Xeración do 27

A denominada Xeración do 27 foi unha constelación de escritores e poetas españois que xurdiu no panorama cultural español ao redor do ano 1927, en que se conmemorou o tricentenario da morte do poeta barroco Luís de Góngora. Estes autores aproveitaron esta data para reivindicar a poesía que este autor compuxo na última época da súa vida (Culteranismo), desprestixiada pola crítica decimonónica. Tanto escritores como profesores e intelectuais celebraron en homenaxe a Góngora unha serie de actos (conferencias etc.) no Ateneo de Sevilla nese ano que se veu a considerar o acta fundacional do grupo.

Denominación

A denominación de xeración foi discutida, a pesar do cal foi chamada tamén, aínda que con menos éxito, Xeración da Ditadura, Xeración Guillén-Lorca (nomes do máis vello e máis novo dos seus autores), Xeración de 1925 (media aritmética da data de publicación do primeiro libro de cada autor), Xeración das Vangardas, Xeración da amizade, Xeración da República etc. O concepto de xeración é estritamente historiográfico e non cumpre todos os requisitos esixidos por Petersen para considerala como tal; sería máis exacto aludir a un "grupo xeracional", "constelación" de autores ou "promoción" poética. Onde as características de Petersen son: que non tivesen máis de quince anos entre os compoñentes do grupo; que tivesen en común algún feito histórico importante (eles tiñan a guerra civil); que tivesen a mesma educación... por exemplo Rafael Alberti: máis ben que "xeración 27", prefería falar de "xeración da República", "posto que se formou moi libremente", coincidindo coa loita contra o franquismo. "

A delimitación do grupo

A nómina habitual do grupo poético do 27 limítase a dez autores, pero houbo tamén moitos outros que dalgún modo estiveron na órbita do 27, algúns máis vellos, como Fernando Villalón, José Moreno Vila ou León Felipe, e outros máis novos, como Miguel Hernández. Por outra banda algúns outros foron esquecidos pola crítica, como Juan Larrea, Pepe Alameda, cronista taurino e poeta, Mauricio Bacarisse, Juan José Domenchina, José María Hinojosa, José Bergamín ou Juan Gil-Albert. Ou a coñecida como Outra xeración do 27, segundo a denominación que lle deu un dos seus integrantes, José López Louro, a formada polos humoristas discípulos de Ramón Gómez de la Serna, é dicir, Enrique Jardiel Poncela, Edgar Neville, Miguel Mihura e Antonio de Lara, "Ton", os escritores que na posguerra integraron a redacción de O Paspallás... e son só uns poucos.

Por outra banda non toda a produción literaria do 27 está escrita en castelán; algúns deles son autores de textos literariamente estimables noutros idiomas, como Salvador Dalí ou Óscar Domínguez, que escribiron en francés, ou en inglés, como Felipe Alfau, e algúns escritores e artistas estranxeiros tiveron tamén moito que ver nesta estética, como Pablo Neruda, Vicente Huidobro, Jorge Luis Borges ou Francis Picabia.

Tamén é preciso desfacer a idea de que a Xeración do 27 foi un fenómeno exclusivamente madrileño, como unha crítica demasiado localista (e localizada) parece empeñarse en sinalar, senón unha constelación de núcleos creativos repartidos ao longo de toda a xeografía nacional e estreitamente entrelazados. Os máis importantes concentráronse en Sevilla (ao redor da revísta Mediodía), Canarias (ao redor da Gaceta de Arte) e en Málaga (ao redor da revista Litoral); sen descontar outros moitos de menor afiliación pero de non menor importancia en Galicia, Cataluña e Valladolid, por exemplo.

Revistas

O seu documento de entrada na tradición literaria foi sen dúbida a primeira edición da Antoloxía preparada por Gerardo Diego en 1932. Por outra banda, fixéronse notar publicando en revistas como La Gaceta Literaria dirixida por Ernesto Giménez Caballero , en Cruz e Raia (1933), dirixida por José Bergamín, en Litoral, impresa por Manuel Altolaguirre e Emilio Prados en Málaga desde 1926; Carmen, creada en Santander (1927) por Gerardo Diego e cun suplemento festivo, Lola; en Verso e prosa (1927), de Murcia; Mediodía (Sevilla); Meseta, de Valladolid; en Revista de Occidente, cuxa editorial imprime varios libros do grupo; en Cabalo verde para a poesía (1935), dirixida por Pablo Neruda, e en Outubro, dirixida por Rafael Alberti.

Estética e evolución

O seu sentido de beleza e harmonía intentou achar os elementos comúns entre tradición literaria culta e popular española e as vangardas estéticas europeas e españolas e evolucionou desde a poesía pura, as Vangardas deshumanizadas (Futurismo, Cubismo, Ultraísmo, Creacionismo, véxase Deshumanización da arte) e a gélida metáfora gongorina ao compromiso humano que supuxo a revelación do Surrealismo e ata o compromiso político (caso de Alberti), para despois dispersarse a maioría no exilio exterior e interior tras a guerra civil do século XX. En canto a métrica redúcese o caudal estrófico modernista e, pola contra, enriquécense as fórmulas expresivas fundamentalmente a través de procedementos expresivos como a imaxe visionaria, o cultivo do verso libre e o versículo e a chamada poesía impura preconizada por Pablo Neruda. Renóvase e moderniza o repertorio temático e se desanquilosa e libera definitivamente a linguaxe poética encorsetado pola preceptiva decimonónica.

As características estéticas xenerais da Xeración do 27 aparecen moi ben sintetizadas no libro de Vicente Gaos Antoloxía do Grupo Poético de 1927 (Ed. Cátedra):

Afán de orixinalidade e innovación, que conta con antecedentes no Romanticismo.
Hermetismo (que dificulta a súa comprensión, fóxese da referencia exacta).
Autosuficiencia da arte (pureza, autenticidade).
Antirrealismo e antirromanticismo (o poema non debe significar, senón soamente ser; por outra banda, rechazase o subjetivismo romántico).
Surrealismo (incoherencia lóxica, importancia do subconsciente e dos soños).
Intranscendencia (despreocupación, renuncia á responsabilidade coa realidade extraartística e ao moralismo).
Predominio da metáfora.
Escritura onírica, relacionada co surrealismo.
Atomización (desintegración, ruptura de nexos lóxicos).

Institucións

A maioría destes autores, principalmente líricos, entraron en contacto coa tradición literaria a través do Centro de Estudos Históricos dirixido polo pai da filoloxía española, Ramón Menéndez Pidal, e coas vangardas a través das viaxes, a divulgación levada a cabo por Ramón Gómez de la Serna e outros novecentistas e, sobre todo, as actividades e conferencias programadas pola Residencia de Estudiantes, institución inspirada no Krausismo da Institución Libre de Ensino e dirixida por Alberto Jiménez Fraud.

Historiografía sobre o 27

Por outra banda, e para reconstruír a memoria viva do que se veu a chamar a Idade de Prata, hai que ler unha serie de libros de memorias escritos por diversos autores máis ou menos vinculados a esta promoción. A arboleda perdida, de Alberti, por exemplo. É tamén o caso de Pablo Neruda, quen por entón veu a Madrid e reforzou o grupo surrealista con algunhas das súas contribucións, en particular coa edición do seu libro Residencia na terra I e II e que nos seus dous libros de memorias, Confeso que vivín e Para facer nacín, deu testemuño e noticias sobre as actividades do grupo durante eses anos e o exilio posterior, en particular sobre Lorca e Alberti. Os encontros, de Vicente Aleixandre, narra as primeiras veces que viu a cada unha das figuras relevantes da xeración; O meu último suspiro, de Buñuel, publicado primitivamente en francés, inclúe numerosas anécdotas sobre os poetas do 27 etc.

As correntes do 27

En realidade, a chamada xeración do 27 foi un grupo pouco homogéneo; habitualmente soeselle ordenar por parellas ou tríos. Así, por exemplo, os poetas do Neopopularismo ou neopopularistas, Rafael Alberti e Federico García Lorca, dentro dunha nómina que foi particularmente ben nutrida, intentan achegarse á poesía de Gil Vicente e do Romancero, ou á lírica cancioneril, buscando fontes populares e no folclore da lírica tradicional; algo diso hai tamén na aproximación que fixo Gerardo Diego, logo da súa etapa Creacionista, á lírica de Félix Lope de Vega grazas á edición que fixo nese tempo José Fernández Montesinos.

Por outra banda, hai dous catedráticos de Filoloxía hispánica que comparten intereses comúns e que ata foron amigos e tiveron traxectorias moi parecidas, pois non en balde a súa poética é fundamentalmente afirmativa e optimista; trátase de Jorge Guillén, toda cuxa obra poética recóllese baixo o título Aire noso e está marcada pola poesía pura ao Paul Valéry e formada por cinco libros (Cántico, Clamor, Homenaxe, ...E outros poemas e Final) e Pedro Salinas, o gran poeta do amor do 27.

O grupo surrealista está máis nutrido, pero destaca especialmente o premio nobel Vicente Aleixandre, seguramente o máis orixinal, xa que, segundo Luís Cernuda, "o seu verso non se parece a nada", e o que veu a ser o poeta máis influente da xeración durante a última metade do século XX, o xa citado Luís Cernuda. Con todo, houbo outros poetas do 27 que notaron o impacto surrealista e que posúen etapas na súa evolución marcadas por esta estética: Rafael Alberti, por exemplo, compuxo a última sección de Sobre os anxos e Sermóns e moradas en versículo surrealista e Federico García Lorca asimilou o seu impacto en Choro por Ignacio Sánchez Mejías, Poeta en Nova York e os Sonetos do amor escuro. Unha etapa surrealista posúe, por exemplo, José María Hinojosa coa súa A flor de Californía (con acento na i) e Emilio Prados.

Son este último e Manuel Altolaguirre quen constitúen o chamado grupo de Málaga ou dos poetas presuntamente menores, constituído ao redor da revista Litoral editada por Altolaguirre e a súa colección de libros poéticos. Dámaso Alonso e Gerardo Diego veñen ser, por outra banda, o chamado grupo dos que quedaron en España, de mala gana e pasando algúns apuros o primeiro e máis a gusto o segundo, e máis ou menos pactaron co réxime vitorioso na guerra civil (Alonso, que se considerou a si mesmo dentro da Xeración do 27 como crítico, pero dentro da primeira xeración de posguerra como poeta) ou o apoiaron abertamente (Diego). Este último realizou unha longa traxectoria poética onde combinou á vez tradición e vangarda, moi variada na súa temática (desde o toureo á música e as inquietudes relixiosas, a paisaxe e os contidos existenciais); con todo, algúns quedaron ignorados polo réxime, vivindo nun chamado exilio interior (Juan Gil-Albert) ou converténdose de feito en mestre e guía de toda unha nova xeración de poetas -Vicente Aleixandre-.

Mulleres da Xeración do 27

Las Sinsombrero foi o termo elixido para denominar as mulleres pertencentes a Xeración do 27, artistas españolas nadas entre 1898 e 1914. As súas aportacións foron pouco estudadas e quedaron fóra das antoloxías e os manuais de arte e literatura ata o século XXI. Aínda que desenvolveron unha actividade constante e sobresaínte en eidos tan variados como a literatura, a poesía, a pintura, a música o cinema e a filosofía. Moitas delas foron exiliadas tras o estalido da guerra civil e continuaron a súa produción noutros países, feito que fixo que tiveran máis recoñecemento fora do seu propio país.^[1]

Nómina

Integrantes da xeración do 27 , (incluíndo a Las Sinsombrero) por orde cronolóxica:

Notas

↑ León, Ángeles Egido; Francisco, Matilde Eiroa San; López, Encarnación Lemus; Bolaños, María Fernanda Santiago; Cârstea, Luiza Iordache; Peña, Rocío Negrete (2021). Mujeres en el exilio republicano de 1939: Homenaje a Josefina Cuesta. Ministerio de la Presidencia, Relaciones con las Cortes y Memoria Democrática. ISBN 978-84-7471-155-4.

Véxase tamén

Ligazóns externas

José Carlos Carrillo Martínez La generación del 27 (en castelán).

[1] León, Ángeles Egido; Francisco, Matilde Eiroa San; López, Encarnación Lemus; Bolaños, María Fernanda Santiago; Cârstea, Luiza Iordache; Peña, Rocío Negrete (2021). Mujeres en el exilio republicano de 1939: Homenaje a Josefina Cuesta. Ministerio de la Presidencia, Relaciones con las Cortes y Memoria Democrática. ISBN 978-84-7471-155-4.

[1]