Լունա (ծրագիր)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Լունա (այլ կիրառումներ)
Լունա, Լուսնի հետազոտությունների խորհրդային ծրագրի և 1959 թվականից ԽՍՀՄ-ում դեպի Լուսին արձակվող ավտոմատ միջմոլորակային կայանների (ԱՄԿ) անվանումը։ Առաջին սերնդի ԱՄԿ-ները («Լունա-1», «Լունա-2», «Լունա-3») արձակվել են առանց Երկրի արհեստական արբանյակի ուղեծիր դուրս բերելու և հետագծի ուղղումներ ու լուսնամերձ տարածությունում արգելակումներ կատարելու։ Երկրորդ սերնդի ԱՄԿ-ները («Լունա-4» — «Լունա-14») արձակելիս կիրառվել են կայանները նախապես Երկրի արհեստական արբանյակի՝ ուղեծիր դուրս բերելու ավելի կատարյալ եղանակը, այդ ուղեծրից Լուսնի ուղղությամբ շարժումը, թռիչքի հետագծի ուղղումը և լուսնամերձ տարածությունում ակտիվ մանևրումը։ Կայանների երրորդ սերունդն իր հնարավորություններով նախորդների համեմատ ավելի կատարյալ է։ «Լ-15»—«Լ-24» կայաններն արձակելիս կիրառվել են Երկրի արհեստական արբանյակի ուղեծիր դուրս բերելու, այդ ուղեծրից Լուսնի ուղղությամբ շարժվելու, թռիչքի հետագիծն ուղղելու, Լուսնի արհեստական արբանյակի ուղեծիր դուրս բերելու, արգելակելու և Լուսնի որոշակի շրջանում մեծ ճշգրտությամբ փափուկ վայրէջք կատարելու մեթոդները։ Առաջին անգամ «Լունա»-ների միջոցով կայանը կրող հրթիռի վերջին աստիճանի հետ հասցվել է Լուսնի մակերևույթ («Լ-2»), նկարահանվել է Լուսնի անտեսանելի կիսագունդը («Լ-3»), Լուսնի վրա փափուկ վայրէջք է կատարվել («Լ-9»), Լուսնի վրա ուսումնասիրվել են Լուսնի գրունտի ֆիզիկամեխանիկական հատկությունները («Լ-13»), Լուսնի գրունտի նմուշները բերվել են Երկիր («Լ-16»), «Լունոխոդ-1» առաջին ավտոմատ ինքնագնաց գիտական լաբորատորիան փոխադրվել է Լուսնի մակերևույթ («Լ-17»)։
Նվաճումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Լունա 1-ին չհաջողվեց բախվել Լուսնի հետ, ինչպես իսկզբանե պլանավորված էր, այն անցավ Լուսնի մոտով և հայտնվելով Արեգակի շուրջ ուղեծրում դարձավ առաջին տիեզերանավը որը պտտվում է Արեգակի շուրջ։
1959 թվականին, Լունա 2-ը բարեհաջող բախվեց լուսնի մակերևույթին և դարձավ մարդու կողմից ստեղծված առաջին օբյեկտը որը հասավ Լուսնի մակերևույթին։
Նույն տարում, ավելի ուշ Լունա 3 կատարեց պտույտ Լուսնի շուրջ և վերադարձավ Երկրից երբեք չերևացող Լուսնի հակառակ կողմի առաջին լուսանկարներով։
Լունա 9–ը առաջին սարքն էր, որին հաջողվեց փափուկ վայրէջք կատարել այլ մոլորակի մակերևույթին, 1966 թվականի փետրվարին։ Այն վերադարձրեց հինգ սև ու սպիտակ, ստերեոսկոպիկ շրջանային համայնապատկեր, որոնք լուսնային մակերեսի առաջին մոտիկից արված լուսանկարներն էին։
Լունա 10–ը ավելի ուշ նույն տարում, դարձավ Լուսնի առաջին արհեստական արբանյակը։
Լունա 17 և Լունա 21 Լուսին հասցրեցին լուսագնացներ՝ ինքագնաց սարքեր, որոնք տեղաշարժվում էին Լուսնային մակերևույթով (տես Լուսագնաց ծրագիր).
«Լունա» ծրագրի մեկ այլ նշանավոր ձեռքբերումը լուսնային գրունտի նմուշների հավաքումն և 1970 թվականին Երկիր հասցնելն էր։ Ընհանուր առմամբ Լունա 16, Լունա 20 և Լունա 24 սարքերով Երկիր էր հասցվել 0.326 կգ Լուսնային ապար։
«Լունա» ծրագրի առաքելությունները առաջինն էին տիեզերքի ուսումնասիրության մեջ, որոնք հիմնվում էին միմիայն ռոբոտատեխնիկայի վրա։
Այլ նշանակալի առաքելություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Լունա 15, որը նույնպես պետք է Լուսնային գրունտի նմուշներ վերդարձներ, իր առաքելությունը կատարում էր Ապոլոն 11–ի հետ միաժամանակ։ Լուսնի վրա առաջին ոտք դրած մարդիկ՝ Նեյլ Արմստրոնգը և Էդվին Օլդրինը արդեն Լուսնի մակերևույթին էին, երբ Լունա 15–ը սկսեց իր վայրէջքը և րոպեներ անց վթարվեց բախվելով լեռանը։
| Հանրային անուն | Ներքին անուն | Առաքելություն | Արձակման ամսաթիվ | Կրող հրթիռ | Արդյունք | Նշումներ |
|---|---|---|---|---|---|---|
| – | Ե-1 համար 1 | Բախում | 1958–ի սեպտեմբերի 23 | Լունա | Վթարվեց մեկնարկին | Դուրս չեկավ ուղեծիր |
| – | Ե-1 համար 2 | Բախում | 1958–ի հոկտեմբերի 11 | Լունա | Վթարվեց մեկնարկին | Դուրս չեկավ ուղեծիր |
| – | Ե-1 համար 3 | Բախում | 1958–ի դեկտեմբերի 4 | Լունա | Վթարվեց մեկնարկին | Դուրս չեկավ ուղեծիր |
| Լունա 1 | Ե-1 համար 4 | Բախում | 1959 հունվարի 2 | Լունա | Մասմամբ հաջողվեց (չհասավ Լուսին) | Նաև հայտնի, որպես Մեչտա (ռուսերեն «երազանք»)։ Դուրս էր բերվել սխալ ուղեծրի, անցավ Լուսնի կողքով առանց վերջինիս բախվելու և դարձավ առաջին տիեզերասարքը որը լքեց երկնակենտրոն (գեոցենտրիկ) ուղեծիռը |
| – | Ե-1Ա համար 1 | Բախում | 1959 հունիսի 18 | Լունա | Վթարվեց մեկնարկին | Դուրս չեկավ ուղեծիր |
| Լունա 2 | Ե-1Ա համար 2 | Բախում | 1959–ի սեպտեմբերի 12 | Լունա | Հաջողվեց | Բախվեց Լուսնին Քայքայման ճահիճում (29.10 N, 0.00 E) 1959 թվականի սեպտեմբերի 14–ին ժամը ~07:30:00 UT։ Մարդու կողմից ստեղծված առաջին օբյեկտն է, որը հասավ Լուսնին։ |
| Լունա 3 | Ե-2Ա համար 1 | Անցում մոտով | 1959–ի հոկտեմբերի 4 | Լունա | Հաջողվեց | Լուսնի հակառակ կողմի առաջին լուսանկարներ տրամադրեց։ |
| – | Ե-3 համար 1 | Անցում | 1960–ի ապրիլի 15 | Լունա | Վթարվեց մեկնարկին | Դուրս չեկավ ուղեծիր |
| – | Ե-3 համար 2 | Անցում | 1960–ի ապրիլի 16 | Լունա | Վթարվեց մեկնարկին | Դուրս չեկավ ուղեծիր |
| – | Ե-6 համար 2 | Վայրէջքի մոդուլ | 1963–ի հունվարի 4 | Մոլնիա-Լ | Վթարվեց մեկնարկին | Չլքեց Երկրի ուղեծիրը |
| – | Ե-6 համար 3 | Վայրէջքի մոդուլ | 1963–ի փետրվարի 3 | Մոլնիա-Լ | Վթարվեց մեկնարկին | Դուրս չեկավ ուղեծիր |
| Լունա 4 | Ե-6 համար 4 | Վայրէջքի մոդուլ | 1963–ի ապրիլի 2 | Մոլնիա-Լ | Տիեզերասարքը վթարվեց | Չկարողացավ կատարել ուղղության փոփոխության մանյովրը, անցավ Լուսնի մոտով, չկարողանալով մոտենալ իրեն։ |
| – | Ե-6 համար 6 | Վայրէջքի մոդուլ | 1964–ի մարտի 21 | Մոլնիա–Մ | Վթարվեց մեկնարկին | Դուրս չեկավ ուղեծիր |
| – | Ե-6 համար 5 | Վայրէջքի մոդուլ | 1964–ի ապրիլի 20 | Մոլնիա–Մ | Վթարվեց մեկնարկին | Դուրս չեկավ ուղեծիր |
| Կոսմոս 60 | Ե-6 համար 9 | Վայրէջքի մոդուլ | 1965–ի մարտի 12 | Մոլնիա-Լ | Վթարվեց մեկնարկին | Չլքեց Երկրի ուղեծիրը, այրվեց մթնոլորտում |
| – | Ե-6 համար 8 | Վարէջքի մոդուլ | 1965–ի ապրիլի 10 | Մոլնիա-Լ | Վթարվեց մեկնարկին | Դուրս չեկավ ուղեծիր |
| Լունա 5 | Ե-6 համար 10 | Վայրէջքի մոդուլ | 1965–ի մայիսի 9 | Մոլնիա–Մ | Տիեզերասարքը վթարվեց | Չկարողացավ իջեցնել արագությունը, բախվեց Ամպերի ծովում |
| Լունա 6 | Ե-6 համար 7 | Վայրէջքի մոդուլ | 1965–ի հունիսի 8 | Մոլնիա–Մ | Տիեզերասարքը վթարվեց | Չկարողացավ կատարել ուղղության փոփոխության մանյովրը, անցավ Լուսնի մոտով, չկարողանալով մոտենալ իրեն։ |
| Լունա 7 | Ե-6 համար 11 | Վայրէջքի մոդուլ | 1965–ի հոկտեմբերի 4 | Մոլնիա | Տիեզերասարքը վթարվեց | Կորցվել էր բարձրության կառավարումը, բախվեց Մրրիկների օվկիանոսում |
| Լունա 8 | Ե-6 համար 12 | Վայրէջքի մոդուլ | 1965–ի դեկտեմբերի 3 | Մոլնիա | Տիեզերասարքը վթարվեց | Կորցվել էր բարձրության կառավարումը, բախվեց Մրրիկների օվկիանոսում |
| Լունա 9 | Ե-6 համար 13 | Վայրէջքի մոդուլ | 1966–ի հունվարի 31 | Մոլնիա–Մ | Հաջողվեց | Վայրէջք կատարեց Մրրիկների օվկիանոսում (7.08 N, 295.63 E) 1966 թվականի փետրվարի 3–ին |
| Կոսմոս 111 | Ե-6Ս համար 204 | Լուսնի արբանյակ | 1966–ի մարտի 1 | Մոլնիա–Մ | Վթարվեց մեկնարկին | Չլքեց Երկրի ուղեծիրը, այրվեց մթնոլորտում 2 օր անց |
| Լունա 10 | Ե-6Ս համար 206 | Լուսնի արբանյակ | 1966–ի մարտի 31 | Մոլնիա–Մ | Հաջողվեց | |
| Լունա 11 | Ե-6ԼՖ համար 101 | Լուսնի արբանյակ | 1966–ի օգոստոսի 24 | Մոլնիա–Մ | Հաջողվեց | |
| Լունա 12 | Ե-6ԼՖ համար 102 | Լուսնի արբանյակ | 1966–ի հոկտեմբերի 22 | Մոլնիա–Մ | Հաջողվեց | |
| Լունա 13 | Ե-6Մ համար 205 | Վայրէջքի մոդուլ | 1966–ի դեկտեմբերի 21 | Մոլնիա–Մ | Հաջողվեց | Վայրէջք կատարեց Մրրիկների օվկիանոսում (18.87 N, 297.95 E) 1966 թվականի դեկտեմբերի 24–ին ժամը 18:01:00 UT |
| – | Ե-6ԼՍ համար 112 | Լուսնի արբանյակ | 1968–ի փետրվարի 7 | Մոլնիա–Մ | Վթարվեց մեկնարկին | Դուրս չեկավ ուղեծիր |
| Լունա 14 | Ե-6ԼՍ համար 113 | Լուսնի արբանյակ | 1968–ի ապրիլի 7 | Մոլնիա–Մ | Հաջողվեց | |
| – | Ե-8 համար 201 | Լուսագնաց | 1969 փետրվարի 19 | Պրոտոն-Կ/Դ | Վթարվեց մեկնարկին | Լուսագնացը Լուսին հասցնելու առաջին փորձ։ Դուրս չեկավ ուղեծիր, Լուսագնացը ոչնչացավ։ |
| – | Ե-8-5 համար 402 | Գրունտի նմուշ բերող | 1969–ի հունիսի 14 | Պրոտոն-Կ/Դ | Վթարվեց մեկնարկին | Դուրս չեկավ ուղեծիր |
| Լունա 15 | Ե-8-5 համար 401 | Գրունտի նմուշ բերող | 1969–ի հուլիսի 13 | Պրոտոն-Կ/Դ | Տիեզերասարքը վթարվեց | Բարեհաջող դուրս եկավ Լուսնի շուրջ ուղեծրին, վթարվեց վայրէջքի ժամանակ 1969 թվականի հուլիսի 21–ին, բախվելով Լուսնին, երբ Ապոլոն 11–ը Լուսնի վրա էր |
| Կոսմոս 300 | Ե-8-5 համար 403 | Գրունտի նմուշ բերող | 1969–ի սեպտեմբերի 23 | Պրոտոն-Կ/Դ | Վթարվեց մեկնարկին | Չլքեց Երկրի ուղեծիրը, այրվեց մթնոլորտում |
| Կոսմոս 305 | Ե-8-5 համար 404 | Գրունտի նմուշ բերող | 1969–ի հոկտեմբերի 22 | Պրոտոն-Կ/Դ | Վթարվեց մեկնարկին | Չլքեց Երկրի ուղեծիրը, այրվեց մթնոլորտում 2 օր անց |
| – | Ե-8-5 համար 405 | Գրունտի նմուշ բերող | 1970–ի փետրվարի 6 | Պրոտոն-Կ/Դ | Վթարվեց մեկնարկին | Դուրս չեկավ ուղեծիր |
| Լունա 16 | Ե-8-5 համար 406 | Գրունտի նմուշ բերող | 1970–ի սեպտեմբերի 12 | Պրոտոն-Կ/Դ | Հաջողվեց | Վայրէջք կատարեց Առատության ծովում (0.68 S, 56.30 E) 1970–ի սեպտեմբերի 20–ին։ Նմուշները հասցվեցին Երկիր 1970 սեպտեմբերի 24 |
| Լունա 17 | Ե-8 համար 203 | Լուսագնաց | 1970–ի նոյեմբերի 10 | Պրոտոն-Կ/Դ | Հաջողվեց | Վայրէջք կատարեց Անձրևների ծովում (38.28 N, 325.00 E) 1970 թվականի նոյեմբերի 17–ին։ Տեղ հասցրեց «Լունախոդ 1»–ը |
| Լունա 18 | Ե-8-5 համար 407 | Գրունտի նմուշ բերող | 1971–ի սեպտեմբերի 2 | Պրոտոն-Կ/Դ | Տիեզերասարքը վթարվեց | Բարեհաջող դուրս եկավ Լուսնի շուրջ ուղեծրին, վթարվեց վայրէջքի ժամանակ, բախվեց Առատության ծովում (3.57 N, 50.50 E) |
| Լունա 19 | Ե-8ԼՍ համար 202 | Լուսնի արբանյակ | 1971–ի սեպտեմբերի 28 | Պրոտոն-Կ/Դ | Հաջողվեց | |
| Լունա 20 | Ե-8-5 համար 408 | Գրունտի նմուշ բերող | 1972–ի փետրվարի 14 | Պրոտոն-Կ/Դ | Հաջողվեց | Վայրէջք կատարեց Առատության ծովում (3.57 N, 56.50 E) 1972 թվականի փետրվարի 21–ին։ Նմուշներ բերեց Երկիր 1972 թվականի փետրվարի 25–ին |
| Լունա 21 | Ե-8 համար 204 | Լուսագնաց | 1973 հունվարի 8 | Պրոտոն-Կ/Դ | Հաջողվեց | Վայրէջք կատարեց Լեմոնյե խառնարանում (25.85 N, 30.45 E) 1973 թվականի հունվարի 15–ին։ Տեղ հասցրեց Լունախոդ 2–ը |
| Լունա 22 | Ե-8ԼՍ համար 206 | Լուսնի արբանյակ | 1974–ի մայիսի 29 | Պրոտոն-Կ/Դ | Հաջողվեց | |
| Լունա 23 | Ե-8-5Մ համար 410 | Գրունտի նմուշ բերող | 1974–ի հոկտեմբերի 28 | Պրոտոն-Կ/Դ | Տիեզերասարքը վթարվեց | Վայրէջք կատարեց Ճգնաժամների ծովում, շուռ եկավ վայրէջքից հետո |
| – | Ե-8-5Մ համար 412 | Գրունտի նմուշ բերող | 1975 հոկտեմբերի 16 | Պրոտոն-Կ/Դ | Վթարվեց մեկնարկին | Դուրս չեկավ ուղեծիր, նախատեսված էր, որ կբերի նմուշներ Ճգնաժամների ծովից |
| Լունա 24 | Ե-8-5Մ համար 413 | Գրունտի նմուշ բերող | 1976 օգոստոսի 9 | Պրոտոն-Կ/Դ | Հաջողվեց | Վայրէջք կատարեց Ճգնաժամների ծովում (12.25 N, 62.20 E) 1976 թվականի օգոստոսի 18–ին։ Նմուշները հասցվեցին Երկիր 1976–ի օգոստոսի 22–ին։ |
| ||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 4, էջ 684)։ 
|