Suezko Krisialdia
| Suezko Krisialdia Hiruko Erasoa Sinaiko Gerra | |||
|---|---|---|---|
| Gerra Hotza eta Arabiar–israeldar gatazka | |||
 Israeldar paraxutistak Parker Memorialetik gertu. | |||
| Data | 1956ko urriaren 29a – 1956ko azaroaren 6a (Operazio militarrak) – 1957ko martxoa (Okupazioa) | ||
| Lekua | Gazako lur zerrenda eta Egipto (Sinai eta Suezko kanala) | ||
| Emaitza | Egiptiar garaipen politikoa Koalizioaren garaipen militarra Sinaiko israeldar okupazioa (1957ra arte) NBEren su-etena UNEF Sinain[1] Tirango itsasartea israeldarrentzat berrirekia | ||
| Gudulariak | |||
| |||
| Buruzagiak | |||
| |||
| Indarra | |||
| |||
| Galerak | |||
| |||
Suezko Krisialdia, Suezko Gerra edo Sinaiko Gerra, arabiarren artean Hiruko Erasoa[7] (arabieraz: أزمة السويس - العدوان الثلاثي ʾAzmat al-Sūwais/Al-ʿIdwān al-Thalāthī; frantsesez: Crise du canal de Suez; hebreeraz: מבצע קדש Mivtza' Kadesh "Kadesh operazioa" edo מלחמת סיני Milxemet Sinai, "Sinaiko gerra") 1956ko urriaren 29an hasi eta Frantziak, Erresuma Batuak eta Israelek Egiptoaren kontra egindako gerra izan zen[8][9]. Israelek Egipto inbaditu eta egun bat pasa ez zenean, Erresuma Batuak eta Frantziak bioi ultimatum bat bidali eta Kairo bonbardeatzeari ekin zioten. Nahiz eta hauek ukatu, kanpaina biak aldi berean planeatu zituzten, Frantzia kitzikatzailea zelarik[10]. Anglo-frantziar armadak urtea bukatu baino lehen ekintza utzi zuten baina israeldarrek hurrengo urteko martxora arte eutsi zioten okupazioari. Apirilerako, kanala berriro martxan zegoen.
Egiptok Sobietar Batasunarekin harremanak zituelako eta Txina aintzatetsi zuelako, Erresuma Batuak eta Estatu Batuek Asuango urtegia finantzatzera uko egin zuten. Hori zela eta, 1956ko uztailaren 26an Gamel Abdel Nasserrek Suezko kanala nazionalizatzea erabaki zuen[11].
 |
Wikitekan bada UEUren liburu batetik ateratako testu zatia: Gamal Abdel Nasser-en hitzaldia |
| Liburu osoa: Gaur egungo munduaren historia, 1945-2009 | |
| « |
Gure eskubide guztiak berreskuratuko ditugu, funts horiek guztiak geureak direlako eta Egiptorena delako kanal hori. Elkarte Anonimo egiptoarra da Konpainia, eta 120.000 egiptoar hil ziren kanalaren bidea egiten. Suezko Kanalaren Elkartea, Parisen egoitza duena, esplotazioaren estalgarria baino ez da; izan ere, Eugene Black-ek Lesseps-en asmo bera izan zuen Egiptora etorri zenean. Presa handi bat eraikiko dugu eta galdutako eskubide guztiak lortuko ditugu. Geuk jasoko ditugu Konpainiak kobratzen dituen 35 milioi liberak eta Egiptoren onerako erabiliko ditugu. Herritar maiteok, gaur diotsuet, presa eraikiz ohorezko eta loriazko gotorleku bat eraikiko dugu eta umiliazioa eraitsiko dugu. Egipto osoa fronte bakarra eta batua dela aitortzen dugu, eta bloke nazional banaezina. Egipto osoak egingo du borroka herrialdea eraikitzeko, azken odol tanta isurtzeraino. Ez diegu emango beren planak gauzatzeko aukerarik herrialde okupatzaileei, eta geure eskuekin eraikiko dugu Egipto indartsu bat; horregatik aurkezten dizuet gaur kanalaren konpainia nazionalizatzeari buruzko gobernu-akordioa. |
» |
—[12]. Testu osoa irakurtzeko Wikisourcen duzu eskuragarri | ||
Erabaki hori erantzuteko, mendebaldeko potentziak kanalaren kontrola berreskuratzea eta Nasser kargutik kentzea erabaki zuten. Hiru aliatuek, batez ere Israelek, di-da batean lortu zituzten bere helburu militarrak, baina Nazio Batuen Erakundean SESBek eta Estatu Batuek presioa egin eta amore ematera bultzatu zuten. Hori zela eta, Frantziak eta Erresuma Batuak ez zituzten bere bere helburu politikoak. Israelek, ostera, Tirango itsasartean nabigazio askatasuna lortu zuen. Gatazkaren ondorioz, NBEK 1967ko maiatzera arte tropak bidali zituen egiptiar-israeldar mugara.
Ondorioak Britainiar Inperioarentzat
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Suezko krisialdiak publikoki azaldu zituen Britainia Handiak munduaren aurrean zituen mugak, eta Britainia Handiaren gainbehera berretsi zuen mundu mailako eszenan, baita lehen mailako potentzia gisa zuen amaiera ere, aurrerantzean Estatu Batuen onespenik gabe ezin izango zuela jokatu erakutsiz, bere laguntza osoarekin ez bazen. Suezko gertaerek harrotasun nazional britainiarra zauritu zuten, Parlamentuko kide bat (MP) "Britainia Handiko Waterloo" gisa deskribatzera eraman zuten, eta beste bat herrialdea "satelite estatubatuar" bihurtu zela iradokitzera. Margaret Thatcherrek Suezen ondoren britainiar buruzagi politikoez jabetu zen pentsamoldea deskribatu zuen geroago, "Britainia Handiak edozer egin zezakeela sinestetik Britainia Handiak ezer egin ez zezakeelako uste ia neurotiko batera igaro zirenean". Britainia Handia ez zen suspertu harik eta 1982an Malvina uharteak Argentinari konkistatu zituen arte.
Suezko krisiak Ekialde Hurbileko britainiar boterea ahuldu zuen arren, ez zen erori. Britainia Handiak bere indar armatuak berriro hedatu zituen eskualdean, Omanen (1957), Jordanian (1958) eta Kuwaiteko Seikherrian (1961) esku hartuz, nahiz eta kasu hauetan AEBen onespenarekin, Harold Macmillan Lehen Ministro berriaren kanpo-politikak Estatu Batuekin tinko lerrokatuta jarraituko baitzuen. Britainia Handiak 1961ean Kuwaiti independentzia eman zion arren, beste hamarkada batez Ekialde Hurbilean presentzia militarra izaten jarraitu zuen. 1968ko urtarrilaren 16an, libra debaluatu eta aste gutxira, Harold Wilson lehen ministroak eta Denis Healey Defentsa idazkariak iragarri zuten Indar Armatu britainiarren tropak Suezeko ekialdeko base militar nagusietatik erretiratuko zirela, Ekialde Hurbilekoak barne, eta, batez ere, Malaysiakoak eta Singapurrekoak 1971aren amaierarako, 1975aren ordez, lehenago aurreikusi zen bezala. Ordurako, 50.000 militar britainiar baino gehiagok Ekialde Urrunean jarraitzen zuten aparkatuta, 30.000 Singapurren barne. Britainiarrek independentzia eman zieten Maldivei 1965ean, baina han goarnizio bat aparkatzen jarraitu zuten 1976ra arte, Adenetik 1967an erretiratu ziren eta independentzia eman zieten Bahreini, Qatarri eta Arabiar Emirerri Batuei 1971n.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Kunz, Diane B.. The Economic Diplomacy of the Suez Crisis. , 187 or. ISBN 0-80781967-0..
- ↑ http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/History/casualties.html
- ↑ http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/History/casualty_table.html
- ↑ Dupuy, R. Ernest; Dupuy, Trevor N.. (1994). The Collins Encyclopedia of Military History. HarperCollins, 1343 or..
- ↑ Schiff, A History of the Israeli Army, 1870-1974, p.70, Straight Arrow Books (1974)
- ↑ U.S newsreel 0:30-0:40
- ↑ «Port Said Remembers 'Tripartite Aggression' of 1956'» Daily News Egypt.
- ↑ Damien Cash "Suez crisis" The Oxford Companion to Australian History. Graeme Davison, John Hirst & Stuart Macintyre. Oxford University Press, 2001.
- ↑ Roger Owen "Suez Crisis" The Oxford Companion to the Politics of the World. Joel Krieger, Oxford University Press Inc. 2001.
- ↑ How Britain France and Israel Got Together, Time, 1956-11-12.
- ↑ "Suez crisis" The Concise Oxford Dictionary of Politics. Ed. Iain McLean and Alistair McMillan. Oxford University Press, 2003.
- ↑ Martínez Rueda, Fernando; Aizpuru Murua, Mikel. (2011). Gaur egungo munduaren historia, 1945-2009. Udako Euskal Unibertsitatea ISBN 9788484383345..
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Datuak: Q49101
Multimedia: Suez Crisis / Q49101