پرش به محتوا

تصریف فعل

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
بخشی از صرف فعل اسپانیایی correr, "دویدن", بن فعل "corr-" است.

در زبان‌شناسی، تصریف فعل،[۱] یا صرف فعل دستوری[۲][۳] (به انگلیسی: Grammatical Conjugation) ایجاد مشتقات یک فعل از بن آن از طریق تصریف (تغییر شکل بر اساس قواعد دستور زبان) است. صرف فعل ممکن است بر اساس شخص، شمار، جنس، زمان، نمود، وجه، جهت فعل، و/یا دیگر قواعد دستوری نظیر وجه پرسشی، گذرایی، گواه‌نمایی، انضمام و رابط شماری در برخی زبان‌ها، مانند فارسی، فرانسه‌ای، انگلیسی، آلمانی و... باشد.

نمونه‌ها

[ویرایش]

زبان‌های هندو-اروپایی معمولاً فعل‌ها را برای چندین دسته زبان‌دستوری در پارادیش‌های پیچیده درمی‌چفتند، اگرچه برخی، مانند انگلیسی، همیوغش را تا گستره بزرگی ساده کرده‌اند.

در زیر همیوغش فعل بودن در زمان کنونی (کرپایه، اگر باشد، و در وجه‌های گزارشی) است، در انگلیسی، آلمانی، ییدی، هلندی، آفریکانس، ایسلندی، فارویی، سویدی، نروژی، لاتوی، بلغاری، سربو-کرواتی، لهی، اسلوونیایی، مغدونی، اوردو یا هندی، پارسی، لاتین، فرانسی، ایتالی، اسپانی، پرتغی، روسی، آلبانیایی، ارمنی، ایری، اوکراینی، یونانی آتیک باستان و یونانی نوین. این معمولا بی‌سامان‌ترین فعل است.

همانندی‌هایی در دیسه‌های همپاسخ فعل ممکن است پنداشته شود.

برخی همیوغش‌ها ممکن است ناکاربرد باشند، مانند thou-دیس (دوم شخص مفرد) انگلیسی یا معنی‌های بردایشی (اضافی) داشته باشند، مانند you-دیس (دوم شخص جمع)، که می‌توانند همچنین برای دوم شخص تکین بایستند یا ناشخصی باشند.

"بودن" در چندین زبان هندو-اروپایی
شاخه زبان کرپایه کنونی گزارشی کنونی
شخص‌های تکین (مفرد) شخص‌های بیشال (جمع)
۱اُم ۲اُم ۳اُم ۱اُم ۲اُم ۳اُم
Germanic English be am are
art1
be'st1
is
are10
are
German sein bin bist ist sind seid sind
Yiddish
transliterated
זיין
zein
בין
bin
ביסט
bist
איז
iz
זענען
zenen
זענט
zent
זענען
zenen
Dutch zijn ben bent
zijt2
is zijn
Afrikaans wees is
Icelandic vera er ert er erum eruð eru
Faroese vera eri ert er eru
Norwegian være3
vera, vere4
er
Danish være er
Swedish vara är
Romance Latin esse sum es est sumus estis sunt
Italian essere sono sei è siamo siete sono
French être suis es est sommes êtes sont
Catalan ésser sóc ets és som sou són
Spanish ser soy eres es somos sois son
Galician ser son es é somos sodes son
Portuguese ser sou és é somos sois são
Friulian jessi soi sês è sin sês son
Neapolitan èssere songo, so è simmo site songo, so
Romanian a fi sunt ești este suntem sunteți sunt
Celtic Irish bheith bím bíonn bímid bíonn
Welsh (standard form) bod rydw rwyt mae rydych rydyn maen
Greek Ancient5
transliterated
εἶναι
eînai
εἰμί
eimí
εἶ
ἐστί
estí
ἐσμέν
esmén
ἐστέ
esté
εἰσί
eisí
Modern
transliterated
όντας6
óntas
είμαι
eímai
είσαι
eísai
είναι
eínai
είμαστε
eímaste
είσ(ασ)τε
eís(as)te
είναι
eínai
Albanian me qenë jam je është jemi jeni janë
Armenian Western
transliterated
ըլլալ
ĕllal
Եմ
em
ես
es
է
ē
ենք
enk‘
էք
ēk‘
են
en
Eastern
transliterated
լինել
linel
Եմ
em
ես
es
է
ē
ենք
enk‘
եք
ek‘
են
en
Slavic Czech být jsem jsi je jsme jste jsou
Slovak byť som si je sme ste
Polish być jestem jesteś jest jesteśmy jesteście
Russian
transliterated
быть
byt
есмь10

yesm'

еси

yesi

есть
yest'
есмы

yesmy

есте

yeste

суть

sut'

Ukrainian
transliterated
бути
buty
є
ye
Serbo-Croatian strong biti jesam jesi jest(e) jesmo jeste jesu
Serbo-Croatian clitic none sam si je smo ste su
Slovenian biti sem si je smo ste so
Bulgarian
transliterated
none съм
săm
си
si
е
e
сме
sme
сте
ste
са
Macedonian
transliterated
none сум
sum
си
si
е
e
сме
sme
сте
ste
се
se
Baltic Latvian būt esmu esi ir esam esat ir
Lithuanian būti esu esi yra esame esate yra
Indo-Iranian Persian
transliterated
بودن
budan
ام
æm
ای
ei
(است (ا
æst (æ)9
ایم
eem
(اید (این
eed (spoken: een)
(اند (ان
and (spoken: an)
Sanskrit
transliterated
अस्ति
asti
अस्मि
asmi
असि
asi
अस्ति
asti
स्मः
smah
स्थ
stha
सन्ति
santi
Hindustani
Devanagari Script
Perso-Arabic Script
transliterated
होना
ہونا
honā
 हूँ
ہوں
hūm̥
है
ہے
हैं
ہیں
hɜm̥
हो
ہو
ho
हैं
ہیں
hɜm̥
Marathi
transliterated
असणे
asṇe
आहे
āhe
आहेस
āhes
आहे
āhe
आहोत
āhot
आहात
āhāt
आहेत
āhet
Gujarati
transliterated
હોવું
hovũ
છું
chhũ
છે
chhe
છીએ
chhīe
છો
chho
છે
chhe
Bengali
transliterated
হওয়া
hôoā
হই
hoi
হও11
hôo
হয়11
hôy
হই
hoi
হও11
hôo
হয়11
hôy
Assamese
transliterated
হোৱা
hüa
হওঁ
hoü̃
হোৱা
hüa
হয়
hoy
হওঁ
hoü̃
হোৱা
hüa
হয়
hoy

1 Archaic, poetical; used only with the pronoun 'thou'.
2 In Flemish dialects.
3 In the bokmål written standard.
4 In the nynorsk written standard. vera and vere are both alternate forms.
5 Attic.
6 'eínai' is only used as a noun ("being, existence").
7 Ptc: qenë.
8 In the Tosk and Geg dialects, respectively.
9 Existential: هست (hæst) has another meaning. Usage of (æ) is considered to be colloquial, now. See, Indo-European copula
10 With the Singular they 3rd person pronoun.
11 Bengali verbs are further conjugated according to formality. There are three verb forms for 2nd person pronouns: হও (hôo, familiar), হোস (hoś, very familiar) and হন (hôn, polite). Also two forms for 3rd person pronouns: হয় (hôy, familiar) and হন (hôn, polite). Plural verb forms are exact same as singular.

منابع

[ویرایش]
  1. «تصریف فعل» [زبان‌شناسی] هم‌ارزِ «conjugation»؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر دهم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۱۴۳-۳۴-۷ (ذیل سرواژهٔ تصریف فعل)
  2. "conjugation". واژه‌نامه‌های آکسفورد (وبگاه). انتشارات دانشگاه آکسفورد. Retrieved 2016-01-26.
  3. مریم-وبستر conjugation