Libro
Un libro (do latín liber, libri , que significa cortiza.[1]) é unha obra impresa, manuscrita ou pintada nunha serie de follas de papel, pergamiño, vitela ou outro material, unidas por unha banda (é dicir, encadernadas) e protexidas con tapas, tamén chamadas cubertas. Un libro pode tratar sobre calquera tema. Segundo a definición da Unesco,[2][3] un libro debe posuír vinte e cinco follas mínimo (49 páxinas), pois de vinte e catro follas ou menos sería un folleto; e dunha ata catro páxinas considéranse follas soltas (nunha ou dúas follas).[3]
Tamén se chama «libro» a unha obra de gran extensión publicada en varias unidades independentes, chamadas tomos ou volumes. Outras veces chámase «libro» a cada unha das partes dunha obra, aínda que fisicamente publíquense todas nun mesmo volume (exemplo: Libros da Biblia).
Con todo, esta definición non queda circunscrita ao mundo impreso ou dos soportes físicos, dada a aparición e auxe dos novos formatos documentais e especialmente da World Wide Web. O libro dixital ou libro electrónico, coñecido como e-book, está a ver incrementado o seu uso no mundo do libro e na práctica profesional bibliotecaria e documental. Ademais, o libro tamén pode atoparse en formato son, nese caso denomínase audiolibro.
Etimoloxía
[editar | editar a fonte]
O nome co que se designa o ``libro en galego e na maioría das linguas románicas é de orixe baixomedieval, e procede do latín liber, que significa casca da árbore; significado orixinal, así mesmo, do nome que recibe o libro en grego, býblos.
O nome usado nas linguas xermánicas (por exemplo, ``book ou ``buch) e nalgunhas linguas eslavas (por exemplo, ``bukwà) procede dun indoeuropeo raíz de significado análogo.
Definicións
[editar | editar a fonte]Na súa versión moderna, un libro físico é unha colección de páxinas (normalmente de papel, pergamiño ou pel de vitela) encadernadas e protexidas por unha cuberta. Por extensión, "libro" pode referirse ao contido escrito, impreso ou gráfico dun libro físico. [3]
Unha soa parte ou división dunha obra escrita máis longa tamén pode denominarse libro, especialmente no caso dalgunhas obras compostas na antigüidade: cada parte da Física de Aristóteles, por exemplo, é un libro.[4]
É difícil establecer unha definición exacta de libro que o distinga claramente doutros tipos de material escrito ao longo do tempo e a cultura: ao longo da historia existiron moitos medios físicos de comunicación, e a cuestión de se un obxecto concreto é un libro pode ser controvertida (como no caso dos libros electrónicos). O historiador dos libros James Raven suxeriu que se defina o libro en sentido amplo como a comunicación de información de forma "portátil, duradeira, reproducible e lexible", en lugar de basearse en características físicas ou contextuais. Isto incluiría, por exemplo, libros electrónicos, periódicos, e quipus (unha forma de gravación baseada en nós historicamente utilizada polas culturas dos pobos andinos suramericanos), pero non obxectos fixados no seu lugar, como monumentos rexistrados. [5]
En contextos especializados aparecen definicións máis estritas. Co fin de rexistrar as estatísticas nacionais sobre a produción de libros, a UNESCO recomendou que un libro definísese como "unha publicación impresa non periódica de polo menos 49 páxinas, excluídas as da cuberta, editada no país e posta ao dispor do público", distinguíndoos doutros materiais escritos como os panfletos.[3][6]
Aínda que na linguaxe académica enténdese por monografía unha obra especializada sobre un único tema, en biblioteconomía e documentación o termo utilízase ás veces de forma máis ampla para referirse a calquera publicación non seriada completa nun volume (un libro físico) ou un número definido de volumes (como unha novela en varios volumes), en contraste con serie ou publicacións periódicas.[3][4]
Historia
[editar | editar a fonte]
Desde as súas orixes a humanidade tivo que facer fronte a unha cuestión fundamental: a forma de preservar e transmitir a súa cultura, é dicir, as súas crenzas e coñecementos, tanto no espazo como no tempo.
A formulación desta cuestión supón, por unha banda, determinar a forma de garantir a integridade intelectual do contido da obra e a conservación do soporte no que foi plasmada e, por outro, atopar o medio polo cal se manterá inalterada a intención ou finalidade para a cal se concibiu.
A historia do libro converteuse nunha disciplina académica recoñecida na década de 1980. As contribucións a este campo proceden dos estudos textuais, da codicoloxía, da bibliografía, da filoloxía, da paleografía, da historia da arte, da historia social e da historia cultural. O seu propósito fundamental é demostrar que o libro como obxecto, e non só o texto que contén, é un conduto de interacción entre os lectores e as palabras. A análise de cada un dos compoñentes do libro revela a súa finalidade, onde e como se gardaba, quen o lía, as crenzas ideolóxicas e relixiosas da época e se os lectores interactuaban co texto que contiña. Incluso a falta de probas deste tipo deixa valiosas pistas sobre a natureza dese libro en particular.
As primeiras formas de escritura foron gravadas en laxas de pedra, pasando a follas de palma e papiro na antigüidade. Máis tarde, o pergamiño e o papel convertéronse en substratos importantes para a fabricación de libros, introducindo unha maior durabilidade e accesibilidade. En rexións como China, Oriente Próximo, Europa e o sur de Asia evolucionaron diversos métodos de produción de libros. A Idade Media foi testemuña do auxe dos manuscritos iluminados, que combinaban texto e imaxes de forma intricada, sobre todo durante a época mogol no sur de Asia, baixo o patrocinio de gobernantes como Akbar e Shah Jahan. Antes da invención da imprenta, que se fixo famosa coa Biblia de Gutenberg, cada texto era un artigo de valor único, feito a man e personalizado grazas ás características de deseño incorporadas polo escriba, o propietario, o encuadernador e o ilustrador.[8]
A invención da imprenta no século XV marcou un momento crucial, revolucionando a produción de libros. Innovacións como os tipos móbiles e as prensas de vapor aceleraron os procesos de fabricación e contribuíron ao aumento das taxas de alfabetización. Tamén xurdiu a protección dos dereitos de autor, que garantiu os dereitos dos autores e configurou o panorama editorial. A Idade Moderna tardía introduciu os cadernos de peto, destinados a un abanico máis amplo de lectores, e a mecanización do proceso de impresión aumentou aínda máis a eficiencia.
O século XX foi testemuña da chegada das máquinas de escribir, os computadores e a autoedición, que transformaron a creación e impresión de documentos. Os avances dixitais do século XXI propiciaron o auxe dos libros electrónicos, impulsados pola popularidade dos lectores electrónicos e as funcións de accesibilidade. Aínda que se debateu sobre o posible declive dos libros físicos, os medios impresos demostraron unha notable resistencia e seguen prosperando como unha industria multimillonaria. Ademais, xurdiron iniciativas para facer que a literatura sexa máis inclusiva, co desenvolvemento do braille para os discapacitados visuais e a creación de libros falados, que ofrecen ás persoas formas alternativas de acceder e gozar da literatura.
Avances notables
[editar | editar a fonte]Primeiros libros
[editar | editar a fonte]Algúns dos primeiros rexistros escritos realizáronse en taboíñas. O costume de encadernar varias taboíñas de cera xuntas (os pugillares romanos) é un posible precursor dos libros encadernados modernos.[9] As taboíñas de arxila (pezas aplanadas de arxila impresas cun estilete) utilizáronse no Antigo Oriente Próximo durante toda a Idade de Bronce e ata ben entrada a Idade de Ferro, especialmente para escribir en cuneiforme. As taboíñas de cera (anacos de madeira recubertos dunha capa de cera) utilizáronse na antigüidade clásica e durante toda a Idade Media. A etimoloxía da palabra codex (bloque de madeira) suxire que pode haberse desenvolvido a partir de taboíñas de cera en madeira.[10]
As orixes do libro hai que buscalas nas civilizacións mesopotámicas (táboas de arxila) e na civilización exipcia (rolo de papiro).
Rolo
[editar | editar a fonte]
Os rolos de papiro utilizáronse por primeira vez para escribir no Antigo Exipto, quizais xa na Primeira Dinastía, aínda que a evidencia máis antiga procede dos libros de contas do rei Neferirkare Kakai da Quinta Dinastía (ao redor do 2400 a.C.). Segundo Heródoto (Historia 5:58), os fenicios levaron a escritura e o papiro a Grecia ao redor do século X ou IX a.C.. Xa fosen de papiro, pergamiño ou papel, os pergamiños foron o medio de escritura dominante nas culturas helenística, romana, chinesa, hebrea e macedonia. O códice dominou o mundo romano a finais da Antigüidade, pero os pergamiños perduraron moito máis tempo en Asia.[Cómpre referencia]
En Roma empregáronse con frecuencia as taboíñas enceradas que, unidas unhas a outras, formaban un libro, aínda que desde o século III a.C. e ata o século V d.C. foi moi frecuente a forma de rolo tamén en Roma. Tamén desde o século I a.C. comezou a empregarse en Roma unha nova forma: o codex, no que as follas de papiro se superpoñen e cosen polo bordo, de xeito parecido ás ligazóns nas taboíñas enceradas, pero con maior cantidade de follas, podendo pasalas con facilidade. A fraxilidade do papiro, que facía que os bordos se rompesen, solucionouse coa introdución do pergameo, máis axeitado que o papiro para recibir a escritura polas dúas caras.
Pódese dicir que as variacións na forma do libro foron considerables, como o foron os materiais de escrita, ata chegar á forma códice, na que hoxe o coñecemos. O primeiro libro impreso foi creado polos chineses no ano 868 d.C.
Códice
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Códice.
.O códice é o antepasado do libro moderno, consistente en follas de tamaño uniforme unidas ao longo dun bordo e tipicamente sostidas entre dúas cubertas feitas dalgún material máis robusto. Isidoro de Sevilla (falecido en 636) explicou a relación existente entón entre códice, libro e pergamiño no seu Etymologiae (VI.13): "Un códice componse de moitos libros; un libro, dun pergamiño. Chámase códice por semellanza cos troncos (codex) das árbores ou das vides, coma se fose un tronco de madeira, porque contén en si unha multitude de libros, coma se fóra de ramas".
A primeira mención escrita do códice como forma de libro procede de Marcial, no seu Apophoreta CLXXXIV de finais do século I, onde eloxia a súa compacidade. Con todo, o códice nunca gañou moita popularidade no mundo helenístico pagán, e só dentro da comunidade cristiá xeneralizouse o seu uso.[11] Este cambio produciuse gradualmente durante os séculos III e IV, e as razóns para adoptar a forma de códice do libro foron varias: o formato era máis económico que o pergamiño, xa que se podían utilizar ambas as caras do material de escritura; e era portátil, consultable e máis fácil de ocultar. É posible que os autores cristiáns tamén quixesen distinguir os seus escritos dos pagáns e xudaicos escritos en pergamiños.
Os códices da Mesoamérica precolombiana tiñan a mesma forma que o códice europeo, pero estaban feitos con longas tiras dobradas de cortiza de figueira (amatl) ou fibras vexetais, a miúdo cunha capa de cal aplicada antes de escribir. Os códices do Novo Mundo escribíronse ata o século XVI. Os que se escribiron antes da conquista española parecen ser follas alongadas encartadas en acordeón, ás veces escritas en ambas as caras do papel amate local.
Manuscrito
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Manuscrito.
Os manuscritos, documentos escritos e copiados a man, eran a única forma de escritura antes da invención e adopción xeneralizada da imprenta. Producíronse avances nas técnicas empregadas para crealos.
A principios do Imperio Romano de Occidente, os mosteiros continuaron coas tradicións de escritura latína relacionadas co cristianismo, e o clero era o lector e copista predominante. O proceso de elaboración dos libros era longo e laborioso. Normalmente escribíanse en pergamiño ou vitela, superficies de escritura feitas de pel animal procesada. Había que preparar o pergamiño, logo planificábanse as páxinas sen encadernar e regulábanse cunha ferramenta roma ou de chumbo, tras o cal o texto era escrito por un escriba, que adoitaba deixar zonas en branco para a ilustración e a rúbrica. Por último, encadernábao un encuadernador.[12]
Idade Media
[editar | editar a fonte]Na Alta Idade Media os códices son un produto da economía autosuficiente dos mosteiros. Estes exemplares eran copiados a man polos escribáns dos mosteiros no chamado scriptorium. Nesta época, só nas universidades, nos mosteiros, igrexas e casas dalgúns nobres podían atoparse libros.
A medida que avanza a Idade Media, xunto ó libro cuxo valor se centra no texto, medra os que son apreciados pola súa presentación (calidade da materia escritoria, caligrafía coidada e ilustracións). O luxo característico dos códices de finais da Idade Media céntrase principalmente nos Libros de Horas feitos para os reis e os membros da alta nobreza, e dos que pode servir de exemplo o Libro de Horas de Fernando I (1055) conservado na Biblioteca Xeral da Universidade de Santiago.[13]
Coa aparición das universidades créase un novo mercado para os libros e convértese así nun instrumento de difusión das novas ideas.
A partir do século X comeza a usarse o papel na elaboración dos libros, aínda que xa fora inventado polos chineses antes da era cristiá. En España foi introducido polos árabes, e aínda que as primeiras novas da existencia de fábricas son do século XIII (Xátiva), é probable que no século X se fabricase en Córdoba e Toledo. Atópanse manuscritos en papel a partir do século XIII, e o uso xeneralizouse no século XV.
O papel facíase con trapos de algodón machucado reducido a pasta e secado nun bastidor. En España substituíuse o algodón por liño e trapos de lenzo, porque non abondaba o algodón, resultando este último de maior resistencia..
A aparición da imprenta
[editar | editar a fonte]Os antecedentes da imprenta hai que buscalos nos gravados xilográficos, que comezaron a usarse en Europa para gravar naipes, estampas etc. cara 1400, aínda que xa eran coñecidos na China 300 anos a.C. A impresión en madeira máis antiga que se coñece na China e que se asemella a un libro é do ano 868 d.C., pero sábese que o método foi empregado antes. En Europa, cara 1430, prodúcense os primeiros libros xilográficos empregando a mesma técnica antes usada nos naipes, estampas etc
Johannes Gutenberg deu resposta á demanda de libros grazas á imprenta de tipos móbiles. Aínda que ningún texto leva o seu nome, atribúeselle a impresión da famosa Biblia de 42 liñas (1456).
O invento, unha vez máis, fora probado polos chineses xa no século XI, usando tipos soltos de barro cocido e máis tarde de metal.
Os primeiros libros impresos ata o 1 de xaneiro de 1501 denomínanse incunables.
Desde 1483 constátase a existencia de impresores en Santiago, onde farían encargos de textos litúrxicos para o Cabido. Tamén neste século houbo imprenta en Monterrei.
De especial importancia para o desenvolvemento da imprenta foi a Reforma luterana, que supuxo unha expansión do libro como nunca ata ese momento se coñecera.
O libro nos séculos XIX e XX
[editar | editar a fonte]No século XIX o maquinismo derivado da revolución industrial aumentou a produción de libros e abaratou os seus custos. O primeiro invento foi a máquina de papel (1798), que permitía fabricar papel de forma continua. Desde mediados do XIX, ante a suba dos prezos dos trapos, iniciouse a busca dunha nova materia de fabricación, probándose a palla, o esparto etc. A pasta de madeira para a fabricación de papel fíxose pulverizando os troncos (pasta mecánica) ou disolvendo quimicamente astelas (pasta química). Nas décadas de 1860 e 1870 xeneralizouse en Europa a pasta mecánica, e na de 1880 a pasta química.
O maquinismo afectou tamén á imprenta e polo tanto ó libro. A primeira prensa mecánica que deu resultado foi a ideada polos alemáns Koening e Brauer que funcionaba a vapor e substituíu a primitiva prensa de Gutenberg.
No século XX continua a mecanización do libro e prodúcese un paulatino desprazamento da mecánica pola electrónica. Aumenta o número de títulos e de exemplares en cada tirada, como consecuencia do aumento de lectores. Xorden tamén novas formas de comercialización (libros de peto, clubs do libro etc.). Ó desenvolvemento das redes de telecomunicacións desde os anos 90, fai aparecer un novo sistema de venda: a venda virtual.
O libro electrónico
[editar | editar a fonte]Internet supuxo unha revolución e constituíu un importante medio de difusión para os libros, os chamados libros electrónicos.
Estrutura
[editar | editar a fonte]Dependendo do tipo de libro, da editorial e do autor, a súa estrutura varía, pero normalmente segue un esquema parecido:
- Tapa, ou pasta, cada unha das pezas que forman a encadernación do libro.
- Portada (co nome do autor, título, ilustración etc.)
- Páxinas co título, autor, número e ano de edición ou dedicatorias.
- Índice (tamén pode ir ao final)
- Prólogo, proemio ou introdución
- Contido do libro
- Epílogo
- Notas da edición
Produción
[editar | editar a fonte]Normalmente, un libro é impreso en grandes follas de papel, onde se aloxan 8 páxinas a cada lado. Cada unha destas grandes follas é dobrada ata ser convertida en 16 páxinas. Estas páxinas son ordenadas e cosidas polo lombo. A este lombo pégaselle unha malla de tea para asegurar as partes. Finalmente as páxinas son cortadas por tres lados cunha guillotina e o lombo pegado a unha tapa de cartón. Toda esta tarefa realízase en serie.
As imprentas máis modernas poden imprimir 16, 32 e ata 64 páxinas por cara de grandes follas. Moitas veces o texto da obra non alcanza a cubrir as últimas páxinas, o que provoca que algúns libros teñan páxinas baleiras ao final do mesmo, aínda que moitas veces son cubertas con propaganda da editorial sobre textos do mesmo autor ou outros do seu persoal. Segundo un estudo realizado en 2010, nese ano publicáronse 130 000 000 libros.[14]
Datos
[editar | editar a fonte]O libro máis vendido do mundo é a Biblia, e o segundo é o Libro Guinness dos Récords.
Celebracións
[editar | editar a fonte]
O 23 de abril, en conmemoración do pasamento de Miguel de Cervantes Saavedra, celébrase o Día do Libro (tamén coñecido como Día Internacional do Libro ou Día Mundial do libro).
O 2 de abril celébrase o Día Internacional do Libro Infantil e Xuvenil [15].
Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ "Book". Dictionary.com. Consultado o 6 de novembro de 2011.
- ↑ «Enténdese por libro unha publicación impresa non periódica que consta como mínimo de 49 páxinas, sen contar as de cuberta, editada no país e posta ao dispor do público». (Unesco, 1964).
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 "Recomendación sobre la Normalización internacional de las Estadísticas relativas a la Edición de Libros y Publicaciones Periódicas". Unesco. 19 de novembro de 1964.
- ↑ 4,0 4,1 "ALA Glossary of Library and Information Science (4th edition)". New Library World 115 (3/4). 2014-03-04. pp. 193–193. ISSN 0307-4803. doi:10.1108/nlw-10-2013-0076.
- ↑ "What Exactly Do We Mean By a Book?". Literary Hub (en inglés). 2020-10-01. Consultado o 9 de febreiro do 2024.
- ↑ Revised Recommendation Concerning the International Standardization of Statistics on the Production and Distribution of Books, Newspapers and Periodicals 1 November 1985. Standard-Setting at UNESCO (en inglés) (Martinus Nijhoff Publishers). pp. 593–604. doi:10.1163/ej.9789004164543.1-0.64. Consultado o 9 de febreiro do 2024.
- ↑ Biggs, Robert D. (1974). Inscriptions from Tell Abū Ṣalābīkh (PDF). Oriental Institute Publications. University of Chicago Press. ISBN 0-226-62202-9. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 29 de xullo de 2012. Consultado o 9 de febreiro do 2024.
- ↑ Pearson, David (2011). Books As History: The Importance of Books Beyond Their Texts. Londres: The British Library and Oak Knoll Press. p. 23. ISBN 978-0-7123-5832-3. Consultado o 9 de febreiro do 2024.
- ↑ Avrin 2010, pp. 173.
- ↑ Bischoff, Bernhard (1990). Latin palaeography antiquity and the Middle Ages. Dáibhí ó Cróinin. Cambridge: Cambridge University Press. p. 11. ISBN 978-0-521-36473-7. Arquivado dende o orixinal o 21 de agosto de 2021. Consultado o 9 de febreiro do 2024.
- ↑ The Cambridge History of Early Christian Literature. Edd. Frances Young, Lewis Ayres, Andrew Louth, Ron White. Cambridge University Press 2004, pp. 8–9.
- ↑ Diehl, Edith (1980). Bookbinding : its background and technique. Nova York: Dover Publications. pp. 14–16. ISBN 0-486-24020-7. OCLC 7027090.
- ↑ Bernhard Bischoff. Latin Palaeography, pp. 42–43.
- ↑ "Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you.". Inside Google Books. August 5, 2010.
After we exclude serials, we can finally count all the books in the world. There are 129,864,880 of them. At least until Sunday.
- ↑ "Axenda de Cultura de Galicia: Día do Libro Infantil e Xuvenil". Consultado o 27.11.2022.
Véxase tamén
[editar | editar a fonte] |
Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Libro |
Bibliografía
[editar | editar a fonte]- Dahl, Svend. Historia del libro. Madrid: Alianza, 1982. (Alianza Universidad; 336) ISBN 84-206-2336-9
- Dictionarium bibliothecarii practicum: ad usum internationalem in XXII linguis = The librarian's practical dictionary: in 22 languages = Wörterbuch des Bibliothekars: in 22 Sprachen. Herausg. von Dr. Zoltán Pipics. 7. Auflage. München: Dokumentation, 1977. ISBN 3-7940-4110-0
- Martínez de Sousa, José. Diccionario de edición, tipografía y artes gráficas. Gijón: Trea, 2001. (Biblioteconomía y administración cultural; 46) ISBN 84-95178-96-6
- Bohigas, Pere. Resum d'història del llibre. Barcelona: Barcino, 1933. (Col·lecció popular Barcino; 90)
