Braille

Braille is in spesjaal foar blinen ûntwikkele lês- en skriuwalfabet. De Frânsman Louis Braille (1809-1852), dy't sels blyn wurden wie doe't er trije jier wie, ûntwikkele en perfeksjonearre dit skrift, oant it yn 1829 as brûkbere metoade brûkt wurde koe op it Paryske bline-ynstitút dêr't hy siet. Pas yn 1854 waard it lykwols offisjeel as alfabet akseptearre.

Braille hie it idee foar in reliëfalfabet grif fan in Frânske militêre útfining út 1819. De artilleryoffisier Charles Barbier ûntwikkele it 'nachtskriuwen', in systeem fan tolwe puntsjes dêr't nachts boadskippen mei trochjûn wurrde koenen.

Braille is in saneamd reliëfalfabet; de letters en oare oantsjuttings wurde mei puntsjes yn it papier drukt, sadat der in lytse ferhegeing fielber is, dy't meit de fingertoppen 'lêzen' wurde kinne. De puntsjes steane op rasters fan 2 by 3 puntsjes (in ferienfâldiging fan de tolwe puntsjes fan it nachtskriuwen), wêrby't yn totaal 63 tekens mooglik binne. Binne by de punten- en streepkeskoade fan it 'morse-alfabet' de meastbrûkte letters it ienfâldichst hâlden, by braille nimt de kompliseardens fan de kombinaasjes ta mei it plak yn it alfabet.

De braillepuntsjes binne nûmere: fan linksboppe nei linksûnder 1, 2 en 3; fan rjochtsboppe neo rjochtsûnder 4, 5 en 6. De puntsjes 1, 2, 4 en 5 wurde brÛkt foar de letters a o/m j (groep 1). Punt 3 komt derby foar de letters k o/m t (groep 2) en foar de oeubleaune letters wurdt punt 6 derby brûkt, útsein foar de letter 'w', dy't Braille as in twaklank beskôge en dy't hy dêrom yndielde by de bysûndere kombinaasjes: twaklanken (lykas de 'ui'), letterkombinaasjes, letters mei aksinten, en lêstekens, wêrûnder ek kursiven, haadletteroantsjutting, sifers, in herstelteken, dollarteken, ensfh. Alle kombinaasjes binne yndield yn 7 groepen. Sifers wurde trouwens oantsjutten troch it siferteken (de puntsjes 3, 4, 5 en 6) foar de letters a o/m j te setten. In haadletter wurdt foarôfgien troch in spesjaal haadletterteken. Ofkoartings as 'NAVO' kinne troch it brûken fan in kapitaalfêst teken oantsjutten wurde mei 5 tekens.

Letters en sifers

A of 1

B of 2

C of 3

D of 4

E of 5

F of 6

G of 7

H of 8

I of 9

J of 0

K

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

U

V

W

X

Y

Z

Oare symboalen

haadletter folget

sifer folget

apostrof

punt

komma

puntkomma

útropteken

oanhelteken iepenje^[1]

oanhelteken slute

fraachteken^[1]

heakje^[2]

ôfbrekteken (streepke)

It skriuwen yn braille giet fan rjochts nei links, sadat by omkearing fan it papier de bobbeltsjes fan links nei rjochts lêzen wurde kinne. In goede braillelêzer kin hast like hurd lêze as in sjende. Brailleboeken nimme wol fiif kear safolle folume yn as gewoane boeken.

Der bestiet ek Koartskrift yn graden, in soarte steno foar braille, en braillemetades foar muzyk en wiskunde. Spesjaal foar tekstferwurking op de kompjûter is in nije braillemetoade ûntwikkele mei 8 puntsjes, sadat der inkelfâldige kombinaasjes doar styloantsjuttings, sifers en haadletters beskikber kamen. Hjirtroch nimt it brailleskrift net mear plak yn as it gewoane skrift.

Der besteane braille-skriuwmasines (mei 7 toetsen, 1 foar elk puntsje en in spaasjetoets), braille-printers, en braillelêsrigels (dêr't blinen tekst mei lêze kinne dy't oars op it kompjûterskerm ferskynt).

Ferskaat

It tsjinstelde fan braille - in drukte of skreaune tekst dy't foar sjende minsken lêsber is - wurdt troch blinen swartskrift of dwartdruk neamd.

Sjoch ek

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Nele Decroock en Kim Bols: it brailleskrift
Brailleliga
Fia de Belgische site Braillepost is it mooglik online fergees braillepost te ferstjoeren.

↑ ^1,0 ^1,1 It oanhellingsteken iepenje en it fraachteken binne identyk.
↑ Heakje iepenje en heakje slute binne identyk.

Wikimedia Commons

Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Braille letters fan Wikimedia Commons.

[fraachteken-1] 1,0 ^1,1 It oanhellingsteken iepenje en it fraachteken binne identyk.

[2] Heakje iepenje en heakje slute binne identyk.

[1]

[2]