Mariano Mendigatxa

Mariano Mendigatxa
Bizitza
Jaiotza	Bidankoze, 1832ko otsailaren 12a
Herrialdea	Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Heriotza	Bidankoze, 1918ko uztailaren 31 (86 urte)
Hezkuntza
Hizkuntzak	euskara
Jarduerak
Jarduerak	nekazaria eta idazlea

Mariano Saturnino Mendigatxa Ornat (Bidankoze, Nafarroa, 1832ko otsailaren 10a – 1918ko uztailaren 31) nekazaria zen, euskara aberatsekoa eta Bonaparte printzearen eta Azkueren berriemaile izan zelako ezaguna. Idatzi zituen gutunak erronkarieraren lekukotzat gorde dira.

Luis Luziano Bonapartek eskatuta, Erronkariko euskararen ikerlanean lagundu zion Pedro Prudentzio Hualde Maioren laguntzarekin. Bonaparte hil eta gero, Resurreccion Maria Azkuerentzat lan bera egiten jarraitu zuen, eta gutunen bitartez ipuin, kanta eta esaera zaharren berri eman zion. Harremanak izan zituen bere garaiko euskalari askorekin.

Hona hemen, adibide gisa, Azkueri idatzi zion gutun bat:

«	Bidankoze, 1904-ko garagarzoaren 29-na. Dn. Resurreccion Maria. Ene gein ona: Eltugra osagarriregi Sn. Pedro gore patronaren eguniarat. Kemen fiestak ekutentigu anitx alegre; aurten ere animazione andia dago gentiaren artian, anke antzinako egun kuetan izandela aski sendimentu; koreengatik ezta izagun fiestetako disposizionian. Sendimentiua izanda; atzo zortzi erori zen ur erauntsi andi bat, eta ugaltian zunr drezatruk zauden guziuak arrankatako saltra erribrara, erreketarik xuntatu zen urbultziuak eramaztion; orai dabiltza nausiak zunr eramanen biltan, baia aurten xa, ezdozkei sal, tenpra igari baita; guk ekun ginion suerte; erauntsiaren bezperan xin zen errena azken zunra saltruk. Nola maiatza fan baizen on, kosetxa xiten zaikugu goxtarxago; garagarrak, zorutruk daude, eta, gariak, zortzi edo amar egunen buriuan asengra egitatan. Tenpra digu euritsu; badu bizpor egun ezdela ixiltan odei marraka. Brousain Hazparrenekuak oiltu zaitadan targeta bat uskaraz eskribitruk, baia ez dokea ele bat entelega; parentesisen artian erraiten daitad erdaraz konen amaseigarnian bordaltan dela. Nola xinestian bainago arek ere ez diola entelegaten ene uskara, korengatik, ez daud eskribitu, baia ez dakad antzerik; este dud berze tenpra batez eskribimanke ez berze gaizagatin, solamente ta ekustzan zerbait gore uskaratik. Ez daud eskribitan oboro aski lan egitia baita gore Sn. Pedro egun andiarentako. Adios D. Resurreccion aiketa Garilekoaraino, Jangeikoak nai badu.	»
Mariano Mendigatxa

Mendigatxaren sindromea

«	'Mendigatxa sindromea' deitzen diogu hainbat hamarkadatan hizkuntzaren militanteari eraso egin dion malenkonia terminalaren sentsazio triste horri. 'Mendigatxarena egitea', hizkuntzaren azken mohikano bezala jokatzea eta hitz egitea litzateke.	»
—Aingeru Epaltza. 2015

Aingeru Epaltzak aipatutako sindrome hau beste zenbait testutan ere topa daiteke.

Kanpo estekak

• «Mariano Mendigatxa», Literaturaren Zubitegia.
• Vidangoz.com webgunean bidangoztar ospetsu batzuen fitxak badaude, tartean «Mariano Mendigatxa».
• Urko Apaolaza, 2021/01/08, Mendigatxaren ‘uskarazko’ gutunak berrargitaratu eta Bidankozeko herritarrei bidali dizkiete.
• (Gaztelaniaz) "100 años de la muerte de Mendigacha" Vidangoz.com (2018-07-31).
• (Gaztelaniaz) "Mariano Mendigacha, Vidángoz y el uskara" Vidangoz.com (2018-07-29).

• Datuak: Q12263070