Jump to content

Սքայ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
The printable version is no longer supported and may have rendering errors. Please update your browser bookmarks and please use the default browser print function instead.
Սքայ
Տեսակկղզի
Երկիր Միացյալ Թագավորություն
Վարչատարածքային միավորՀայլենդ
Մասն էInner Hebrides?
Երկարություն80 կմ
Լայնություն40 կմ
Մակերես1656 կմ²
Ամենաբարձր կետըSgùrr Alasdair?
Բնակչություն10 008 մարդ (օգոստոսի 15, 2013)
Քարտեզ
Քարտեզ

Սքայ (անգլ.՝ Isle of Skye, գաել.՝ An t-Eilean Sgitheanach), կղզի Շոտլանդիայի արևմուտքում գտնվող Ներքին Հիբրիդներ կղզեխմբում։ Վարչական առումով այն հանդիսանում է Հայլենդ շրջանի մաս։

Կղզին բնակեցված է եղել դեռ մեզոլիթի ժամանակաշրջանից, այն երկար ժամանակ գտնվել է նորվեգացիների տիրապետության տակ, իսկ ավելի ուշ Մակալաուդ և Մակ-Դոնալդ տոհմերի տիրապետության տակ։ 18-րդ դարում ազատամիտ ապստամբությունների ճնշումը բերեց նախկին ապրելակերպի փոփոխությունների, բազմաթիվ բնակիչներ արտաքսվեցին, իսկ նրանց տարածքները սկսեցին օգտագործվել, որպես արոտավայրեր։ 20-րդ դարի վերջին նորից նկատվեց բնակչության աճ։ Գելական շոտլանդերենի կրողների թիվը, չնայած վերջին 100 տարիներին զգալիորեն պակասել է, բայց բավականին բարձր է Շոտլանդիայի համար և կազմում է բնակչության մոտավորապես մեկ երրորդը[1]։ Սքայ կղզին ունի 10 008 բնակիչ (2011 թվական) և բնակչության թվով Շոտլանդիայի չորրորդ կղզին է։

Կղզու տնտեսության հիմնական մասն են կազմում զբոսաշրջությունը, գյուղատնտեսությունը և ձկնորսությունը։ Ամենախոշոր բնակեցված վայրը Պորտրին է, որը հայտնի է իր տեսարժան նավահանգստով[2]։ Սքայ կղզին Շոտլանդիայի և մյուս կղզիների հետ կապվում է լաստանավերով, իսկ 1995 թվականից նաև ավտոմոբիլային կամրջով։

Կլիման խոնավ է, ծովային՝ տարվա տարբեր եղանակներին հաճախակի դիտվող տեղումներով։ Կղզու բուսական և կենդանական աշխարհը բավականին հարուստ է, մեծ տարածություններ են զբաղեցնում հավամրգու ճահճուտները։ Սքայը տարբեր գրքերի և ֆիլմերի գործողության վայրն է, ինչպես նաև այն հիշատակվում է բազմաթիվ ազգային երգերում։

Անվան ստուգաբանություն

Կղզին առաջին անգամ հիշատակվում է հին հռոմեական փաստաթղթերում, ինչպիսին են Ռավեննայի տիեզերագրությունը, որտեղ կղզին անվանված է «Scitis»[3], Կլավդիոս Պտղոմեոսի քարտեզում այն անվանված է «Scetis»[4]։ Հավանական է, որ այս անվանումները առաջացել են կելտական «skitis» բառից, որը նշանակում է թևավոր։ Նման անվանման պատճառը կղզու ձևն է, որը կազմված է լեռնային կենտրոնից և այդտեղից տարածվող թերակղզիներից[5]։ Այնուամենայնիվ, Սքայ կղզու անվան կոնկրետ, հստակ ստուգաբանություն չկա։

Սկանդինավյան առասպելներում (սագա) կղզին անվանված է «Skíð», օրինակ՝ Հոկոնա Հոկոնսոնա (նորվ.՝ Håkon Håkonsson)[6] սագայում և 1230 թվականի սկալդական (հին սկանդինավյան գուսան) Հեյմսկրինգլա (հին իսլանդերենում՝ Heimskringla, Kringla heimsins) երգում[7]։ Կղզին, վիկինգների կողմից անվանվել է նաև «Skuy» (մառախլապատ կղզի)[5], «Skýey» և «Skuyö» (ամպամած կղզի)։ Կղզու գելական ավանդական անվանումը «An t-Eilean Sgitheanach» (Սքայ կղզի) է, այսօր օգտագործվում է ավելի ուշ շրջանի գրելաձևը՝ «An t-Eilean Sgiathanach»։ Կղզու գելական բանաստեղծական անունը «Eilean a' Cheò» է, որը նշանակում է մառախլապատ կղզի, այն սկանդինավյան անվանումներից մեկի թարգմանությունն է։

Աշխարհագրություն

A map of Skye and the surrounding islands
Սքայն ու հարևան կղզիները

Կղզու մակերեսը 1656,25 կմ² է, այն իր տարածքի մեծությամբ երկրի երկրորդ կղզին է և զիջում է միայն Լյուիս էնդ Հարիս կղզուն (չհաշված Մեծ Բրիտանիան)։ Տեղանքի ռելիեֆը լեռնային է։ Ամենաբարձր կետը Սքուր Ալասդայր լեռն է, որն ունի ծովի մակարդակից 993 մետր բարձրություն։ Սա կղզին դարձնում է բարձրությամբ երրորդը Բրիտանական կղզիների շարքում, այն այս ցուցանիշով զիջում է Մեծ Բրիտանիային և Իռլանդիային։ Կղզու կենտրոնի Քուլին բլուրներից տարածվում են թերակղզիներ, որոնք կտրտված են բազմաթիվ ծոցերով։ Սրա արդյունքում կղզու ոչ մի կետ ծովից 8 կիլոմետրից ավելի հեռու չէ։

Քուիլին բլուրները («Սև Քուիլին») կազմված են հիմնականում բազալտից և գաբրոյից։ Այստեղ կա 3000 ոտնաչափից ավելի բարձրություն ունեցող 12 բարձրություն (այսպես կոչված՝ «Մունրո»)։ Քուիլին բլուրները մեծ հետաքրքրություն են առաջացնում զբոսաշրջիկների և լեռնագնացների համար։ «Sgùrr a' Ghreadaidh» բարձրանալը ամենաերկարներից է Բրիտանիայում, իսկ «Sgùrr Dearg» բարձունքը Շոտլանդիայի միակ բարձունքն է, որը հաղթահարելու համար անհրաժեշտ են հատուկ սարքավորումներ[5][8]։ Սրանցից հյուսիս-արևելք Կարմիր Բլուրներն են, որոնք հայտնի են նաև «Կարմիր Քուիլին» անունով և կազմված են գրանիտից։ Էրոզիայի հետևանքով Կարմիր Բլուրներն ունեն ավելի թեք լանջեր։ Այստեղի առավելագույն բարձրությունը «Glamaig»-ն է, որն ունի 775 մ բարձրություն։

Հյուսիսային Թրոթերնիշ թերակղզում տարածված է բազալտը, որի շնորհիվ թերակղզին ունի բերրի հող, և արտասովոր քարային ձևեր։ Թերակղզու հյուսիսարևելյան հատվածում տեղակայված է «Quiraing» տեղանքը, որտեղ վեր են սլանում բազմաթիվ քարքարոտ գագաթներ, իսկ հարավային մասում գտնվում է «The Storr» զանգվածը[9]։ Թրոթերնիշից արևմուտք գտնվում է Ուոթերնիշ թերակղզին։ «Duirinish»-ը Ուոթերնիշից բաժանվում է Լոխ Դանվեգան ծոցով, որտեղ տեղակայված է նաև Իսեյ կղզին։ Ծոցը շրջապատում են բարձր քարերը, որոնք ունեն մինչև 295 մետր բարձրություն։ «Duirinish»-ի և «Minginish»-ի (այստեղ են գտնվում Թելիսքեր և Բրիթլ նեղ հովիտները) միջև են գտնվում Լոխ Բրակադեյլ և Հարպորտ ծոցերը և Ուեյն կղզին։ Թերակղզու լողափերը կազմված են սև բազալտի ավազից[10]։ «Strathaird»-ը փոքր թերակղզի է Քուիլինի ստորոտին, որտեղ տեղակայված են ընդամենը մի քանի ագարակներ[11]․ սրա ափամերձ մասում է գտնվում Սոեյն կղզյակը։ Հարավային Սլեյթ թերակղզու բնիկ ապարը ավազաքարն է, ինչի պատճառով այստեղի հողը ճահճուտային է և գյուղատնտեսության համար այնքան էլ պիտանի չէ։ Սակայն թերակղզու արևելյան ափերին կան նաև ավելի բերրի հողեր[12]։ Ռազեյ, Ռոնա, Սկալպեյ և Պաբեյ կղզիները տեղակայված են հյուսիսարևելյան ափի և մեծ ցամաքի միջև[5]։

Բնակավայրեր

A small harbour fronted with a row of cottages painted in white, pink, green and blue with a tree-covered hillock behind them.
Կղզու ամենախոշոր բնակավայրը՝ Պորտրին

Թրոթերնիշ թերակղզու ամենախոշոր բնակավայրը Պորտրին է (2011 թվականի տվյալներով՝ 2264 բնակիչ)[13], որը համարվում է թերակղզու տնտեսական կենտրոնը։ Կղզու արևելյան մասում՝ Բրոդֆորդում է գտնվում միակ օդանավակայանը։ Հյուսիս-արևմուտքում գտնվող Դանվեգենը հայտնի է իր ամրոցով և «Երեք խողովակ» ռեստորանով։ Ուոթերնիշի ափին է ընկած կղզու ամենահին փաբը՝ «Stein Inn»-ը, որը բացվել է 18-րդ դարում[14]։ Դեպի Արտաքին Հիբրիդներ՝ լաստանավերը գնում են Թրոթերնիշի արևմտյան ափից՝ Ույգայից։

Կլիմա

Ատլանտյան օվկիանոսի և մասնավորապես գոլֆստրիմ տաք հոսանքի ազդեցության շնորհիվ, Սքայ կղզին ունի, տարվա տարբեր եղանակներին հաճախակի տեղումներով, խոնավ, ծովային կլիմա (Շոտլանդիայի արևմուտքի մնացած կղզիների նման)։ Թրոթերնիշ թերակղզում՝ հունվարյան միջին ջերմաստիճանը հասնում է 6,5 °C-ի, իսկ հուլիսին՝ 15,4 °C-ի։ Ձյունը հազվադեպ երևույթ է այստեղ, իսկ նույնիսկ թեթև ցրտահարությունները ավելի հազվադեպ են քան Շոտլանդիայի մյուս տարածքներում։ Քամին, որի արագությունը հասնում է մինչև 128 կմ/ժ-ի, սահմանափակում է բույսերի աճը։ Ավելի ուժեղ քամիներ են փչում Թրոթերնիշի և Ուոթերնիշի ծովափնյա հատվածներում[15]։ Տեղումների տարեկան քանակը հասնում է 1500-2000 մմ-ի, իսկ Քուիլինյան բլուրներում կարող են ավելի շատ լինել[15]։ Կղզու հյուսիսային մասը ավելի չորային է, քան հարավայինը․ օրինակ՝ Բրոդֆորդում տարեկան թափվում են ավելի քան 2870 մմ տեղումներ[16]։ Մայիսին, որը տարվա ամենաարևոտ ամիսն է, Թրոթերնիշում լինում է արևափայլի 200 ժամ[17]։

Սքայ, Դունթուլմի կլիմայական տվյալները
Ամիս հունվ փետ մարտ ապր մայ հուն հուլ օգոս սեպ հոկ նոյ դեկ Տարի
Ռեկորդային բարձր °C (°F) 13.5
(56.3) 		12.5
(54.5) 		16.7
(62.1) 		22.3
(72.1) 		26.7
(80.1) 		24.5
(76.1) 		25.9
(78.6) 		25.6
(78.1) 		22.1
(71.8) 		19.3
(66.7) 		17.3
(63.1) 		15.0
(59) 		26.7
(80.1)
Միջին բարձր °C (°F) 6.5
(43.7) 		6.6
(43.9) 		8.1
(46.6) 		9.6
(49.3) 		12.4
(54.3) 		14.3
(57.7) 		15.4
(59.7) 		15.7
(60.3) 		14.2
(57.6) 		11.5
(52.7) 		9.1
(48.4) 		7.6
(45.7) 		10.9
(51.6)
Միջին ցածր °C (°F) 2.4
(36.3) 		2.2
(36) 		3.3
(37.9) 		4.3
(39.7) 		6.5
(43.7) 		8.7
(47.7) 		10.4
(50.7) 		10.7
(51.3) 		9.4
(48.9) 		7.2
(45) 		5.1
(41.2) 		3.6
(38.5) 		6.2
(43.2)
Ռեկորդային ցածր °C (°F) −4.0
(24.8) 		−3.5
(25.7) 		−4.1
(24.6) 		−3.4
(25.9) 		0.0
(32) 		4.2
(39.6) 		5.2
(41.4) 		4.7
(40.5) 		2.6
(36.7) 		0.3
(32.5) 		−4.5
(23.9) 		−6.5
(20.3) 		−6.5
(20.3)
Տեղումներ մմ (դյույմ) 148.3
(5.84) 		99.8
(3.93) 		82.3
(3.24) 		86.4
(3.40) 		72.9
(2.87) 		85.1
(3.35) 		97.3
(3.83) 		112
(4.41) 		128.3
(5.05) 		152.4
(6.00) 		143
(5.63) 		141.7
(5.58) 		1349,5
(53,13)
Աղբյուր #1: Cooper (1983)[18]
Աղբյուր #2: Met office for May and December record high[19], bing weather[20]

Պատմություն

Նախապատմական շրջան

Սթաֆֆինի շրջանում կա բնակավայր (կեցավայր), որը թվագրվում է քրիստոսից առաջ 7-րդ հազարամյակին։ Այն հանդիսանում է Շոտլանդիայի հնագույն բնակավայրերից մեկը։ Իններ Սաունդ նեղուցի ափերին՝ Սքայ կղզու և մեծ ցամաքի կղզեխմբերի միջև կա 33 օբյեկտ, որոնք, հնարավոր է, մեզոլիթի շրջանին պատկանեն[21][22]։ Կղզու արևմտյան ափին գտնված արևաքարերը, որոնք ամենայն հավանականությամբ այստեղ են հայտնվել Ռամ կղզուց, նույնպես պատկանում են մեզոլիթի ժամանակաշրջանին։

Քուիլինից հարավ գտնվող անմարդաբնակ «Rubha an Dùnain» թերակղզում գտնվել են բազմաթիվ իրեր, որոնք պատկանում են նեոլիթի շրջանին։ Այստեղ տեղադրված են՝ մեր թվարկությունից առաջ 2-րդ կամ 3-րդ հազարամյակների քարային շրջաններ, քարի դարի նավահանգիստ և բնակավայրի մնացորդներ, որոնք գոյություն են ունեցել բրոնզե դարում և ավելի ուշ։ Թերակղզում գտնվող «Loch na h-Airde» լիճը ծովի հետ կապված է «վիկինգների ջրանցքով», որը պատկանում է կղզու նորվեգական հին ժամանակաշրջանին[23][24]։ «Strathaird» թերակղզում է տեղակայված քարի դարի «Dun Ringill» ամրոցը, որը կրկին ամրացվել է միջնադարում, Մակքինի տոհմի կողմից[25]։

Վաղ պատմություն

Հիբրիդյան կղզիները երկաթե դարի վերջերին, ամենայն հավանականությամբ, բնակեցված էին պիկտաներով, սակայն այդ ժամանակաշրջանի վերաբերյալ շատ քիչ վկայություններ կան[26]։ Սքայ կղզում գտնվել են պիկտաների խորհրդանիշներով երեք քարեր, և ևս մեկը Ռազեյում[27]։ Ավելի շատ վկայություններ կան հարավում գտնվող Դալ Ռիադա թագավորության վերաբերյալ։ Կոլումբայի կյանքի պատմության մեջ, որը գրվել է 7-րդ դարում, նկարագրվում է նրա այցելությունը Սքայ կղզի, որտեղ նա կնքել է տեղի առաջնորդին[28]։ Իռլանդական տարեգրության մեջ նկարագրվում են 7-8-րդ դարերի իրադարձություններ, որոնք տեղի են ունեցել Սքայ կղզում և հիմնականում վերաբերում են տեղի առաջնորդների կռիվներին (նկարագրված են «Scéla Cano meic Gartnáin»-ում)[29]։

Հիբրիդները՝ 9-րդ դարից մինչև 1266 թվականին կնքված Պերտյան պայմանագիրը, եղել է նորվեգացիների տիրապետության տակ։ Ոմանք վկայում են, որ Մաքլաուդների տոհմը սերում է տեղացի վիկինգներից։ Դրա մասին է վկայում նաև Դանվեգենում անցկացվող ամենամյա ձմեռային փառատոնը, որի ժամանակ այրում են դրակարի վերակերտվածքը (վիկինգների երկար և նեղ, փայտյա, բարձր և կոր նավաքթով ու նավախելով նավ)[30]։

Տոհմեր և Շոտլանդական կառավարում

An old map of Skye with north at right.
Սքայը «Շոտլանդիայի ատլասում», 1654 թվական

Վիկինգների հեռանալուց հետո, կղզու կարևոր տոհմը հանդիսանում էր Մաքլաուդը, որը սկզբում իր տրամադրության տակ էր պահում Թրոթերնիշ թերակղզին և Մաքդոնալդ տոհմը՝ Սլեյթից։ Կղզիների թագավորության անկումից հետո, Մակքիննոնները նույնպես դարձան առանձին տոհմ։ Վերջիններիս տարածքները հիմնականում գտնվում էին «Strathaird»-ում[31]։ Մաքնեքիլ տոհմը կապված էր Թրոթերնիշ թերակղզու հետ, իսկ Մաքինես տոհմը 16-րդ դարում վերաբնակեցվել է Սլեյքում[32]։

Հարավային Ուիսթի Մաքդոնալդների և Մաքդոնալդների միջև հին թշնամանք է եղել։ 1578 թվականին՝ Ուսթից զորամիավորումը 8 նավակներով եկավ Ուոթերնիշ և հարձակվեց Թրամպան եկեղեցու վրա, որի հետևանքով բոլոր ներկաները ողջ-ողջ այրվեցին, բացի մի աղջնակից, ով օգնություն էր կանչում։ Օգնության հասած Մաքդոնալդների ստորաբաժանումը կոտորեց բոլոր հարձակվողներին։ Այս իրադարձությունը հայտնի է «Battle of the Spoiling Dyke» անունով[33]։

1745 թվականին՝ յակոբինների կրած պարտությունից հետո, Ֆլորա Մաքդոնալդը հռչակավոր դարձավ «արքայազն Չերլիին» փրկելու համար։ Նա արքայազնին, իր սպասավորի կերպարով, նավակով տեղափոխեց Ուիսթ կղզուց Սքայ կղզի։ Ֆլորան թաղվել է Թրոթերնիշ թերակղզում[34]։ Ապստամբության ճնշումից հետո տոհմերի համակարգը փլուզվեց և կղզին բաժանվեց մի քանի խոշոր հողատերերի մեջ[35]։

A grey castle with tall square towers stands amongst trees in full leaf.
Դանվեգեն ամրոցը

Կղզում պահպանվել են այդ ժամանակաշրջանի բազմաթիվ հուշարձաններ։ Դանվեգեն ամրոցը 13-րդ դարից պատկանել է Մաքքլաուդների տոհմին, այստեղ են պահվում «Փերիների դրոշ» տոհմի ընտանեկան մասունքները, Դանվեգենյան գավաթը և Ռորի Մորի կոտոշը[36]։ Սլիթի Մաքդոնալդներին պատկանող՝ 18-րդ դարի Արմադեյլ ամրոցը, 1925 թվականին լքվեց, սակայն հետագայում այն վերածվեց զբոսաշրջային կենտրոնի[37]։ Ոչ հեռու տեղակայված են տոհմի երկու այլ ամրոցների մնացորդները՝ Նոք ամրոցի և «Dunscaith» («շողքերի ամրոց») ամրոցի։ Սրանք կապված են հռչակավոր կին ռազմիկ Սքատահի անվան հետ[5][38]։ Մաքքիններին պատկանող՝ 15-րդ դարի «Caisteal Maol» ամրոցից, որը կառուցվել է «Kyleakin»-ի մոտ, մնացել են ընդամենը որոշ մնացորդներ, ավերակներ[25]։

Բնակիչների արտաքսում

A ruined stone building sits in an empty landscape with a steep slope beyond.
«Tusdale» հովիտի ավերակներ։ Մինչև բնակիչների արտաքսելը, այս հատվածը այնքան խիտ էր բնակեցված, որ անվանել են «Սքայ կղզու մայրաքաղաք»[39][40]

18-րդ դարի վերջերին տնտեսության մեջ մեծ տեղ էր զբաղեցնում ջրիմուռների հավաքչությունը[41], բայց 1822 թվականից դրսից էժան ներմուծման հետևանքով տնտեսության այս ճյուղը Հիբրիդներում քանդվեց[42]։ Բացի սրանից, 19-րդ դարում բնակիչները տուժեցին սովից և իրենց տարածքներից արտաքսվելուց։ Ընդամենը 40 տարվա ընթացքում՝ 1840-ից մինչև 1880 թվականները, 30 հազար բնակիչ ստիպված են եղել լքել իրենց տները, նրանցից շատերը արտագաղթեցին Ամերիկա[43]։ Օրինակ՝ Դուրնիշի (Duirinish) արևմտյան ափին գտնվող Լորգիլ (Lorgill)գյուղի բնակիչները արտաքսվեցին 1830 թվականի օգոստոսի 4-ին։ 70 տարեկանից ցածր տարիք ունեցող բոլոր բնակիչներին, ձերբակալելու և բանտ նստեցնելու սպառնալիքի տակ տեղահանեցին, իսկ ծերերին ուղարկեցին անկելանոց[44]։ 1882 թվականին, «Camastianavaig»-ում խոշոր բախումներ տեղի ունեցան արտաքսվել չցանկացող տեղի բնակիչների և Գլազգոյից հատուկ ուղարկված ոստիկանության միջև[45]։ Այս անկարգությունները դարձան Նեյփիրի հանձնաժողովի ստեղծման պատճառներից մեկը։ Հանձնաժողովը հետևում էր Շոտլանդիայի ֆերմերների կարգավիճակին։ Անկարգություններն ավարտվեցին միայն 1886 թվականի հռչակագրի հրապարակումից հետո, որը օրենսդրորեն հաստատում էր հողերի վարձակալների իրավունքները։ Այսօր լքված գյուղերի ավերակները կարելի է տեսնել Լորգիլլում, Բորերայգում, «Strath Swordale»-ի Սյուշնիշում[44][46], և «Minginish»-ի «Tusdale»-ում[40][47]։

Բնակչության թվի փոփոխություն

Տարի 1755 1794 1821 1841 1881 1891 1931 1951 1961 1971 1981 1991 2001 2011
Բնակչություն[5] 11,252 14,470 20,827 23,082 16,889 15,705 9,908 8,537 7,479 7,183 7,276 8,847 9,232 10,008

Ինչպես Շոտլանդիայի մյուս կղզիներում, այստեղ էլ բնակչության թիվն իր առավելագույն ցուցանիշին է հասել 19-րդ դարում, որից հետո բնակչության թիվն սկսել է նվազել արտաքսման և Առաջին Համաշխարհային Պատերազմի զոհերի հետևանքով։ 19-րդ դարից մինչև 1975 թվականը Սքայ կղզին վարչականորեն մտել է Ինվերենսսշիրի մեջ, և սրա հետ մեկտեղ ղեկավարությունը քիչ է զբաղվել կղզու զարգացմամբ[48][49][50]։ 1971 թվականին կղզու բնակչությունը կազմում էր 1841 թվականի բնակչության քանակի ընդամենը մեկ երրորդ մասը։ 20-րդ դարի վերջին նկատվում է բնակչության թվի որոշակի աճ, և 30 տարիների ընթացքում (մինչև 2001 թվականը) այն ավելացել է 28 %-ով[5]։

1991 թվականից մինչև 2001 թվականը Սքայ կղզու բնակչությունը աճել է 4 %-ով (այս նույն ժամանակի ընթացքում շոտլանդական կղզիների ընդհանուր բնակչությունը նվազել է 3%-ով)։ 2011 թվականին բնակչության թիվն ավելացել է ևս 8,4 %-ով և հասել է մինչև 10․008 մարդ, ընդ որում՝ ընդհանուր կղզիների բնակչության թիվն էլ ավելացել է 4 %-ով[51]։

Գելական շոտլանդերենը Սքայ կղզում

Ավանդաբար Սքայ կղզում գելական լեզուն եղել է հիմնական լեզուն, սակայն 20-րդ դարում իրավիճակը խիստ փոփոխվել է։ 1901 և 1921 թվականների մարդահամարի համաձայն՝ կղզու բնակչության 75 %-ը խոսում էր գաելերենով (գելական շոտլանդերեն)։ 1971 թվականի դրությամբ նման իրավիճակ միայն մեկ ծխական համայնքում («Kilmuir») էր պահպանվել, իսկ մնացածներում այս լեզվի կրողների թիվը կազմում էր 50 %-ից 74 %[52]։ 2001 թվականի տվյալների համաձայն՝ նույնիսկ «Kilmuir» ծխական համայնքում գելական շոտլանդերենին տիրապետում էին բնակչության 50 %-ից պակասը, իսկ ամբողջ կղզում այս լեզվով էին խոսում բնակիչների միայն 31 %-ը։ Այս լեզվի կրողներն առավել շատ էին կղզու հյուսիսում և հարավ-արևմուտքում։

Ղեկավար մարմիններ և քաղաքականություն

Սքայ կղզին մտնում է՝ «Skye», «Lochaber» և «Badenoch», միամանդատային քվեարկության կարգ ունեցող, շրջանի մեջ, որտեղից ընտրվում է պատգամավոր Շոտլանդական խորհրդարան։ Բացի սրանից Սքայ կղզին հանդիսանում է նաև «Ross», «Skye» և «Lochaber» միամանդատային քվեարկության կարգ ունեցող տարածաշրջանի մաս, որտեղից պատգամավոր է ընտրվում արդեն Միացյալ Թագավորության խորհրդարան։

Տնտեսություն

The ruins of an old building sit on top of a prominent hillock that overlooks a pier attended by fishing boats.
«Caisteal Maol»-ը և ձկնորսական նավակները «Kyleakin» նավահանգստում

Կղզու խոշորագույն գործատուն պետական սեկտորն է, որտեղ զբաղված է աշխատող բնակիչների մեկ երրորդ մասը։ Հիմնականում նրանք աշխատում են ադմինիստրացիայի, կրթության և առողջապահության ոլորտներում։ Հաջորդ սեկտորն՝ իր նշանակությամբ, հյուրանոցային, ռեստորանային բիզնեսն է և սպասարկումը, որը մեծապես հիմնված է զբոսաշրջության վրա։ Կղզու գլխավոր տեսարժան վայրերն են Դանվեգեն ամրոցը, Դոնալդ տոհմի այցելուների կենտրոնը, և Արոս ցուցադրական կենտրոնը Պորտրիում[53]։ Հողատարծքների մեծ մասը, հատկապես կղզու հյուսիսային մասերում, պատկանում է պետությանը[54][55]։

Չորրորդ սեկտորը ներկայացված է բազմաթիվ փոքր ընկերություններով։ Լոխ Հարպորտի մոտ, կղզու արևմտյան ափին է գտնվում «Talisker» օղեգործարանը, որն արտադրում է ածիկային վիսկի։ Երեք տասակի վիսկի է արտադրում Այլորնսեյում գտնվող «Pràban na Linne» օղեգործարանը[56][57]։ Բացի այդ գործում են նաև այնպիսի ընկերություններ, որոնք զբաղվում են ծրագրային ապահովման գործունեությամբ։

Տնտեսության համար որոշակի նշանակություն ունի ֆերմերատիրությունը։ Կղզում կա մոտ 2000 ֆերմա, որոնցից 100-ը խոշոր են։ Ձկնորսության ծավալը 20-րդ դարում կրճատվել է, իսկ այսօր առավել մեծ նշանակություն ունի ձկնաբուծությունը, մասնավորապես իշխանների և օմարների (ծովային տասնոտանի խեցգետին) բուծումը[58]։

Կղզում գործազրկության մակարդակը բարձր է, Հայլեդի ընդհանուր ցուցանիշից, և մասամբ հանդիսանում է սեզոնային, քանի որ շատ բնակիչներ կախված են զբոսաշրջությունից[59]։

Տրանսպորտ

A body of blue water is spanned by a concave bridge of modern design in the middle distance. A small lighthouse can be seen beyond the bridge under its span.
Սքայ կամուրջը, որը Քայլ օֆ Լոհալշը միացնում է կղզուն

Սքայ կղզին Մեծ Բրիտանիայի հետ կապված է Սքայ կամրջով (անգլ.՝ Skye Bridge), Արմադեյլ - Մալլեյգ և Քայլրա - Գլենելգ լաստանավային ուղղություններով։ Գոյություն ունեն նաև այլ կղզիների հետ կապ հաստատող լաստանավային ուղիներ՝ Ույգ - Թարբերգ (Հարիս կղզի), Ույգ - Լոհմադդի (Հյուսիսային Ուիսթ) և Սքոնսեր - Ռազեյ[5][60]։

Քայլաքինի և Քայլ օֆ Լոհալշի միջև գտնվող Սքայ կամուրջը (անգլ.՝ Skye Bridge) կառուցվել է 1995 թվականին, սեփական կազմակերպության կողմից։ Կամրջի բարձր ուղեվարձը (մեկ ուղղությունը £5.70) առաջացրեց բնակչության դժգոհությունը և 2004 թվականի դեկտեմբերի 21-ին կամուրջն անցավ շոտլանդական ղեկավարության հսկողության տակ, որը չեղարկեց ուղեվարձը[61]։

Կղզին ավտոբուսային ուղիով կապված է Ինվերնեսսի ու Գլազգոյի հետ, ինչպես նաև կան տեղական ուղղություններ, որոնք դուրս են գալիս Պորտրիից և Բրոդֆորդից։ Կղզուն են մոտենում երկու երկաթուղային գծեր․ Քայլ օֆ Լոհալշից (կամրջի վրայով) դեպի Ինվերնեսս և Մալլեյգից դեպի Գլազգո[62]։

Բրոդֆորդի մոտ գտնվող Աշայգ օդանավակայանը օգտագործվում է սեփական ինքնաթիռների և որոշ դեպքերում էլ հիվանդներին մեծ երկիր փոխադրելու նպատակով[63]։

Ա87 ճանապարհը հատում է ամբողջ կղզին՝ Սքայ կամրջից մինչև Ույգ։ Այն իրար է կապում կղզում խոշոր բնակավայրերի մեծ մասը։ Վերջին տասնամյակի ընթացքում կղզու շատ ճանապարհներ ընդլայնվել են, սակայն դեռ շատ կան նաև տեղամասեր, որոնց լայնությունը այնքան փոքր է, որ կարող է անցնել միայն մեկ մեքենա[5]։

Մշակույթ

Tall, rocky mountains tower over a small lake, beyond which a waterfall cascades down from the heights. Brown and black cattle stand by the lakes margins, lit by wan sunlight that streams through the clouds.
«Loch Coruisk» լիճը Սքայ կղզում, հեղինակ՝ Սիդնեյ Ռիչարդ Պերսի (1874)

Կղզում ուժեղ են երաժշտության ավանդույթները, վերջին տարիներին ճանաչում են գտնում նաև պարերը և ռոք երաժշտությունը։ «Runrig» խումբն իր գործունեությունը սկսել է այս կղզուց և խմբի երկրորդ սինգլը կոչվել է «Սքայ»։ «Jethro Tull» խմբի մենակատար Իեն Անդերսոնը կղզում տարածք ուներ[64], որի մասին գրել է մի քանի երգ․ օրինակ՝ «Dun Ringil», «Broadford Bazaar», և «Acres Wild»[65]: Նախկինում կղզում անցկացվում էր «Isle of Skye Music Festival» երաժշտական փառատոնը[66][67]։

Կղզում են տեղի ունենում Վիրջինիա Վուլֆի «Դեպի փարոս» վեպում նկարագրված իրադարձությունները[68]։ Կղզում են տեղի ունեցել նաև Ֆլեշ Գորդոն[63], Աստղային փոշի[69][70][71], Պրոմեթևս (ֆիլմ, 2012)։

«Սաբալ մոր օստեյգ» քոլեջի նոր շինությունը

Բորդֆորդում լույս է տեսնում 1972 թվականին հիմնված «West Highland Free Press» թերթը[72]։ Կղզում տարածված է շինտի (անգլ.՝ shinty; գաել.՝ camanachd, iomain) խաղը (շոտլանդական սպորտ, հոկեյի ազգակիցը)[73]։

Բացի Շոտլանդիայի Եկեղեցու հոտևորդներից և ոչ շատ կաթոլիկներից, կղզու բնակիչների մեծ մասն իրենց համարում են Շոտլանդիայի Ազատ եկեղեցու հետևորդներ[75]։

Կրթություն

Գելական շոտլանդերեն լեզուն ուսումնասիրող ուսանողները, աշխարհի տարբեր անկյուններից գալիս են Լեռնաշխարհների և կղզիների համալսարանի «Սաբալ մոր օստեյգ» քոլեջ, որը տեղակայված է Սլեյթ թերակղզում գտնվող Քիլմոր գյուղի մոտ[76]։

Բնություն

A black sea bird with a black beak, red feet and a prominent white flash on its wing sits on a shaped stone. The stone is partially covered with moss and grass and there is an indistinct outline of a grey stone wall and water body in the background.
Սովորական սուզաբադ (Cepphus grylle)

Կղզում կարելի է հանդիպել բազմաթիվ փետրավորների, օրինակ՝ մարգահավերի, կարմրախածի սուզահավերի, սուզահավերի, քարարծիվների, հողամաղիկների, թանձրահավերի։ Վերջին զույգի, սպիտակապոչ ծովարծիվների ձվերը գտել է մի կոլեկցիոներ՝ 1916 թվականին, իսկ ներկայում այս տեսակը վերաբնակեցվել է[77]։ Վերջին անգամ ալպիական ճայակների են հանդիպել 1900 թվականին[78]։ Կրծողներից տարածված են սպիտակամորթ նապաստակները և վայրի ճագարները, իսկ գիշատիչներց՝ անտառային կատուները և կզաքիսները[79]։ Կղզու գետերը հարուստ են կարմրախայտով և սաղմոնով, իսկ ափերին ապրում են ջրային նրբաքիթ մկներ[80][81]։ Մերձափնյա գոտում ապրում են ոստրեներ, ծովախեցգետիններ[82][83], օձապոչեր և այլ փափկամարմիններ[84]։

Կղզում մեծ տարածություններ են զբաղեցնում հավամրգու ճահճուտները, որտեղ աճում են հավամրգի, շյուղախոտ, քառաչաձ էրիկա և այլ բույսեր։ Թրոթերնիշում ներկայացված են տարբեր տեսակի արկտիկական և ալպիական բուսականություն, օրինակ՝ լատին․՝ Minuártia և լատին․՝ Sagína բույսերը։ Ուոթերնիշի դաշտերում աճում են ոսկեգույն սերմացու վարսակը և դաշտի քարախոտը, իսկ Դուրնիշի քարերին աճում են ութ թերթանի անտառահարսը և լատին․՝ Hupérzia selágo-ը։ Մինգինիշում հանդիպում են լուծող վուշը և մատնեքահանը[85]։ Սլեյթ թերակղզու անտառներում աճում են հացենի, կեչի ելունդավոր, տիզենի, թխենի և ալոճենի[86]։

A blue body of water sits beneath a blue sky surrounded by green moorland. A road to the left travels along the lake side leading towards a small patch of mist and some low hills in the distance.
Լոհ ֆադա, Թրոթերնիշ, տեսարան դեպի Սթորր

Պատկերասրահ

  • «Օլդ Մեն օֆ Սթորր» քարը
    «Օլդ Մեն օֆ Սթորր» քարը
  • Կղզու ափամերձ քարերը
    Կղզու ափամերձ քարերը
  • Նիսթ Փոյնթ հրվանդանը
    Նիսթ Փոյնթ հրվանդանը
  • Բլա Բեյնը Լոխ Սլեյթինից
    Բլա Բեյնը Լոխ Սլեյթինից
  • Rugged mountain scenery. Several sharp prominences of bare grey rock stand out on a long ridge leading to more hills beyond.
    «Bastier Tooth»-ի արևմտյան լանջերը, Քուիլինի բլուրներում
  • Ռա գետի վրայի ջրվեժը՝ Սթաֆֆինի և Ույգի միջև
    Ռա գետի վրայի ջրվեժը՝ Սթաֆֆինի և Ույգի միջև
  • Թե Սթորր քարային պիկերը, որոնք ցուցադրվել են Պրոմեթեյ ֆիլմի սկզբում
    Թե Սթորր քարային պիկերը, որոնք ցուցադրվել են Պրոմեթեյ ֆիլմի սկզբում

Ծանոթագրություններ

  1. ↑ Mac an Tàilleir, Iain (2004). «1901—2001 Gaelic in the Census» (անգլերեն). Linguae Celticae. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ դեկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 28-ին.
  2. ↑ Murray (1966) p. 155.
  3. ↑ «Group 34: islands in the Irish Sea and the Western Isles 1». Kmatthews.org.uk. Retrieved 1 March 2008.
  4. ↑ Strang, Alistair (1997) «Explaining Ptolemy’s Roman Britain». Britannia. 28 pp. 1-30
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 5,8 Haswell-Smith (2004) pp. 173-79.
  6. ↑ «Haakon Haakonsøns Saga» Արխիվացված 2012-07-14 archive.today. Norwegian translation: P. A. Munch. Saganet.is. Retrieved 3 June 2008.
  7. ↑ «Magnus Barefoot’s Saga». English translation: Wikisource. Retrieved 4 June 2008.
  8. ↑ «Sgurr Dearg and the In Pinn». skyewalk.co.uk. Retrieved 2 March 2008.
  9. ↑ Murray (1966) p. 149.
  10. ↑ Murray (1966) pp. 156-61.
  11. ↑ «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
  12. ↑ Murray (1966) pp. 147, 165.
  13. ↑ «Highland Profile» Արխիվացված 2018-12-26 Wayback Machine. The Highland Council (2011 estimate). Retrieved 26 December 2012
  14. ↑ «Magical places do exist…» Արխիվացված 2011-03-11 Wayback Machine. Steininn.co.uk. Retrieved 6 June 2010.
  15. ↑ 15,0 15,1 Murray (1966) p. 147.
  16. ↑ Slesser (1981) pp. 27-31.
  17. ↑ Murray (1973) p. 79.
  18. ↑ Cooper (1983) pp. 33–35. Averages for rainfall are for 1916–50, temperature 1931–60.
  19. ↑ http://www.metoffice.gov.uk/public/weather/observation/gf5we59j0
  20. ↑ http://www.msn.com/en-gb/weather/records/Isle-of-Skye,Scotland,United-Kingdom/we-island-57.366,-6.228?iso=GB
  21. ↑ Saville, Alan; Hardy, Karen; Miket, Roger; Ballin, Torben Bjarke «An Corran, Staffin, Skye: a Rockshelter with Mesolithic and Later Occupation» Արխիվացված 2012-09-29 Wayback Machine. Scottish Archaeology Internet Reports. Retrieved 15 December 2012.
  22. ↑ Wickham-Jones, C.R. and Hardy, K. «Scotlands First Settlers». History Scotland Magazine/Wayback Machine. Retrieved 15 December 2012.
  23. ↑ «Skye survey» Արխիվացված 2011-09-28 Wayback Machine. University of Edinburgh. Retrieved 15 March 2008.
  24. ↑ "Skye, Rubh' An Dunain, 'Viking Canal' ". Canmore. Retrieved 3 January 2013.
  25. ↑ 25,0 25,1 Coventry (2008) pp. 381-82.
  26. ↑ Hunter (2000) pp. 44, 49.
  27. ↑ Jennings and Kruse (2009) p. 76.
  28. ↑ Jennings and Kruse (2009) p. 77.
  29. ↑ Fraser (2009) pp. 204-06, 249 & 252-53.
  30. ↑ «The Norse Connection» Արխիվացված 2011-07-08 Wayback Machine. Celtictraditions.com. Retrieved 15 March 2008.
  31. ↑ Mackinnon, C. R. (1958). «The Clan Mackinnon: a short history». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 27-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 30-ին.
  32. ↑ «About the Clan MacInnes». Macinnes.org. Retrieved 8 December 2010.
  33. ↑ Murray (1966) p. 156.
  34. ↑ «Flora Macdonald’s Grave, Kilmuir» Արխիվացված 2019-01-26 Wayback Machine. Am Baile. Retrieved 24 October 2009.
  35. ↑ Hunter (2000) pp. 249-51.
  36. ↑ «Dunvegan Castle»(չաշխատող հղում). Dunvegancastle.com. Retrieved 2 March 2008.
  37. ↑ «Armadale Castle» Արխիվացված 2004-08-04 Wayback Machine. Clan Donald Centre. Retrieved 2 March 2008.
  38. ↑ «The Barony of MacDonald» Արխիվացված 2009-08-03 Wayback Machine. Baronage.co.uk Retrieved 2 March 2008.
  39. ↑ «Tusdale, Isle of Skye» Արխիվացված 2004-01-02 Wayback Machine. Wild Country. Retrieved 26 December 2012.
  40. ↑ 40,0 40,1 «Skye, Tusdale». Canmore. Retrieved 28 December 2012.
  41. ↑ Cooper (1983) p. 77.
  42. ↑ «The collapse of the kelp industry» Արխիվացված 2013-01-14 Wayback Machine. Education Scotland. Retrieved 20 January 2013.
  43. ↑ «The Skye and Raasay Clearances — 1853». Video from A history of Scotland: This Land is Our Land. BBC. Retrieved 26 December 2012.
  44. ↑ 44,0 44,1 Haswell-Smith (2004) p. 176.
  45. ↑ «Battle of the Braes». Highlandclearances.info/Wayback Machine. Retrieved 15 December 2012.
  46. ↑ "Suisnish, Skye. Canmore. Retrieved 28 December 2012.
  47. ↑ Allan, John «The Skye Guide» Արխիվացված 2013-01-07 Wayback Machine. The Skye Guide. Retrieved 26 December 2012.
  48. ↑ Slesser (1981) p. 26.
  49. ↑ Hunter (2000) pp. 351-52.
  50. ↑ Чарльз Кэмерон (1886). The Skye expedition of 1886 its constitutional and legal aspects. Speech delivered by Charles Cameron at a meeting held in the City Hall, Glasgow, on the 10th November, 1886. Glasgow. Alex. MacDonald.
  51. ↑ «Scotland’s 2011 census: Island living on the rise». BBC News. Retrieved 18 August 2013.
  52. ↑ Mac an Tàilleir, Iain (2004) 1901-2001 Gaelic in the Census Արխիվացված 2010-12-07 Wayback Machine. (PowerPoint) Linguae Celticae. Retrieved 1 June 2008.
  53. ↑ «The Aros Experience» Արխիվացված 2012-12-18 Wayback Machine. Visit Scotland. Retrieved 15 December 2012.
  54. ↑ Wightman, Andy «Inverness» Արխիվացված 2021-05-06 Wayback Machine. Who Owns Scotland. Retrieved 28 December 2012.
  55. ↑ MacPhail, Issie (2002) Land, Crofting and The Assynt Crofters Trust: A Post-Colonial Geography?. University of Wales/Academia.edu. p. 174. Retrieved 28 December 2012.
  56. ↑ «Talisker Scotch Whisky Distillery». Scotchwhisky.net. Retrieved 8 March 2008.
  57. ↑ «Pràban — The Home of fine Scottish Whisky». Gaelicwhisky.com. Retrieved 8 March 2008.
  58. ↑ Highland Biodiversity Project (2003) p. 7.
  59. ↑ HIE Skye and Wester Ross (2008) «About our area». Highlands and Islands Enterprise. Inverness. Statistics are not produced for Skye alone, but for the Skye and Wester Ross area, in which the public sector provides 37.1 per cent of the labour force.
  60. ↑ Alan Rehfisch (2007). «Ferry Services in Scotland» (pdf). SPICe Briefing. Scottish Parliament Information Centre. Վերցված է 2007 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
  61. ↑ «SKAT: The Drive for Justice». Skye and Kyle Against Tolls. Retrieved 24 October 2009.
  62. ↑ «Getting Here». Isleofskye.net. Retrieved 24 October 2009.
  63. ↑ 63,0 63,1 «Potential use of Skye’s Ashaig airstrip re-examined». BBC News Online. (11 July 2012) Retrieved 13 July 2012.
  64. ↑ Gough, Jim (30 May 2004). «Anderson swaps fish for his flute». Glasgow. Sunday Herald/Wayback Machine. Retrieved 28 December 2012.
  65. ↑ The Annotated Jethro Tull Lyrics Page Արխիվացված 2007-10-28 Wayback Machine. Cupofwonder.com Retrieved 10 November 2007.
  66. ↑ Chiesa, Alison (28 April 2008) «Skye music festival pulled as administrators are called in». Glasgow. The Herald. Retrieved 28 December 2012.
  67. ↑ «Isle of Skye Music Festival 2006» Արխիվացված 2017-12-22 Wayback Machine. Efestivals.co.uk. Retrieved 8 March 2008.
  68. ↑ Westland (1997) p. 90.
  69. ↑ «Stardust». Rotten Tomatoes. Retrieved 12 January 2012.
  70. ↑ «Stardust — The Quiraing». Scotland the Movie. Retrieved 12 January 2012.
  71. ↑ «Stardust (2007)». Scotland the Movie. Retrieved 12 January 2012.
  72. ↑ West Highland Free Press. Broadford. Retrieved 2 March 2008.
  73. ↑ «Club History». Skye Camanachd. Արխիվացված է օրիգինալից 2009-08-28-ին. Վերցված է 2009 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  74. ↑ Pacione, Michael (2005) "The Geography of Religious Affiliation in Scotland". The Professional Geographer 57 (2) pp. 235–255. Oxford. Blackwell.
  75. ↑ В переписи не указывалась, как отдельная конфессия, попадает под категорию «прочие христиане».[74]
  76. ↑ Sabhal Mòr Ostaig. UHI Millennium Institute. Retrieved 8 March 2008.
  77. ↑ «The Demise of the White-Tailed Eagle in Scotland» Արխիվացված 2020-10-28 Wayback Machine. White-tailed-sea-eagle.co.uk. Retrieved 3 January 2012.
  78. ↑ Fraser Darling (1969) p. 79.
  79. ↑ Fraser Darling (1969) pp. 71-72.
  80. ↑ Fraser Darling (1969) p. 286.
  81. ↑ «Trout Fishing in Scotland: Skye». Trout-salmon-fishing.com. Retrieved 29 March 2008.
  82. ↑ Fraser Darling (1969) p. 84.
  83. ↑ «Native Oysters» Արխիվացված 2013-10-29 Wayback Machine. (pdf) (2005) Scottish Natural Heritage. Retrieved 29 December 2012.
  84. ↑ Highland Biodiversity Project (2003) p. 6.
  85. ↑ Slack, Alf «Flora» in Slesser (1981) pp. 45-58.
  86. ↑ Fraser Darling (1969) p. 156.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սքայ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
GND: 4118694-1 · LCCN: sh88003591 · NKC: ge767230 · SUDOC: 066978459 · VIAF: 315149604 · WorldCat VIAF: 315149604
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սքայ&oldid=10063112» էջից