrategiak garatzen direlako. Horregatik, ikasleen premiak azaldu beharko dira eta hizkuntza zer egoeratan erabili beharko den adierazi, baita zer funtziotarako erabiliko den eta zer hizkuntza-nozio eta adierazle behar diren. Ikasleek trebetasunak eta estrategiak garatzea da kontua, hizkuntza eraginkortasunez eta egoera jakinetan erabiltzeko tresna izan dadin (...)	»
—EAEko Hezkuntza Saila. 2020-2021 ikasturteko orientabideak

«	Hizkuntzen ikaskuntza eta irakaskuntzaren helburua hizkuntza erabiltzeko trebetasuna lortzea izan behar du, ez "hizkuntza gaitasuna" lortzea.	»
—Vicent Pascual i Granell

Trebetasunak

Norabide bakarreko komunikazio egoeretan nekez garatuko dira hizkuntzaren trebetasun sortzaileak.

Goiko aipuan aipatzen diren trebetasunak bi multzotan bana daitezke. Alde batetik trebetasun hartzaileak eta bestetik trebetasun sortzaileak. Komunikazio gaitasuna garatzea trebetasun hauek garatzean datza.

• Trebetasun hartzaileak, entzuten dena ulertzean datza, eta idazkera garatua duten hizkuntzetan, irakurtzean ere bai.

• Trebetasun sortzaileak, ahozko mezuak sortzeari, diskurtsoak eraikitzeraino, egiten dio erreferentzia. Eta idazkera garatua duten hizkuntzetan, mezu idatziak sortzeari, testuak eraikitzeraino.

Hizkuntza eraginkortasunez erabiltzen, egoera jakinetan erabiltzeko moduko estrategiak erabiltzen, ikasi behar dute komunikazio gaitasuna garatu nahi duten gizakiek.

Hizkuntzaren erabilpena. Hizkuntzari buruzko hausnarketa. Gramatika-zuzentasuna

Komunikazio-ikuspegiaren oinarrizko kontua da ondo bereiztea zer den kodea jakitea eta kodea erabiltzen jakitea. Kodea jakitea kontu bat da eta kodea erabiltzen trebea izatea beste kontu bat da. Ezagupenak, berez, ez dakar automatikoki erabiltzeko trebetasuna.

Ikuspegi komunikatiboaren xedea ez da hizkuntzak jakitea, hizkuntzak erabiltzea baizik. Hizkuntzak ikasteko erabili behar dira, erabiltzen ikasten da. Erabilpena, beraz helburua eta bidea da, baina erabilpen horri ikaste-etekina atera ahal izateko, hizkuntza-sistemari buruzko hausnarketak beharrezkoak dira. Hausnarketa horiek lagunduko diote hizkuntza ikasleari hizkuntza ikasten, aurrerantzean hizkuntza hori hobeto erabiltzen.

Hizkuntza ikasleak hizkuntza ondo erabiltzen, egoki erabiltzen ikasi behar du. Zuzentasun gramatikala izango da xedeetariko bat. Hausnarketa metalinguistikoek, hizkuntzari buruzko hausnarketek lagunduko diote ikasleari hizkuntza zuzenago, egokiago erabiltzen.

Baina zuzentasuna, askotan, hizkuntza eredu egokiei jarraiki ikasten da, hausnarketa metalinguistikoen laguntzaren behar handiegirik gabe. Ume txikiek, esaterako, ez dute hausnarketa metalinguistiko esplizitu askorik egiten. Bigarren hizkuntzatik igarotako pertsona heldu gehienek, ordea, horrelako hausnarketa esplizituak egiteko joera izaten dute, jasotako heziketaren ondorioz.

Hizkuntza irakasle profesionalek gramatika-zuzentasuna lantzeko ikuspegi sintetikotik edota ikuspegi analitikotik abia daitezke.

Ikuspegi sintetiko

Hizkuntzen irakaskuntzaren esparruan, ikuspegi sintetikotzat hartzen da hizkuntza = egitura bat dela dioen printzipiotik abiatzen den ikuspegi didaktikoa. Ikuspegi honetan hizkuntza egitura eta azpiegituratan bereiz egin daitezkeen oinarrizko osagaietan banatzen da. Gramatika segmentu txiki eta esplikagarrietan banatzen da, segmentu bakoitza bere aldetik eta gero eta zailtasun handiagoko ordenan irakatsiz, ikasleak berez sintetiza ditzan, hau da, bere kabuz zati indibidualak elkartu ditzan.

Prozedura sintetikoa terminoa hizkuntzak irakasteko metodo eta programa tradizionalekin lotzen da, batez ere estrukturalismoan oinarritzen direnekin. Hizkuntzalaritza-eskola honek hizkuntza azpisistemen sistema gisa ulertzen zuen —fonologikoa, sintaktikoa, morfologikoa eta lexiko-semantikoa—, eta egitura horiek guztiak barne-egitura hierarkikoa dute, fonemak adreiluak dira eta testua edo diskurtsoa eraikuntza. Hizkuntza baten ikaskuntza sistema bakoitzaren elementuak ezagutzean eta horiek arautzen dituzten arauak ikastean datza, oinarrizkoenetik konplexuenerantz abiatuz, hau da, fonemetatik morfemen bidez eta perpausetaraino. Ikuspegi hori, historikoki, ikaskuntzaren ikuspegi konduktistarekin lotu izan da. Ikuspegi horrek, metodo gisa, zenbait ohitura bereganatzea proposatzen zuen, estimulu eta erantzunetatik abiatuta, eta irakaskuntza-teknikak erabiltzea proposatzen zuen, hala nola errepikapen mekanikoa, diktaketa eta irakasleak erabat kontrolatutako ariketak.

Hona hemen estrukturalismoaren eta prozedura sintetikoen alde egiten duten eredu tradizionalen adibideak: gramatika-itzulpen metodoa, hizkuntza batetik bestera itzultzeko gramatika-arauak aplikatzean oinarritzen dena; metodo audiolinguala, egiturazko kontzeptuari ahozko hizkuntzaren nagusitasuna eta gogoeta gramatikala gehitzen diona; metodo estruktural-situazionala, metodo audiolingualaren ingelesezko aldaeratzat hartzen dena, ikaslea ezagutu nahi duen errealitate linguistikoarekin harreman estua izan dezakeen testuinguruan, nola edo hala, kokatuz.

Praktika pedagogiko tradizionalek, oro har, hizkuntzaren deskribapenean sakontzen zuten eta gramatika bera aztergaitzat jotzen zuten, eta, beraz, lorpenak zentzu horretan ebaluatzen ziren. Horregatik gailentzen ziren goranzko ikuspegiak, egitura sinpleenetatik konplexuetara abiatzen zirenak, eta hizkuntza batean maizen agertzen ziren ezaugarriei ekiten zitzaien. Irakaskuntza tradizional hauetan maiztasun handiko ezaugarriak lantzeak zeukan lehentasuna, baina irakaskuntza tradizional honen aldaera ustelenetan, maiztasun handikoena landu beharrean, zailtasun handikoena lantzen zen, horrela, maiztasun handiko kontu errazenak berez ikasiko zirelakoan.

Ikuspegi analitikoa

"Laborategiko hizkuntza": NOR-NORI paradigma lantzen. "Zu niri inguratu izan bazintzaizkit ni zuri ez nintzaizukeen modu txarrean..." (Oraindik ere 2021. urtean EAEn DBHn proposatzen ziren ariketak).

Ikuspegi sintetiko hau, ikuspegi analitikoarekin kontrastatu daiteke, non hizkuntza-portaerako unitateak, hau da, hizkuntza-portaera funtzionalak, ikastaroen programen eta plangintzaren abiapuntua diren, (adibidez, aginduak ematea, eskaerak egitea, promesak egitea, barkamena eskatzea edo ematea eta beste maiztasun handiko hizketa-ekintza batzuk; Ikus, beherago, Eduki-funtzio metodologia).

Oro har, ikuspegi analitikoaren eta beheranzko prozesuen aldeko hautua egiten da gaur egun ikuspegi komunikatiboaren baitan, hizkuntza erreala, ―eta ez "laborategiko hizkuntza"―, eta praktikan duen erabilera aztergai hartuta. Testu eta diskurtsoaren didaktika egiten da eta benetan maiztasun handiena duten eta komunikatzeko ahalmen handien eskaintzen duten elementuak izan behar dute lehentasuna daukatenek, eta ez bitxienak edo zailenak.

Hausnarketa metalinguistikoa

Hausnarketa metalinguistikoen baitan, zuzentasun gramatikalaz gain, testuinguruarekiko egokitasun pragmatiko eta soziolinguistikoa barneratu behar dira.

Hizkuntza bat jakitea hizkuntza hori hainbat testuingurutan egoki erabiltzen jakitea da, ez testuinguru akademikoan bakarrik, ez lagunarteko testuinguruan bakarrik. Hizkuntza bat ondo jakiteko, aldaera estandarra besterik gabe jakitea, ez da nahikoa. Hizkuntza ikasleak bere berbaldia edo bere ekoizpen idatzia hainbat testuingurutara egokitzeko gaitasuna garatu beharko du.

Beste metodoekiko harremanak; metodo tradizionalak

Metodologia da ikaskuntza-prozesua kudeatzeko hautatzen den bidea edo estrategia, kontuan hartuz prozesu horretan parte hartzen duten elementu guztiak.

Ikuspegi komunikatiboa hizkuntzen ikaskuntza-irakaskuntza metodologiatzat hartuz, aurretik ohikoak izan diren beste metodologia batzuk, —metodologia tradizionalak—, ordezkatzeko proposatu egiten da.

Metodo gramatikala

Metodo gramatikala. Hiztegia eta gramatika.

Gramatika eta lexikoa zuzen-zuzenean ikasiz, hizkuntzak ikasteko metodoa da. Eskuarki ulermena, gaitasun hartzaileak, lantzen dira metodo honekin; gaitasun sortzaileak, mintzatzeko eta idazteko gaitasunak, baino gehiago.

Hizkuntza klasikoak irakatsi eta ikasteko erabiltzen zen metodo hau. Latina eta greziera, esaterako, ikasten zutenen helburu nagusia idatzita zegoen hizkuntza bat ahalik eta hoberen ulertzea izaten zen. Horretarako ikasi beharreko hizkuntzaren gramatika ondo ikasten saiatzen ziren eta erabiltzen ziren gramatikak, hizkuntza modu logiko eta estrukturatuan ondo deskribatzen zuten hiztegiak, tratatuak, izaten ziren.

Hiztegia alde batetik eta gramatika bestetik ondo landuta, edozein hizkuntza ikas zitekeela, uler zitekeela, uste zen.

Hiztegiak egiteaz gain gramatikak egiten ziren, gramatika deskriptiboak. Morfologia eta sintaxiarekin, batez ere, zerrenda eta taula zehatzak egiten saiatzen ziren, deklinabideak, aditzaren paradigmak-eta deskribatuz.

Hizkuntza lantzeko itzulpenak ere egiten ziren eta gramatika kontuak, modu esplizituan, behin eta berriro agertzen ziten.

Euskararekin ere horrela jokatu izan da. Aspaldidanik egin dira hiztegiak eta gramatikak. Aurkitu den hiztegirik zaharrena, Landuchio (1562) eta gramatika zaharrenak, Arnaud Oihenart (1638) eta Manuel Larramendi (1729) dira. Edozein hizkuntzatan lehen urratsak, modu akademikoan, egiteko hiztegia eta gramatika behar-beharrezkotzat jotzen zen eta lan erraldoi horri ekin zion Larramendik Ilustrazioaren garaian, eta euskarazko lehen gramatika (1729) eta Hiztegi Hirukoitza (1745) argitara eman zituen. Hizkuntza batek "primitibo" izateari uzteko eta kultura-hizkuntza izaten hasteko behar ziren lehen urratsak: gramatika eta hiztegi egoki bat.

El imposible vencido (1729), euskararen lehen gramatika (hemen Ezina egina liburuaren 1853ko edizioa)

Dena den, garai batean zenbait hizkuntzetan gramatikarik, logikarik, ez zegoela pentsatu egiten zuten mundu akademikoko zenbait pentsalarik, eta bereizten zituzten kultura-hizkuntzak eta hizkuntza primitiboak. Eztabaidatzen zuten ea kultura-hizkuntzen artean zein zen egokiena, zientzietarako, filosofiarako, diplomaziarako, sal-erosketa harremanetarako... Eta hizkuntza-primitiboek logikarik ez, gramatikarik ere ez omen zuten. Hizkuntza primitiboek ez omen zuten gizarte garatu batean kultura maila altuko eginbeharretarako balio (hortik Larramendiren gramatikaren izenburu ironikoa: "El imposible vencido..." («Ezina egina»)...).

Kritika

Jakobsonen komunikazioaren eskeman, hiztegia + gramatikaren irakaskuntzan oinarritzen den metodo tradizional honetan gehiegizko garrantzia ematen zaio komunikazioaren eskemaren erdigunean ez dagoen funtzio metalinguistikoari.

Hizkuntzen irakaskuntzan, batez ere lehen hizkuntzen irakaskuntzan, oraindik ere erabiltzen den metodologia honetan diskurtso metalinguistiko eta testu metalinguistikoari denbora gehiegi ematen zaiola esan izan da, beste testu mota askoren kaltean. Ikuspegi komunikatiboaren defendatzaileen ustez, gramatika kontuei arreta handiegia eskaintzeak errealitatean gehien ematen diren beste testu eta diskurtso mota asko behar bezala landu gabe uztea dakar.

Metodologia honen kritikoek esaten dute metodologia honetan zuzentasuna obsesio bilakatzen dela, eta maiztasun gutxiko hizkuntzaren txikikeriei denbora gehiegi eskaintzen zaiela, hizkuntza ikaskuntza hizkuntza-errealitatetik urrunduz eta ikasleak hizkuntzaren tasun bitxi batzuk testuingururik gabe ikastera bultzatuz.

Gramatika arloko galdera bat EHUko hautaproba batean, USE 2023, Lengua castellana y literatura azterketa. (Horrelako galderek, azken notaren % 10 balio izan dute urte askoan).

Heziketa bankarioa

2019. urtean "etxeko lan" bezala proposatutako fitxa bat. Ikuspegi komunikatiboaren antipodetan: bete itzazu hutsuneak testuingururik gabeko esaldietan, zuzen itzazu okerrak, etab.

Heziketa bankarioa deitzen zion Paulo Freirek, besteak beste, gaur egun, oro har, zaharkitutzat jotzen den eredu bati; fitxa errepikakorrak betetzen aritzeari, non irakasleak agindu eta ikasleek agindutakoa bete behar duten, sormenari zirrikitu gutxi utziz.

Oraindik ere, Europako leku batzuetan, noiz edo noiz, erabiltzen den metodologia da. Esaldi bakartuak, testuingururik gabe. Okerrak zuzendu, hutsuneak bete... Zuzentasun kontu txikiei arreta osoa. Metodo audio-lingualaren aldaeratzat-edo har liteke. Idazmenari nagusitasun osoa, ahozkotasunaren kaltetan.

Heziketa bankarioaren alternatiba bezala Paulo Freirek i(ra)kazkuntza dialogikoa proposatzen zuen. Ikasleei protagonismoa eman eta Sokratesen ereduko maieutikaren antzera, elkarrizketa sustatuz ikasten dela defendatzen zuen. Paulo Freirek «Zapalduaren pedagogia» lanean, hezkuntza askatzaile eta neosokratiko baten bilaketa eskaini zuen. Azaldu zuen nola komunikazio kontzientizatzailea nagusiki maieutikoa den. Pedagogo brasildarraren arabera, elkarrizketa gizakien arteko topaketa bat da, munduak, testuinguruak baldintzatua. Hizkuntza ikasteko, ahoskatzeko-eta, sortu behar den harremana ez da agortzen ni-zu harreman hutsetan. Eskakizun existentzial gisa, mundua elkarrizketaren bidez ahoskatzeko konpromisoa hartzeak ez du esan nahi egia bat inposatu behar denik; komunikazioa ekintza sortzaile bat da. Hori dela eta, hezkuntzaren barruko ekintza hau praktika askatzailetzat hartzeko, ezin da onartu banku-hezitzaile antidialogikoa egotea; izan ere, Freirek egiten ez diren galderen erantzunak sustatu nahi ditu, eta, beharbada, erantzun horiek nagusi izango dira, eta ez ideia inposatzaileak, epaiketarik gabeko itxurazko egiak. Freirerentzat, benetako heziketa elkarrizketan oinarritzen da, eta ez norabide bakarreko komunikazioan, hau da, igorle-hartzaile rolak etengabe trukatu beharko elkarrizketaren bidez hizkuntzak ere ikasteko.

Metodo audiolinguala

Hizkuntza laborategia. Metodo audio-lingualak asko baloratu duen lanabesa.

Konduktismoak, behaviorismoak, psikologian itzal handia izan zuen garaietan, hizkuntzen didaktikan metodo audiolingualak hartu zuen ospe ona.

Hizkuntza, beste hainbat gauza legez, errepikatzearen poderioz lor zitekeen ohitura on bat zela aldarrikatzen zuen metodo honek. Ohitura linguistiko onak hartzeko, gero eta estruktura konplikatuagoak zeuzkaten hizkuntza forma batzuk errepikatu behar ziren. Errepikatzeko hautatzen ziren hizkuntza formak gramatikalki oso zuzenak eta erabilgarriak behar zuten, errepikatzaileak inolako akatsik bereganatu ez zezan. Errepikatzerakoan, doinua eta ahoskera ahalik eta gehien zaintzeko esaten zitzaion ikasleari.

Irudian metodo honetan oinarritu diren hizkuntza laborategi horietako bat. Ikasleak grabazio batzuekin lan egiten du eta ahoskera, doinua eta gramatika estruktura batzuk errepikatzen ibiltzen da. Gero, egindako lana entzungo du eta berak grabatutakoa eta irakasle batek aurretik grabatutakoa erkatzeko aukera izango du.

Hizkuntzak norberak bere kabuz ikasteko hainbat metodo, diskoen eta kaseteen laguntzarekin-eta, metodo audio-lingualaren aldaerak izaten ziren. Esaterako, kioskoetan irailero hain ondo saltzen ziren “etxean norberak bere kabuz” hizkuntzak ikasteko hainbat metodo, audio-lingualaren aldaerak izan dira.

Hizkuntza bat ikastea beste ohitura bat hartzea bezalako zerbait omen zen.

Audiolingual metodoak bere unerik gorena Bigarren Mundu Gerran izan zuen. Hizkuntza bat errepikatuz eskuratzean oinarritzen da nagusiki, eta ahozko adierazpena eta batez ere ahoskeraren lanketa nabarmentzen dira. Irakasleak irakatsi nahi den hizkuntzan hitz egiten du beti, eredu ona eskainiz. Komoni da, ia ezinbestekotzat jotzen da irakaslea jatorrizko hiztuna izatea, ahoskera bikaina izatea. Ikasleek ahozko hizkuntza errepikatuz eta errepikatuz hitz egiteko patroiak eskuratzen dituzt. Errepikapena erretorikaren onena.

Metodo honen ezaugarriak honako hauek dira:

• Hizkuntza-ohitura onak errepikatzearen bidez lortzen dira.
• Garrantzi handia ematen zaio ahoskerari, ahozko adierazpenari eta ulermenaren garapenari. Idatzizkoa bigarren planoan uzten da.
• Ez da H1 inoiz erabiltzen, ikasi eta irakatsi nahi den hizkuntzan hitz egiten da beti. Beti.
• Gramatika zeharka irakasten da. Dedukzioz edo.
• Errefortzu positiboa erabiltzen da hizkuntza-ohitura onak sustatzeko.

Nozio-funtzioen metodoa

Metodo audio-lingualari ikusten zitzaizkion hainbat gabeziei aurre egiteko sortu zen eduki-funtzioen metodoa. Eduki batzuk landu egiten ziren, edukiak testuinguru jakin batzuetan kokatuz. Testuinguru horietan komunikatzeko behar ziren hizkuntz formak lantzen ziren testuinguru horietan bete zitezkeen komunikazio-funtzioetan trebezia lortzeko asmoz.

Hizkuntzaren ikaskuntzari buruzko ikerketa nagusiek eta 1920ko hamarkadan ikerketak irakurtzeko trebetasunetan fokatzeak "hiztegiaren kontrolaren" nozioa ekarri zuten. Antzeman zuten hizkuntzek, idatzizko testuetan, maiz agertzen diren 2.000 bat hitz dituztela, hiztun gehienek bi mila bat hitz besterik ez duen oinarrizko hiztegia dutela aurkitu zen, eta hitz horiek ondo ikasteak irakurketaren ulermenean asko lagunduko zuela pentsatu zen.

Honekin batera, modu paraleloan, "kontrol gramatikala" nozioa sortu zen, ahozko elkarrizketetan gehien ematen diren esaldi ereduak azpimarratuz.

Horrelako ereduak, gehien erabiltzen ziren hitzekin eratutako esaldi mota ohikoenekin, ikasleentzako hiztegi eta eskuliburuetan erruz sartu ziren. Ahozko ikuspegiaren eta metodo zuzenaren arteko desberdintasun nagusia zera zen: ikuspegi honen arabera diseinatutako metodoek edukien hautaketa, ariketen zailtasunen mailakatzea eta material eta ariketak aurkezteko printzipio teorikoak izango zituzten. Proposatutako onura nagusia zen teorikoki oinarritutako edukien antolaketa horrek ikaskuntza gertakarien sekuentzia ez hain nahasia eragingo zuela, aurkeztutako hiztegia eta gramatika ereduak hobeto kontestualizatuta.

Egoera jakin batean behar diren hitzak eta esamoledeak. Aireportuan izeneko unitate didaktikoa diseinatzen zen. Aireportu batean bete daitezkeen komunikazio-funtzioekin: eskatu informazioa, ulertu kartelak, eskatu txartelak, aireportuko dendetako letreroak ulertu, dendetan egin daitezkeen erosketetako funtzioak, informazioa eskatu, galdetu, erantzun, gizalegeko, kortesiazko formulak, etab...

Azkenik, baina oso garrantzitsu, hizkuntza kontu guztiak "egoera jakinetan" aurkeztu behar ziren. Azken puntu honi garrantzia handia emateak planteamenduaren bigarren izena ekarri zuen, The oral approach and situational language teaching.

Ikasleei bere interesekoa izan zitekeen testuinguru bat aukeratzen zitzaien, eduki multzo bat, aireportua, esate baterako, eta Aireportuan izeneko unitate didaktikoa diseinatzen zen. Aireportuan bete daitezkeen komunikazio-funtzioak lantzen ziren: informazioa eskatu, kartelak ulertu, txartelak eskatu, aireportuko dendetako letreroak ulertu, dendetan egin daitezkeen erosketetako funtzioak, informazioa eskatu, galdetu, erantzun, gizalegeko, kortesiazko formulak, etab... Aireportuan bete daitezkeen funtzio oinarrizkoenak ikasita, beste testuinguru bat hautatzen zen aurrera egiteko, medikuarenean , hipermerkatuan edo, "ospakizun festan... Berriro ere, hurrengo unitate didaktikoak beste testuinguru horretarako egokienak ziren hizkuntza-funtzio ohikoenak lantzea zen helburua.

Ikaskuntza-unitateak komunikazio-egoera jakin batzuetan duten erabilera-maiztasunaren arabera taldekatzen dira, eta ez kidetasun formalaren arabera (aditz-denborak, perpaus sinpleak, izenordain erakusleak, etab.). Horrela, unitate didaktiko berriek, egitura sintaktiko askotarikoa eta sistema morfologikoetako hainbat elementu gramatikal konbinatuko dituzte, beharrezko elementuetara soilik joz, eta gainerako elementuen sarrera geroratuz programaren ondorengo faseetarako. Ez da harritzekoa izango, beraz, sekuentzia didaktikoak aurkitzea, baita helburu didaktikoak ere, non hitzezko denbora jakin bakar bat lantzen den eta sei pertsona gramatikaletako bat edo batzuk bakarrik erabiltzen diren, edo paradigma jakin batetik (izenordain pertsonalena, esaterako) singularreko pertsonen forma atonoak bakarrik ikasten diren. Errealitateak erakusten duen maiztasuna errepikatu egiten da unitate eta sekuentzia didaktikoetan eta maiz agertzen ez diren hizkuntza-formak "gerorako" uzten dira.

Ikuspegi komunikatiboarekin bat egin dezaketen metodologiak

Lankidetzazko ikaskuntza

Lankidetzazko ikaskuntza ez da ikasleek haien artean lana banatzea, ikasleek elkarri lagunduz erronka akademikoei aurre egitea baizik.

Sakontzeko, irakurri: «Lankidetzazko ikaskuntza»

Ikasleek hizkuntza ikasteko eta hizkuntzarekin batera hainbat konpetentzia garatzeko, batzuetan bakarka baina maiz taldeka egin beharko diete aurre pedagogoek jarriko dizkieten erronkei. Ikuspegi honen arabera, gizakia gizartean hobeto garatuko da bakarka baino.

Proiektuetan oinarrituriko curriculumak

Sakontzeko, irakurri: «Proiektuetan Oinarritutako Ikaskuntza»

Ikasleak beraientzat erakargarri eta esanguratsua den proiektu batean, batzuetan, murgiltzen dira. Proiektua aurrera eramateko hizkuntza erabiltzea ezinbestekoa izaten da. Hizkuntza betiere lanabes izango da, baina helburu ere izan daiteke, proiektua hizkuntzaren didaktikari loturik egonez gero, batez ere. Proiektuak hainbat sekuentziez osaturik egoten dira eta sekuentzia horiei ataza deitu ohi zaie (batzuetan, ataza eta proiektu hitzak nahastu egin izan dira; askotan, proiektu labur-laburrei ataza deitu izan zaie).

Komunikazio-ikuspegiak eskatzen du proiektuak errealitateko egoera komunikatiboetara atxikiak egotea. Egoera komunikatiboak benetakoak baldin badira hobe, baina besterik ezean, errealitatean dauden egoeren ahalik eta antz handien duten egoerak sortu behar dira.

Proiektuetan ikasleek protagonismo osoa beharko lukete. Horrela, ikaslea bere curriculumeko negoziatzaile eta sortzaile nagusi bihurtuko da.

• Proiektuen sekuentziak:

1. Proiektua hautatu. Definitu. Zer egingo dugu?

2. Interesa piztu; motibazioa (aurrekoari erabat lotuta). Hautatu, argudiatu, definitu, aurreko ezagupenak plazaratu, gidoia edo aurkibidea prestatu...

3. Proiektua planifikatu. Informazioa bilatu. Erraz / nekez egin daitekeena aurretik ebaluatu. Lana banatu. Helburuak sailkatu, ordenatu; denborak aurreikusi. Programatu.

4. Proiektua garatu. Programatutakoa egin. Informazio berria bilatu. Informazioa hedatu. Une jakin batean egindakoa eta falta dena ebaluatu. Birprogramatu. Hobetu.

5. Ebaluatu. Ondo egindakoa, asmatutakoa, modu positiboan nabarmendu. Zertan hobe daitekeen hausnartu, eztabaidatu, berriro hurrengo baterako programatu.

Proiektuetan oinarrituriko didaktikek ikasleen konpromiso handia lortzeko helburua izaten dute. Didaktika mota honek lortu nahi izaten du ikasleen ahalik eta motibazio mailarik altuena.

Berdinen arteko, ikasleen arteko elkarlana, kooperazioa, lortzea izaten da lortu nahi den beste puntu garrantzitsuena.

• Proiektuetan arrakasta lortuz gero, hizkuntza ikasiko da...

1. Erabiltzeko beharra sortuko delako, erabilpen esanguratsua, erabilpen funtzionala izango delako,
2. Sorturiko komunikatzeko beharrean oinarrituko den ikaskuntza izango delako,
3. Erabiliko den hizkuntza esanguratsua eta benetakoa izango delako, ez laborategiko hizkuntza.
4. Ikasleek ikasgelan gertatzen dena eta ikasgelatik kanpo gertatzen dena ondo loturik antzeman ahal izango dutelako. Modu berean ikasgelan eta ikasgelatik kanpo erabiltzen den hizkuntza ondo loturik antzeman ahal izango dutelako.

Ikus, beherago: Talde lana. Kooperazioa. Auzolana, eta lankidetzazko ikaskuntza.

CLIL – edozein arlotako edukietan oinarrituriko hizkuntza-curriculumak

Sakontzeko, irakurri: «CLIL»

Hizkuntza edukiekin batera ikasi izan da aspalditik.

Hizkuntza edozein jakintza arlotan oinarriturik ikas daiteke. Edozein arlo tematiko izan daiteke hizkuntza bat ikasteko euskarria. Gaiak berak, bere zailtasun graduazioan, emango dio hizkuntzari ikasteko eta erabiltzeko zailtasunaren sekuentziaren berri.

Hauxe izaten da bigarren hizkuntza ikasteko murgiltze ereduetan erabiltzen den curriculuma. Murgiltze ereduetan bigarren hizkuntza, ez bakarrik “hizkuntza orduetan” baizik eta edozein ordutan, edozein arlotan, erabiltzen den heinean ikasiko da.

Hizkuntzen arteko elkar-trukaketak

Ikasleak, aldi berean, hizkuntza bat baino gehiago ikasten duenean, hizkuntza batean ikasitako kontu batzuk, ikasten ari den beste hizkuntzetarako ere baliagarriak izango dira. Ikasten diren hizkuntzen arteko trebetasunen transferentziak egoten dira Bat-bateko translanguaging terminologia ere erabili izan da. Horregatik, hizkuntza bat baino gehiago batera ikasten denean, fenomeno hau kontuan hartzea komeni da eta hizkuntzen i(ra)kaskuntza bateratua egitea aholkatzen da gaur egun.

Esate baterako, Hizkuntzen trataera bateratua izan da EAEko hezkuntza saileko lehentasun ildoetako bat

Hizkuntzen trataera integratua eta integralaz hitz egiten da gaur egun.

Hizkuntzak modu integratuan irakastea hainbat ebidentziaren emaitza da:

• Ikasle elebidunak edo eleaniztunak etengabe eskura ditu hainbat hizkuntza eta haietan ikasitakoa, hornidura kognitibo eta emozional moduan.
• Munduko hizkuntza guztiek hainbat osagai dituzte berdinetik. Gramatika unibertsal batez hitz egiten da aspalditik.
• Hizkuntza‐ikasketak hizkuntza batzuetatik besteetara transferitzen dira.
• Hiztunek parte hartzen duten inguruneetan hainbat hizkuntza egotea aldi berean

EAEko Heziberri 2020 planak hizkuntzen curriculum edo trataera integratua horrela deskribatzen du: "Hizkuntza bakoitzak berezkoa duena landu behar da, eta denen artean partekatua dutena, ikasleak egoki eta eraginkor erabili ahal izan dezan egoera bakoitzak eskatzen duen hizkuntza".

EAEko Heziberri 2020 planak hizkuntzen curriculum edo trataera integralaz zera dio: “Hizkuntza‐gaiak ematen ez dituzten irakasleen ardura ere bada hizkuntza‐ konpetentzia garatzen laguntzea, ikasleak arlo bakoitzeko egoerak egoki eta eraginkor ebatzi ahal izan ditzan”.

Ikuspegi komunikatiboarekin bat datozen eskola ekintzak

Berbaldien, diskurtsoen, lanketarako eta horien alde pragmatiko eta soziolinguistikoen lanketarako, ikasleak egoera ahalik eta errealetan murgiltzeko ahaleginak egiten dira.

Ekintza komunikatiboak testuinguru jakin batean ondo kokatu behar dira eta komunikatzeko beharra, aldez aurretik ondo definituriko xedeetarako, sortu behar da.

Ikasleentzat esanguratsuak diren informazio hutsuneak betetzeko asmoa duten egoera komunikatiboak sortu behar dira, errealitate akademikotik harago.

Ahozko jendaurreko aurkezpenak

Sakontzeko, irakurri: «Jendaurreko aurkezpen»

Ikasleek, bakarka edo kideen laguntzarekin, beste ikaskideen aurrean azalpenak, deskripzioak, diapositiba aurkezpenak, laburpenak edota beste hainbat diskurtso mota praktikatuz aurrera egingo dutela uste da; hizkuntza jendaurrean erabiltzen, hizkuntza ikasiko dela defendatzen du komunikazio-ikuspegiak.

Marrazki, irudi, mapa, plano ez osatuekin lana

Zenbat? Nola daude? Zer egingo dute gero? Ume batekin elkarrizketa egiten hasteko aitzakia izan daiteke honelako marrazkia. Antzekoak egiteko eskatu ahal zaio eta komentatzeko...

Komunikazio ikuspegiaren proposamen klasiko batzuk:

• irudi bat deskribatu, (publizitatean erabilitakoa, komikia...),
• asmakizunak taldean igarri,
• talde erabakiak hartzeko beharra sortzen duten problemak ebatzi,
• taldearen elkarlanaren beharra duten ekintzak antolatu (txangoak, jaialdiak...),
• taldearen egunerokotasunak eskaintzen dituen problemetakoren bat elkarlanean konpondu (problema hautatu, konponbidea planifikatu, eztabaidatu, konponbidean lan egin...).

Dramatizazioak. Role-playing

Ahozkotasuna lantzeko antzezteko proposa dakieke ikasleei; ikasleek, gidoiak idatzi, eta antzeztu egin ditzakete, gidoiko rolak aktore bezala antzeztuz, edo euren gidoia beste "aktore" batzuen gorputzetan sinkronizatuz

Ahozko komunikazioari lehentasuna ematen bazaio, ahozko ariketak egitea komeni da. Hizkuntza ikasleek aurkezpenak, jendaurreko azalpenak eta egin ditzakete. Elkarrizketak edo mahai-inguruak ere egin ditzakete. Hau guztia "benetan" edo antzezten egin daiteke, hau da, ikasleek beren buruak ordezkatzen edo pertsonaia baten rola antzezten egin ditzakete ondo komunikatzeko ahaleginak.

Ahalegin horiek grabatu egiten dira batzuetan, audio edo bideo formatuetan, geroago berriro entzuteko... Ikasleek ondo komunikatzeko zertan asmatu duten eta zertan ez hausnartuko balute, ekoiztutakoaren ebaluazioak hobetzeko bidea zabalduko lukete.

Txotxongiloak erabiltzea tradizio handiko teknika da.

Beste teknika bat: ikasle batzuek badakite, marrazki bizidun batzuk edo film klasiko bat oinarri bezala hartuz, ahots berriak grabatu eta marrazkiekin edo film klasikoko aktoreen keinuekin euren ahozko testua sinkronizatu. Horretarako bideo-edizio teknika batzuk eta Bikoizketa teknika batzuk ondo erabiltzea behar da.

Elkarrizketak (egin, grabatu)

Sakontzeko, irakurri: «Elkarrizketa (kazetaritza)»

Ahozkotasuna lantzeko grabazioak egitea komeni. Idazmena lantzeko idazlanak egin eta aztertzen diren bezala, ahozko diskurtsoak ere grabatu eta geroago aztertu egin behar dira, hobetu nahi bada.

Ikasleak kazetari klasikoaren rolean jarrita komunikatzeko gaitasuna garatuko dela argi dago. Elkarrizketak elkarri egin diezaiekete ikasleek edo jatorrizko hiztunei, ikasleen gustuen arabera pertsona bereziki interesgarriei...

Teknika honetan ikasleek galdera-sortak presta ditzakete lankidetzazko ikaskuntzan ohiko diren laukoteetan-edo. Gero, beste ikasle batzuei, irakasleei, jatorrizko hiztunei, jakintza-arloren batean aditu diren pertsonei-edo, prestatutako galderak egin eta grabatu galdera-erantzunak. Azkenik, elkarrizketa aztertu eta hurrengo baterako zer hobetu daitekeen hausnartu. Ebaluazioa egin.

Ikasleen artean sakabanaturiko informazioa elkar trukatu

Ahoz zein idatziz egin daitezke. Gaur egungo internetek aukera berriak eskaintzen ditu informazioa elkarlanean sortzeko eta elkar trukatzeko: wikiak, foroak, e-posta, txatak, blogak...

Hizkuntz jolasak

20 Letrekin jolasteko ikosaedro itxurako dado bat.

Ikosaedro - Letren dadoa egiteko proposamen bat. Irudian abezedarioko J-, Q-, R-, W-, X-, Ç, Ñ- eta Y-, letrak baztertu egin dira. (Euskaraz hobe C- edo V- baztertzea J- baino).

Jolasterakoan komunikazio konpetentzia lantzen da beti, ahozko komunikazioa, hitzik gabeko komunikazioa...

Edozen jolasek balio dezake hizkuntza lantzeko, baina badaude hizkuntza lantzera bideratuta daudela ematen duten zenbait joko eta jolas.

• ahozkotasuna > jolasak
• Kategoriak.
• Txatxilipurdi elkarteko kartak.
• Hainbat jolas.
• Irakasle batzuen wikia (zaharkitua, baina ideiaren bat berreskuratzeko aukera).

• Scattergories.
• Scrabble.
• Trivial Pursuit.
  

Inkestak, galdera sortak

Ikasleek (elkarri) galdezka, inkestak prestatzen, inkestak egiten, inkestei erantzuten... Hainbat gaitasun landu egiten dute, hizkuntza landu egiten dute.

Iritziak eman, iritziak eskatu, informazioa lortu, informazioa sailkatu, informazioa ea fidagarria ote den ikertu, galdetu, erantzun... Galderak modu egokian formulatu. Erantzunak egokiro antolatu, eta galdetutakoari behar bezala erantzuten saiatu... Komunikatzeko gaitasunaren oinarrizko abileziak dira.

Irakasleak ikasleak egoera komunikatibo ahalik eta esanguratsu eta erakargarrien sartzen saiatuko da. Ikasleak iritzi emaile edo inkestagile Rol (antzerki-lan)rolean jartzea ariketa egokia izan daiteke. (Ahozko zein idatzitako ariketak sor daitezke non inkestak erdigunean egon daitezke).

Talde lana. Kooperazioa. Auzolana

Sakontzeko, irakurri: «Lankidetzazko ikaskuntza»

Sakontzeko, irakurri: «Ikuspegi komunikatibo#Proiektuetan oinarrituriko curriculumak»

Sakontzeko, irakurri: «Problemetan Oinarritutako Ikaskuntza»

Ikasleek, taldeka, zerbait eraiki beharko.

Ikasleek dakitena alde batetik eta ikasleen interesak kontuan hartuta bestetik, ikasleen jakin-mina sustatzeko asmoa izango da abiapuntua.

Edozein gai izan daiteke egoki komunikatzeko gaitasuna garatzeko eta taldean lan egiteko baldin eta gaia ikasleen interesa eta komunikatzeko gogoa edo beharra pizten badu.

Ikerketak, informazio bilketak-eta, proiektu esanguratsu eta erakargarri baterantz bideratzen bada, hobe. Irakasleak proiektu horiek proposatuz eta sustatuz ikasleen talde lana bideratuko du.

Elkarlanean idazteko, elkarri laguntzeko, elkarri zuzentzeko eta elkarri ebaluatzeko hainbat teknika erabil daitezke. Taldean idazteko, esaterako, wiki bat erabil daiteke. Talde osoak helburu partekatu argia izatea komeni. Bukaeran ekoiztutako zerbait edukitzea komeni, ahal bada zerbait materiala. Egindako lana materialki gauzaturik ikustea komeni. Esate baterako, ez solasaldi bat, besterik gabe, gogoan gordeta, –hitzak haizeak eramaten omen ditu–, baizik eta egindako solasaldiaren audio edo bideo grabazioa, txosten bat, argitalpen bat, diapositiba aurkezpen bat, internetera kargatutako bideoren bat... Egindako lana helburu akademikoetatik haragoko helburuak baldin balitu, hobe. Komunitate akademikotik kanporako oihartzunik izango balu, hobe.

Ebaluazioa ez da irakaslearen lana, besterik gabe, izango. Ikasle guztiek besteei lagunduz, bere buruei ere lagunduko diete. Zertan asmatu dugun eta zertan ez, etengabe elkarri galdetuta, edo norberak bere buruari galdetuta, etengabeko hobekuntzaren bila ibili beharko da lan-taldea.

Mahai-inguruak, debateak, eztabaida arautuak

Ikasleen artean debate arautuak antolatzea ikuspegi komunikatiborekin bat datorren ekitaldia izan daiteke.

Solasaldiak eta deskonferentziak antolatzea, komunikatzeko gaitasuna eta jakin-mina sustatzeko oso lanabes egokiak direla frogatu egin da behin baino gehiagotan. Ikasleen parte hartzea sustatu behar du irakasleak, moderatzaile lanak ere, ahal bada, noiz edo noiz, ikasleen eskuetan utzita.

Talde elkarreragileak

Talde elkarreragileak. Ikasleak talde txikietan antolatuko dira. Talde bakoitzean Ikas komunitateko pertsona batek, heldu batek ahal bada, moderatzaile rola hartuko du. Taldeak zer egin beharko duen eta zein denboratan azalduko du. Taldeak zer egin behar duen irakasleak diseinatuko du aurretik. Ikasleek, denbora jakin batean, problema bati irtenbiderik onena bilatzeko eztabaidatuko dute. "Helduak", behar izatekotan, moderatzaile lana egingo du eta gaiari eusten zaiola zainduko du.

Irakasten ikasi; ikaslea irakasle rolean

Ikasleei, noiz edo noiz, ondo datorkie irakaslearen rola hartzea. Baina taldeka lan egiten denean ikasle-irakasle rolen etengabeko aldaketa egon ohi da.

Ikasleak taldeka jartzen direnean askotan gertatuko dira egoera komunikatibo kooperatiboak. Askotan ikasle batek beste bati zerbait irakatsi behar izango dio.

Frogatuta dago, egoera horietan, bai irakasten dutenek, bai ikasten dutenek, jakina, guztiek probetxu handia ateratzen diotela egoera komunikatiboari.

Guztiek ikasten dute, irakasle rola hartzen dutenek ere bai.

Ikasketa dialogikoa

Antzinako Greziako Sokratesen maieutikaren garaietatik, gutxienez, elkarrizketa erabili izan da ikasteko prozedura bezala. Irakasleak erantzunak eman ditzake, baina galdera egokiak formulatuz eta ikasleen erantzunak bideratuz ere, asko ikas daiteke.

Sakontzeko, irakurri: «Ikaskuntza dialogiko»

Sakontzeko, irakurri: «Solasaldi dialogiko»

Eginez ikasi

Nola ikasten da gehiago? Begiratzen, apunteak hartzen ala egiten?

Learning-by-doing edo eginez ikasi azken hamarkadetako didaktikari buruzko eskuliburu askok azpimarratzen duten kontua da. Ikasleak ahalik eta modu aktiboen inplikatzea da helburu. Ikasleek beti egingo dute zerbait: besterik gabe entzun, entzun bitartean apunteak hartu, entzun eta erantzun, irakurri ahots gora, irakurri isiltasunean, irakurri bitartean hitz batzuk azpimarratu... Ahalik eta aktiboen diren atazak eta jarduerak bultzatzeko aholkua eman izan da azken hamarkadatan. Ikasleei ahalik eta konpetentzia gehien eta konpetentzia bakoitzeko ahalik eta dimentsio gehien garatzen lagunduko dieten proposamenak egin behar zaizkie.

Eskolako hedabidea

Eskolako aldizkaria, eskolako irratia, eskolako bloga, eskolako sare soziala, eskolako podcasta, eskolako PeerTube kanala... etengabeko bilakaera izan duten proposamen didaktikoak.

Eskolako irratiarena aspaldiko teknika da eskoletan. Pedagogia eskuliburuetan Freinet aipatu ohi da aitzindari legez.

• Eskolako egunkari edo aldizkaria edo horien bertsio digitala: bloga, ikasleek kudeatutako webgunea, ikasleek kudeatutako sare sozialeko haria... Célestin Freinetek, besteak beste, erakutsi zuen zein interesgarri izan daitekeen ikasleek, lan kooperatiboaren bidez, testuak inprimatzeraino hobetzea. XXI. mendeko teknologia batzuek, Freinetek inprentari ematen zion funtzioa bete dezakete. Ikasleek planifikatu, gidoiak egin, taldeka adostu, informazioa eta beharreko dituzten hainbat elementu bilatu, prestatu, iragazi, aurkeztu, argitaratu, egindakoa defendatu...
• Eskolako irratia edo podcast zerbitzua. Aurrekoaren aldaera. Azken ekoizpenak audioak edo bideoak izanik, horiek ebaluatzeko tresna bereziak sortu behar.

Ebaluazioaz

Sakontzeko, irakurri: «Ebaluazio (hezkuntza)»

Komunikazio ikuspegian ongi ebaluatzea, hobetzeko ebaluatzea, etengabe ebaluatzea ezinbestekoa izaten da. Orain Europan badago kontu honetan ezin utzizkoa den dokumentua: Hizkuntzetarako Europako Erreferentzia Esparru Bateratua.

Hizkuntzen ebaluazioa, hezkuntza gaitasunen ebaluazioa, EAE indarrean dagoen Dekretuaren arabera, honelakoa izan beharko litzateke:

1. Jarraitua
2. Etengabea
3. Banakatua
4. Integratzailea
5. Malgua

Ebaluazioak ikasleen gaitasunetan hobekuntzak lortzeko asmoa baldin badu, ikasleek ezagutu beharko dute:

• Zer ebaluatuko den eta
• Nola ebaluatuko den. (Zer da hizkuntza kalitatea?)

Zer: helburuak

Ikaskuntza eta irakaskuntza prozesuetan ohikoa izaten da aldez aurretik helburu batzuk programatzea, eta noiz edo noiz helburuak noraino bete diren ebaluatzea. Ebaluazioa betiere hobetzeko asmoarekin egiten da. Hurrengo helburu eta programazioetan hobeto asmatzeko xedearekin.

Jakobsonen komunikazioaren eskema. Hizkuntza ikasleak komunikatzaile hobeak izateko lan egiten dute, igorle hobeak, hartzaile hobeak izateko.

Hizkuntzen irakaskuntza - eskema

Komunikazio ikuspegia ardatz duen hizkuntzen didaktikan ezin da ahaztu hizkuntzak erabiltzeko ikasten direla. Hobeto komunikatzea izaten da helburu, hartzaile hobea izatea, sortzaile hobea, igorle hobea. Hizkuntza ikasleak ekoizten duen diskurtsoa, berbaldia, testua, noraino den egoki edo noraino den desegoki ebalua daiteke. Horretarako, ikasleek ekoiztutako testuez gain, ahozko diskurtsoak grabaturik izateak lagun dezake.

Helburu zabal horiek testu edo diskurtso jakin batzuetan zatitu daitezke, esate baterako jendaurreko ahozko azalpena, edo idatzizko narrazioa.

Nola: ebaluazio-irizpideak

Testua edo diskurtso egokia da baldin bere komunikatzeko betebeharrak, komunikatzeko funtzioak, egoki betetzen baditu. Horretarako hizkuntzak-komunikaziorako gaitasunaren osagaiak azter daiteke,

• egokitasun edo zuzentasun gramatikala,

• testuinguruarekiko egokitasun (egokitasun pragmatikoa eta soziolinguistikoa).

Testu edo diskurtso baten egokitasuna neurtzeko, ereduzko beste testu edo diskurtso batekin erkatu daiteke. Testuak zuzentzerakoan oso tentuz erabili behar da errorearen tratamendua. Izan ere, hobe izaten da irakasleek ikasleekin indartze positiboa erabiltzea akatsen ehizan ibiltzea baino. Egiten diren akatsak hobetzeko eta ikasteko aukeratzat hartzen asmatu behar da.

Ikasle baten komunikatzeko gaitasuna orokorrean neurtzeko asmoa baldin badago, kontuan hartu behar da komunikatzeko gaitasuna bere dimentsio edo osagai guztietan neurtu behar dela.

Hizkuntzetarako Europako Erreferentzia Esparru Bateratua - hizkuntzen jakintza mailak 6 titulu pean (A1, A2, B1, B2, C1, C2) sailkatu eta deskribatzen duen dokumentua. Komunikazio konpetentziaren dimentsio guztiak kontuan hartzen ditu.

• Ahozko komunikazioari dagozkion osagai edo dimentsioak:

1. Ahozkoaren ulermena. Entzundakoaren ulermena.
2. Ahozko sorkuntza. Mintzamena.
3. Ahozko elkarreragina. Elkarrizketa.

• Komunikazio idatziari dagozkion osagai edo dimentsioak:

1. Idatziaren ulermena. Irakurritakoaren ulermena.
2. Sorkuntza idatzia. Idazmena.
3. Elkarreragin idatzia. Auzolaneko idazmena.

Honelako kontuak neurtu eta ebaluatu behar dira (ahozko zein idatzitako testu edo berbaldietan):

• Ea testuaren zentzu orokorra identifika daitekeen,
• Ea testuaren helburu nagusia antzematen den,
• Ea testuan informaziorik garrantzitsuena ondo azpimarraturik geratu den,
• Ea testu-tipo horretan ohikoak diren estrategiak behar bezala erabili diren,
• Ea testua ondo antolaturik dagoen,
• Ea testua ulergarria den edo ea testua noraino den ulergarria,
• Ea testua gramatika aldetik zuzena ote den,
• Ea testua bere kultura testuinguruan eta bere egoera jakinean noraino den egokia,
• Etab.

Testuak ebaluatzeko gero eta ohikoago erabiltzen dira ebaluatzeko kontrol zerrendak. Ereduzko testu edo berbaldiei arretaz begiratuta ekoizten dira kontrol zerrenda horiek eta bertan ebaluazio-irizpide zerrendak batu egiten dira.

Hona hemen, adibide legez, DBH1 Euskara eta literatura irakasgairako Curriculuma ezartzen zuen Dekretuak aipatzen zituen ebaluazio-irizpide batzuk:

"Ahozko eta ikus-entzunezko testuak ulertzea, bai ikasle-esperientziatik hurbil dauden gizarte-eremuei buruzkoak, bai bizitza akademikoari buruzkoak; zehazki, arreta berezia jarriko da narrazio, azalpen labur, jarraibide, argibide eta elkarrizketetan. Horrela ikaskuntza-zereginak beteko dira, eta, informazio zehatzak hautemateaz gainera, azterketa gidatua egiteko argibideak jarraituko dira.

• Ea jarraitzen dituen ahozko testuak aztertzeko azaldutako argibideak.
• Ea identifikatzen eta eskuratzen duen informazio egokia, behar bezala entzuteko.
• Ea, entzute-prozesuan, informazioa erregistratzeko hainbat baliabide erabiltzen dituen (apunteak, taulak, grafikoak, eskemak, galdetegiak...).
• Ea igorlearen asmoa zein den antzematen duen, landutako testuetan dauden testuinguru-elementu esplizituak kontuan hartuta.
• ..."

(175/2007 Dekretuko gehigarrian:, DBH-1 Euskara eta literatura irakasgaian, horrelako dozena batzuk zehar galdera agertzen dira ebaluazio-irizpideak deskribatzeko).

Nola: lorpen-adierazleak

Ebaluazio-irizpideak ezarri eta gero, ebaluazio-irizpideak noraino bete daitezkeen zehaztu egin beharko litzateke, ikasleek, eta beren familiek ulertzeko moduan.

Grafikoak, zenbakiak, hitz jakin batzuk, kontrol-zerrendak, errubrikak eta beste ebaluazio tresna batzuk erabiltzen dira lorpen-adierazleen zerrenda estrukturatuak egiterakoan.

Bibliografia

• ALEGRIA SUSPERREGI, Alaitz, DÍAZ DE GEREÑU LASAGA, Leire, GARCÍA AZKOAGA, Inés M. & IMAZ GAZTELURRUTIA, Ainhoa: "Ahozkotasunaren irakaskuntza bigarren hezkuntzako testu liburuetan" Tantak, EHU, 2010.
• BARAIBAR, Helena eta BOAN, Kristina: "...hizkuntzen irakaskuntzan ikuspegi komunikatiboaren aldeko hautua egin beharra dugu" Ikastolen elkartea, HIK HASI aldizkariko artikulua. 2006.
• Berritzegune Nagusia. Eusko Jaurlaritza - Hezk., Uniberts. eta Ikerketa Saila (argitaratzaile.) (Bi ale): (I.) Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna. DBH. + (II.) Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna. Material Didaktikoa. DBH. (Egiletza sinadura, ISSN, Lege Gordailu eta copyright gabe). 2008. (Hainbat kopia on-line).
• (Ingelesez) BAX, S (2003) The end of CLT: a context approach to language teaching ELT J 2003 57: 278-287
• (Ingelesez) BRON, H.D. 1994. Principles of Language Learning and Teaching. Prentice Hall.
• (Ingelesez) BROWN, H.D. 1994. Teaching by principles - An interactive approach to language pedagogy. Prentice Hall.
• (Gaztelaniaz) Daniel Cassany. (1999) “Los enfoques comunicativos: elogio y crítica”, Lingüística y literatura, 36-37: 11-33. Revista del Departamento de lingüística y literatura de la Universidad de Antioquia, Medellín (Kolonbia). ISSN: 0120-5587.Con el mismo título, el texto se publicó también en Argentina, en el volumen De Gregorio de Mac, María I. (Amaieran bibliografia interesgarria).
• (Ingelesez) "Convivial communication: recontextualizing communicative competence" International Journal of Applied Linguistics. Vol. 15. No. 2.
• EUSKALTZAINDIA, Testu-antolatzaileak. Erabilera estrategikoa (ikus 28. or. eta hurrengoak)ISBN 978-84-95438-43-0
• (Gaztelaniaz) García Hoz, V. (Koord.) (1992). Enseñanza y aprendizaje de las lenguas modernas. Vol. 13, de.: Tratado de Educación Personalizada. Madrid: Rialp.
• (Ingelesez) HARMER, J. (2003) Popular culture, methods, and context ELT J 2003 57: 288-294
• Hizkuntza-komunikazio gaitasuna DBH Eusko Jaurlaritza. Hezkuntza berriztatzea.
• (Gaztelaniaz) IMBERNON, Francisco: 10 ideas clave. La formación permanente del profesorado. Nuevas ideas para formar en la innovación y el cambio. GRAÓ. 2007.
• JAUREGI, Pello eta SUBERBIOLA, Pablo – "Eusle metodologia: gaztelanian finkatutako hizkuntza-ohituretatik euskarazkoetara lan-munduan".
• (Gaztelaniaz) LOMAS, Carlos (Koord.). Fundamentos para una enseñanza comunicativa del lenguaje. GRAÓ. Bartzelona. 2015.
• (Gaztelaniaz) MARTÍNEZ AGUDO, Juan de Dios. "Hacia una enseñanza de lenguas extranjeras basada en el desarrollo de la interacción comunicativa".
• MARTÍNEZ MONGAY, Ana: Nola prestatu ahozko azalpen bat Bigarren Hezkuntzako arlo guztietan. 2004. (http://www.pnte.cfnavarra.es/publikazioak...) pdf
• (Gaztelaniaz) MONTIJANO, M.P. 2001. Claves didácticas para la enseñanza de la lengua extranjera. Ediciones Aljibe.
• (Gaztelaniaz) NUNAN, David. 1996. El diseño de las tareas para la clase comunicativa. CUP. (Jatorriz, ingelesez: Nunan, David. (1989). Designing tasks for the communicative classroom. Cambridge University Press ISBN 0-521-37014-0.).
• (Ingelesez) NUNAN, David. (2005) Important Tasks of English Education: Asia-wide and Beyond. The Asian EFL Journal Vol 7 (3)
• (Gaztelaniaz) PÉREZ ESTEVE, P. & ZAYAS, Felipe: Competencia en comunic. Lingüística. El libro universitario. Materiales. Competencias básicas en educ. 2007.
• (Gaztelaniaz) RICHARDS, J.C. y RODGERS, T.S. 1998. Enfoques y métodos en la enseñanza de idiomas. CUP
• (Ingelesez) RICHARDS, J.C. y RODGERS, T.S. (2001). Approaches and Methods in Language Teaching. Cambridge: Cambridge University Press.
• (Ingelesez) RODGERS, T. S. 2001. Language Teaching Methodology. Center for Applied Linguistics Digest. Consultado el 27 de septiembre de 2004
• (Ingelesez) RUBDY, R. (2005). «A history of English language teaching». In English Language Teaching (ELT) Journal. Volume 59, num. 2.
• RUIZ BIKANDI, Uri (apailatzailea); IÑURRIETA LABAIEN, Iñaki (euskaratzailea): Bigarren hizkuntzaren didaktika Haur eta Lehen Hezkuntzan. EHU Argitalpen zerbitzua. 2010. (Ikus, batez ere, 5. kapitulua).
• RUIZ, Teresa (koord.), APRAIZ, Maribi, OLABARRIAGA, Maitena: Hizkuntzen Trataera Bateratuen Programa. Material Didaktikoak. DBH. Eusko Jaurlaritza - Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila. 2008.
• (Gaztelaniaz) Sánchez Pérez, A. (2000). Los métodos en la enseñanza de idiomas: evolución histórica y análisis didáctico. Madrid: SGEL
• (Gaztelaniaz) SANMARTÍ, Neus: 10 ideas clave. Evaluar para aprender. GRAÓ. 2007.
• (Gaztelaniaz) SHEILS, J. (1988): Communication in the modern languages clasroom. Project No. 12: Learning and teaching modern languages for communication. Council for Europe, Estrasburgo
• (Gaztelaniaz) VEZ, J.M. (1998): "Enseñanza y aprendizaje de lenguas" in A. Mendoza (ed.): Conceptos clave en didáctica de la lengua y la literatura. Barcelona, SEDLL, ICE Universitat de Barcelona, Horsori
• (Gaztelaniaz) VILLANUEVA, M.L. (1997): “Estilos cognitivos y estilos de aprendizaje. Autonomía y aprendizaje de lenguas” in M.L. Villanueva eta I. Navarro (ed.):Los estilos de aprendizaje de lenguas. Publicacions de la Universitat Jaume I, Col•lecció Summa, Série Filológia nº 16
• (Gaztelaniaz) VILLANUEVA, M.; SERRA, R. (1990): Propuesta para un plan de formación del profesorado de lenguas de la Comunidad Valenciana. Valencia, NAU llibres.
• (Gaztelaniaz) WILLIAM, N. y BURDEN, R.L. 1999. Psicología para profesores de idiomas. Enfoque del constructivismo social. CUP.
• (Gaztelaniaz) ZABALA, Antoni & ARNAU, Laia: 11 ideas clave. Cómo aprender y enseñar competencias. GRAÓ. 2007.
• Josune Zabala Alberdi. Ahozko komunikazioa irakastea: Norabide bat ahozko hizkuntzaren argitan. Eusko Jaurlaritza. Soziolinguistika klusterra. 2018. ISBN-13 : 978-8445734520

Ikus, gainera

• CLIL.
• Ebaluazioa (hezkuntza).
• Edukietan oinarritutako hizkuntzen irakaskuntza.
• Gaitasun (hezkuntza).
• Hizkuntzen didaktika.
• Hizkuntzetarako Europako Erreferentzia Esparru Bateratua.
• Ikasketa dialogikoa.
• Ikaskuntza aktiboa
• Komunikazio gaitasuna.
• Lankidetzazko ikaskuntza.
• Murgiltze eredu.
• Problemetan Oinarritutako Ikaskuntza.
• Proiektutan Oinarritutako Ikaskuntza.
• SIOP eredua.
• Talde elkarreragileak.
• Testu tipologia.

Kanpo estekak

• Ikuspegi komunikatiboa Santurtzi Udal Euskaltegia. Didakteka. Dibulgazio artikulu laburra.

• Ikuspegi komunikatiboa 15 diapositibetan.

• Hizkuntzen Trataera Bateratua. EAEko Berritzegune Nagusikoek prestaturiko bloga.
• Ikuspegi komunikatibo metodologia erabiliz egindako DBHko ikasturte baten kronika, ikasle baten ikuspuntutik

• Datuak: Q2566750