آبراهام لینکؤن
 |
ای وانیویس هیچ سربسیه ارجاع ندئنه یا اینˇ سربس کمه. خأ قایم سربسؤنه ویشتر ارجاع دأن تا ای وانیویس بئتر ببون. وختی یکته وانیویس یا یکته وابینˇ مئن سربس کمه یا بیسربسه، شأنه او وانیویس یا سربسه راحت به چالش کشئن ؤ حذف گودن. |
آبراهام لينکؤن (آبراهام لینکؤلن) ۱۲ فوريه ۱۸۰۹ م (۱۳۸۳ گیلکی امیر ما ۱۰) كنتاكی مئن بيچه بوبوسته. آمريكا مئن شانزدهمين رئيس‌جؤمور و جؤموری‌خا حزبˇ اولی رئیس جؤمور، جه سال ۱۸۶۱ تا ۱۸۶۴ م ايسه. اون ايتا پيله حوقوقدان و سياسی مردای و پيله سخنران بو. اونˇ رياست جؤموری زماتˇ پیلˇ تفاق، آمريكا داخلی جنگ بو. ا جنگˇ میان كی نِسايی ايالتان، آمریکا مئنˇ برده‌داریه لغو گودنˇ همره موخالف بيد، خوشانه دولت تشكيل بدائيد و لينكؤنˇ دؤلتˇ امره اَ موضوعˇ سر بجنگستيد. آمريكا داخلی جنگ چاار سال طول بكشه و سرآخر لينكؤن بتانسته شورشيانه دشكنه و خو لايحهٰ، برده‌داری لغو گودنˇ واستی، مجلسˇ دورون تصويب بوكونه. ۱۵ آوريل ۱۸۶۵ م ( ۱۴۳۹ گ) لينكؤن ايتا تئاترˇ مئن -فؤردˇ نامی- ترور بوبوسته. اونˇ بوكوشته‌كس ايتا متعصب كاسˇ مرداك بو كی نسايي‌ئنˇ هواخواه و برده‌داری لغوˇ همره مؤخالف بو. لينكؤن آمریکا مئن اولی رئيس جؤموری ايسه كه بوكوشته بوبوسته. لينكؤن هسه آمريكا رئيس‌جؤمورانˇ مئن پور محبوب ايسه و مردوم اونه ايتا پيله انسان و مؤنجی دوخانيد.
گود
[دچينواچين]
آبراهام لينکؤن ۱۲ فوريه ۱۸۰۹ ميلادی کنتاکی هادجنويل مئن بيچه بوبوسته. اونˇ پئر توماس لينكؤن و اونˇ مار نانسی هانک بو. لينكؤن ايتا برار و ايتا خاخور داشتی. لينكؤنˇ پئر ايتا سوتال كشاورز بو و اوشانˇ زندگی سكˇسو ناشتی و ايتا بورسوفته خومه مئن زندگی گوديد. نؤه سالگی مئن اونˇ مار بمرده و سارا، لينكؤنˇ خاخور اونه پيله گوده تا او زمات كی اوشانˇ پئر هنده زن ببرده. اوشان كنتاكی جه بوشوئيد به ايلينوی و لينكؤن اويه تحصيل بوگوده و هتويی زمينˇ سر خو پئرˇ ياور بو. هو كوچيكی زماتˇ مئن برده‌داری جه اونه آزار گيفتی.
لينكؤن ايتا کؤرˇ امره آشنا و اونˇ تنخا بوبوسته كی آن روتلج نام داشتی و اوشانˇ رابطه رسمی نوبو. سال ۱۸۳۵ مئن آن روتلج ۲۲ سالگی مئن تيفوسˇ جی بِمرده. ايپچه بازون لينكؤن، مری تود لينكؤنˇ امره آشنا بوبوسته گرچه اوشان همديگرˇ تنخا بيد ولی اوشانˇ رابطه چند بار توشكه بوخورده. ولی آخر سر ازدواج بوگوديد و اونˇ زنانه چار تا زاک باورده. گر چه اوشان چهار تا رئك بنامˇ رابرت، ادوارد، ويلی و تاد داشتد ولی سه تا كوچی دانه بيد تنگوله زماتˇ مئن ناخوشی سر بمرديد. فقط رابرت اوشانˇ مئن پور عمر بوگوده.
رياست جؤموری دوجين
[دچينواچين]لينكؤن ويگˇ حزبˇ مئن عضو بو ولی خو فعاليته اَ حزبˇ مئن ديمه بنا و جؤموری‌خا حزبˇ مئن عضو بوبوسته كی ایتا تازه حزب بو. سال ۱۸۶۰ م جؤموری‌خا حزبˇ مئن خوره رياست جؤموری واستی نامزد بوگوده. كی اَ حزب ناجه داشتی آمریکا مئن، برده‌داريه اوسانه. ولی اونˇ رقيبان پور قوی بيد. لينكؤن كی ايتا سوتالˇ كؤگا مئن پيله بوبوسته بو و برده‌داری نوگوده بيد و جامعه اقشارˇ مئن مخصوصن آمريكا كَلسيا مئن پور هواخاه داشتی و بِتانسته انتخاباتˇ دورون، اوشانˇ ياورˇ امره پيروز و آمریکا مئن شانزدهمين رئيس جؤمور ببه. نسايي‌ئن، لينكؤنˇ هواخاه نبيد و دوست ناشتيد لينكؤن رئيس جؤمور ببه. لينكؤنˇ رقيبان استفان داگلاس دموكراتˇ حزب مئن و جان بريكين ريج كی نسايي‌ئنˇ سر بو و جان بِل بيد. لينكؤن بِتانسته كَلسيا (شؤمال) و آفتؤزردی (شرق) مردومˇ رای امره خو رقيبانه دشكن بده و اسپه عمارته وارد بوبوسته.
آمريكا داخلی جنگ
[دچينواچين]وختی آبراهام لينکؤن آمریکا رئیس جؤموری ره دوجين بوبوسته، هف تا ايالت (نسایی کارؤلینا، میسیسیپی، آلاباما، فلؤريدا، جؤرجيا، تگزاس و لويزيانا) آمريكا جه سيوا بوبوستيد و خوشانˇ واستی ايتا كشور چاكوديد و خوشانˇ نامه بنائيد آمريكا مؤتلفه ايالات (CSA) و ايپچه بازون، چارتا ايالت دئه (آركانزاس، ويرجينيا، تئنسی و كلسيا كارؤلينا) اوشانه مولحق بوبوستيد و كَلسيايی‌ئن (موتحده ايالات)ˇ دوشمن بوبوستيد و اوشانه فوتوركستيد.
۱۲ آوريل ۱۸۶۱ مؤتله حشرومايهدار (نسایی‌ئن)، سامتئر قلا كی موتحده (كلسيایی‌ئن)ˇ خلابران اونˇ مئن ايسابيد بنه‌بر (محاصره) بوگوديد و اوشانˇ جه بخاستيد خوشانه تسليم بوكونيد. سرگرد اندرسون، سامتئر قلا سرا رستر بو، لينكؤنه خبراگوده و اونه بِنويشته كی ائتلافˇ حشرومايهدار ا قلايه فوتوركسته و هتويی آمريكا داخلی جنگ سرأگیته. لينکؤم ا جنگˇ واستی پور تلاش بوگوده كی آمريكا حشرومايه‌داره پور قوی بوكونه. لينكؤن نظامی آدم نوبو. فقط خو جوانی ميان سیا واشک جنگ (اينگليسی: Black Hawk War) دورون سورخ مرداکانˇ جولو بِجنگسته بو. ولی آمريكا حشرومايهدارˇ چكنه بو و جنگˇ واستی تصميم گيفتی و خو ژنرالانˇ امره ايله‌جار گودی و نظامی كيتاب خاندی و جنگˇ واستی استراتژی فوگودی. لينكؤن تصميم بگيفته دريايی حشرومايهدارˇ امره دوشمنˇ بندرؤنه بنه‌بر (محاصره) و میسیسیپی روخانه كنترل بوكونه و بعد اوشانˇ پايتخته (ريچموند) تصرف بوكونه.
پور ژنرالان ايسابيد كی لينكؤنˇ نقشه امره موخالف بيد و گوفتيد جنگˇ نقشهٰوا عوضاكونه. ايتا جه اونˇ پيلˇ موخالفان ژنرال مك كيلان بو كی جنگ اَنتينيومˇ مئن آمريكا حشرومايهدارˇ چكنه بو. لينكؤن اونه ديمه بنا و ژنرال يوليس گرانت اونˇ جا سر باورده.
گرانتˇ ديل قورص بو كی خوشانˇ فوتوركستنه مؤتلفه‌یی‌ئنˇ سر ویشتراكونه و هتويی جنگˇ تلفات ویشترابوسته. جولای ۱۸۶۳ مئن گرانت بِتانسته نسايي‌ئنه گيتزی بورگ جنگˇ مئن كی اوشانˇ پيله چكنه، ژنرال رابرت لی بو دشكن بده. ا پیلˇ پيروزی لينكؤن و آمريكا اتحادیه واستی نمود بوگوده و هتو جنگˇ پسی، لينكؤن سربازانِˇ جولو گب بزه كی اونˇ سخنرانی، آمريكا تارئخˇ مئن پور آوازه داره.
سال ۱۸۶۴ م آبراهام لينكؤن هنده رئیس جؤموری واستی دوجين بوبوسته. اون كی ايتا پيلˇ سياسی مردای بو، سعی بوگوده خو رقيبانه دَشكن بده و ايتا تازه حزب خوره چاكوده ملی ایله‌جار (National Union)ˇ نامی كی تلاش گودی برده‌داری‌ئه آمريكا مئن ديمه بنه و آمريكا اتحاده هنده واگردانه. چند تا دموكرات به‌نامˇ اندرو جانسون و ائدوين استانتون كی کشورˇ وزیر و جنگˇ وزير بيد اونه ياور بوبوستيد. لينكؤن بِتانسته خو رقيب، ژنرال مك كيلان كی آمريكا سابقˇ چكنه بو و لينكؤن اونه ديمه بنا بو انتخاباتˇ مئن دَشكن بده و هنده دوجين بيبه.
آزادی بيانيه
[دچينواچين]۱ ژانويه ۱۸۶۵ م، لينكؤن خو آزادی اعلاميهٰ مونتشر بوگوده و آمريكا داخلی جنگˇ مئن همه‌ته برده‌یانه آزاد بوگوده حتا هو ايالاتˇ میان كی شورشيانˇ دس دبو. ولی اَ اعلاميه امره خالی ايپچه جه برده‌یان آزادابوستيد. پور سياهان ايسابيد کی هتو برده بمانسته‌بيد كی ائتلافˇ ايالاتˇ مئن زندگی گوديد. وختی اتحادˇ حشرومايهدار پيشروی بوگوده و نسايي‌ئن پس بينيشتيد، هو زمات بو كی سياهان جه اويرابوستن خلاص بوبوستيد و چار ميليون برده آزادا بوستيد. پور سياهان ايسابيد کی آزادابوستنˇ پسی، حشرومايهدارˇ مئن خوشانˇ نامه بينيويشتيد و بازون بو كی هم سیوید و هم سيا خلابران، آمريكا حشرومايهدارˇ مئن ايسابيد و جنگستيد.
ترور
[دچينواچين]۹ آوريل ۱۸۶۴ مئن نِسايي‌ئنˇ تسليمˇ امره، آمريكا داخلی جنگ تومام بوبوسته و لينكؤن برده‌داریه آمريكا مئن غيرقانونی اعلام بوگوده. ۱۱ آوريل لينكؤن ايتا سخنرانی دورون سياهانه اجتماعی حقوق و حقˇ رای فده و پور سیفیدˇ مرداكان موخالف بيد. ايتا سیفیدˇ مرداك (جان ویلکس بوث) كی ايتا تئاترˇ بازيگر بو و هتو دوجابوگو (جاسوس) بو، نسايي‌ئنˇ واستی خبرآوردی خاستی لينكؤنه گروگان بيگيره تا نسایی‌یانی كی لينكؤن قولدؤنی (زندان) مئن تاواده بو آزادا كونه ولی او زمات كی لينكؤنˇ گبان، سياهانˇ حقˇ رایˇ ره ايشنوه زرخابوسته و خو نقشهٰ واگردانه و خاستی لينكؤنه بوكوشه.
۱۴ آپريل مئن لينکؤن خو زنˇ امره بوشوئيد واشينگتؤن، فؤردˇ تئاترˇ مئن تا ايتا نمايشه فندريد. جان ویلکس بوث آگاه بوبوسته، بوشو تئاترˇ مئن و لينكؤنˇ جاجيگا ورجا ايتا جا خوره دخوسانه و هويه رافا بئسا تا ايتا خوروم فرصتˇ مئن، لينکؤنه بوكوشه. جان ویلکس بوث آخر سر بتانسته لينکؤنˇ خلابره غافل تاوده و خو تپانچه امره لينکؤنˇ پسˇ سره تير بزه. سرگرد هنری راس بون كی لينکؤنˇ ورجا ايسا بو قاتلˇ امره گلاويز بوبوسته ولی جان ویلکس بوث اونه چاقو فوقايه و زخمی كونه و بازون جيويزه.
لينكؤن پور جراحت اوساده و ايتا خانه مئن اونه ببرديد. چند تا حشرومايهدار (ارتش) دؤکتؤر اونه معاينه بوگوديد و بوگفتيد گولله اونˇ پسكوتˇ مئن بوشو و اونˇ جیجا (جراحت) چتينه و نتانه ساق جيويزه. لينكؤن ا زماتˇ ميان بوشؤبو به كؤما. سرآخر لينكؤن صوبˇ سر ۱۵ آوريلˇ مئن تومام بوگوده. اندرو جانسون لينكؤنˇ دسیار (معاون) كی ايتا دموكرات بو، اونˇ جا سر بامو و لينکؤنˇ کشورˇ وزير ائدوين استانتون كشوره وامخته تا لينكؤنˇ قاتله بیاجه و سرآخر ۲۶ آوريلˇ مئن جان ویلکس بوث بيافته ولی چون خاستی هنده جيويزه ايتا سرباز تير تاواده و اونه كوشه.
راجه به لینکؤن
[دچينواچين]یکته فیلم چاگوده ببؤ کی اون مئن آبراهام لینکؤنˇ زندگی و اونˇ ترور تصویر ببؤ. ای فیلمˇ نؤم ایسه: یکته مللتˇ بچئن (تولد).