ریواس
ریواس (نام علمی: Rheum) گیاهی است از تیره هفت‌بندیان (Polygonaceae) بومی آسیا (به احتمال سیبری یا هیمالیا) که از سده شانزدهم در اروپا کشت می‌شد. نوشته‌ها حاکی از آن است که پیش از میلاد مسیح در چین به عنوان دارو مصرف می‌شد. ریواس در صنعت رنگ‌سازی باعث تولید رنگ ریواسی می‌شود. در زبان ترکی به این گیاه اوشگون گفته می شود.[۱][۲]
| ریواس | |
|---|---|
| |
| رده‌بندی علمی | |
| فرمانرو: | گیاهان |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | آوندداران |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | گیاهان گل‌دار |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | دولپه‌ای‌های نو |
| راسته: | میخک‌سانان |
| تیره: | هفت‌بندیان |
| سرده: | ریواس کارل لینه |
| مترادف | |
|
Rhabarbarum | |
ریشه‌شناسی
ویرایشنام اصلی آن ریواچ است و ریواس و رواش از آن ریشه می‌گیرد. در فلات شرقی ایران- فارسی زبانان آن را به نام رواش و ریواچ می‌شناسند امروزه در ادبیات کتابی آن را ریواس می‌گویند در افغانستان به آن رواش و چوکری می‌گویند.[۳]
برگ ریواس
ویرایشساقه ترش مزه و مفید ریواس خواصی جدا از برگ آن دارد و از آن در تهیه غذاهای گوناگون استفاده می‌شود. اگر چه می‌توان این ساقه را خام خواری کرد اما برگ‌های آن مسموم‌کننده هستند. دو ترکیب به نام اگزالیک اسید و آنتراکوینون گلیکوسید در برگ‌های ریواس یافت شده که به بدن آسیب می‌رسانند.[۴][۵]
محل رشد
ویرایشریواس گیاهی است که به صورت طبیعی و دیمی رشد می‌کند و در مناطقی که گل لاله وجود دارد این گیاه نیز رشد می‌کند.[۶][۷][۸] بیشتر در مناطق کوهپایه و سردسیر رشد می‌کند و به آبیاری نیاز ندارد. فصل برداشت ریواس در بیشتر مناطق ایران فروردین ماه است. ریواس همچنین در کوههای زرندیه (معادن اصلی ریواس) و دامنه کوهستان‌های آذربایجان و کردستان ومنطقه فریدن استان اصفهان ارتفاعات لرستان و سالوک در خراسان شمالی و زاگرس و بلندی‌های البرز در شمال تهران و در استان خراسان رضوی به‌خصوص شهرستان نیشابور، شهرستان کوهسرخ و شهرستان کاشمر و شهرستان گناباد که در بهار روییده و بومیان با چیدن سنگ دور ساقه‌اش آن را پرورانده و سبب بلندتر شدن ساقه‌اش می‌گردند. ریواس ساقه بلند و با ریواچ قاقوری که از ساقه آن شربت تهیه می‌کنند یک نوع ریواس است که در حاشیه کویر در زیبد گناباد می‌روید. همچنین یکی از بهترین رویشگاه‌های ریواس، استان‌های کردستان، کرمانشاه و ایلام است. ریواس همچنین در استان کهگیلویه و بویراحمد، مناطق سردسیری شهرستان چرام (کوه پهن، کوه چاسخار، کوه ساورز، منطقه سادات امامزاده علی(ع))، دیلگون و مناطق جلیل و بابکان و نرماب در بویراحمد به وفور یافت می‌شود.[۹]
فصل تهیه قاقوری یا ساقه شربتی آن ۲۵ اسفند تا آخر فروردین است. مزه این نوع شربت مشابه طعم انار شیرین است.
مهم‌ترین نواحی رویش ریواس در ایران، دامنه‌های کوه بینالود در شهرستان نیشابور، دشت ریواس با وسعت ۲۴۰۰ هکتار در پایین دست کوههای مسینان در فاصله ۲۰ کیلومتری شهربابک به سمت میدوک در استان کرمان[۱۰][۱۱][۱۲] و دامنه کوههای البرز در شهرستان ساوجبلاغ و طالقان و کوههای کردستان می‌باشد.[۱۳]
ریواس در فصل بهار به فراوانی در بازارهای محلی مناطق آذربایجان نیز یافت می‌شود که از دامنه‌های کوههای این مناطق توسط روستائیان برداشت می‌شود. در ایران ریواس چند گونه مختلف دارد و نوع ریواس شیرین که به آن قاقوری یا ریواچ می‌گویند که در دامنه کوه زیبد و دشت ریواس زیبد می‌روید. این نوع ریواس را کشاورزان با ریختن خاک روی ساقه گاهی ساقه با ارتفاع یک متر و صخامت ۸ سانتیمتر به‌دست می‌آورند که برخلاف ریواس‌های سایر مناطق طعم شیرین دارد و نه طعم ترش. این گیاه در مناطق جنوبی استان فارس -کوههای اطراف شهر دبیران نیز یافت شده‌است. ریواس در مناطق مختلف شهرستان شازند هم وجود دارد مخصوصاً در کوه راستوند و کوه شهباز.
ریواس در علم
ویرایش- تاکسونومی: گیاه ریواس بر حسب خویشاوندی با سایر گیاهان رده‌بندی می‌شود و جایگاه این گیاه از نظر رده‌بندی در سطح گونه مشخص می‌شود.
- کالبدشناسی: ساختمان داخلی گیاه ریواس مطالعه می‌شود.
- ریخت‌شناسی: تنوع ریختی گیاه ریواس مطالعه می‌شود. به عبارتی مطالعه تنوع ریختی گیاه ریواس باعث می‌شود تا بدانیم که با شرایط متفاوت در زیستگاه‌های مختلف سازگاری این گیاه چگونه صورت می‌گیرد.
- مورفوژنز: از آغاز تشکیل سلول تخم ریواس تا به‌وجود آمدن سکل ریواس بررسی می‌شود.
- فیزیولوژی: نحوه کار و فعالیت گیاه ریواس از سطح اندامک‌های درون سلول تا بافت‌ها، اندام‌ها و خود گیاه ریواس مطالعه می‌شود.
- سیتولوژی: به مطالعه دربارهٔ رشد، تولید مثل و رفتار سلول گیاه ریواس می‌پردازد.
- بوم‌شناسی: به مطالعه چگونگی سازش گیاه ریواس با محیط و ارتباط آن‌ها با یکدیگر می‌پردازد.
- ژنتیک: چگونگی انتقال صفات وراثتی و عوامل انتقال دهنده و ساختار شیمیایی این عوامل را در گیاه ریواس بررسی می‌کند.
گونه‌ها
ویرایش- رابارب Rheum rhabarbarum
- ریواس ایرانی Rheum persicum
- ریواس بیابانی Rheum palaestinum
- ریواس تاتاری Rheum tataricum
- ریواس تبتی Rheum tibeticum
- ریواس ترکستانی Rheum turkestanicum
- ریواس چینی Rheum palmatum
- ریواس خراسانی Rheum khorasanicum
- ریواس کشمشی Rheum ribes
- ریواس نجیب Rheum nobile
- ریواس نیشابوری Rheum neyshabourense
- ریواس هیمالیایی Rheum australe
- ریوند چینی Rheum officinale
جستارهای وابسته
ویرایشمنابع
ویرایش- ↑ From Ancient Greek ῥῆον.
- ↑ 10 (۲۰۱۵-۰۴-۲۳). «طرح مطالعاتي گياه ريواس در گناباد آغاز شد». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۲-۱۹.
- ↑ Dunstone, Denis (2014). Why is an Apple a Pomme? A Journey with Words. Lulu Publishing Services. ISBN 978-1-4834-1859-9.
- ↑ Hyam, R. & Pankhurst, R.J. (1995). Plants and their names : a concise dictionary. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-866189-4.
- ↑ Dunstone, Denis (2014). Why is an Apple a Pomme? A Journey with Words. Lulu Publishing Services. ISBN 978-1-4834-1859-9.
- ↑ Osbaldeston, Tess Anne; Wood, RPA (2000). Dioscorides - De Materia Medica. Johannesburg: Ibidis Press. p. 364, 367. ISBN 0-620-23435-0.
- ↑ J.P. Mallory & D.Q. Adams, Encyclopedia of Indo-European Culture, s.v. "dew" (London: Fitzroy Dearborn, 1997), 158-9.
- ↑ Johnson, A.T. & Smith, H.A. (1972). Plant Names Simplified : Their Pronunciation Derivation & Meaning. Buckenhill, Herefordshire: Landsmans Bookshop. ISBN 978-0-900513-04-6.
- ↑ Бородина, А.Е.; Грубов, В.И.; Грудзинская, И.А.; Меницкий, Ю.Л. (1989). Растения Центральной Азии. По материалам Ботанического института им. В.Л.Комарова. Вып. 9. Ивовые - Гречишные. Л. [Plants of Central Asia: plant collections from China and Mongolia, Vol. 9] (به روسی). Moscow: Издателство Академии Наук СССР. pp. 77–93.
- ↑ «بزرگترین و زیباترین دشت ریواس کشور در شهربابک». باشگاه خبرنگاران جوان. ۱۹ فروردين ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - ↑ «دشت ریواس، شهر بابک، استان کرمان». کویرها و بیابان‌های ایران. ۲۰۱۸-۰۳-۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۲۸.
- ↑ «دشت ریواس شهر بابک». سایت گردشگری ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ مه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۲۸.
- ↑ Bojian (包伯坚), Bao; Grabovskaya-Borodina, Alisa E. (2003). "Rheum". In Zhengyi (吴征镒), Wu; Raven, Peter H.; Deyuan (洪德元), Hong (eds.). Flora of China, Vol. 5. Beijing: Science Press. p. 341.