Pirinio Garaiak

Pirinio Garaiak (65)
Frantziako departamendua
Administrazioa
Estatua	Frantzia
Eskualdea	Okzitania
Prefetura	Tarbe
Prefeta	François Fortassin
Azpiprefeturak	Argelès-Gazost Bagnères-de-Bigorre
Barrutiak	3
Kantonamenduak	34
Udalerriak	474
Kokapena
Koordenatuak	43°14′00″N 0°04′05″E
Azalera	4.464 km²
Demografia
Biztanleria	230956
Dentsitatea	51.737,455197133 bizt/km²
Kontseilu Orokorraren webgunea

Pirinio Garaiak (frantsesez: Hautes-Pyrénées, ot pi.ʁe.ne ahoskatua; okzitanieraz: Nauts Pirenèus / Hauts Pirenèus, 'awts piɾeˈnɛʊs ahoskatua) Frantziako 65. departamendua da. Okzitania eskualdean dago.

Historia

Departamenduko eskualde historikoa Bigorra izan zen, batzuetan independente eta bestetan Gaskoniaren barnean zegoena. Ehun Urteko Gerraren garaietan, Bretignyko hitzarmenaren ondorioz, eskualdearen gehiengoa ingelesen eskuetan geratu zen. XVI. mendearen hasieran, Nafarroako errege-erreginen lurjabea zen, Henrike III.a Nafarroakoak 1620an bere lurrak Frantziako Erresumarekin batu zituen arte.

1790eko martxoaren 4an, Frantziako Iraultzaren garaian, Bertrand Barère diputatuaren lanari esker egungo departamendua eratu zuten. 2016ko urtarrilaren 1ean Midi-Pyrénées eskualdea (departamendua bere barnean zegoen) Languedoc-Roussillon eskualdearekin batu eta Okzitania eskualde berria sortu zuen.

Geografia

Pirinio Atlantikoak, Gers eta Garona Garaia departamenduak eta Huescako probintzia mugakideak ditu. Departamenduak zenbait eskualde geografiko ezberdinak ditu: hegoaldean, Espainiako mugatik gertu, mendi altuak ditu (tartean Vignemale, Pic du Midi de Bigorre edota Néouvielle eta Arbizon mendizerrak). Erdialdean altuera ertaineko muinoak ditu eta iparraldean, berriz, nekazaritzarako aproposa den lur laua du. Gainera Pirinio Atlantikoetan bi exklabe txiki ditu, Erdi Aroko aztarnak direnak.

Tarbe inguruko eskualdea departamenduko hiriburu ekonomiko eta administratiboa da. Lurdak, departamenduko bigarren hiria dena, erromes-industria du eginkizun nagusia. Bagnères-de-Bigorre, Argelès-Gazost, Vic-en-Bigorre, Rabastens-de-Bigorre, Maubourguet edota Lannemezan herriak ere bertan daude.

Aturri ibaiaren goi-ibilgua igarotzen da erdialdetik eta Neste ibaiak ureztatzen ditu ekialdeko lurrak. Lannemezango goi-ordokiek hartzen dute departamenduaren iparraldea.

Hizkuntzak

Bidegurutze honetan, hiztun frantsesak elkarbizi dira okzitanieradunekin. Haiengandik hurbil, mugaz bestaldean, aragoieradun eta euskaldun hiztunak bizi dira.

Demografia

Biztanleriaren bilakaera

1801	1831	1841	1851	1856	1861	1866
174.741	233.031	244.196	250.934	245.856	240.179	240.252
1872	1876	1881	1886	1891	1896	1901
235.156	238.037	236.474	234.825	225.861	218.973	215.546
1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946
209.397	206.105	185.760	187.875	189.993	188.604	201.954
1954	1962	1968	1975	1982	1990	1999
203.544	211.433	225.730	227.222	227.922	224.759	222.368

Ekonomia

Laborantza (garia, garagarra, patata, artoa, mahatsa), abere hazkuntza (behi, ardi eta zaldi azienda), Tarbe inguruan biltzen den industria (tresneria mekanikoak eta aeronautikoak, kimika industria, zapatagintza) eta turismoa (udalekuak, negu kiroletarako azpiegiturak, Lurdarako erromesaldiak) dira ekonomia jarduera nagusiak.

Turismo

Parke nazionalek eta natura-erreserbek (Néouvielleko Natura-Erreserba edota Pirinioetako Parke Nazionala) departamenduaren zati handi bat osatzen dute, barnean Gavarnieko zirkua edota Pont d'Espagne dituztenak. Mendizaleentzat eskualde turistikoa da.

Jada antzinaroan bere ur termalak ezagunak ziren eta erreka hauen inguruan Cauterets, Luz-Saint-Sauveur edota Bagnères-de-Bigorre herriak jaio ziren.

Eskualdeko aintzirarik ezagunena Lac Bleu d'Ilhéou da, Cauteretsetik hego-mendebaldean dagoena.

Departamenduak eski-estazio ezagun asko ditu (Barèges-La Mongie, Gavarnie, Luz-Ardiden, Cauterets, Hautacam, Piau-Engaly eta Saint-Lary-Soulan). Urtero, Frantziako Tourrak bere mendateak zeharkatzen ditu, ezagunenak Tourmalet, Aubisque edota Soulor izanda.

Gainera, Luz-Saint-Sauveurren 'Jazz a Luz' izeneko jazz jaialdia eta Tarben 'Equestria' eta 'Tarbes en Tango' jaialdiak ospatzen dituzte.

• 
  Lurdako santutegia
• 
  Pic du Midi de Bigorre
• 
  Vignemale
• 
  Bastan aintzira
• 
  Gavarnieko zirkua

Ikus, gainera

• Pirinio Garaiak departamenduko udalerrien zerrenda

Kanpo estekak

• Datuak: Q12700
• Multimedia: Hautes-Pyrénées / Q12700