Սաբրաթա

Սաբրաթա
Բնակավայր
	Սաբրաթա
	(արաբ․՝ صبراتة‎‎
Երկիր	Լիբիա
Համայնք	Zawiya District?
ԲԾՄ	12 մետր
Բնակչություն	102 038 մարդ (2004)
Ժամային գոտի	UTC+2
Պաշտոնական կայք	sabratha.gov.ly(արաբ.)
	Սաբրաթա (Լիբիա)
	Սաբրաթա (Լիբիա)
	Սաբրաթա Վիքիպահեստում

Սաբրաթա (արաբ․՝ صبراتة‎‎; նաև Սաբրաթահ, Սիբուրաթա), քաղաք Լիբիայի Զավիյա շրջանում^[2]։ Այն հռոմեական Տրիպոլիսի հնագույն «երեք քաղաքներից» ամենաարևմտյանն է՝ Օեայի և Լեպտիս Մագնայի հետ միասին։ 2001-2007 թվականներին նախկին Սաբրաթա վա Սորման շրջանի մայրաքաղաքն է եղել։ Այն գտնվում է Միջերկրական ծովի ափին՝ ներկայիս Տրիպոլի քաղաքից շուրջ 70 կմ արևմուտք^[3]։ Պահպանված հնագիտական վայրն ընդգրկվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում 1982 թվականին։

Հնագույն Սաբրաթա

Սաբրաթայի նավահանգիստն ամենայն հավանականությամբ կառուցվել է մ.թ.ա. 500 թվականին՝ որպես Փյունիկիայի առևտրական նավահանգիստ Ծաբրաթան (փյունիկերեն՝ ‬𐤑𐤁‬‬𐤓𐤕‬𐤍 կամ ‬𐤑𐤁‬‬𐤓𐤕𐤏‬𐤍)^[4]^[5]: Սա կարծես բերբերական անուն է^[6], որի մասին հուշում է նախկինում գոյություն ունեցող բնակավայրը։ Նավահանգիստը ծառայում էր որպես փյունիկյան ելք աֆրիկյան ցամաքային տարածքների արտադրանքի համար։ Հույները քաղաքը նաև կոչել են Աբրոտոնոն (հին հունարեն՝ Ἀβρότονον)^[7]^[8]^[9]: Փյունիկիայի անկումից հետո Սաբրաթան հայտնվել է Կարթագենի ազդեցության ոլորտում^[10]։

Փյունիկյան պատերազմներից հետո Սաբրաթան կարճ ժամանակով հայտնվել է նումիդական Մասինիսա թագավորության վերահսկողության տակ նախքան մ.թ.ա. 1-ին դարում Հռոմեական կայսրության կողմից վերջինիս գրավումը՝ որպես Աֆրիկա Նովայի գավառ։ 2-3-րդ դարերում այն հռոմեականացվել է և վերակառուցվել։ Սեպտիմիոս Սևերոս կայսրը ծնվել է Լեպտիս Մագնայի մոտակայքում, և Սաբրաթան զարգացման գագաթնակետին է հասել Սևերոսների կառավարման շրջանում։ 4-րդ դարում քաղաքը զգալի վնաս է կրել երկրաշարժների պատճառով, մասնավորապես 365 թվականի երկրաշարժի պատճառով։ 5-րդ դարում այն հայտնվել է Վանդալների թագավարության վերահսկողության ներքո, իսկ քաղաքի մեծ հատվածներ լքվել են։ Բյուզանդական իշխանության ներքո այն որոշ վերածնունդ է ապրել, երբ բազմաթիվ եկեղեցիներ և պաշտպանական պատ է (չնայած ներառում էր քաղաքի միայն մի փոքր հատվածը) կառուցվել։ Քաղաքը դիոցեզ է եղել^[11]։ Մաղրեբի՝ մուսուլմանական գրավումից հետո հարյուր տարվա ընթացքում առևտուրը Սաբրաթայից տեղափոխվել է այլ նավահանգիստներ և քաղաքը վերածվել է գյուղի։

Հնագիտական վայր

1921 թվականից սկսած Սաբրաթան եղել է հնագիտական պեղումների վայր մասնավորապես իտալացի հնագետների համար։ 1948-1951 թվականներին քաղաքում պեղումներ է իրականացրել նաև բրիտանական մի խումբ՝ Քեթլին Քենյոնի և Ջոն Ուորդ-Փերքինսի գլխավորությամբ^[12]։ Բացի Սաբրաթայի թատրոնից, որը պահպանում է իր եռահարկ ճարտարապետական ֆոնը, Սաբրաթան ունի նաև տաճարներ՝ նվիրված Լիբերին, Սերապիսին և Իսիդային։ Քաղաքում կա նաև Հուստինիանոսի ժամանակներից մնացած քրիստոնեական բազիլիկ եկեղեցի և որոշ խճանկարներով հատակների մնացորդներ, որոնք հարստացրել են հռոմեական տիրապետության տակ գտնվող Հյուսիսային Աֆրիկայի էլիտայի տները (օրինակ՝ Վիլլա Սիլենում՝ Խոմսի մոտակայքում)։ Սակայն առավել լավ են պահպանվել ծովափնյա բաղնիքների գունավոր նախշերով և թատրոնի բաղնիքների սև և սպիտակ հատակների խճանկարները։

Կից կա մի թանգարան, որը պարունակում է Սաբրա2այի որոշ հարստություններ, բայց մյուսները կարելի է տեսնել Տրիպոլիի ազգային թանգարանում։

1943 թվականին՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, հնագետ Մաքս Մալովանը՝ Ագաթա Քրիստիի ամուսինը, հաստատվել է Սաբրաթայում՝ որպես Տրիպոլիտանիայի Արևմտյան նահանգի քաղաքացիական գործերի ավագ սպայի օգնական։ Նրա հիմնական խնդիրն էր վերահսկել հացահատիկի չափաբաժինների բաշխումը, բայց դա, ըստ Քրիստիի կենսագրի, «փառահեղ» աշխատանք էր, որի ընթացքում Մալովանն ապրում էր ծովին նայող իտալական վիլլայում և ուտում էր թարմ թունա ձուկ ու ձիթապտուղ^[13]։

Էրոզիա [ 2016 թվականի զեկույց ]

2016 թվականի ապրիլի զեկույցի համաձայն՝ Սաբրաթայի փափուկ հողի կազմության և ափերի բնույթի պատճառով, որը հիմնականում կազմված է փափուկ քարերից և ավազից, Սաբրաթայի ավերակները առափնյա էրոզիայի վտանգի տակ են։ Հասարակական բաղնիքները և «նավահանգիստը» առավել վնասված են, քանի որ դրանք փլուզվել են փոթորիկների և անհանգիստ ծովերի պատճառով։ Այն պատճառով, որ Սաբրաթայում ամենատարածված շինանյութը՝ կալկարենիտը, շատ զգայուն է ֆիզիկական, քիմիական և կենսաբանական եղանակային ազդեցությունների նկատմամբ, հուշարձանների երկարաժամկետ պահպանությունը վտանգված է^[14]։ Ծովի մակարդակի բարձրացումը ևս կարող է վտանգել տեղանքի ամբողջականությունը^[15]։ Հնագույն Սաբրաթայի ափերի էրոզիան կարելի է նկատել ամեն տարի՝ լողափերի դասավորության և վերջերս քանդված շենքերի զգալի տարբերություններով։ Նավահանգստի և ձիթապտղի մամլիչի շրջակայքում տեղադրված ծովապատնեշներն անբավարար են և չափազանց փոքր՝ Սաբրաթայի հնագույն քաղաքը արդյունավետ պաշտպանելու համար։

Ժամանակակից Սաբրաթա

Քաղաքում է գտնվում Սաբրաթայի համալսարանը։ Վեֆաք Սաբրաթան քաղաքի ֆուտբոլային ակումբն է, որի խաղերն անցկացվում են Սաբրաթայի մարզադաշտում։

Կլիմա

Սաբրաթան ունի տաք կիսաանապատային կլիմա (Կյոպպենի կլիմաների դասակարգում)։

Սաբրաթայի կլիմայական տվյալները
Ամիս	հունվ	փետ	մարտ	ապր	մայ	հուն	հուլ	օգոս	սեպ	հոկ	նոյ	դեկ	Տարի
Միջին բարձր °C (°F)	17.2 (63)	18.8 (65.8)	20.9 (69.6)	23.7 (74.7)	25.9 (78.6)	29.2 (84.6)	31.3 (88.3)	32.1 (89.8)	30.2 (86.4)	27.5 (81.5)	23.6 (74.5)	18.8 (65.8)	24.93 (76.88)
Միջին ցածր °C (°F)	6.8 (44.2)	7.9 (46.2)	9.9 (49.8)	13.1 (55.6)	15.4 (59.7)	19.0 (66.2)	20.0 (68)	21.1 (70)	20.3 (68.5)	17.0 (62.6)	12.2 (54)	8.1 (46.6)	14.23 (57.62)
Տեղումներ մմ (դյույմ)	45 (1.77)	26 (1.02)	17 (0.67)	11 (0.43)	4 (0.16)	1 (0.04)	0 (0)	0 (0)	8 (0.31)	23 (0.91)	33 (1.3)	51 (2.01)	219 (8.62)
աղբյուր: {{{աղբյուր 1}}}

Պատկերասրահ

Համայնապատկեր

Հնագիտական վայրի մի մասի համայնապատկեր
Հնագիտական վայրում գտնվող թատրոնի համայնապատկեր

Հնագիտական վայր

Սաբրաթա քաղաքի 2-րդ դարի թատրոնը
Թատրոն
Թատրոնի մարմարե երեսապատը
Թատրոնի ներսում գտնվող բազմաթիվ ուղիներից մեկը
Թատրոնի ավերակները
Թատրոնի մուտքերից մեկը
Խորաքանդակ
Թատրոնի բեմի ստորին հատվածի խորաքանդակ
Խորաքանդակ
Խորաքանդակ
Խորաքանդակ
Խորաքանդակ
Խորաքանդակ
Բարձրաքանդակ թատրոնում
Թատրոն
Պլինթ և խոյակ թատրոնում
Խոյակ թատրոնում
Թատրոնի դարպասը
Արխիտրավ
Թատրոնի հետին մասը
Նիմֆեոն
Արտաքնոց
Խճանկար պերիստիլ տանը
Պերիստիլ տուն
Պերիստիլ տուն
Բաղնիքի խճանկար
Գրություն Կապիտոլիումի դիմաց, մ.թ.ա. 2-րդ դար
Ապուլեոսի բազիլիկ, բյուզանդական մկրտարան
Ապուլեոսի բազիլիկ
Ֆլավիուս Տուլուսի շատրվան Անտոնիե տաճարում
Անտոնինե տաճար
Բեսի դամբարան, մ.թ.ա. 2-րդ դար

Թանգարան

Վեսպասիանոս կայսեր կամ նրա որդի Տիտոսի մարմնաքանդակ
Խճանկար թանգարանում
Խճանկար
Խճանկար
Թատրոնի բաղնիքից խճանկար. "Salvom Lavisse"՝ «Լողանալը լավ է»
Խճանկար
Խճանկար
Քանդակ
Սատիրի մարմարե քանդակ
Յուպիտերի կիսանդրին Յուպիտերի տաճարից
Կոնկորդիա աստվածուհու կիսանդրին Յուպիտերի տաճարից
Մարմարե ճրագալույց, որի վրա պատկերված են Օրփեոսը և կենդանիները, թատրոնի բաղնիքներից, 3-րդ դար
Քանդակ
Խճանկար

Ծանոթագրություններ

↑ http://ar.thetimenow.com/libya
↑ [1]Արխիվացված 2009-02-07 Wayback Machine Արխիվացված 2009-02-07 Wayback Machine شعبيات الجماهيرية العظمى – Sha'biyat of Great Jamahiriya, accessed 20 July 2009, in Arabic
↑ Agence France-Presse (2017 թ․ հունվարի 31). «Libyan coastguard intercepts 700 migrants». The Nation. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 1-ին. «"The coastguard intercepted 700 migrants on board two wooden boats on Friday three nautical miles from the town of Sabratha," some 70 kilometres (40 miles) west of Tripoli, coastguard spokesman General Ayoub Qassem told AFP.»
↑ Ghaki (2015), էջ. 67.
↑ Head & al. (1911).
↑ Septimius Severus page 2
↑ Stephanus of Byzantium, Ethnica, §A9.7
↑ «Strabo, Geography, book 17, chapter 3, section 18». www.perseus.tufts.edu.
↑ «Pseudo Scylax, Periplous, §110». topostext.org.
↑ Centre, UNESCO World Heritage. «Archaeological Site of Carthage». UNESCO World Heritage Centre (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.
↑ Francois Decret, Early Christianity in North Africa(James Clarke & Co, 2011) p83
↑ Kenrick, Philip M. (2009). Tripolitania. Society for Libyan Studies (London, England). London: Society for Libyan Studies. ISBN 978-1-900971-08-9. OCLC 320789516.
↑ Janet Morgan (1984) Agatha Christie: a Biography
↑ El-Shahat, Adam; Minas, Haithem; Khomiara, Sadek (2014 թ․ մարտ). «Weathering of Calcarenite Monuments at Roman and Byzantine Archaeological Sites at Sabratha, Northwestern Libya: A Pilot Study». African Archaeological Review. 31 (1): 45–58. doi:10.1007/s10437-014-9153-8. ISSN 0263-0338. S2CID 162221083.
↑ Reimann, Lena; Vafeidis, Athanasios T.; Brown, Sally; Hinkel, Jochen; Tol, Richard S. J. (2018 թ․ հոկտեմբերի 16). «Mediterranean UNESCO World Heritage at risk from coastal flooding and erosion due to sea-level rise». Nature Communications. 9 (1): 4161. doi:10.1038/s41467-018-06645-9. ISSN 2041-1723. PMC 6191433. PMID 30327459.

Գրականություն

Ghaki, Mansour (2015), «Toponymie et Onomastique Libyques: L'Apport de l'Écriture Punique/Néopunique» (PDF), La Lingua nella Vita e la Vita della Lingua: Itinerari e Percorsi degli Studi Berberi, Studi Africanistici: Quaderni di Studi Berberi e Libico-Berberi, vol. No. 4, Naples: Unior, էջեր 65–71, ISBN 978-88-6719-125-3, ISSN 2283-5636, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020 թ․ ապրիլի 28-ին, Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
Head, Barclay; և այլք: (1911), «Syrtica», Historia Numorum (2nd ed.), Oxford: Clarendon Press, էջ 875.
Rodríguez López, María Isabel (2017). «The Relief Decorations of the Ancient Roman Theater: The Case of Sabratha». Music in Art: International Journal for Music Iconography. 42 (1–2): 17–31. ISSN 1522-7464.
Kenrick, Philip (1986) Excavations at Sabratha 1948-1951 Malet Street: Society for the Promotion of Roman Studies, 090776407X
Matthews, Kenneth D. (1957) Cities in the Sand, Leptis Magna and Sabratha in Roman Africa University of Pennsylvania Press, Philadelphia, OCLC 414295
Reynolds, Joyce M, et al. Inscriptions of Roman Tripolitania, first edition 1952 British School at Rome/second ed. 2009 King's College London.
Ward, Philip (1970) Sabratha: A Guide for Visitors Oleander Press, Cambridge, UK, 0-902675-05-2

Արտաքին հղումներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սաբրաթա» հոդվածին։

[_8345540a82e72413-1] ttp://ar.thetimenow.com/libya

[shabyat-2007-2] [1]Արխիվացված 2009-02-07 Wayback Machine Արխիվացված 2009-02-07 Wayback Machine شعبيات الجماهيرية العظمى – Sha'biyat of Great Jamahiriya, accessed 20 July 2009, in Arabic

[3] Agence France-Presse (2017 թ․ հունվարի 31). «Libyan coastguard intercepts 700 migrants». The Nation. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 1-ին. «"The coastguard intercepted 700 migrants on board two wooden boats on Friday three nautical miles from the town of Sabratha," some 70 kilometres (40 miles) west of Tripoli, coastguard spokesman General Ayoub Qassem told AFP.»

[FOOTNOTEGhaki201567-4] Ghaki (2015), էջ. 67.

[FOOTNOTEHead_&_al.1911-5] Head & al. (1911).

[CB-6] Septimius Severus page 2

[7] Stephanus of Byzantium, Ethnica, §A9.7

[8] «Strabo, Geography, book 17, chapter 3, section 18». www.perseus.tufts.edu.

[9] «Pseudo Scylax, Periplous, §110». topostext.org.

[10] Centre, UNESCO World Heritage. «Archaeological Site of Carthage». UNESCO World Heritage Centre (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.

[11] Francois Decret, Early Christianity in North Africa(James Clarke & Co, 2011) p83

[12] Kenrick, Philip M. (2009). Tripolitania. Society for Libyan Studies (London, England). London: Society for Libyan Studies. ISBN 978-1-900971-08-9. OCLC 320789516.

[13] Janet Morgan (1984) Agatha Christie: a Biography

[14] El-Shahat, Adam; Minas, Haithem; Khomiara, Sadek (2014 թ․ մարտ). «Weathering of Calcarenite Monuments at Roman and Byzantine Archaeological Sites at Sabratha, Northwestern Libya: A Pilot Study». African Archaeological Review. 31 (1): 45–58. doi:10.1007/s10437-014-9153-8. ISSN 0263-0338. S2CID 162221083.

[15] Reimann, Lena; Vafeidis, Athanasios T.; Brown, Sally; Hinkel, Jochen; Tol, Richard S. J. (2018 թ․ հոկտեմբերի 16). «Mediterranean UNESCO World Heritage at risk from coastal flooding and erosion due to sea-level rise». Nature Communications. 9 (1): 4161. doi:10.1038/s41467-018-06645-9. ISSN 2041-1723. PMC 6191433. PMID 30327459.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]