گردان
| یگان‌های نظامی | ||
|---|---|---|
 | ||
| یگان‌ها | شمار افراد | فرمانده |
| تیم آتش | ۲–۴ | سرباز یکم |
| جوخه | ۵–۱۵ | سرجوخه |
| گروه | ۱۵–۲۵ | گروهبان/استوار |
| دسته | ۸۰–۴۰ | ستوان |
| گروهان | ۸۰–۲۵۰ | سروان |
| گردان | ۳۰۰–۱٬۰۰۰ | سرگرد |
| هنگ/تیپ | ۱٬۰۰۰–۵٬۵۰۰ | سرهنگ/سرتیپ |
| لشکر | ۱۰٬۰۰۰–۲۵٬۰۰۰ | سرلشکر |
| سپاه | ۳۰٬۰۰۰–۵۰٬۰۰۰ | سپهبد |
| ارتش | ۱۰۰٬۰۰۰–۳۰۰٬۰۰۰ | ارتشبد |
| گروه ارتش | بیش از دو ارتش | فیلد مارشال |
| جبهه | بیش از چهار گروه ارتش | ژنرال نیروی زمینی |
گُردان یک یگان نظامی است، که اغلب از ۵۰۰ تا ۸۰۰ سرباز تشکیل می‌شود و به تعدادی گروهان یا آتشبار تقسیم می‌گردد. یک گردان اغلب توسط یک سرهنگ دوم یا یک سرگرد، فرماندهی می‌شود.[۱][۲] به‌طور معمول ۳ تا ۵ گروهان با هم یک گردان را تشکیل می‌دهند و ۳ تا ۵ گردان در کنار یکدیگر نیز یک هنگ را می‌سازند و ۶ تا ۸ هنگ یک تیپ را می‌سازند.[۳] گردان‌ها در سازمان‌های نظامی، بخشی از یک هنگ یا تیپ بشمار می‌آیند.[۴][۵]
واژه‌شناسی
[ویرایش]«گردان» به معنای «سپاهیان، لشکریان یا جنگاوران» است و در «شاهنامه» بسیار به کار رفته است. چنانچه، فردوسی گفته:
برو با سپاهی به کردار کوه،
گزین کن ز گردان لشکر گروه.
اصطلاح «گردان» ظاهراً با روش پسین‌سازی از واژۀ «سرگرد» ساخته شده است، که در تذکرۀ «خزانه عامره»، تالیف میرغلامعلی آزاد بلگرامی «فرمانده دسته‌ای از لشکر» تعریف شده و ساخته‌شده از دو واژه - «سر» («سردار») + «گردان» (جمع گُرد به معنی «پهلوان، دلیر؛ جنگاور» < پارسی میانه: gurd < ایرانی باستان: -vr̥ta* > نیاایرانی: vr̥t- : -vart «محافظت کردن، پاییدن، مقاومت کردن»[۶]) پنداشته شده‌است.[۷]
اصطلاح «گردان» را سال ۱۳۱۴ فرهنگستان زبان ایران با پیشنهاد انجمن واژه‌گزینی ارتش شاهنشاهی ایران، جایگزین اصطلاح فرانسوی «باطالیون» (از فرانسوی: Bataillon > ایتالیایی: Battaglione «دسته» > ایتالیایی: Battaglia «گروه») کرد. همزمان واژۀ «سرگرد» نیز با پیشنهاد انجمن واژه‌گزینی ارتش به معنای «فرمانده گردان» جایگزین درجۀ «یاور» شد، که برابر درجۀ «ماژور» (از فرانسه‌ای major > لاتینی maior «مهتر، سردار») بود[۸].
پیشینه
[ویرایش]| سپاه ساسانیان | ||
|---|---|---|
| یگان‌ها | شمار نیروها | فرمانده |
| radag | ۱۰ سرباز | radagbān* |
| tahm | ۱۰۰ سرباز | tahmdār |
| wašt | ۵۰۰ سرباز | wašt-sālār |
| drafš | ۱۰۰۰ سرباز | drafš-sālār |
| gund | ۵۰۰۰ سرباز | gund-sālār |
| spāh | ۱۰۰۰۰ سرباز | spāhbed |
| artēštārān | artēštārān-sālār | |
یگان رزمی برابر با گردان نخستین بار در سپاه ساسانیان (۲۲۴ — ۶۵۱ میلادی) تشکیل شده‌است. سپاه (پارسی میانه: spāh) بر پایه سیستم شمارش دهدهی گروهبندی می‌شده[۹] و فرمانده آن سپاهبد (پارسی باستان: spāhbed) بود.
سپاه چند یگان ۵٬۰۰۰ نفری را در بر می‌گرفته که گند (پارسی میانه: gund) نامیده می‌شده‌اند و فرمانده آنها گندسالار (پارسی میانه: gund-sālār) بوده‌است[۱۰]. هر گند از چند یگان ۱۰۰۰ نفری تشکیل می‌شده که درفش (پارسی میانه: drafš) نام داشتند و فرمانده آنها درفش‌سالار (پارسی میانه: drafš-sālār) خوانده می‌شد. این هنگ‌ها از چند یگان ۵۰۰ نفره تشکیل می‌شده‌اند که برابر با گردان‌های امروزی بوده و «وَشت» (پارسی میانه: wašt) نام داشته‌اند و فرمانده آنها وشت‌سالار (پارسی میانه: wašt-sālār) بوده است. هر وشت یا گردان چند گروهان را در بر داشته که «تَهم» (پارسی میانه: tahm) نامیده و فرمانده آن تهم‌دار (پارسی میانه: tahmdār) خوانده می‌شدند. احتمال می‌رود که کوچک‌ترین یگان در سپاه شاهنشاهی ساسانی رده (پارسی میانه: radag) نام داشته‌اشت.[۱۱]
منابع
[ویرایش]- ↑ «معنی گردان | فرهنگ هزار واژه نظامی» (PDF). www.mtrd.ir. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۲-۲۹.
- ↑ «معنی گردان | واژه‌های مصوّب فرهنگستان». www.vajehyab.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۲-۲۹.
- ↑ «معنی گردان | فرهنگ فارسی معین». www.vajehyab.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۲۳.
- ↑ «معنی گردان - دیکشنری آنلاین آبادیس». dictionary.abadis.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۲۳.
- ↑ «جدول یاب ؛ راهنمای حل جدول». jadvalyab.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۲۳.
- ↑ حسن‌دوست، محمد (۱۳۹۳). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۱۴۳-۵۵-۲. جلد سوم: «ر - ق»، ص. ۱۷۲۲
- ↑ «تذکره خزانه عامره»، تالیف میرغلامعلی آزاد بلگرامی، به نقل از «فرهنگ زبان تاجیکی»
- ↑ «روستایی، محسن، واژگان نظامی مصوب فرهنگستان ایران (۱۳۱۴–۱۳۲۰)، فصلنامهٔ «گنجینهٔ اسناد»، زمستان ۱۳۷۳، شمارهٔ ۱۶، ص ۳۸». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ آوریل ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۵ ژوئن ۲۰۱۹.
- ↑ NIKONOROV, Valery. (2005), The issue of Parthian inheritance in Iran: warfare, in Central Asia from the Achaemenids to the Timurids: Archaeology, History, Ethnology, Culture, Valery NIKONOROV (ed.), Saint Petersburg: Oriental Department of the St. Petersburg State University, 141-182.
- ↑ Kaveh Farrokh, Gholamreza Karamian, Katarzyna Maksymiuk. A Synopsis of Sasanian Military Organization and Combat Units, Siedlce-Tehran 2018. — ISBN 978-83-62447-22-0 — c. 13
- ↑ «Asha R. The Dates in the Pahlavīg and Pārsīg Inscriptions of Durā (Europos)» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۷ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۵ ژوئن ۲۰۱۹.
| نظامی |
|  | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| انتظامی |
| |||||||||||||||||||||
 | این یک مقالهٔ خرد موضوع‌های نظامی است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |