Saltar ao contido

Hormona do crecemento

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Hormona do crecemento
Hormona do crecemento 1
Identificadores
Símbolo GH1
Entrez 2688
HUGO 4261
OMIM

139250

RefSeq NM_022562
UniProt P01241
Outros datos
Locus Cr. 17 q22-q24
Hormona do crecemento
Identificadores
Símbolo GH2
Entrez 2689
HUGO 4262
OMIM

139240

RefSeq NM_002059
UniProt P01242
Outros datos
Locus Cr. 17 q22-q24

A hormona do crecemento (GH, do inglés: growth hormone) é unha hormona peptídica formada por unha cadea única de 191 aminoácidos, que estimula o crecemento, a división celular, e a rexeneración nos humanos e outros animais. É sintetizada, almacenada, e secretada polas células somatotropas situadas nas ás laterais da adenohipófise (glándula pituitaria anterior). A hormona do crecemento humana abréviase como hGH ou HGH. O termo somatotropina (STH) utilízase para referirse á hormona do crecemento 1 producida naturalmente polos animais, mentres que o termo somatropina fai referencia á hormona do crecemento producida pola tecnoloxía do ADN recombinante [1].

A hormona do crecemento utilízase en moitos países como medicamento con receita para tratar trastornos de crecemento en nenos e as deficiencias de GH en adultos. De todos modos, aínda que é legal, a súa eficacia e seguridade non foron polo momento debidamente probadas en ensaios clínicos. A hGH considérase unha hormona moi complexa, e moitas das súas funcións non se coñecen ben.[2] Como ten tamén efectos anabolizantes, algúns deportistas téñena usado como substancia dopante, pero o seu uso está prohibido polo Comité Olímpico Internacional[3][4][5].

A GH foi probada para mellorar o crecemento do gando nalgúns países, aínda que o seu uso é controvertido. Por exemplo, en Estados Unidos, só está aprobado o uso da somatotropina bovina para mellorar a produción das vacas leiteiras, e o leite pode comercializarse en envases con etiquetas que indiquen se foi producida ou non utilizando somatotropina bovina.[6][7].

Nomenclatura

[editar | editar a fonte]

Co nome somatotropina (STH) referímonos á hormona do crecemento (GH1) producida de forma natural polos animais e extraída dos seus corpos mortos. A hormona similar que se extrae da hipófise dos cadáveres humanos abréviase como hGH. Para a hormona do crecemento producida pola tecnoloxía do ADN recombinante aprobouse o nome xenérico somatropina e o nome comercial Humatrope,[8] e abréviase na literatura científica como rhGH. Desde a súa introdución en 1992 a Humatrope foi prohibida para o seu uso polos deportistas, xa que é un axente dopante[9] (neste contexto de dopaxe deportiva adoita abreviarse como HGH).

Bioloxía

[editar | editar a fonte]

Locus do xene

[editar | editar a fonte]

Os xenes da hormona do crecemento, denominados hormona do crecemento 1 (somatotropina, HG adenohipofisaria) e hormona do crecemento 2 (HG placentaria), están localizados na rexión q22-24 do cromosoma 17 humano [10][11] e están estreitamente relacionados cos xenes da somatomamotropina coriónica humana. A GH, a somatomamotropina coriónica humana, e a prolactina pertencen a un grupo de hormonas homólogas con actividades lactoxénicas e promotoras do crecemento.

Estrutura

[editar | editar a fonte]

A isoforma principal da hormona do crecemento é unha proteína de 191 aminoácidos cun peso molecular de 22.124 daltons. A estrutura inclúe catro hélices, necesarias para a interacción funcional co receptor de GH. Parece que, na súa estrutura, a GH é evolutivamente homóloga á prolactina e somatomamotropina coriónica. Hai marcadas similitudes estruturais entre as hormonas do crecemento de diferentes especies, pero só a hormona do crecemento humana e a dos monos do Vello Mundo teñen efectos significativos sobre o receptor da GH humano [12].

Existen varias isoformas moleculares de GH na glándula pituitaria ou hipófise que son liberadas á circulación sanguínea. En particular, unha variante de aproximadamente 20 kDa orixinada por un splicing alternativo está presente nunha proporción de 1:9 bastante constante,[13] entanto que unha variante de ~ 23-24 kDa recentemente encontrada en estados de post-exercicio en proporcións máis altas.[14] Esta variante non foi identificada, pero suxeriuse que é unha variante glicosilada.[15] Ademais, estas variantes circulan en parte unidas a unha proteína (proteína fixadora da hormona do crecemento, GHBP), que é a parte truncada do receptor da hormona do crecemento, e unha subunidade ácido-lábil (ALS).

Regulación biolóxica

[editar | editar a fonte]

Os péptidos liberados polos núcleos neurosecretores do hipotálamo (hormona liberadora da hormona do crecemento/somatocrinina e hormona inhibidora da hormona do crecemento/somatostatina) no sangue venoso hipofisiario son os principais controladores da secreción de GH polas células somatotropas da hipófise ou glándula pituitaria. Porén, aínda que o balance destes péptidos estimulantes e inhibidores determinan a secreción da GH, este equilibrio vese afectado por moitos estimuladores fisiolóxicos (por exemplo, exercicio, nutrición, sono) e inhibidores da secreción de GH (por exemplo, ácidos graxos libres) [16]
Os estimuladores da secreción de hGH inclúen:

Os inhibidores da secreción de hGH inclúen:

Ademais do control por parte dos procesos endóxenos e estimulantes, un número de compostos estraños ao corpo (xenobióticos como medicamentos e perturbadores endócrinos) son coñecidos por influenciar a secreción e función da GH.[27]

A GH é sintetizada e secretada pola adenohipófise en pulsacións durante todo o día; con ondadas de secreción que aparecen en intervalos de 3 a 5 horas.[2] As concentracións de GH no plasma sanguíneo durante estes picos poden variar de 5 a 45 ng/mL.[28] O pico de GH máis grande e predicible ocorre arredor dunha hora despois do comezo do sono.[29] Polo contrario existe unha ampla variación dun día para outro e entre persoas. Preto do 50% das secrecións de GH prodúcense durante a terceira e cuarta fase do sono REM.[30] Entre os picos, os niveis basais de GH son baixos, usualmente menos de 5 ng/mL durante a maioría do día e noite.[29] Unha análise adicional do perfil pulsátil da GH mostrou en todos os casos menos de 1 ng/mL nos niveis basais entanto que os picos máximos estaban arredor de 10-20 ng/mL.[31][32]

Unha serie de factores afectan á secreción de GH, tales como a idade, sexo, dieta, exercicio, estrés, e outras hormonas.[2] Os adolescentes secretan GH a unha taxa de arredor de 700 μg/día, e un adulto saudable secreta GH a unha taxa de arredor de 400 μg/día.[33]

Funcións normais da GH

[editar | editar a fonte]
Rutas principais na regulación endócrina do crecemento.

Os efectos da hormona do crecemento poden describirse de forma xeral como anabólicos. Como a maioría das outras hormonas proteicas, a GH actúa interaccionando cun receptor específico na superficie das células.

O efecto máis coñecido da GH é o incremento da altura durante a infancia. A altura parece ser estimulada por polo menos dous mecanismos:

  1. Como as hormonas polipéptidas non son solubles en lípidos, non poden penetrar a través da membrana da célula muscular (sarcolema). A GH exerce parte dos seus efectos ao unirse cos receptores das células obxectivo, onde activa a vía MAPK/ERK.[34] A través deste mecanismo a GH estimula directamente a división e multiplicación dos condrocitos da cartilaxe.
  2. A GH tamén estimula a produción do factor de crecemento insulínico tipo 1 (IGF-1, antes coñecido como somatomedina C) a través da vía de sinalización JAK-STAT [34]. A IGF-1 é unha hormona homóloga á proinsulina.[35] O fígado é o órgano obxectivo principal da GH para este proceso e é o sitio principal da produción de IGF-1. O IGF-1 ten efectos estimulantes do crecemento nunha ampla variedade de tecidos. O IGF-1 tamén se xera dentro do tecido obxectivo, funcionando como unha hormona tanto endócrina coma autócrina/parácrina. O IGF-1 tamén ten efectos stimulantes na actividade dos osteoblastos e condrocitos para promover o crecemento óseo.

Ademais de aumentar a altura en nenos e adolescentes, a hormona do crecemento ten moitos outros efectos no corpo: A GH facilita o aumento de tamaño das células e estimula a mitose, co que se desenvolve un número crecente de células e ten lugar a diferenciación de determinados tipos de células, como as células de crecemento óseo e os miocitos precoces. A hormona de crecemento intensifica o transporte de aminoácidos a través das membranas celulares ata o interior da célula estimulando a síntesis de ARN mensaxeiro e ARN ribosómico , tamén induce a liberación de ácidos graxos do tecido adiposo e, por tanto, aumenta a súa concentración nos líquidos corporais. Ademais, intensifica en todos os tecidos do organismo a conversión de ácidos graxos en acetil-CoA e a súa utilización posterior como fonte de enerxía. O efecto da hormona de crecemento de estimulación da utilización das graxas xunto cos seus efectos anabólicos proteicos produce un incremento da masa magra. A súa acción sobre o crecemento depende da presenza de tiroxina, insulina e carbohidratos. As somatomedinas, proteínas producidas principalmente no fígado, exercen unha función moi importante no crecemento esquelético inducido pola GH, pero a hormona non pode producir a elongación dos ósos longos unha vez se pecharon as epífises, polo que a estatura non aumenta tras a puberdade. A GH inflúe sobre a actividade de diferentes encimas, aumenta o almacenamento de fósforo e potasio e promove unha moderada retención de sodio. No momento actual sabemos que a produción de GH non está restrinxida á hipófise, senón que existe expresión de GH en multitude de tecidos, nos cales a hormona xoga un papel autócrino/parácrino. De grande interese é a produción cerebral de GH, rexión na que a hormona exerce un importante papel neurotrófico/neuroprotector. Ademais das súas accións a nivel metabólico, a hormona é moi importante como factor de supervivencia celular, a través da indución da activación do encima antiapoptótico Akt.

Podemos resumir os seus principais efectos na seguinte lista:

Exceso de produción de GH

[editar | editar a fonte]

A enfermidade mais común de exceso de GH é un tumor na hipófise composto por células somatotrofas da adenohipófise. Estes adenomas de células somatotrofas son benignos e crecen lenta e gradualmente producindo cada vez máis GH. Durante moito tempo o problema clínico principal do paciente é só o exceso de GH. Finalmente, o adenoma podería facerse o suficientemente grande para causar dores de cabeza, prexudicar a visión pola presión sobre os nervios ópticos, ou causar deficiencia doutras hormonas hipofisarias.

O exceso continuado da produción de GH aumenta o grosor dos ósos da mandíbula, e os dedos de pés e mans, o que orixina unha pesadez mandibular e un aumento no tamaño dos dedos (acromegalia). Isto pode ir acompañado de suoración, presión sobre nervios (por exemplo, síndrome do túnel carpiano), debilidade muscular, exceso de globulina fixadora de hormonas sexuais (SHBG), resistencia á insulina ou mesmo unha estraña forma de diabetes mellitus tipo 2, e redución da función sexual.

Os tumores secretores de GH son tipicamente recoñecidos durante a quinta década de vida. É extremadamente raro que tal tumor apareza durante a infancia, mais, cando o fai, o exceso de GH pode causar un crecemento excesivo, tradicionalmente referido como xigantismo hipofisario.

O tratamento para os tumores produtores de GH é xeralmente a extirpación cirúrxica. Nalgunhas circunstancias, poderíase empregar radiación enfocada ou antagonistas de GH para reducir o tamaño do tumor ou bloquear a función da hormona. Tamén se poderian usar outros medicamentos como o octreotide (agonista de somatostatina) e bromocriptina (agonista de dopamina) para bloquear a secreción de GH, xa que tanto a somatostatina como a dopamina inhiben a liberación de GH na adenohipófise.

Déficit de GH

[editar | editar a fonte]

Os efectos da deficiencia da hormona do crecemento varían dependiendo da idade na que se producen. En nenos, as manifestacións principais da deficiencia de GH son a falta de crecemento e baixa estatura, cuxas causas comúns son condicións xenéticas e malformacións conxénitas. Tamén pode causar un atraso na maduración sexual. En adultos, a deficiencia é rara,[37] e a causa máis común é un adenoma hipofisario, e outras posibles causas son a continuación dun problema de produción da hormona da nenez, danos ou traumas estruturais, e deficiencias de GH idiopáticas moi raras.

Os adultos con deficiencia de GH presentan problemas non específicos incluíndo obesidade troncal cunha diminución relativa de masa muscular, e en moitas casos, unha diminución na enerxía e calidade de vida.[37]

O diagnóstico da deficiencia de GH faise en múltiples pasos, e finalmente fanse probas de estimulación de GH para ver se a hipófise do paciente libera GH cando é estimulada.

A GH en medicina terapéutica

[editar | editar a fonte]

As principais aplicacións da GH en tratamentos médicos son:

Tratamentos con GH para suplir a súa deficiencia

[editar | editar a fonte]

O tratamento con GH exóxena só está indicado en determinadas circunstancias,[37] e precisa un seguimento regular debido á frecuencia e gravidade dos seus efectos secundarios. A GH é usada en terapias de substitución en adultos con deficiencia de GH. Nestes pacientes, os beneficios inclúen unha redución da masa graxa, aumento da masa magra, aumento da densidade ósea, melloras no perfil lipídico, redución dos factores de risco cardiovascular, e melloras no benestar psicolóxico.

Tratamentos con GH non relacionados coa súa deficiencia

[editar | editar a fonte]

A GH pode usarse para tratar condicións que produzan unha baixa estatura pero que non están relacionadas cunha deficiencia de GH. Exemplos doutras causas de baixa estatura que a miúdo son tratadas con GH son: síndrome de Turner, enfermidade renal crónica, síndrome de Prader-Willi, restrición do crecemento intrauterino, e baixa estatura idiopática grave. Requírense doses altas para producir unha aceleración significativa do crecemento nesas condicións, producindo niveis sanguíneos máis altos cós niveis fisiolóxicos normais. A pesar das dosis altas utilizadas, os efectos secundarios durante o tratamento son raros, e varían dependendo da enfermidade tratada.

Historia

[editar | editar a fonte]

A identificación, purificación e posterior síntese da hormona do crecemento está asociada co bioquímico Choh Hao Li. A compañía Genentech foi a primeira en usar a hormona do crecemento obtida con recombinante para terapias humanas en 1981.

Antes da produción a través da tecnoloxía do ADN recombinante, a hormona do crecemento para usos terapéuticos extraíase da hipófise de cadáveres. Os intentos de crear unha hGH totalmente sintética fracasaron, e as subministracións limitadas de GH orixinaban restricións ao seu uso para tratar a estatura baixa idiopática.[38][39]

En 1985, detectáronse casos infrecuentes da enfermidade de Creutzfeldt-Jakob (similar á das "vacas tolas") en individuos que recibiran GH de cadáveres de 10 a 15 anos antes. Como se asumiu que os prións extraídos dos cadáveres durante a obtención da hormona eran os responsables de causar a enfermidade, a HGH de cadáveres deixou de utilizarse,[33] e foi substituída pola biosintética. A partir de 2005 dispúxose de hormona do crecemento recombinante.

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ Daniels ME (1992). "Lilly's Humatrope Experience". Nature Biotechnology 10 (7): 812. doi:10.1038/nbt0792-812a. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Powers M (2005). "Performance-Enhancing Drugs". En Deidre Leaver-Dunn; Joel Houglum; Harrelson, Gary L. Principles of Pharmacology for Athletic Trainers. Slack Incorporated. pp. 331–332. ISBN 1-55642-594-5. 
  3. ↑ Liu H, Bravata DM, Olkin I, Friedlander A, Liu V, Roberts B, Bendavid E, Saynina O, Salpeter SR, Garber AM, Hoffman AR (2008). "Systematic review: the effects of growth hormone on athletic performance". Ann. Intern. Med. 148 (10): 747–58. PMID 18347346. 
  4. ↑ Randall T (17-03-2008). "Athletes Don't Benefit From Human Growth Hormone, Study Finds". Bloomberg. Consultado o 28-08-2011. 
  5. ↑ Gaffney G (17-03-2008). Steroid Nation, ed. "Steroid Nation: Review from Stanford says HGH no benefit as PED". Consultado o 28-08-2011. 
  6. ↑ www.fda.gov, ed. (06-04-2011). "Center for Veterinary Medicine Master" (pdf). Consultado o 28-08-2011. 
  7. ↑ "Growth Promoters in Animal Production" (PDF). 2006. Arquivado dende o orixinal (pdf) o 11-03-2012. Consultado o 28-08-2011. 
  8. ↑ Daniels ME (1992). "Lilly's Humatrope Experience". Nature Biotechnology 10 (7): 812. doi:10.1038/nbt0792-812a. 
  9. ↑ Saugy M, Robinson N, Saudan C, Baume N, Avois L, Mangin P (2006). "Human growth hormone doping in sport". Br J Sports Med. 40 Suppl 1: i35–9. PMC 2657499. PMID 16799101. doi:10.1136/bjsm.2006.027573. 
  10. ↑ "GH1 growth hormone 1 (Homo sapiens) - Gene". National Center for Biotechnology Information, U.S. National Library of Medicine. 
  11. ↑ "GH2 growth hormone 2 (Homo sapiens) - Gene". National Center for Biotechnology Information, U.S. National Library of Medicine. 
  12. ↑ Yi S, Bernat B, Pál G, Kossiakoff A, Li WH (2002). "Functional promiscuity of squirrel monkey growth hormone receptor toward both primate and nonprimate growth hormones". Mol. Biol. Evol. 19 (7): 1083–92. PMID 12082127. 
  13. ↑ Leung KC, Howe C, Gui LY, Trout G, Veldhuis JD, Ho KK (2002). "Physiological and pharmacological regulation of 20-kDa growth hormone". Am. J. Physiol. Endocrinol. Metab. 283 (4): E836–43. PMID 12217902. doi:10.1152/ajpendo.00122.2002. 
  14. ↑ Kohler M, Püschel K, Sakharov D, Tonevitskiy A, Schänzer W, Thevis M (2008). "Detection of recombinant growth hormone in human plasma by a 2-D PAGE method". Electrophoresis 29 (22): 4495–502. PMID 19003817. doi:10.1002/elps.200800221. 
  15. ↑ Bustamante JJ, Gonzalez L, Carroll CA, Weintraub ST, Aguilar RM, Muñoz J, Martinez AO, Haro LS (2009). "O-Glycosylated 24 kDa human growth hormone has a mucin-like biantennary disialylated tetrasaccharide attached at Thr-60". Proteomics 9 (13): 3474–88. PMC 2904392. PMID 19579232. doi:10.1002/pmic.200800989. 
  16. ↑ Bartholomew, Edwin F.; Martini, Frederic; Judi Lindsley Nath (2009). Fundamentals of anatomy & physiology. Upper Saddle River, NJ: Pearson Education Inc. pp. 616–617. ISBN 0-321-53910-9. 
  17. ↑ Lin-Su K, Wajnrajch MP (2002). "Growth Hormone Releasing Hormone (GHRH) and the GHRH Receptor". Rev Endocr Metab Disord 3 (4): 313–23. PMID 12424433. doi:10.1023/A:1020949507265. 
  18. ↑ Wren AM, Small CJ, Ward HL, Murphy KG, Dakin CL, Taheri S, Kennedy AR, Roberts GH, Morgan DG, Ghatei MA, Bloom SR (2000). "The novel hypothalamic peptide ghrelin stimulates food intake and growth hormone secretion". Endocrinology 141 (11): 4325–8. PMID 11089570. doi:10.1210/en.141.11.4325. 
  19. ↑ Meinhardt UJ, Ho KK (2006). "Modulation of growth hormone action by sex steroids". Clin. Endocrinol. (Oxf) 65 (4): 413–22. PMID 16984231. doi:10.1111/j.1365-2265.2006.02676.x. 
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Low LC (1991). "Growth hormone-releasing hormone: clinical studies and therapeutic aspects". Neuroendocrinology. 53 Suppl 1: 37–40. PMID 1901390. 
  21. ↑ Alba-Roth J, Müller OA, Schopohl J, von Werder K (1988). "Arginine stimulates growth hormone secretion by suppressing endogenous somatostatin secretion". J. Clin. Endocrinol. Metab. 67 (6): 1186–9. PMID 2903866. doi:10.1210/jcem-67-6-1186. 
  22. ↑ Van Cauter E, Latta F, Nedeltcheva A, Spiegel K, Leproult R, Vandenbril C, Weiss R, Mockel J, Legros JJ, Copinschi G (2004). "Reciprocal interactions between the GH axis and sleep". Growth Horm. IGF Res. 14 Suppl A: S10–7. PMID 15135771. doi:10.1016/j.ghir.2004.03.006. 
  23. ↑ Nørrelund H (2005). "The metabolic role of growth hormone in humans with particular reference to fasting". Growth Horm. IGF Res. 15 (2): 95–122. PMID 15809014. doi:10.1016/j.ghir.2005.02.005. 
  24. ↑ Kanaley JA, Weltman JY, Veldhuis JD, Rogol AD, Hartman ML, Weltman A (1997). "Human growth hormone response to repeated bouts of aerobic exercise". J. Appl. Physiol. 83 (5): 1756–61. PMID 9375348. Arquivado dende o orixinal o 13 de xullo de 2010. Consultado o 24 de xaneiro de 2012. 
  25. ↑ Guillemin R, Gerich JE (1976). "Somatostatin: physiological and clinical significance". Annu. Rev. Med. 27: 379–88. PMID 779605. doi:10.1146/annurev.me.27.020176.002115. 
  26. ↑ Allen DB (1996). "Growth suppression by glucocorticoid therapy". Endocrinol. Metab. Clin. North Am. 25 (3): 699–717. PMID 8879994. doi:10.1016/S0889-8529(05)70348-0. 
  27. ↑ Scarth JP (2006). "Modulation of the growth hormone-insulin-like growth factor (GH-IGF) axis by pharmaceutical, nutraceutical and environmental xenobiotics: an emerging role for xenobiotic-metabolizing enzymes and the transcription factors regulating their expression. A review". Xenobiotica 36 (2–3): 119–218. PMID 16702112. doi:10.1080/00498250600621627. 
  28. ↑ Natelson BH, Holaday J, Meyerhoff J, Stokes PE (1975). "Temporal changes in growth hormone, cortisol, and glucose: relation to light onset and behavior". Am. J. Physiol. 229 (2): 409–15. PMID 808970. Arquivado dende o orixinal o 17 de abril de 2010. Consultado o 24 de xaneiro de 2012. 
  29. ↑ 29,0 29,1 Takahashi Y, Kipnis D, Daughaday W (1968). "Growth hormone secretion during sleep". J Clin Invest 47 (9): 2079–90. PMC 297368. PMID 5675428. doi:10.1172/JCI105893. 
  30. ↑ Mehta Ameeta, Hindmarsh Peter (2002). "The use of somatropin (recombinant growth hormone) in children of short stature". Pediatric Drugs 4 (1): 37–47. PMID 11817985. 
  31. ↑ Nindl BC, Hymer WC, Deaver DR, Kraemer WJ (1 de xullo de 2001). "Growth hormone pulsatility profile characteristics following acute heavy resistance exercise". J. Appl. Physiol. 91 (1): 163–72. PMID 11408427. Arquivado dende o orixinal o 17 de abril de 2010. Consultado o 24 de xaneiro de 2012. 
  32. ↑ Juul A, Jørgensen JO, Christiansen JS, Müller J, Skakkeboek NE (1995). "Metabolic effects of GH: a rationale for continued GH treatment of GH-deficient adults after cessation of linear growth". Horm. Res. 44 Suppl 3 (3): 64–72. PMID 8719443. doi:10.1159/000184676. 
  33. ↑ 33,0 33,1 Gardner, David G., Shoback, Dolores (2007). Greenspan's Basic and Clinical Endocrinology (8th ed.). New York: McGraw-Hill Medical. pp. 193–201. ISBN 0-07-144011-9. 
  34. ↑ 34,0 34,1 Binder G, Wittekindt N, Ranke MB (2007). "Noonan Syndrome: Genetics and Responsiveness to Growth Hormone Therapy". Horm Res 67 (Supplement 1): 45–49. ISBN 9783805582551. doi:10.1159/000097552. 
  35. ↑ "Actions of Anterior Pituitary Hormones: Physiologic Actions of GH". Medical College of Georgia. 2007. Arquivado dende o orixinal o 22-06-2008. Consultado o 16-01-2008. 
  36. ↑ King, MW (2006). "Structure and Function of Hormones: Growth Hormone". Indiana State University. Arquivado dende o orixinal o 06-12-2007. Consultado o 16-01-2008. 
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 Molitch ME, Clemmons DR, Malozowski S, Merriam GR, Shalet SM, Vance ML; Endocrine Society's Clinical Guidelines Subcommittee, Stephens PA (2006). "Evaluation and treatment of adult growth hormone deficiency: an Endocrine Society Clinical Practice Guideline". J. Clin. Endocrino. Metab. 91 (5): 1621–34. PMID 16636129. doi:10.1210/jc.2005-2227. 
  38. ↑ Maybe, Nancy G (1984). "Direct expression of human growth in Escherichia coli with the lipoprotein promoter". En Arthur P. Bollon. Recombinant DNA products: insulin, interferon, and growth hormone. Boca Raton: CRC Press. ISBN 0-8493-5542-7. 
  39. ↑ Hintz, Raymond L. (1984). "Biological actions in humans of recombinant DNA synthesized human growth hormone". En Arthur P. Bollon. Recombinant DNA products: insulin, interferon, and growth hormone. Boca Raton: CRC Press. ISBN 0-8493-5542-7. 

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Bibliografía

[editar | editar a fonte]
  • MARTIN CUENCA, E. "Fundamentos de fisiología" Ed. Thomson (2006)
  • RHOADES, R. A.; TANNER, G. A. "Fisiología médica" eD. Elsevier (1997)

Outros artigos

[editar | editar a fonte]
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Hormona_do_crecemento&oldid=6739610»