Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ մայր տաճար (Անթիլիաս)

Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ մայր տաճար;
Հիմնական տվյալներ
Տեսակ	տաճար
Երկիր	Լիբանան
Տեղագրություն	Անթիլիաս
Դավանանք	Հայ Առաքելական Եկեղեցի
Թեմ	Լիբանանի թեմ
Հիմնական ամսաթվերը	1940
Ժառանգության կարգավիճակ	Մեծի Տանն Կիլիկիո Կաթողիկոսություն
Հիմնադրված	1940
	Antelias Cathedral of Saint Gregory the Illuminator Վիքիպահեստում

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (այլ կիրառումներ)

Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ մայր տաճար, Անթիլիաս քաղաքում գտնվող կրոնական կառույց։ Հանդիսանում է Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսության մայր տաճարը։ Դրա տարածքում են գտնվում կաթողիկոսարանը, տպարանը և հրատարակչությունը, Կիլիկիա թանգարանը, հայոց ցեղասպանության հուշարձանը և այլն։ Ունի տիպիկ հայկական եկեղեցական ճարտարապետական ոճ^[1]։

Պատմություն

Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո Մեծի Տանն Կիլիկիո Կաթողիկոսությունը տեղափոխվեց Լիբանան: Սիսից, ապա Ադանայից աքսորված կաթողիկոս Սահակ Խապայանը, գիտակցելով Կիլիկիայի աշխարհաքաղաքական կարգավիճակը Կիլիկիայի հայկական հանրապետության կորստից և 1923 թվականին Թուրքիայի հանրապետության հռչակման ժամանակ, և միակ՝ Հալեպի թեմի առաջնորդ Բաբկեն Կյուլեսերյանի հետ միասին անցել է կաթողիկոսարանի հիմնադրմանը։ 1928 թվականի կտակի համաձայն՝ պետք է կառուցվեր նոր տաճար, որը կրելու էր Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու հիմնադիր սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի անունը^[2]։ Մինչդեռ երկուսն էլ վախճանվել են. Բաբկեն եպիսկոպոսը 1936 թվականին 68 տարեկանում, Սահակ կաթողիկոսը 90 տարեկանում 1939 թվականին՝ չտեսնելով գույքի ձեռքբերումը և տաճարի շենքը^[3]։ Անթիլիասում տաճարի հիմնումը կրկնում է Լիբանանում հայերի բնակեցման պատմական պատմությունը, մասնավորապես՝ որպես սրբավայր նրանց համար, ովքեր մազապուրծ են եղել հայոց ցեղասպանությունից^[1]:

Տաճարի բացումը տեղի ունեցավ հաջորդ կաթողիկոսի՝ Պետրոս Ա Սարաճյանի օրոք, ով փոխարինել էր Սահակ Ա-ին 1940 թվականին: Տաճարը նախագծել է ճարտարապետ Մարտիրոս Ալթունյանը: Իր սեփական խնայողություններից նա նաև միջոցներ է հատկացրել կաթողիկոսի մարմարե գահի համար։ Նա գահ է բարձրացել միայն երկու անգամ, քանի որ վախճանվել է 1940 թվականի սեպտեմբերին՝ 70 տարեկան հասակում․ նրա հովվապետությունը տևեց ընդամենը մի քանի ամիս: Մինչ այդ՝ 1938 թվականին, փոխանորդ եղած ժամանակ, նա ձեռնարկեց ևս երկու շինությունների կառուցումը՝ կաթողիկոսի պաշտոնական նստավայրը՝ Վեհարանը՝ դիվանատան և ընդունելության սրահով, և եռահարկ ճեմարանի շենքը, որտեղ սովորում և ապրում էին ուսանողները^[3]։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին՝ մինչև Լիբանանի անկախացումը (1943), կաթողիկոսական աթոռը մնաց թափուր։