K wobsahej skočić

Podsol

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije
Podsol

Podsol je wěsty typ pódy, kotryž so hłownje we włóžnych a měrnych klimowych pasmach jewi. Tutón pódowy typ pomjenuje so tež jako blěda zemja abo šěra zemja a je přez swoju kisału přirodu a njedostatk wutkow woznamjenjeny. Mjeno "podsol" pochadźa z rušćiny a zestaja so ze słowow "pod" (pod) a "zola" (popjeł), štož so němsce jako "Ascheboden" přełožuje. Podsol skića wosebite wužadanje za ratarstwo, dokelž staja mało wutkow a móže kmana póda za kopicu rostlinskich družin być.

Pódowy profil

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Pódowy profil podsola

Pódowy profil podsola je charakterizowany přez horicontalne woršty a specifiske rozdźělenje pódowych horicontow. Najwyša woršta je humusowy bohaty A-horicont, sćěhowany wot žołteho, hlinjaneho B-horicona (subsoil), kotryž najwyši podźěl zwuka a wutkow wobsahuje. Mjez nimi je čerwjeny abo nabruńaty c-horicont (podzemjo), kotryž hłownje z primarnych mineralnych worštow wobsteji a snadne mnóstwa zwuka a humusa wobsahuje.

Wažne přiznamjo podsola je rozprochnjenje zwuka a fe- a al-mineralow w B-horiconće, štož wjedźe k sylnemu splećenju pódowych partiklow a k snadnej přepušćnosći wody a powětra. Tole wjedźe k njedosahacemu zastaranju z wutkami a drenažu w pódźe, štož zaso wegetaciju haći.

We wobłukach z wysokim mnóstwom spadkow a intensiwnym wothłosowanjom pódy móže so podsol do hłubšich worštow wotsunyć, přez čož stanje so A-horicont přez čas ćeńši a so wjace zwukowych a wutkow do B-horiconta składuje.

Wuměnjenja nastaća

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Podsol twori so w regionach z wysokimi spadkami, wosebje w zymskich měsacach, hdyž wjele dešća pada. Tute spadki přinošuja k tomu, zo so organiski material, kotryž so na zemi nahromadźi, spěšnje wudobywa. W lěću dyrbi suche być, zo njeby so nowy organiski material produkował a włóžnota, kotraž je w pódźe składowana, wudobywała. Podsol ma jara kisału pódu, z pH-hódnotu mjez 3,5 a 4,5, štož ma so na to wróćo wjesć, zo so humusojte hornje zemje spěšnje wottwarjeja a kisalinu produkowace pódowe bakterije přežiwja. Podsol je chudy na wutkach, wosebje fosfor, dokelž so wutki přez kisału pódu spěšnje wulakuja.

Procesy nastaća

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

W regionach z wysokimi spadkami, wosebje w zymskich měsacach, padaja wjele dešćowych kapkow na zemju. Tole wjedźe k tomu, zo so organiske substancy na zemi nahromadźa. Přez dešć so organiske substancy wottwarjeja, wosebje přez mikroorganizmy kaž bakterije a hriby. Tute wudobywanje wjedźe k přiběranju humusa w hornjej zemi. W lětnich měsacach dyrbi suche być, zo njeby so nowy organiski material produkował a włóžnota, kotraž je w zemi składowana, wudobywała. Přez wudobywanje humusa a organiskich substancow produkuje so kisalina, kotraž pH-hódnotu pódy zniži. Čim dlěje wutworjenje kisaliny traje, ćim kisałša budźe póda. Podsol je chudy na wutkach, wosebje fosfor, dokelž so wutki přez kisału pódu spěšnje wulakuja. Pod humusowej bohatej hornjej pódu su woršty železowych a aluminijowych oksydow, kotrež podpěruja wudobywanje organiskeho materiala a wutworjenje kisaliny. Počasu bywa zwjeršna póda přeco kisałša a hłubša, mjeztym zo twori so pod njej woršta ze železowych a aluminijowych oksydow.

Tutón proces wospjetuje so kóžde lěto, přez čož so podsol dale wuwiwa a stabilizuje. Móže wjele lět abo samo lětdźesatki trać, doniž njenastanje dospołny podsol.

Kajkosće pódy

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

pH-hódnota podsola je dla wudobywanja organiskich substancow a wobstaća železowych a aluminijowych oksydow jara niska, štož wjedźe k kisałej pódźe. Podsol je chudy na wutkach, wosebje fosfor, dokelž so wutki přez kisału pódu spěšnje wulakuja. Hornja póda podesla je bohata na humusu, štož strukturu pódy polěpši a wodu składuje. Pod humusowej hornjej pódu su woršty železowych a aluminijowych oksydow, kotrež podpěruja wudobywanje organiskeho materiala a wutworjenje kisaliny. Počasu bywa zwjeršna póda přeco kisała a hłubša, mjeztym zo so pod njej woršta ze železowych a aluminijowych oksydow twori. Na zakładźe kisałeje pódy a njedostatka wutkow je rost rostlin na podsolu wobmjezowany. Jewi so jenož wobmjezowane mnóstwo rostlinskich družin, kotrež su so kisałym wuměnjenjam přiměrili. Podsol je za lěsotwar jara wažny, dokelž skića stabilnu zemsku strukturu a wysoku zamóžnosć přiwzaća wody.

Wužiwanje pódy

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Ratarstwo: Podsol je dobry pódowy typ za plahowanje kulturnych rostlinow, kotrež su kisałym pódam přiměrjene, kaž n.př. holanske jahody, módre jahody abo běrny. Wysoka kmanosć přiwzaća wody a stabilna zemska struktura podpěrujetej plahowanje.

Lěsnistwo: Podsol je wažny pódowy typ za lěsotwar, dokelž skića stabilnu pódowu strukturu a wysoku kmanosć přiwzaća wody. Nimo toho je dobre stejnišćo za plahowanje štomowych družin, kotrež su kisałym pódam přiměrjene, kaž n.př. jědla, šmrěk abo chójna.

Přirodoškit: Podsol je wažny žiwjenski rum za mnohe wohrožene družiny zwěrjatow a rostlinow, kotrež su kisałym pódam přiměrjene. Wón je dźěl mnohich přirodnych ekosystemow a słuži jako refugium za rědke družiny.

Wólny čas: Podsol je woblubowane stejnišćo za outdoor-aktiwity kaž pućowanje, kolesowanje a jěchanje. Kisałe pódy a jónkrótny rostlinski swět skića rjanu krajinu za wólnočasne aktiwity.

Žórła

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Literatura

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
  • E. Brodengeyer (wudawaćel): Terra Geografija 10. sakska, Stuttgart 2008.
  • W. Gerber (wudawaćel): Domizna a swět zwjazk 5 sakska gymnazij 10. lětnik, Braunschweig 1999.

Internet

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije