Ֆրիմեն Դայսոն
Ֆրիմեն Ջոն Դայսոն (անգլ.՝ Freeman John Dyson, դեկտեմբերի 15, 1923[1][2][3], Քրաութորն, Բրեքնել Ֆորեսթ, Բերկշիր, Անգլիա, Միացյալ Թագավորություն[4] - փետրվարի 28, 2020[5][6], Փրինսթոն, Մերսեր շրջան, Նյու Ջերսի, ԱՄՆ[7][1]), անգլիական ծագմամբ ամերիկյան տեսական ֆիզիկոս, քվանտային էլեկտրադինամիկայի ստեղծողներից մեկը[20]։
Լոնդոնի թագավորական հասարակության (1952) և ԱՄՆ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ։
Կենսագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծնվել է բրիտանացի կոմպոզիտոր Ջորջ Դայսոնի ընտանիքում։ 1945 թվականին ավարտել է Քեմբրիջի համալսարանը, որտեղ աշխատել է 1946-1949 թվականներին։ Այնուհետև տեղափոխվել է ԱՄՆ, որտեղ պրոֆեսոր է եղել Քորնելի (1951-1953), իսկ 1953 թվականից՝ Փրինսթոնի համալսարանի, ինչպես նաև հեռանկարային հետազոտությունների ինստիտուտում։
Առաջին կինը (1950-1958) մաթեմատիկոս Ֆերենա Հուբեր-Դայսոնն է՝ ունեն 2 երեխա՝ գրող և հասարակական գործիչ Էսթեր Դայսոնը և պատմաբան Ջորջ Դայսոնը։ Երկրորդ կինը (1959 թվականից) մարզիկ Իմմ Յունգն է և ունեն չորս երեխա։
Գիտական գործունեություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական աշխատանքները վերաբերվում են դաշտի քվանտային տեսությանը, մաթեմատիկական ֆիզիկային, աստղաֆիզիկային, ցածր էներգիայի ֆիզիկային։ Նա ապացուցել է դաշտի քվանտային տեսության դիսպերսիոն առնչությունները (այսպես կոչված Յոստի, Լեմանի, Դայսոնի գաղափար), ստացել S մատրիցի համար բանաձև, տվել քվանտային էլեկտրադինամիկայի տարբերությունների դասակարգումը՝ հիմնվելով կանոնավոր վերափոխումների վրա (Դայսոնի վերափոխում, 1948), S մատրիցի հատկությունների հիման վրա ներմուծել քվանտային էլեկտրադինամիկայի վերանորմավորում հասկացությունը և ցույց տվել քվանտային դաշտի տեսության սովորական ձևերի հետ Ֆեյմանի մոտեցման կապը (Ֆեյնման-Դայսոնի ֆորմալիզմ, 1949)։ Նա համարվում է ժամանակակից քվանտային էլեկտրադինամիկայի ստեղծողներից մեկը (Յուլիան Շվինգերի, Ռիչարդ Ֆեյնմանի և Սինյիտիրո Տոմոնագայի հետ)։
1955 թվականին կառուցել է մետաղների կողմից ճառագայթման ռեզոնանսային պարամագնիսականության կլանման տեսությունը։
Աստղաֆիզիկայի ոլորտում ուսումնասիրել է պուլսարներ և նեյտրոնային աստղեր։
Մրցանակներ, պարգևներ, պատվավոր կոչումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Դենի Հայնեմանի գավաթ մաթեմատիկական ֆիզիկայի ոլորտում (1965)
- Ջոն ֆոն Նեյմանի դասախոսություն (1965)
- Հ. Լորենցի մեդալ (1966)
- Հյուզի մեդալ (1968)
- Յեշիվի համալսարանի պատվավոր դոկտոր (1968)
- Մ. Պլանկի մեդալ (1969)
- Ռոբերտ Օպենհեյմերի հիշատակի մրցանակ (1970)
- Գիբսի դասախոսություն (1972)
- Գլազգոյի համալսարանի պատվավոր դոկտոր (1974)
- Պրինսթոնի համալսարանի պատվավոր դոկտոր (1974)
- Հարվիի մրցանակ (1977)
- Վոլֆի մրցանակ (1981)
- Էնդրյու Հեմանտի մրցանակ (1988)
- Մատեուչիի մեդալ (1989)
- Էրստեդի մեդալ (1991)
- Շրյոդինգերի դասախոսություն (Լոնդոնի կայսերական քոլեջ) (1992)
- Էնրիկո Ֆերմիի մրցանակ (1993)
- Ֆելտրինելիի մրցանակ (1996)
- Տեմպլետոնի մրցանակ (2000)
- Ի. Յա. Պոմերչուկի անվան մրցանակ (2003)
- Ռուսաստանի Գիտությունների ակադեմիայի արտասահմանյան անդամ (2011)
- Պուանկարի մրցանակ (2012)
Մատենագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գրքեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը] Արտաքին տեսաֆայլեր
| |
|---|---|
|
|
Freeman Dyson: Let's look for life in the outer solar system, TED Talks, February 2003 |
|
|
Freeman Dyson 1 – My middle class upbringing, Web of Stories (1st of a series) |
|
|
Big Ideas: Freeman Dyson on Living Through Four Revolutions, TVO, 1 June 2011 at Perimeter Institute, Waterloo, Canada |
- Symmetry Groups in Nuclear and Particle Physics, 1966 (Academic-oriented text)
- Interstellar Transport, Physics Today 1968
- Disturbing the Universe, 1979, 978-0-465-01677-8. Review (scroll down)
- Weapons and Hope, 1984 (Winner of the National Book Critics Circle Award).[21] Review
- Origins of Life, 1985. Second edition, 1999. Review
- Infinite in All Directions, 1988, 0-14-014482-X. Review
- From Eros to Gaia, 1992.
- Selected Papers of Freeman Dyson, (Selected Works up to 1990) American Mathematical Society, 1996.
- Imagined Worlds, Harvard University Press 1997, 978-0-674-53908-2. Review
- The Sun, the Genome and the Internet, 1999. Review
- L'importanza di essere imprevedibile, Di Renzo Editore, 2003
- The Scientist as Rebel, 2006. Review
- Advanced Quantum Mechanics, World Scientific, 2007, 978-981-270-661-4. Freely available at
. (Dyson's 1951 Cornell lecture notes transcribed by David Derbes). Original mimeograph available at caltech web site
- A Many-Colored Glass: Reflections on the Place of Life in the Universe, University of Virginia Press, 2007. Review
- Birds and Frogs: Selected Papers, 1990–2014, World Scientific Publishing Company, 2015.
- Dreams of Earth and Sky. New York Review Books. 2015. ISBN 9781590178546.
- Maker of Patterns: An Autobiography Through Letters. Liveright Publishing. 2018. ISBN 9780871403865.
Հոդվածներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- «Freeman Dyson: By the Book». Sunday Book Review. The New York Times (Interview). 2015 թ․ ապրիլի 18. էջ 8.[22]
- "Birds and Frogs", Notices of the American Mathematical Society, 2009[23]
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
- ↑ 2,0 2,1 Internet Speculative Fiction Database — 1995.
- ↑ 3,0 3,1 Babelio (ֆր.) — 2007.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Deutsche Nationalbibliothek Record #119206269 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Renowned Mathematician And Physicist Freeman Dyson Has Died At Age 96 — Maine Public Broadcasting Network, 2020.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Freeman Dyson Dies at 96; Wrestled With Questions of Physics and Morality // The New York Times / J. Kahn — Manhattan: New York Times Company, A. G. Sulzberger, 2020. — ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Muere a los 96 años el legendario físico y matemático Freeman Dyson
- ↑ 8,0 8,1 https://www.britannica.com/facts/Freeman-Dyson
- ↑ 9,0 9,1 9,2 https://www.ias.edu/scholars/dyson
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Pas L. v. Genealogics — 2003.
- ↑ https://www.aapt.org/programs/awards/oersted.cfm
- ↑ https://harveypz.net.technion.ac.il/harvey-prize-laureates/
- ↑ https://wolffund.org.il/freeman-j-dyson/
- ↑ Dannie Heineman Prize for Mathematical Physics — APS.
- ↑ Freeman Dyson (բրիտ․ անգլ.) — Royal Society.
- ↑ https://www.aps.org/programs/honors/prizes/burton.cfm
- ↑ https://www.carnegie.org/awards/great-immigrants/2007-great-immigrants/
- ↑ https://www.aip.org/aip/awards/gemant-award/freeman-dyson
- ↑ 19,0 19,1 Notable Names Database — 2002.
- ↑ Freeman Dyson(անգլ.)
- ↑ Dawidoff, Nicholas (2009 թ․ մարտի 25). «The Civil Heretic». The New York Times Magazine.
- ↑ «Freeman Dyson: By the Book». The New York Times (Interview). 2015 թ․ ապրիլի 16.
- ↑ Dyson, Freeman (2009 թ․ փետրվար). «Birds and Frogs» (PDF). Notices of the American Mathematical Society. 56 (2): 212–223. ISSN 1088-9477. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2011 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 23-ին.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Դեկտեմբերի 15 ծնունդներ
- 1923 ծնունդներ
- Մեծ Բրիտանիայում ծնվածներ
- Փետրվարի 28 մահեր
- 2020 մահեր
- ԱՄՆ-ում մահացածներ
- Քեմբրիջի համալսարանի շրջանավարտներ
- Քեմբրիջի Թրինիթի քոլեջի շրջանավարտներ
- Մաքս Պլանկի անվան մեդալի դափնեկիրներ
- Լոնդոնի թագավորական ընկերության անդամներ
- Ֆրանսիայի գիտությունների ակադեմիայի անդամներ
- ԱՄՆ-ի գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամներ
- Բավարիայի գիտությունների ակադեմիայի անդամներ
- Ամերիկայի արվեստների և գիտությունների ակադեմիայի անդամներ
- Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի անդամներ
- Ամերիկյան փիլիսոփայական ընկերության անդամներ
- Ամերիկայի ֆիզիկայի ակադեմիայի անդամներ
- Անձինք այբբենական կարգով
- Ամերիկացի ֆիզիկոսներ
- Լոնդոնի թագավորական միության արտասահմանյան անդամներ
- Կոռնելի համալսարանի շրջանավարտներ
- Տեսական ֆիզիկոսներ
- Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի արտասահմանյան անդամներ
- 20-րդ դարի գիտնականներ
- Ամերիկացի մաթեմատիկոսներ
- 20-րդ դարի ամերիկացի մաթեմատիկոսներ
- Ամերիկացի գիտնականներ
- Գիտությունների դոկտորներ
- 21-րդ դարի ամերիկացի մաթեմատիկոսներ