Kayenn

Kayenn

Administrasyon

Péyi

Lagwiyann (Lafrans)

Mèr

Marie-Laure Phinéra-Horth

Démografi

Jantilé

Kayennen

Popilasyon

57 614 zab. (2015)

Dansité

2 365 zab./km²

Jéyografi

Altitid

Min. 0 m – Mags. 105 m m.

Siperfisi

23,60 km²

Kayenn sa roun koumin fransé, chèf-lyé di départman é di réjyon-an di lout-lanmè di Lagwiyann.

Popilasyon-an di lavil-a di Kayenn sa di 57 614 zabitan o 1é janvyé 2015 é so sipèrfisi sa di 23,60 km2, sa ki ka fè di li pli piti koumin di départman. So zabitan sa aplé Kayennen-yan. Lirbannizasyon-an ka étann atchwèlman larjman so kò odéla dé limit di koumin-an, é lè irben-an di Kayenn ka rougroupé 131 922 zabitan an 2015, swé lanmotché-a di popilasyon-an di Lagwiyann.

Déviz-a di lavil-a (enskri asou so zarm) sa Fert aurum industria, ki ka signifyé « Travay-a ka prokiré richès-a » (anmòrfwézaj litéral : « Labò-a ka prodjwi dilò-a »).

Jéyografi

Sitchwasyon

Lokalizasyon

Kayenn sa roun lavil di litoral atlantik gwiyannen. Sitchwé o bò di lèstchwèr konmen-an à larivyè-a di Kayenn é à larivyè Monnsinéri, lavil-a ka tchipé roun parti di zilé-a di Kayenn.

Kayenn sa sitchwé à 268 km di Senloran, 64 km di Kourou.

Distans ké tchèk lavil :

Pari, kapital nasyonnal-a, à 7 100 km.

Fò-di-Lafrans, chèf-lyé di Lanmantinik, à 1 500 km.

Paramaribo, kapital di Sourinanm, à 342 km o nò-lwès.

Makapa, kapital di Léta fédéral-a d'Anmanpa (Brézil), à 777 km o sid-lwès.

Listwè

Déviz ké éraldik

Sa blazon sa konpozé pa Émile Merwart gouvèlnò di Lagwiyann. 25 désanm 1901 lò di pronmyé séyans di Koumité di patronnaj di mizé di Kayenn, Paul Merwart, frè di gouvèlnò é pent di Lanmanrin-an é dé Kolonni, ka prézanté roun tablo asou lakèl li té penn blazon-an di lavil-a.

Figir-ya ké mòb éraldik ki prézan asou sa lékison sa :

1643 : lannen di fondasyon di lavil-a pa Charles Poncet de Brétigny, lyétnan-jénéral di lirwè Louis XIII, o pyé di kolin-an di Sépérou. A pou noté égalman flèr-ya di Lis, senbòl di rwéyoté.

Rouj-a ka rouprézanté koulò-a di latè-a.

Kannon anmérendjen-an ka rouprézanté navigasyon-an asou larivyè-ya Mayouri ké loséyan Atlantik. Li sa charjé dilò, prensipal richès di Lagwiyann à sa lépòk.

Vèrt-a di danbwa-a, koté ka répozé nénifa-ya.

Kouronn couronne : c'est un rappel des fortifications qui entouraient la ville, et les palmiers de la place des Palmistes.

Dé tanmanwè-ya : manmifè ki ka nouri yé kò di froumi ké tèrmit. I té gen bokou tanmanwè an Lagwiyàn à sa péryòd. Yé sa kapab di défann so kò fas à dé prédatò, tèl ki jagwar-ya, à lèd-a di yé grif.

Fert Aurum Industria : Travay-a ka Prokiré Richès-a, déviz ki propozé pa gouvèlnò-a Émile Merwart.

Péryòd pré-kolonnyal

Pronmyé tras ki konnèt di prézans di moun (potri é gravir ripès, ensi ki dé poliswè) ka roumonté o VIe milénèr anv. J.‑K.. Yé sa prézanté ant Loyapòk ké Maronni-a, frontchèr atchwèl-ya di téritwè. Yé désandan atchwèl di sa popilasyon-yan fika Émériyon-yan ké Wayanmpi-ya, ki ka palé dé lanng toupi-gwaranni. Sa popilasyon té koumansé processus-a di kréyasyon dé latè fèrtil di Terra Preta, ki tchèk milénèr apré ké pèrmèt létablisman-an di popilasyon o dansité pli élvé, ki sòl natirèl pa ka pèrmèt.

5 out 1498, o kour di so trazyenm vwayaj, Christophe Colomb ka lonjé pou pronmyé fwè-a lakot-ya di Lagwiyann.

Péryòd kolonnyal

Oun lèspédisyon ki òrdonnen pa Henri IV é ki mennen pa La Ravardière ka enstalé so kò asou zilé-a di Kayenn an 1604. Mé li sa détrwi tchèk lannen plita pa Pòtidjé-ya ki lé fè rèspègté trété-a di Tordesillas.

Listwè-a di lavil-a di Kayenn ka koumansé 27 novanm 1643-a, ké Konpabgni-a di Rouen ki mennen pa Charles Poncet de Brétigny(lyétnan-jénéral di lirwè Louis XIII). Ké 300 wonm, li ka akòsté annan lans-a d'Armir (jòdla Rémir-Monjoli). Apré dé jou di lanmanrch, li ka rivé asou roun piti bit asou plenn litoral marékajé-a, koté ka viv roun tribi d'Anmérendjen Galibi. Li an ka fè lakizisyon-an opré di yé chèf, Sépérou é li ka bati fò Sépérou.

Bangn-an

À laswit-a di dékrè di labolisyon di lèsklavaj-a di 27 avril 1848, plantasyon-yan ka fronmen é ékonnonmi gwiyannen-an ka éfondré so kò. Pou chanjé sa, Napoléon III ka mété an plas bangn-an atè Lagwiyann. Kayenn ké akéyi roun di sa létablisman pénitansyèr-a asou Lans-a di Chaton, pa tré lwen di Pwent Buzaré-a. Ant 1777 ké 1821, kannal Laussat sa konstrwi pa lanmen-dòv pénitansyèr, pou asenni lavil-a. An 1821, architèk-a Sirdey ka désinen plan atchwèl-a di Kayenn, ké so lari-ya à ang drwè ki oryanté nò/sid, lès/lwès. Kayenn ka divini oun kapital modèrn.

Lariyé bò'd dilò

An 1855, roun sit orifèr sa dékouvèrt asou Laprouag, é a rapidman lariyé bò'd dilò ki ké achévé so kò ké Ségon Lagèr mondjal-a. Dé milyé di lòrpayò, pou laplipa klandésten, sa an agtivité annan danbwa gwiyannen. Sa agtivité ilisit sa sangsyonnen pa léjislasyon fransé-a, mé kontrol-a pa fika fasilité pa konplègsité di rézo flivyal di Lagwiyann. Pou roun kilogranm dilò, lòrpayò-ya ka itilizé Dé à trwa kilogranm di mèrkir ki sa roujété annan lanvironnman. Sa polisyon ka konstitchwé oun réyèl problenm ékolojik an Lagwiyàn kou annan roun larj parti di Lanmérik di Sid.

Patrimwenn

Fò Sépérou-a, laplas dé Palmis ké Jarden botannik

Jarden botannik di Kayenn, ké èstati-a di Gaston Monnerville an so sant.

Laplas di Palmis

Anvan, a té di roun laplas ki anmenanjé pou aéré lavil-a apré démolisyon-an dé miray an 1810. Laplas-a sa tchipé pa dé tiradjé, li té ka fè so kò nonmen donk laplas di Lasavann. Plita nou ké i planté dé palmyé rwayal di Guisanbourg, é li ka divini laplas dé Palmis.

Jarden Botannik

An 1786, Louis XVI té ka posédé roun jarden ki té ka sèrvi di dépo é di pépinyè pou divèrs plant-ya ké pyébwa-ya ki vini di divèrs dèstinasyon. Louis Claude Richard, dirègtò di jarden té ka charjé so kò di fè vini di Lenn dé pyèlanmiskad, dé roten, dé pyébwa à en, dé pyé di kardanmonm é di pwavriyé. Douran sa péryòd, nou ka nonmen li Jarden di Lirwè. An 1821 roun kaz té konstrwi pou botannis-a. An 1879, li ka chanjé di non é ka divini Jarden Botannik sa roun park floral annan sant lavil-a. Li ka étann so kò asou roun sipèrfisi di trwa lègtar. Nou ka i trouvé roun èstati Gaston Monnerville o sant di jarden.

Katédral Sen-Sovò

An 1823, Révéran Papa Nicolas Guiller ké baron-an Pierre Bernard]] Milius, administratò di Lagwiyann té désidé di ranplasé ansyen légliz-a di Kayenn, légliz Sen-Nicolas annan atchwèl laplas Léopold-Héder. Travay-ya j'ai koumansé an 1825 té fè achévé an 1833. Légliz-a sa inogiré an 1861. Li sa klasé Moniman istorik.

Kiltir

Tchèck Touloulou annan lari Kayenn an 2007.

Kannaval-a sa roun dé évennman majò di Lagwiyann. Li ka déroulé sokò ant Lépifanni-a an koumansman di janvyé, ké mèrkrédi dé Sann an févriyé oben mars.

Dèskripsyon ké lorijin

Sa fèt ka apartni bay kiltir kriyòl gwiyannen-an. Li gen pou lorijin karnaval-a tèl ki li té pratiké an Léròp. An koumansman di kolonnizasyon-an, kolon-yan té ka pratiké karnaval-a, mé li té entèrdi pou katib. San rèspèkté lentèrdigsyon-an, katib-ya té ka pratiké kannaval-a, annan tchèk lafèt klandésten. Yé té ka wè annan sa roun mwéyen di routrouvé enpé di libèrté, pou koumémoré kou Afriken-yan fèrtilité-a ké mwéson-yan é di tòrnen an dérizyon kolon-yan.

Nòt ké référans

Wè osi