Papers by Tzirtzilaki Eleni
Πως και μένετε ακόμη εδώ; Η σημασία της σύγχρονης μνήμης για το κέντρο της Αθήνας, 2024
Πως και μένετε ακόμη εδώ ; H σημασία της σύγχρονης μνήμης για το κέντρο της Αθήνας. Δεν θέλουμε ν... more Πως και μένετε ακόμη εδώ ; H σημασία της σύγχρονης μνήμης για το κέντρο της Αθήνας. Δεν θέλουμε να χαθούν από την Αθήνα όλα τα μικρά τα διαφορετικά, όλα τα κρυμμένα. Δεν θέλουμε η πόλη μας να μετατραπεί σ ένα μεγάλο ξενοδοχείο. Θέλουμε ακόμη και τις τσουκνίδες στα κενά οικόπεδα. Και κυρίως θέλουμε τα σινεμά.
Αρχαιολογικοί διάλογοι/Αρχιτεκτόνισσες στην Ομίχλη
Ταύρος Κυριακή μεσημέρι /Λαμαρίνες και σιδερικά στοιβαγμένα εργοστάσια εγκαταλειμμένα κλειστά, η... more Ταύρος Κυριακή μεσημέρι /Λαμαρίνες και σιδερικά στοιβαγμένα εργοστάσια εγκαταλειμμένα κλειστά, η Ελλάδα που αιμορραγεί, η βιομηχανία που εγκαταλείπεται. ελενιτ και κόντρα πλακέ. Σιωπηλά εργοστάσια, σιωπηλές μηχανές ,αποθήκες χωρίς παρόν και μέλλον. Ένα καφέ στη γωνία φαίνεται κλειστό αλλά είναι ανοιχτό-φτιάχνουν σάντουιτς με μπιφτέκια-μπαίνω μέσα να ζητήσω ένα μπουκάλι νερό-σαν να μπήκες σ' έναν άλλο κόσμο-βλέμματα που σε γδύνουν ξεχειλισμένα σώματα-«εκεί είναι τα νερά πάρε όσα θες» μου λέει-καναπέδες και καρέκλες ξεχαρβαλωμένοι. Αφιλόξενος χώρος με μια παράξενη οικειότητα. Ποιοι έρχονται εδώ ;Που κάθονται; Πως η ζωή σταμάτησε; Στην είσοδο του δρόμου ένα μεγάλο AIRBNB αναγγέλλει μια νέα εποχή Η πόλη σταμάτησε εδώ πίσω από την Πειραιώς όμως τα δέντρα φυτρώνουν, παλαιά αθηναϊκά δέντρα : νεραντζιές, ελιές, ευκάλυπτοι. Συνεχίζονται τα εγκαταλειμμένα εργοστάσια.Που και που κάποιοι ήχοι κόβουν τη σιωπή. Συνεχίζουμε να περπατάμε. Στις γραμμές του τρένου κάποιοι κατεβαίνουν από τα αυτοκίνητα για να ουρήσουν. Οι γραμμές του τρένου κόβουν στα δυο την πόλη /από την άλλη πλευρά είναι διαφορετικά /υπάρχουν κατοικίες. Τώρα εδώ γίνονται τα σύγχρονα εργοστάσια ερμητικά κλειστά απόκοσμα με logisacs. Σύγχρονη ύλη,κλειστή στην πόλη. Και η Σιβιτανίδειος σχολή κάποτε υποσχόταν ένα μέλλον-θυμάμαι ότι ο ξάδελφος πήγαινε και συνεχίζει να λέει :»Τελείωσα τη Σιβιτανίδειο» Ο σταθμός της Καλλιθέας. Η παλιά γέφυρα, οι εργατικές όμοιες ανάμεσά τους-πολυκατοικίες του Ταύρου αρχίζουν ακριβώς στο όριο με τη βιομηχανία. Ομοιόμορφες με στοές με συνθήματα ,πολλά διαμερίσματα εγκαταλειμμένα και κήποι. Ζόρικο να κατοικείς εδώ σαν το παρόν και το μέλλον να έχει γραφτεί. Δεν θα θελε να κατοικεί εδώ. «Μοιάζουν σαν τάφοι ομαδικοί» είπε η Κατερίνα. Senza Speranza. Τόση σιωπή στην ομοιομορφία των πολυκατοικιών. Όχι η ζωή τους δεν είχε διέξοδο. Τώρα περισσότερο από ποτέ. Ρούχα απλωμένα. Σ' ένα άνοιγμα κάποιοι νεαροί φρεσκοκουρεμένοι, αστειεύονται. … Μολυβένιος ουρανός και λαμαρίνες. Τα σώματα μας γυμνά στη ανείπωτη χώρα. Μόνο σιωπή. Τα παιδιά δεν παίζουν εδώ. Εκείνες οι γυναίκες βρίσκονται πίσω από τους γκρίζους τοίχους και τα κλειστά παράθυρα. Φωνές έρωτα δεν ακούγονται. Κι ο γκρίζος ουρανός. Σκέφτεσαι εδώ να είχε πολλά χρωματιστά άνθη… Πως θα ήταν τότε;
Η θέση της γυναίκας στη σύγχρονη τέχνη.Ευχαριστώ την Έφη Μιχάλαρου που με προσκάλεσε και το Platf... more Η θέση της γυναίκας στη σύγχρονη τέχνη.Ευχαριστώ την Έφη Μιχάλαρου που με προσκάλεσε και το Platforms Project. Είμαστε προσκεκλημένες μαζί με την performance-artist Μαίρη Ζυγούρη. Το θέμα ήταν: H θέση της γυναίκας στη σύγχρονη τέχνη. Το κείμενο διαβάστηκε σε αίθουσα της σχολής Καλών Τεχνών, αυτό είχε ιδιαίτερη σημασία, καθώς έως σήμερα είναι ένας χώρος της πατριαρχίας, στις 24 Οκτωβρίου 2021,και έκανα την ανάγνωση με γυμνά πόδια.
Το νερό ως θηλυκή δύναμη ,μια ρευστή κατάσταση. Νερό ,το νερό μέσα μας, το νερό έξω, το νερό ως θ... more Το νερό ως θηλυκή δύναμη ,μια ρευστή κατάσταση. Νερό ,το νερό μέσα μας, το νερό έξω, το νερό ως θηλυκή δύναμη ,μια ρευστή κατάσταση ,το νερό στο σώμα μας .Το σώμα μας είναι υδάτινο. Βρισκόμαστε σε μια διαρκή κατάσταση υγροδυναμισμού. Η ιδέα περί των ανθρώπινων προνομίων κατά τη γνώμη μου είναι λανθασμένη, είμαστε άμεσα συνδεδεμένες με τα κοινά του πλανήτη, με το νερό. Η ρευστότητα του νερού σχετίζεται με τη γυναίκα, με τις θηλυκότητες, είμαστε ρευστές σαν το νερό. Η θάλασσα .Η θάλασσα γύρω από το νησί ,η θάλασσα το πρωί που αντικρύζεις ,η θάλασσα που το σώμα σου αισθάνεται ,η θάλασσα σ' αγκαλιάζει, σε αγγίζει. Το νερό σε κάνει να γλιστράς ,να είσαι ζωντανή.
silent walking, 2022
Σιωπηλό περπάτημα .Το μονοπάτι δεν είναι ποτέ το ίδιο.
Το σιωπηλό περπάτημα "Το μονοπάτι δεν εί... more Σιωπηλό περπάτημα .Το μονοπάτι δεν είναι ποτέ το ίδιο.
Το σιωπηλό περπάτημα "Το μονοπάτι δεν είναι ποτέ το ίδιο " έγινε από τον Αρτεμώνα στην Πουλάτη στο παλιό μονοπάτι από μια συντροφιά που συμμετείχε στην ημερίδα όμορφη και ποικίλη.
Αυτή την περίοδο της κλιματικής κρίσης των πανδημιών και του πολέμου εμείς απαντάμε μέσα από σιωπηλό περπάτημα προσπαθώντας μέσα από αυτό να έρθουμε σε επαφή με τη γη, τον άνεμο και μεταξύ μας να συγκροτήσουμε μια εφήμερη κοινότητα που να αισθανθεί τις ανάγκες του τόπου αλλά και τις δικές μας επιτακτικές ανάγκες που έχουν να κάνουν με τη γη, με το νερό, με τους σπόρους της Σίφνου.
Είμαστε εκτεθειμένες και ευάλωτες. Όπως και το νησί. Επιθυμούμε να πάρουμε τη ζωή μας στα χέρια μας.Να διεκδικήσουμε τα δικαιώματα της γης του νερού ως κοινό αγαθό ,το δικαίωμα του μονοπατιού.
Η σιωπή περπατώντας στο μονοπάτι επέτρεπε ν ακούσεις τους ήχους , ήχους θέρους όπως τα τζιτζίκια, να αισθανθείς τ αρώματα από τα άγρια βότανα στο μεγαλείο τους, να παρατηρήσεις τα μάρμαρα και τα πετρώματα του μονοπατιού ,τις ξερολιθιές , τη γη της Πουλάτης που ξεπρόβαλε στο βάθος περπατώντας. Να φανταστείς το μονοπάτι άλλοτε, γεμάτο ζώα, ανθρώπους, ζωή, που ανεβοκατέβαιναν στους κήπους στην Πουλάτη.
Ω πόση ομορφιά, πόσο μεγαλείο είχε αυτό το τοπίο και το ίδιο το μονοπάτι.
Όμως η σιωπή σ' έκανε να αισθανθείς ακόμη περισσότερο την απειλή σ΄ αυτό το ευαίσθητο, χειροποίητο τοπίο, την ασχήμια, το πόσο πληγωμένο είναι .Ένα μεγάλο μέρος του μονοπατιού το είχαν καταστρέψει, τεμαχίσει βάναυσα οι νέοι κάτοικοι.
Χτίζουν βίλες και ξενοδοχεία δυσανάλογα με αυτό το εύθραυστο, χειροποίητο τοπίο, αλλά και με το μέγεθος του οικισμού του Κάστρου, και το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι η θέα χωρίς όμως καμία φροντίδα για τον τόπο, δίχως να φροντίσουν το παλιό μονοπάτι, αντ΄ αυτού ένα μεγάλο μέρος του έχει καταστραφεί, με τους δρόμους που άνοιξαν για να φτάνουν ακριβώς στα νεόκτιστα σπίτια και ξενοδοχεία. Χρόνο με το χρόνο μήνα με το μήνα, μέρα με τη μέρα το τοπίο καταστρέφεται ,το μονοπάτι αλλάζει. Τα αγροκτήματα της Πουλάτης εγκαταλείπονται γιατί δεν υπάρχουν αγρότες να τα καλλιεργήσουν ,έχουν απομείνει ελάχιστοι τα μονοπάτια ανάμεσα στις πηγές και στ’ αγροκτήματα κλείνουν,και αυτό το παραδειγματικό σύστημα διαμοιρασμού του νερού χάνεται.
Τι κάνει η πολεοδομία; Τι κάνει ο Δήμος Σίφνου; οι αρχιτέκτονες; Εμείς που αγαπάμε τον τόπο; τι κάνουμε για αυτό; Και δεν είναι το μόνο, πολλά παλαιά μονοπάτια καταστρέφονται για να ανοιχτούν δρόμοι στο νησί, στο Βαθύ, στη μονή της Βρύσης και αλλού .
Όμως στη διαδρομή μας όσο έχει απομείνει από το μονοπάτι, είναι ζωντανό γεμάτο άγρια βότανα, νομίζεις πως θα εκραγεί, κι ας το έχουν τεμαχίσει .
Στο τέλος της διαδρομής στην εκκλησία κάποιοι αγαπημένοι άνθρωποι μας περίμεναν με ένα κέρασμα και με τις ιστορίες του τόπου και συνεχίσαμε το μονοπάτι για το Κάστρο χαμένες στα χρώματα της Δύσης και του θέρους.
Σκέφτηκα ότι ζούμε το τέλος . Πόσο ξεχωριστοί είναι αυτοί οι δυο τρεις αγρότες που έχουν απομείνει και καλλιεργούν τη γη στη Πουλάτη. Πόσο ξεχωριστοί και μόνοι. Οπαδοί της αποανάπτυξης και της ουτοπίας δίχως να το γνωρίζουν. Ο κόσμος όπως τον γνωρίζουμε έχει ήδη τελειώσει. ΤΟ τοπίο του νησιού και της Πουλάτης ανήκει στα ευαίσθητα τοπία του Νότου.
Μας ενδιαφέρει σ’ αυτές τις άγριες συνθήκες η ζωή σε όλη τη βιολογική και πολιτισμική της ποικιλομορφία και όχι η υπεράσπιση της εξουσίας και των προνομίων της.
Η κλιματική δικαιοσύνη ξεκινάει από μικρούς τόπους.
Μπορούμε να δούμε πως αντιμετωπίζεται η πλανητική κρίση τοπικά.
Να γίνουμε υπερασπιστές της γης και του περιβάλλοντος.
Να συλλέξουμε βιβλία, εργαλεία δεξιότητες και στη συνέχεια να τα εξασκήσουμε.
Το όραμα για ένα αγροοικολογικό νησί-Σίφνος .
Πετώντας σαν τα πουλιά στο μονοπάτι....Ευχαριστώ όλα εκείνα τα πλάσματα που περπατήσαμε σιωπηλά μαζί.
ελαιώνας τοπίο διεκδίκησης αστικών νομάδων εκτοπισμένων.πως μπορεί η τέχνη να παρέμβει;, 2023
Ελαιώνας τοπίο διεκδίκησης αστικών νομάδων εκτοπισμένων .Πως μπορεί η τέχνη να παρέμβει;
Ευχαριστ... more Ελαιώνας τοπίο διεκδίκησης αστικών νομάδων εκτοπισμένων .Πως μπορεί η τέχνη να παρέμβει;
Ευχαριστώ τον Δημήτρη Τρίκα που με προσκάλεσε στην συζήτηση Καλλιτεχνικές πρακτικές in situ και δημόσιος χώρος που έγινε στο κλείσιμο της έκθεσης Ελαιώνας ’23.Χθόνιο και Ανθρωπόκαινος. Ήταν σημαντική έκθεση που άφησε δυνατό ίχνος στο τοπίο της τέχνης και δημιουργικές αντιπαραθέσεις και εξελίχθηκε ως προς την δημόσια τέχνη στην διάρκειά της με δράσεις που αφορούν τα κοινά, με το φαγητό στο Μαρκόνι, με την παρουσίαση της γειτονιάς Μαρκόνι και των κατοίκων της από μια ομάδα έρευνας . και με την συζήτηση σε κύκλο την τελευταία μέρα για την τέχνη στον δημόσιο χώρο, για τις in situ καλλιτεχνικές πρακτικές επιθυμώντας να κατανοήσει-και να κανει κατανοητό τι είναι η δημόσια τέχνη σ ένα από τα πιο δύσκολα τοπία της Aθήνας ,στον Ελαιώνα και γενικότερα . Το παρακάτω κείμενο σε αρχική μορφή αναγνώσθηκε στην συζήτηση σε κύκλο στις 26 Νοεμβρίου 2023 στο κλείσιμο της έκθεσης.
Ο Ελαιώνας των Αθηνών αρχαίος τόπος, βρίσκεται μόλις τρία χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας , με την Ιερά οδό να τον διασχίζει, με το ποτάμι Κηφισό υπόγεια, ζει στον δικό του χρόνο, σχεδόν κρυμμένος. «Πόλεις της σιωπής» όπως τις ονόμαζε ο Gramsci που η βιομηχανία τις δημιούργησε, πρόκειται για την περιοχή με την μακρότερη βιομηχανική ιστορία. Ελαιώνας μια περιοχή ξεχασμένη και με μια ελάχιστη γειτονιά το Μαρκόνι ..
« Ελαιώνας άνθος του κακού» .
Το Μαρκόνι μια γειτονιά που βρίσκεται στον Ελαιώνα που εντάχθηκε στο σχέδιο το 1989.Θύλακας αυθαιρέτων με 45 κατοίκους τότε. Κάτοικοι -νομάδες πάντοτε υπήρχαν υπάρχουν στον Ελαιώνα όπως μετανάστες, ρομά ,περαστικοί..
Έγιναν πολλές μελέτες για τον Ελαιώνα ήδη από παλιά που όμως ξεχάστηκαν στα ράφια του Υπουργείου κι ετσι ο Ελαιώνας του σήμερα δεν διαφέρει πολύ από τον Ελαιώνα του τότε. Πολλές φορές οι χωροτάκτες και το υπουργείο υποσχέθηκαν για τον Ελαιώνα αρχαιολογικά πάρκα, αναπλάσεις, ζώνες πρασίνου ,το γήπεδο του Παναθηναικού. Εκει ξεκίνησε το Mall το οποίο αργότερα σταμάτησε όμως τώρα φαίνεται ότι τα πράγματα θ’ αλλάξουν – κάτω από ένα μεγάλο σχέδιο gentrification -καθώς το γήπεδο και ο σταθμός ΗΣΑΠ υλοποιούνται και ίσως αυτή η έκθεση έγινε τη σωστή στιγμή. Θ αλλάξει λοιπόν ο Ελαιώνας;
Ηταν και είναι ένα αστικό κενό .Η ποιητική που έχουν αυτές οι γειτονιές είναι μοναδική ,η ποιητική των ερειπίων της βιομηχανίας ,η ποιητική του πσλίμψηστου αλλά και των αστικών νομάδων .Ολα είναι θραυσματικά και κινούμενα.
1995 Πρώτη φορά το περιοδικό Αντί με τον Χρήστο Παπουτσάκη ήλθε πρώτο εδώ in situ πραγματοποιώντας τη δράση «Για να γίνει ο Ελαιώνας πηγή ζωής». Δίνοντας αγώνα για πολλά χρόνια για τους ελεύθερους χώρους του Ελαιώνα . Ετσι κι εγω τότε με το αρχιτεκτονικό περιοδικό Τεύχος βρέθηκα εδώ για πρώτη φορά. Βρείτε : περιοδικό Τεύχος 4 «Με τη Παρέμβαση στο Μαρκόνι» Η εναλλακτική κοινότητα Παρέμβαση (που δημιουργήθηκε μετά από έξι χρόνια λειτουργίας του κέντρου θεραπείας εξαρτημένων ατόμων )τον Σεπτέμβριο του 1989 που ασχολήθηκε με με τη διαμόρφωση μιας πλατείας, μια παιδικής χαράς, και τη δενδροφύτευση στο Μαρκόνι στην καρδιά του Ελαιώνα.
26 Μαίου 2008 Με τη Νομαδική Αρχιτεκτονική έγινε η περηπατητική δράση Πομπή στα ίχνη κατοίκησης ,διασχίζοντας τον Ελαιώνα Ήταν μια περιπατητική δράση στα πλαίσια του» Άκτιστου» που οργάνωσε η Sarcha .
Τα θεωρητικά κυρίως ζητήματα που έθεσε το περπάτημα ανάμεσα στα κενά του Eλαιώνα ήταν το πως μπορεί η αρχιτεκτονική με τα εργαλεία που διαθέτει να υποστηρίξει το ά-κτιστο χωρίς να αυτοαναιρείται, τι και αν πρέπει να παραμένει ά-κτιστο, για πιο λόγο, ποιες νέες συνθήκες χρήσης και κατοίκησης του ά-κτιστου δημιουργούνται; Υπάρχει μια αρχιτεκτονική του άκτιστου ποιο μπορεί να είναι το μέλλον αυτής της κρίσιμης περιοχής; πως μπορεί ο σχεδιασμός να προκύψει με συμμετοχικά;
Με το περπάτημα έγινε εντοπισμός των ά-κτιστων τμημάτων του Ελαιώνα, και η σημασιοδότησή τους -υπογράμμιση τους in situ μέσα από μία διαδρομή- ήταν έντονη η αίσθηση του αττικού τοπίου με τα βουνά και τους λόφους καθώς και με τον Ελαιώνα που χάνεται, στην διαδρομή έγιναν πολλές υπαινικτικές δράσεις στο έδαφος της σε σημεία στάσης, χαρτογραφήθηκαν οι άκτιστοι χώροι της περιοχής (οικίες, εργοστάσια, ανοικτοί χώροι, αρχαιολογικά κατάλοιπα)ώστε να συμβάλλουμε για τη διάσωσή του από τις εμπορικές χρήσεις που από τότε αισθανόμαστε ότι πλησίαζαν με ταχύτητα την περιοχή.
Η πομπή ήταν μια πολιτική πράξη αντίθετη στα σχέδια που έχουν σκοπό να σβήσουν κάθε ίχνος κατοίκησης από την περιοχή ήδη είχαν διωχθεί από τον καταυλισμό 1500 τσιγγάνοι καθώς και μια διαμαρτυρία για να μη να χαθεί μια τελευταία ευκαιρία για ελεύθερους χώρους στο κέντρο της πόλης. Κατά τη διάρκεια υπήρχαν συγκεκριμένα σημεία στάσης όπου πραγματοποιήθηκαν δράσεις. Μια από αυτές ήταν στο εργοτάξιο για την κατασκευή του εμπορικού κέντρου από το οποίο μας έδιωξαν.
Ήλθαμε σε επαφή με τους νομάδες της περιοχής, τσιγγάνους, με τους λιγοστούς κατοίκους, με συλλογικότητες που δρουν στη περιοχή.
Μετά ήλθε το Souzy Tros τώρα η έκθεση Ελαιώνας ’23.Χθόνιο και Ανθρωπόκαινος και καλλιτεχνικές ομάδες συνεχίζουν να πραγματοποιούν δράσεις στο έδαφος του Ελαιώνα, όπως και προβολές ταινιών,θεατρικά δρώμενα κα…Μοιάζει το τοπίο του Ελαιωνα να εξακολουθεί να είναι καλλιτεχνική έμπνευση αλλά και ένα τοπίο αντιπαράθεσης που έλκει τις καλλιτεχνικές πρακτικές ως ένα έδαφος παλίμψηστο -πορώδες.
Τι κανει η καλλιτεχνης η αρχιτέκτονας εδώ;
Ενδιαφέρει το έδαφος της πόλης και η σχέση του με το σώμα η σχέση με την κοινότητα και τους αστικούς νομάδες εκτοπισμένους που κατοικούν την περιοχή μέσα από μια κριτική στους υφιστάμενους κρατικούς θεσμούς. Η τέχνη λειτουργεί ως εξερεύνηση αλλά και ως φροντίδα σε περιοχές όπως ο Ελαιώνας.
Ενδιαφέρει η διεκδίκηση του δημόσιου χώρου . Η site specific δράση γίνεται ένας τρόπος να διεκδικείς. Να αλληλεπιδράς με άλλες. Έρχεται να φωτίσει τη τοποθεσία .
Εχουν σημασία πολιτικές ακτιβιστικές δράσεις στον δημόσιο χώρο για την υπεράσπιση του αστικού τοπίου, του δημόσιου χώρου , ενάντια στο gentrification που πλέον οργανωμένα συμβαίνει σε ολη την Αθήνα και στον Ελαιώνα πρόκειται να συμβεί άμεσα. Τωρα η Αθήνα μετατρέπεται σ ένα μεγάλο ξενοδοχείο χάνοντας τις προηγούμενες χρήσεις της χάνοντας τα αστικά κενά .Είναι η τέχνη και η αρχιτεκτονική που καλείται μέσα από καλλιτεχνικές και αρχιτεκτονικές πρακτικές που χρειάζεται κάθε φορά να εφευρεθούν από την αρχή να δράσει και να δώσει χρόνο και χώρο στις πόλεις της σιωπής και στους αστικούς νομάδες εκτοπισμένους.
Τι μπορεί να κάνει η καλλιτέχνης εδώ ;Mια εφήμερη κατοίκηση, μια άλλη κατοίκηση υπερασπίζοντας τον τόπο ακόμη και το χάος του το οτι είναι ακόμη ένα αστικό κενό σε μια Αθήνα του gentrification.
Σε πολλές όμως περιπτώσεις και σύμφωνα με την βιβλιογραφία μπορεί να γίνει το αντίθετο η τέχνη να χρησιμοποιηθεί για την είσοδο του gentrification σε μια περιοχή. Όπως συνέβη με το Remap στο Μεταξουργείο. Γι αυτό χρειάζεται να είμαστε προσεκτικές με αργά βήματα ,διακριτικότητα, συνεργασία με τις υπάρχουσες κοινότητες, να αναζητάμε σε έναν άλλο χρόνο τα ίχνη προυπαρχόντων καταστάσεων ,κρυφών ,σιωπηλών καταστάσεων.
Και μπορεί να φροντίσει ,να προβλέψει, να δώσει μια αίσθηση οικειότητας σ ένα ανοίκειο τοπίο.
Γνώμη μου είναι ότι η έκθεση αυτή πέτυχε πολλούς από αυτούς τους στόχους καθώς στο χρόνο εξελίχθηκε και αγκάλιασε τα προβλήματα του τόπου και τις ανάγκες .Ηταν σημαντική δράση το φαγητό μαζί με τους κατοίκους στο Μαρκόνι στα πλαίσια της έκθεσης καθως και η συζήτηση αναμεσα σε αρχιτεκτονες και καλλιτέχνες για τις καλλιτεχνικές πρακτικές.
Βέβαια είναι αθεράπευτο το εγώ ορισμένων καλλιτεχνών και καθόλου εύκολο το ότι όταν πηγαίνουμε σε αυτές τις τοποθεσίες είναι η τέχνη που έρχεται να συνεισφέρει στον επανασχεδιασμό και στα προβλήματα της πόλης και του δημόσιου χώρου και όχι το αντίθετο.
Είναι και ο κίνδυνος η πόλη να χρησιμοποιηθεί ως σκηνογραφία, ως σκηνικό. Οχι η πολη είναι ζωή, είναι άνθρωποι ,είναι καταστάσεις είναι εκμετάλλευση, είναι περιθώριο. είναι διεκδίκηση δικαιωμάτων, δημιουργία κοινών….. Και βεβαια οι προβολές ταινιών οι δράσεις in situ συνεχίζονται στον Ελαιώνα και ποτε δεν θα πάψουν…
Ελένη τζιρτζιλάκη nomadikiarxitektoniki.net
Για την κοινότητα για τον συμμετοχικό σχεδιασμό
Για την κοινότητα για τον συμμετοχικό σχεδιασμό, 2022
Για την κοινότητα ,για τον συμμετοχικό σχεδιασμό.
Η ανάγνωση έγινε στον δημόσιο χώρο έξω απο το ... more Για την κοινότητα ,για τον συμμετοχικό σχεδιασμό.
Η ανάγνωση έγινε στον δημόσιο χώρο έξω απο το σχολείο στο συγκρότημα κοινωνικών κατοικιών στον Ταύρο .Το κείμενο αυτό γράφτηκε με αφορμή την πρόσκληση της Ασπασίας Kουζούπη στο εργαστήριο “ Σχεδιάζοντας τη συνύπαρξη με τα Μακρά Τειίχη στην επιφάνεια της πόλης, στο συγκρότημα κοινωνικών κατοικιών στην θέση των πρώην Φυλακών Συγγρού” /Σεπτέμβριος 2021
Η πόλη είναι ένας δυναμικός κοινωνικός χώρος σε μετασχηματισμό.«...αλλάζει όταν η κοινωνία στο σύνολό της αλλάζει. Ωστόσο οι μετασχηματισμοί της πόλης δεν είναι παθητικά αποτελέσματα της κοινωνικής σφαιρικότητας ,των τροποποιήσεων της.
Η πόλη εξαρτάται επίσης όχι λιγότερο ουσιαστικά από σχέσεις αμεσότητας, απο τις απευθείας σχέσεις μεταξύ προσώπων και ομάδων που συνθέτουν την κοινωνία..»
Θα ήθελα να σας μιλήσω για την κοινότητα και τη σημασία της στον σχεδιασμό καθώς το θέμα είναι «Σχεδιάζοντας τη συνύπαρξη με τα μακρά τείχη στην επιφάνεια της πόλης.»
Για να επιτευχθεί ο σχεδιασμός χρειάζεται μέσα από μια μεθοδολογία να προσεγγίσουμε την κοινότητα η τις κοινότητες.
Θα μπορούσε τα αρχαία τείχη και η ανάδειξη τους ν αποτελέσουν ένα ζητούμενο της κοινότητας; Πως θα μπορούσαν να ξεφύγουν από το να αποτελούν ένα εύρημα των αρχαιολόγων άγνωστο στις στους κατοίκους της πόλης; Nα γίνουν ένα στοιχείο που πλάθει την σύγχρονη πόλη ικανό να εφεύρει νέες ιστορίες και μια νέα κατοίκηση;
Θα μπορούσαμε να δούμε τα αρχαία τείχη ως ένα δώρο στους κατοίκους, το αντίθετο δηλαδή απ’ ότι συνήθως αποτελεί κάθε αρχαιολογικό εύρημα, που συνήθως είναι κάτι μυστικό, κάτι κρυφό, κάτι που φοβίζει γιατί υπενθυμίζει στους ανθρώπους ότι βρίσκονται πολύ κοντά στον κίνδυνο να χάσουν το σπίτι τους. Από τα Μακρά τείχη, στην επίσκεψη μου στις πολυκατοικίες του Ταύρου, παρατήρησα μια ανασκαφή περιφραγμένη, σε κακή κατάσταση σχεδόν σκουπιδότοπος. Αναρωτιέμαι πως θα μπορούσε να γίνει το αντίθετο; Ένας χώρος ζωντανός που θα τον φροντίζουν οι ίδιοι οι κάτοικοι νοηματοδοτώντας τον.
Θα λέγαμε ότι η μνήμη αποτελεί βασικό στοιχείο του συμμετοχικού σχεδιασμού. Η μνήμη της αρχαίας πόλης: Μακρά τείχη. Η μνήμη της σύγχρονης πόλης: Φυλακές, Συγγρού, πολυκατοικίες.
Αναρωτιόμαστε για την κοινότητα.
Πόσο σημαντική είναι η κοινότητα; Πως μια κοινότητα υπερασπίζεται την πολιτιστική κληρονομιά; Πότε συμβαίνει αυτό; Που; Ποια η θέση διάφορων πρακτικών ως προς την κοινότητα Ποια είναι τα όρια; Ποια είναι η δια δράση ανάμεσα στην--στον αρχιτέκτονα και την κοινότητα;
Το ζήτημα αυτό μπαίνει ξανά έντονα σε αναζήτηση σήμερα καθώς οι κοινότητες βρίσκονται σε κρίση μετά την άνθιση τους 2011-15.
Μπαίνει επιτακτικά το ζήτημα να αναμορφώσουμε τις κοινότητες, να κατευθυνθούμε προς τις κοινότητες, για τον δημόσιο χώρο, για τα κοινά, για τα δικαιώματα, για την πόλη, για την κατοικία.
Πως δουλεύει κανείς με την κοινότητα; Άραγε είναι δύναμη της αγάπης; Η είναι εξουθενωτική διαδικασία με αμφίβολα αποτελέσματα;
Κοινότητα που αποτελεί φωτεινό παράδειγμα είναι οι αυτόνομες κοινότητες των Ζαπατίστας, συνδυάζοντας τις πρακτικές των Μάγια με στοιχεία ελευθεριακού σοσιαλισμού. Κλειδί της ιδεολογίας τους είναι η πολιτικοποίηση και συμμετοχή όλων των πολιτών στις αποφάσεις με αυτό οργανωμένες κοινότητες και αμεσο δημοκρατικές διαδικασίες, οι αποφάσεις παίρνονται από τα κάτω προς τα πάνω και όχι από τα πάνω προς τα κάτω. Αγγίξτε τα όνειρα σας η ουτοπία είναι εφικτή. Σύμφωνα με τoν Agamben η κοινότητα είναι η αλλοτρίωση του θεάματος και τα θεμέλια της νέας κοινωνίας. Οι κοινότητες προτείνουν μια άλλη οργάνωση της κοινωνίας διαφορετική από το κράτος, όπου μπορεί να εφαρμοστεί ο συμμετοχικός σχεδιασμός.
Μια ζωγράφος η Liz Christy με τους Green Guerillas (1973) ξεκίνησε τα community gardens στη Νέα Υόρκη στο Lower East Side σε συνεργασία με τις κοινότητες των μεταναστών.
Καλλιτέχνες όπως οι Stalker στη Ρώμη δουλεύουν χρόνια με τις κοινότητες στις περιπατητικές τους δράσεις. Στην Ελλάδα υπάρχουν αρκετοί καλλιτέχνες που –αφουγκράζονται τις κοινότητες όπως: Μαρία Παπαδημητρίου, Χαρίκλεια Χαρη, Τζένη Μαρκέτου, χώροι όπως το Communitism,Twixt lub,Victoria κα, που βασίζονται στην κοινοτική τέχνη.
Η αρχιτεκτονική της συμμετοχής είναι σήμερα, ένα πολυσυζητημένο και αντιφατικό ερώτημα.Iσως το έργο μετατροπής της εγκαταλειμμενης σιδηροδρομικής γραμμής West Side Line στο Μανχάταν,σε High Line, σε ένα γραμμικό πάρκο, που ήταν αίτημα και που πραγματοποιήθηκε των φίλων της εγκαταλειμμένης σιδηροδρομικής γραμμής (το πρώτο τμήμα εγκαινιάστηκε το 2009), δηλώνει ότι η επιστροφή αυτού που αρχιτέκτονες ορίζουν ως «αρχιτεκτονικό κοινό» γίνεται «εμφανές». Σε αυτό το έργο είναι δυνατό να εντοπιστούν τα χαρακτηριστικά της συμμετοχής στο σύγχρονο: όσοι συμμετέχουν το έκαναν για να ανατρέψουν μια άποψη, η εν λόγω σιδηροδρομική γραμμή έπρεπε να κατεδαφιστεί.
Συχνά σήμερα η συμμετοχή είναι συνώνυμη με τη διαμαρτυρία, δεν είναι μια φάση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων αλλά έρχεται αργότερα, είναι μια αντίδραση. Η αρχιτεκτονική του High Line στη Νεα Υόρκη, παρά το γεγονός ότι είναι πολύ εξελιγμένη, τόσο τεχνικά όσο και γλωσσικά, προσπαθεί να εμφανιστεί ως αποδοχή, σαν να υποστηρίζει την αίσθηση ενός χώρου που έχει «βρεθεί» και δεν έχει σχεδιαστεί, σαν να για να σηματοδοτήσει ένα συσχετισμό συμμετοχής στην αποποποίηση της αρχιτεκτονικής.
Σίγουρα ο σχεδιασμός με την κοινότητα και οι απαρχές αυτής της γλώσσας βρίσκονται πίσω στο παρελθόν. Θα μιλήσω για τον Iταλό αρχιτέκτονα Gian Carlo di Carlo και τον πορτογάλο αρχιτέκτονα Aalvaro Siza και στη συνέχεια για την Άννη Βρυχέα και τον προσφυγικό συνοικισμό στη Θήβα. Ο Gian Carlo Di Carlo ήταν ένας από τους πρώτους Ιταλούς αρχιτέκτονες που πειραματίστηκε με τη συμμετοχή στον τομέα του σχεδιασμού. Γεννημένος το 1919, στη Γένοβα ήταν υπεύθυνος για έργα όπως η πανεπιστημιούπολη του Πανεπιστημίου του Ουρμπίνο και το χωριό Matteotti, μια κατοικημένη περιοχή για τους εργάτες των χαλυβουργείων Τέρνι. Ιδρυτής της Ομάδας Χ - μια ομάδα νέων αρχιτεκτόνων που δραστηριοποιήθηκαν μεταξύ της δεκαετίας του 1950 και του 1970 - επιμελήθηκε πολυάριθμες δημοσιεύσεις και ίδρυσε το περιοδικό "Spazio e società" το 1978.
Το δοκίμιο του «Μια Αρχιτεκτονική Συμμετοχής» δημοσιεύτηκε το 1972 από το Ινστιτούτο Αρχιτεκτόνων της Αυστραλίας συγκεντρώνει τις σκέψεις που παρουσίασε ο Ντε Κάρλο κατά τη διάρκεια ενός συνεδρίου και αναδημοσιεύτηκε με τον τίτλο « Η αρχιτεκτονική της συμμετοχής»(2015).Στο δοκίμιο του Ντε Κάρλο, ορισμένα θέματα είναι τυπικά της δεκαετίας του εβδομήντα, αλλά η στάση με την οποία ερμηνεύεται η αρχιτεκτονική και η συμμετοχή, με σαφή ένταση, αναγνωρίζοντας τις παγίδες και τις δυνατότητες, εξακολουθεί να ισχύει σήμερα. Η σαφήνεια και η απόφαση με την οποία ο De Carlo προχωρά στην αναζήτηση των λόγων, το νόημα της ίδιας της αρχιτεκτονικής βάζει τον αναγνώστη πέρα από τον όρο της απλής ακρόασης, προχωρούσε σε μια στάση, για να επιλέξει ένα τόπο στη διαδικασία σχεδιασμού, ή ίσως γενικότερα στο πολιτιστικό τοπίο της κοινωνίας.
Η συμμετοχή, ειδικά στην αρχιτεκτονική, είναι σίγουρα ένα επίκαιρο ζήτημα. Η σημερινή κεντρική θέση για τη συμμετοχή στο σχεδιασμό δίνει μόνο μια μερική άποψη: Είναι κατανοητή ως έκφραση διαμαρτυρίας, ως προθάλαμος αυτοκατασκευής ή ως πολιτικά ρυθμιζόμενη διαδικασία, η συμμετοχή φαίνεται να έχει κάτι το «λοξό» ούτως η άλλως ν’ αποτελεί εξαίρεση. Ανακτημένη ως δικαίωμα, αλλά μόνο μετά το παιχνίδι, ανεκτή για οικονομικά αδύναμα και προσωρινά επιτεύγματα, άλλοτε υπαγορευμένη από το νόμο και συχνά ασκούμενη με μια μορφή γραφειοκρατίας, η αίσθηση της συμμετοχής φαίνεται να απέχει πολύ από αυτή που περιγράφει ο De Carlo. Ουσιαστικά, η κοινωνία δεν έχει οικειοποιηθεί την αρχιτεκτονική, όπως θα έπρεπε. Όχι επειδή όλοι πρέπει να είναι αρχιτέκτονες, αλλά σίγουρα θα έπρεπε να είναι πολιτιστικά προσανατολισμένοι προς την τέχνη του χώρου. Ενώ η τεχνολογία, ή οι μεταφορές, η ορισμένες άλλες υπηρεσίες φαίνονται απαραίτητες, η αρχιτεκτονική δεν θεωρείται απαραίτητη: είναι κάτι που μπορεί να εκλείψει. Έτσι, παραδόξως, το γεγονός ότι σήμερα μιλάμε με έντονο ενδιαφέρον για την αρχιτεκτονική της συμμετοχής, μετά από σαράντα χρόνια από τη στιγμή που αυτό το ερώτημα ήταν κεντρικό στην συζήτηση και στην κοινή γνώμη, συμπίπτει με την παραδοχή της ατελούς εφαρμογής της αρχιτεκτονικής .
Ως παράδειγμα έχουμε τις δύο εκθέσεις που πραγματοποιήθηκαν το '72 και το '73 στην Galleria Politeana στο Terni, στις οποίες «η αρχιτεκτονική της συμμετοχής λέγεται και βιώνεται ως μια ρεαλιστική ουτοπία».
Ο De Carlo παραθέτει τον Le Corbusier και τον έπαινο του για τις ρεαλιστικές ουτοπίες. Οι δύο εκθέσεις στο Terni αντιπροσώπευαν δύο θεμελιώδη βήματα στη διαδικασία συμμετοχής με τα οποία ο αρχιτέκτονας και κοινωνιολόγος Domenico De Masi έρχεται να ορίσει το έργο: Ο De Carlo παραθέτει τον Le Corbusier και τον έπαινο του για τις ρεαλιστικές ουτοπίες. Οι δύο εκθέσεις στο Terni αντιπροσώπευαν δύο θεμελιώδη βήματα στη διαδικασία συμμετοχής με τα οποία ο αρχιτέκτονας και κοινωνιολόγος Domenico De Masi έρχεται να ορίσει το έργο: συγκεκριμένα.
Σε μια συνέντευξη, ο De Carlo θα θυμηθεί, ακόμα με έκπληξη, πόσο λίγο oi άνθρωποι ζήτησαν σε σύγκριση με αυτό που μπορούσαν να πάρουν. Από δω και η αναφορά στο αστείο του Le Corbusier, πάντα παρούσα ως αναφορά στο έργο του De Carlo, στη μόνη φαινομενικά παράδοξη σχέση μεταξύ ουτοπίας και πραγματικότητας.
Πιστεύω ότι όλα αυτά είναι ακόμα επίκαιρα: η πραγματικότητα σήμερα φαίνεται ακόμη πιο βαριά, περιοριστική και μια ορισμένη αύρα του αμετάβλητου καθορίζει την αδυναμία του έργου. «Ρεαλιστικά» θα μπορούσαμε να αποδώσουμε αυτή την αδυναμία στην οικονομική κατάσταση, ακόμη και αν κοιτάξουμε προσεκτικά, θα αντιληφθούμε ότι η κρίση δεν προκάλεσε αυτήν την «ξαφνική αλλαγή» που είναι εξ ορισμού.
"Δεν χρειάζεστε μια θεωρία συμμετοχής αλλά χρειάζεστε ενέργεια", έλεγε ο Gian Carlo di Carlo και ότι "οι απαντήσεις ενός καλού αρχιτέκτονα στη συμμετοχή είναι σίγουρα προσωπικές". Ο Dε Carlo θεωρoύσε την αρχιτεκτονική μια ετερόνομη και όχι αυτόνομη δραστηριότητα, μια δραστηριότητα που πρέπει να συνομιλεί με άλλους κλάδους και άλλες πραγματικότητες.
Δεν...
οι αόρατες που γίνονται ορατές.Αρχείο Ελληνίδων Αρχιτεκτόνων, 2023
Ψηφιακό Αρχείο Ελληνίδων αρχιτεκτόνων.
Οι αόρατες που γίνονται ορατές . Για μια ενσώματη
αρχιτεκτ... more Ψηφιακό Αρχείο Ελληνίδων αρχιτεκτόνων.
Οι αόρατες που γίνονται ορατές . Για μια ενσώματη
αρχιτεκτονική;
Η εισήγηση διαβάστηκε στην ημερίδα Ψηφιακό Αρχείο Ελληνίδων Αρχιτεκτόνων 1923-1981 που πραγματοποιήθηκε στις 15 Σεπτεμβρίου 2022 απο τον ΣΑΔΑΣ τμήμα Αττικής στην αίθουσα εκδηλώσεων του ΤΕΕ https://www.femarch.gr/tzirtzilaki/
Η αγάπη είναι η τελευταία σου ευκαιρία
Ξεκινάω με ένα απόσπασμα από το βιβλίο της Κλαρίσα Πινκολα Εστές από το «Γυναίκες που τρέχουν με τους λύκους» σελ 20 ,που νομίζω ταιριάζει στην περίπτωση:
“Πόσες φορές δεν την καταπιέζουν και πάντα καταφέρνει να ορθώσει κεφάλι. Πόσες φορές δεν την κηρύσσουν παράνομη, δεν την καταπνίγουν δεν την πετσοκόβουν, δεν την αποδυναμώνουν, δεν την βασανίζουν, δεν την παρουσιάζουν ως επίφοβη, επικίνδυνη τρελή δεν την υποτιμάνε με χίλιους τρόπους.. Κι όμως αυτή αναδύεται έτσι ώστε ακόμα και η πιο ήσυχη η πιο μετρημένη γυναίκα να κρατά μια μυστική γωνιά αποκλειστικά γι αυτή....γνωρίζει ενστικτωδώς ότι μια μέρα θα υπάρξει μια ρωγμή, ένα άνοιγμα ότι θα έχει την ευκαιρία να δραπετεύσει.”
H δουλειά μου γενικότερα θέλω, όλο και περισσότερο, να αφορά τις γυναίκες, καθώς μου είναι βίωμα και γνώση πόσο βαθιά ριζωμένη είναι η πατριαρχία στην Eλλάδα και πόσο σημαντικό είναι να γίνουν ρωγμές σε αυτήν. Η έρευνα είναι σημαντική, γιατί είναι αυτό που
απομένει, αυτό που ισχυροποιεί τα θέματα φύλου.
Όταν η Αντωνία Πάνου εκ μέρους της ομάδας που είχε δημιουργηθεί μου είπε να συμμετέχω στην ομάδα για την αίτηση για το πρόγραμμα για ένα ψηφιακό αρχείο για τις γυναίκες αρχιτέκτονες θεώρησα ότι ήταν πολύ σημαντικό να πραγματοποιηθεί ,ότι θ αποτελούσε μια ρωγμή στη πατριαρχία, και ήμουν αμέσως θετική, όταν εγκρίθηκε από το ΥΠΠΟ, ικανοποίηση και χαρά με κατέκλυσε.
Το σημαντικό είναι ότι υλοποιήθηκε και μάλιστα από μία ομάδα γυναικών αρχιτεκτόνων. Και έχω την αίσθηση ότι θα γίνεται όλο και πιο σημαντικό καθώς θα γίνει και αφορμή για να δημιουργηθεί μια έρευνα που θα αφορά γενικότερα την γυναίκα και την Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα και τ ις απαντήσεις σε διάφορα ερωτήματα που από καιρό μας απασχολούν . Η καταγραφή και η
δημιουργία αρχείου είναι πρακτικές προσωπικής και συλλογικής ενδυνάμωσης επομένως αποτελούν και φεμινιστικές στρατηγικές Εξ αιτίας του Αρχείου η σκέψη μου τρέχει σ εκείνες τις γυναίκες που είχα γνωρίσει όπως η Άννη Βρυχέα, η Αναστασία Τζάκου που ήταν σημαντικές για τη δική μου πορεία και γυναίκες όπως η Βάνα Τεντοκάλη, η Σάσα Λαδά που αναζήτησαν τις σχέσεις του αστικού χώρου με το φύλο επίσης δεν θα μπορούσα να μην αναφέρω εδώ τον αρχιτέκτονα Γιώργο Μαρνελάκη και το σημαντικό έργο του σε αυτή την κατεύθυνση.
Και γυναίκες που συνεργάστηκα όπως η Μαρία Θεοδώρου, η Πέγκυ Ζαλη, η Τζίλυ Τραγανού, η Ιωάννα Θεοχαροπούλου ... και επίσης μου έρχεται στο νου η ιστορία μιας γυναίκας που είχε ερωτευτεί και δούλευε με κάποιον πολύ γνωστό άνδρα αρχιτέκτονα που κάποτε υπήρξε φοιτήτρια του που ποτέ δεν της αναγνωρίστηκε ιδιαίτερα αυτό το έργο . Μεγαλώνοντας έπαθε ρευματοειδή αρθρίτιδα και τα δάχτυλα της σήμερα είναι σε κακή κατάσταση, εκείνος ο άνδρας όμως θριαμβεύει ακόμη πάνω στα σχέδια της εκείνη παραμένει αόρατη..
Ο χώρος της Αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα είναι ανδροκρατούμενος. Η καταπίεση και η εκμετάλλευση των γυναικών είναι πολύπλευρη καθώς και οι γυναίκες αρχιτέκτονες είναι συχνά ευάλωτες. Ακόμη και σήμερα πολλές συνεχίζουν να είναι αόρατες, στη σκιά του άνδρα αρχιτέκτονα που συνήθως είναι πατέρας ,σύζυγος η εραστής, μπορεί και καθηγητής. Πολλές γυναίκες αρχιτέκτονες εγκατέλειψαν την Αρχιτεκτονική για κάτι άλλο η έμειναν στο σπίτι . Ένας χώρος σκληρός, ανταγωνιστικός, ανδροκρατούμενος. Άλλες για να επιβιώσουν χρειάζεται να υιοθετήσουν συμπεριφορές ανδρικές ,συνηθίζοντας στην ιεραρχία, τον ανταγωνισμό, την προσωπολατρία.
Υπήρχαν και υπάρχουν και αυτές που προχωρούν μέσα από τα τραύματα και την ευθραυστότητα τους και αναζητούν τη δική τους γραφή .
Ο χώρος της Αρχιτεκτονικής αποκτά άλλα χαρακτηριστικά από τις γυναίκες . Συχνά σε αυτές οφείλεται η ανάδειξη των πολλαπλών πρακτικών της Αρχιτεκτονικής έξω από τον κυρίαρχο λόγο. Από γυναίκες έγιναν η ΜΟΝUΜΕΝΤΑ, η SARCHA.η Νομαδική Αρχιτεκτονική, το Εργαστήριο για τα αστικά κοινά... Το σώμα και πως παράγει χώρο στην Αρχιτεκτονική έχει ιδιαίτερη σημασία για τις γυναίκες .
«Με τα σώματα μας ευάλωτα υπάρχουμε πολιτικά. Με το σώμα κατανοούμε την αρχιτεκτονική». Χρειάζεται να λάβουμε υπόψη μας ότι το σημερινό κύμα φεμινισμού διεκδικεί όχι μόνο ισοτιμία για τις γυναίκες αλλά την αλλαγή τρόπων και πρακτικών. Αυτό ισχύει και
στη δημιουργία του Αρχείου Ελληνίδων Αρχιτεκτόνων.
Αυτό που επεδίωξα μέσα στην ομάδα του Αρχείου ήταν ένα άλλο είδους βιογραφικού που προκύπτει μέσα από ερωτήσεις συνεντεύξεις, ένα βιογραφικό που να μας αφορά άμεσα, που το επάγγελμα να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ζωής, που να περιλαμβάνει όχι το σύνηθες, τις επιτυχίες μέσα από ένα περιοριστικό λόγο αλλά και τα κενά, τις ρωγμές της ζωής, τα τραύματα την ευαλωτότητα, που εκεί επάνω δημιουργείται η αρχιτεκτονική μας και η ζωή μας .
Σε πολλές γυναίκες η επούλωση των τραυμάτων είναι που φέρνει την έμπνευση, τη δημιουργία , τις νέες μορφές τέχνης και ζωής. Συνήθως κατακτιέται μέσα από ένα άλλο λόγο, σωματικό . Εμπειρίες πειραματισμοί, διαδρομές και μονοπάτια σε διαφορετικές κατευθύνσεις, όνειρα ,πολλές φορές ένα πίσω μπρος ,στις σχέσεις ,στους ρόλους, στην οικογένεια συντελούν για αυτή την διαφορετική εν-σώματι γνώση, σε μια ενσώματη αρχιτεκτονική. Παρατηρούμε ότι οι γυναίκες συχνά ανθίζουν έξω από την κανονικότητα. Επίσης ανθίζουν σε μια αρχιτεκτονική που αφορά τις δράσεις στην πόλη ,τη γραφή, τον συμμετοχικό σχεδιασμό ,συχνά και όσον αφορά και τα υλικά...Η εμπειρία από αυτές τις συνεντεύξεις ήταν ιδιαίτερη ,συχνά κι εγώ φορτιζόμουν ακούγοντας συγκλονιστικές ιστορίες αρχιτεκτονικής και ζωής .
Στο τέλος το υλικό το επεξεργαζόταν η ίδια η βιογραφούμενη. Όπως η Μαρία Θεοδώρου έγραψε στο βιογραφικό της:
« Η φεμινιστική προσέγγιση δεν αφορά μόνο το περιεχόμενο του βιογραφικού, αλλά και στην επιλογή του τρόπου γραφής του. Δεν πρόκειται για μια απλή συμπερίληψη γεγονότων που συνήθως αποκρύβονται αλλά διανοίγει μια διαφορετική αφήγηση του επαγγέλματος που αφορά την εν-σώματη γνώση. Εμπειρίες, αναμνήσεις, όνειρα, φαντασιώσεις, σιωπηλές αναγνώσεις, σωματικές πρακτικές, παρατηρήσεις, σκέψεις, συγκρούσεις, κλπ., συνιστούν ενσώματη αρχιτεκτονική γνώση. Όταν αυτές οι εμπειρίες καταγράφονται και συλλέγονται σε αρχεία όπως αυτό, τότε γίνονται προσιτές σε όλους και παράγουν ένα πεδίο πειραματισμού για μια άλλη προσέγγιση του επαγγέλματος. Αυτή η προσέγγιση δεν είναι
μόνο και αποκλειστικά από, και για, τις γυναίκες αλλά αφορά οποιανδήποτε κατηγορία ατόμων / ομάδων που μπορούν να πειραματιστούν με τον δυναμικό συσχετισμό εξατομικευμένων και από-κοινού βίων, βιωμάτων και αρχιτεκτονικών δραστηριοτήτων.» Νομίζω ότι μέσα στο Ψηφιακό Αρχείο έγινε μια αρχή για αυτή την προσέγγιση ώστε να φανερωθούν οι ρωγμές και τα κενά που
έχουμε διδαχτεί πολύ καλά να κρύβουμε.
Θα είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ποιες είναι οι διαφοροποιήσεις που υπήρξαν - υπάρχουν ανάμεσα στις γυναίκεςκαι στους άνδρες αρχιτέκτονες; Η αρχιτεκτονική που κάνουν; Οι συγκρούσεις τους με την πατριαρχία μέσα κι έξω από τις σχολές που τις οδήγησαν-οδηγούν; Στις συγκρούσεις αυτές δημιουργήθηκαν κοινότητες με άλλες γυναίκες αρχιτέκτονες η το αντίθετο ;Υπήρξε-υπάρχει στον χώρο παρενόχληση ; Μπορούμε να μιλήσουμε στην Ελλάδα για μια Αρχιτεκτονική θηλυκοτήτων; Ποια τα χαρακτηριστικά; Ο δημόσιος χώρος και η γυναίκα αρχιτέκτονας ; ποιες οι φεμινιστικές πρακτικές στον δημόσιο χώρο;
Πρόταση είναι μέσα από συναντήσεις της ομάδας του Ψηφιακού Αρχείου να συζητηθούν παρόμοια θέματα ώστε να ξεκινήσει μια περιεκτική συζήτηση για το φύλο μέσα από αυτό το τόσο σημαντικό έργο.. Για να ερευνήσουμε ποιες είναι οι φεμινιστικές πρακτικές στην αρχιτεκτονική και στον δημόσιο χώρο.
Η σχέση της γυναίκας με την αρχιτεκτονική είναι σχέση με τη γη . Η σχέση της με τη γη έρχεται από πολύ μακριά και είναι σωματική. Το αρχείο αποτελεί ένα απόθεμα και δίνει δύναμη στις νεότερες.,
Αναρωτιέμαι πως μπορεί μέσα από την έρευνα στο ψηφιακό αρχείο να μετασχηματιστεί ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός ,ο χώρος; Να διερευνηθούν φεμινιστικές πρακτικές στην αρχιτεκτονική και στον δημόσιο χώρο.
Πως εισαγάγουμε την παράμετρο του φύλου ώστε να καθίσταται δυνατή η ανίχνευση νέων χώρων επιθυμίας;
Για να βαδίσουμε προς μια άλλη αρχιτεκτονική ενσώματη, μαζί με την διατομική οικολογία ,ενάντια στον καπιταλισμό. Ήταν οι γυναίκες αυτές που φύτευαν και φύλαγαν πάντα τους σπόρους .
ελένη τζιρτζιλάκη,www.nomadikiarxitewktoniki.net
Οι τουλίπες της Σίφνου, 2022
Αναφέρεται στα θέματα για το περιβάλλον που προκύπτουν στην περιοχή NATURA με την πρόταση της Ε... more Αναφέρεται στα θέματα για το περιβάλλον που προκύπτουν στην περιοχή NATURA με την πρόταση της ΕΠΜ (Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη για την περιοχή NATURA της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου για τις ζώνες προστασίας ) .Στην ιδιαίτερη σημασία της περιοχής NATURA.
Η Αθήνα σε κίνδυνο, 2023
αναφέρεται στην Αθήνα στην σημερινή συνθήκη πως διαμορφώνεται.
This text wishes to contribute -through symbolic artistic practices-to what is considered as noma... more This text wishes to contribute -through symbolic artistic practices-to what is considered as nomadic art, community art within the public sphere.
NOMADIC ARCHITECTURE (ΝΟΜΑΔΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ), Walking through Fragile Landscapes, Futura, Athens... more NOMADIC ARCHITECTURE (ΝΟΜΑΔΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ), Walking through Fragile Landscapes, Futura, Athens, 2018
Αστικά κενά ως «χώροι εν δυνάμει»,μια αλλη διαδρομή επιβίωσης στην Aθήνα της εκτάκτου ανάγκης. Τα... more Αστικά κενά ως «χώροι εν δυνάμει»,μια αλλη διαδρομή επιβίωσης στην Aθήνα της εκτάκτου ανάγκης. Τα Προσφυγικά της Αλεξανδρας, ενα αστικό κενό μετατρέπεται σε μια κατάληψη στέγης .
Uploads
Papers by Tzirtzilaki Eleni
Το σιωπηλό περπάτημα "Το μονοπάτι δεν είναι ποτέ το ίδιο " έγινε από τον Αρτεμώνα στην Πουλάτη στο παλιό μονοπάτι από μια συντροφιά που συμμετείχε στην ημερίδα όμορφη και ποικίλη.
Αυτή την περίοδο της κλιματικής κρίσης των πανδημιών και του πολέμου εμείς απαντάμε μέσα από σιωπηλό περπάτημα προσπαθώντας μέσα από αυτό να έρθουμε σε επαφή με τη γη, τον άνεμο και μεταξύ μας να συγκροτήσουμε μια εφήμερη κοινότητα που να αισθανθεί τις ανάγκες του τόπου αλλά και τις δικές μας επιτακτικές ανάγκες που έχουν να κάνουν με τη γη, με το νερό, με τους σπόρους της Σίφνου.
Είμαστε εκτεθειμένες και ευάλωτες. Όπως και το νησί. Επιθυμούμε να πάρουμε τη ζωή μας στα χέρια μας.Να διεκδικήσουμε τα δικαιώματα της γης του νερού ως κοινό αγαθό ,το δικαίωμα του μονοπατιού.
Η σιωπή περπατώντας στο μονοπάτι επέτρεπε ν ακούσεις τους ήχους , ήχους θέρους όπως τα τζιτζίκια, να αισθανθείς τ αρώματα από τα άγρια βότανα στο μεγαλείο τους, να παρατηρήσεις τα μάρμαρα και τα πετρώματα του μονοπατιού ,τις ξερολιθιές , τη γη της Πουλάτης που ξεπρόβαλε στο βάθος περπατώντας. Να φανταστείς το μονοπάτι άλλοτε, γεμάτο ζώα, ανθρώπους, ζωή, που ανεβοκατέβαιναν στους κήπους στην Πουλάτη.
Ω πόση ομορφιά, πόσο μεγαλείο είχε αυτό το τοπίο και το ίδιο το μονοπάτι.
Όμως η σιωπή σ' έκανε να αισθανθείς ακόμη περισσότερο την απειλή σ΄ αυτό το ευαίσθητο, χειροποίητο τοπίο, την ασχήμια, το πόσο πληγωμένο είναι .Ένα μεγάλο μέρος του μονοπατιού το είχαν καταστρέψει, τεμαχίσει βάναυσα οι νέοι κάτοικοι.
Χτίζουν βίλες και ξενοδοχεία δυσανάλογα με αυτό το εύθραυστο, χειροποίητο τοπίο, αλλά και με το μέγεθος του οικισμού του Κάστρου, και το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι η θέα χωρίς όμως καμία φροντίδα για τον τόπο, δίχως να φροντίσουν το παλιό μονοπάτι, αντ΄ αυτού ένα μεγάλο μέρος του έχει καταστραφεί, με τους δρόμους που άνοιξαν για να φτάνουν ακριβώς στα νεόκτιστα σπίτια και ξενοδοχεία. Χρόνο με το χρόνο μήνα με το μήνα, μέρα με τη μέρα το τοπίο καταστρέφεται ,το μονοπάτι αλλάζει. Τα αγροκτήματα της Πουλάτης εγκαταλείπονται γιατί δεν υπάρχουν αγρότες να τα καλλιεργήσουν ,έχουν απομείνει ελάχιστοι τα μονοπάτια ανάμεσα στις πηγές και στ’ αγροκτήματα κλείνουν,και αυτό το παραδειγματικό σύστημα διαμοιρασμού του νερού χάνεται.
Τι κάνει η πολεοδομία; Τι κάνει ο Δήμος Σίφνου; οι αρχιτέκτονες; Εμείς που αγαπάμε τον τόπο; τι κάνουμε για αυτό; Και δεν είναι το μόνο, πολλά παλαιά μονοπάτια καταστρέφονται για να ανοιχτούν δρόμοι στο νησί, στο Βαθύ, στη μονή της Βρύσης και αλλού .
Όμως στη διαδρομή μας όσο έχει απομείνει από το μονοπάτι, είναι ζωντανό γεμάτο άγρια βότανα, νομίζεις πως θα εκραγεί, κι ας το έχουν τεμαχίσει .
Στο τέλος της διαδρομής στην εκκλησία κάποιοι αγαπημένοι άνθρωποι μας περίμεναν με ένα κέρασμα και με τις ιστορίες του τόπου και συνεχίσαμε το μονοπάτι για το Κάστρο χαμένες στα χρώματα της Δύσης και του θέρους.
Σκέφτηκα ότι ζούμε το τέλος . Πόσο ξεχωριστοί είναι αυτοί οι δυο τρεις αγρότες που έχουν απομείνει και καλλιεργούν τη γη στη Πουλάτη. Πόσο ξεχωριστοί και μόνοι. Οπαδοί της αποανάπτυξης και της ουτοπίας δίχως να το γνωρίζουν. Ο κόσμος όπως τον γνωρίζουμε έχει ήδη τελειώσει. ΤΟ τοπίο του νησιού και της Πουλάτης ανήκει στα ευαίσθητα τοπία του Νότου.
Μας ενδιαφέρει σ’ αυτές τις άγριες συνθήκες η ζωή σε όλη τη βιολογική και πολιτισμική της ποικιλομορφία και όχι η υπεράσπιση της εξουσίας και των προνομίων της.
Η κλιματική δικαιοσύνη ξεκινάει από μικρούς τόπους.
Μπορούμε να δούμε πως αντιμετωπίζεται η πλανητική κρίση τοπικά.
Να γίνουμε υπερασπιστές της γης και του περιβάλλοντος.
Να συλλέξουμε βιβλία, εργαλεία δεξιότητες και στη συνέχεια να τα εξασκήσουμε.
Το όραμα για ένα αγροοικολογικό νησί-Σίφνος .
Πετώντας σαν τα πουλιά στο μονοπάτι....Ευχαριστώ όλα εκείνα τα πλάσματα που περπατήσαμε σιωπηλά μαζί.
Ευχαριστώ τον Δημήτρη Τρίκα που με προσκάλεσε στην συζήτηση Καλλιτεχνικές πρακτικές in situ και δημόσιος χώρος που έγινε στο κλείσιμο της έκθεσης Ελαιώνας ’23.Χθόνιο και Ανθρωπόκαινος. Ήταν σημαντική έκθεση που άφησε δυνατό ίχνος στο τοπίο της τέχνης και δημιουργικές αντιπαραθέσεις και εξελίχθηκε ως προς την δημόσια τέχνη στην διάρκειά της με δράσεις που αφορούν τα κοινά, με το φαγητό στο Μαρκόνι, με την παρουσίαση της γειτονιάς Μαρκόνι και των κατοίκων της από μια ομάδα έρευνας . και με την συζήτηση σε κύκλο την τελευταία μέρα για την τέχνη στον δημόσιο χώρο, για τις in situ καλλιτεχνικές πρακτικές επιθυμώντας να κατανοήσει-και να κανει κατανοητό τι είναι η δημόσια τέχνη σ ένα από τα πιο δύσκολα τοπία της Aθήνας ,στον Ελαιώνα και γενικότερα . Το παρακάτω κείμενο σε αρχική μορφή αναγνώσθηκε στην συζήτηση σε κύκλο στις 26 Νοεμβρίου 2023 στο κλείσιμο της έκθεσης.
Ο Ελαιώνας των Αθηνών αρχαίος τόπος, βρίσκεται μόλις τρία χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας , με την Ιερά οδό να τον διασχίζει, με το ποτάμι Κηφισό υπόγεια, ζει στον δικό του χρόνο, σχεδόν κρυμμένος. «Πόλεις της σιωπής» όπως τις ονόμαζε ο Gramsci που η βιομηχανία τις δημιούργησε, πρόκειται για την περιοχή με την μακρότερη βιομηχανική ιστορία. Ελαιώνας μια περιοχή ξεχασμένη και με μια ελάχιστη γειτονιά το Μαρκόνι ..
« Ελαιώνας άνθος του κακού» .
Το Μαρκόνι μια γειτονιά που βρίσκεται στον Ελαιώνα που εντάχθηκε στο σχέδιο το 1989.Θύλακας αυθαιρέτων με 45 κατοίκους τότε. Κάτοικοι -νομάδες πάντοτε υπήρχαν υπάρχουν στον Ελαιώνα όπως μετανάστες, ρομά ,περαστικοί..
Έγιναν πολλές μελέτες για τον Ελαιώνα ήδη από παλιά που όμως ξεχάστηκαν στα ράφια του Υπουργείου κι ετσι ο Ελαιώνας του σήμερα δεν διαφέρει πολύ από τον Ελαιώνα του τότε. Πολλές φορές οι χωροτάκτες και το υπουργείο υποσχέθηκαν για τον Ελαιώνα αρχαιολογικά πάρκα, αναπλάσεις, ζώνες πρασίνου ,το γήπεδο του Παναθηναικού. Εκει ξεκίνησε το Mall το οποίο αργότερα σταμάτησε όμως τώρα φαίνεται ότι τα πράγματα θ’ αλλάξουν – κάτω από ένα μεγάλο σχέδιο gentrification -καθώς το γήπεδο και ο σταθμός ΗΣΑΠ υλοποιούνται και ίσως αυτή η έκθεση έγινε τη σωστή στιγμή. Θ αλλάξει λοιπόν ο Ελαιώνας;
Ηταν και είναι ένα αστικό κενό .Η ποιητική που έχουν αυτές οι γειτονιές είναι μοναδική ,η ποιητική των ερειπίων της βιομηχανίας ,η ποιητική του πσλίμψηστου αλλά και των αστικών νομάδων .Ολα είναι θραυσματικά και κινούμενα.
1995 Πρώτη φορά το περιοδικό Αντί με τον Χρήστο Παπουτσάκη ήλθε πρώτο εδώ in situ πραγματοποιώντας τη δράση «Για να γίνει ο Ελαιώνας πηγή ζωής». Δίνοντας αγώνα για πολλά χρόνια για τους ελεύθερους χώρους του Ελαιώνα . Ετσι κι εγω τότε με το αρχιτεκτονικό περιοδικό Τεύχος βρέθηκα εδώ για πρώτη φορά. Βρείτε : περιοδικό Τεύχος 4 «Με τη Παρέμβαση στο Μαρκόνι» Η εναλλακτική κοινότητα Παρέμβαση (που δημιουργήθηκε μετά από έξι χρόνια λειτουργίας του κέντρου θεραπείας εξαρτημένων ατόμων )τον Σεπτέμβριο του 1989 που ασχολήθηκε με με τη διαμόρφωση μιας πλατείας, μια παιδικής χαράς, και τη δενδροφύτευση στο Μαρκόνι στην καρδιά του Ελαιώνα.
26 Μαίου 2008 Με τη Νομαδική Αρχιτεκτονική έγινε η περηπατητική δράση Πομπή στα ίχνη κατοίκησης ,διασχίζοντας τον Ελαιώνα Ήταν μια περιπατητική δράση στα πλαίσια του» Άκτιστου» που οργάνωσε η Sarcha .
Τα θεωρητικά κυρίως ζητήματα που έθεσε το περπάτημα ανάμεσα στα κενά του Eλαιώνα ήταν το πως μπορεί η αρχιτεκτονική με τα εργαλεία που διαθέτει να υποστηρίξει το ά-κτιστο χωρίς να αυτοαναιρείται, τι και αν πρέπει να παραμένει ά-κτιστο, για πιο λόγο, ποιες νέες συνθήκες χρήσης και κατοίκησης του ά-κτιστου δημιουργούνται; Υπάρχει μια αρχιτεκτονική του άκτιστου ποιο μπορεί να είναι το μέλλον αυτής της κρίσιμης περιοχής; πως μπορεί ο σχεδιασμός να προκύψει με συμμετοχικά;
Με το περπάτημα έγινε εντοπισμός των ά-κτιστων τμημάτων του Ελαιώνα, και η σημασιοδότησή τους -υπογράμμιση τους in situ μέσα από μία διαδρομή- ήταν έντονη η αίσθηση του αττικού τοπίου με τα βουνά και τους λόφους καθώς και με τον Ελαιώνα που χάνεται, στην διαδρομή έγιναν πολλές υπαινικτικές δράσεις στο έδαφος της σε σημεία στάσης, χαρτογραφήθηκαν οι άκτιστοι χώροι της περιοχής (οικίες, εργοστάσια, ανοικτοί χώροι, αρχαιολογικά κατάλοιπα)ώστε να συμβάλλουμε για τη διάσωσή του από τις εμπορικές χρήσεις που από τότε αισθανόμαστε ότι πλησίαζαν με ταχύτητα την περιοχή.
Η πομπή ήταν μια πολιτική πράξη αντίθετη στα σχέδια που έχουν σκοπό να σβήσουν κάθε ίχνος κατοίκησης από την περιοχή ήδη είχαν διωχθεί από τον καταυλισμό 1500 τσιγγάνοι καθώς και μια διαμαρτυρία για να μη να χαθεί μια τελευταία ευκαιρία για ελεύθερους χώρους στο κέντρο της πόλης. Κατά τη διάρκεια υπήρχαν συγκεκριμένα σημεία στάσης όπου πραγματοποιήθηκαν δράσεις. Μια από αυτές ήταν στο εργοτάξιο για την κατασκευή του εμπορικού κέντρου από το οποίο μας έδιωξαν.
Ήλθαμε σε επαφή με τους νομάδες της περιοχής, τσιγγάνους, με τους λιγοστούς κατοίκους, με συλλογικότητες που δρουν στη περιοχή.
Μετά ήλθε το Souzy Tros τώρα η έκθεση Ελαιώνας ’23.Χθόνιο και Ανθρωπόκαινος και καλλιτεχνικές ομάδες συνεχίζουν να πραγματοποιούν δράσεις στο έδαφος του Ελαιώνα, όπως και προβολές ταινιών,θεατρικά δρώμενα κα…Μοιάζει το τοπίο του Ελαιωνα να εξακολουθεί να είναι καλλιτεχνική έμπνευση αλλά και ένα τοπίο αντιπαράθεσης που έλκει τις καλλιτεχνικές πρακτικές ως ένα έδαφος παλίμψηστο -πορώδες.
Τι κανει η καλλιτεχνης η αρχιτέκτονας εδώ;
Ενδιαφέρει το έδαφος της πόλης και η σχέση του με το σώμα η σχέση με την κοινότητα και τους αστικούς νομάδες εκτοπισμένους που κατοικούν την περιοχή μέσα από μια κριτική στους υφιστάμενους κρατικούς θεσμούς. Η τέχνη λειτουργεί ως εξερεύνηση αλλά και ως φροντίδα σε περιοχές όπως ο Ελαιώνας.
Ενδιαφέρει η διεκδίκηση του δημόσιου χώρου . Η site specific δράση γίνεται ένας τρόπος να διεκδικείς. Να αλληλεπιδράς με άλλες. Έρχεται να φωτίσει τη τοποθεσία .
Εχουν σημασία πολιτικές ακτιβιστικές δράσεις στον δημόσιο χώρο για την υπεράσπιση του αστικού τοπίου, του δημόσιου χώρου , ενάντια στο gentrification που πλέον οργανωμένα συμβαίνει σε ολη την Αθήνα και στον Ελαιώνα πρόκειται να συμβεί άμεσα. Τωρα η Αθήνα μετατρέπεται σ ένα μεγάλο ξενοδοχείο χάνοντας τις προηγούμενες χρήσεις της χάνοντας τα αστικά κενά .Είναι η τέχνη και η αρχιτεκτονική που καλείται μέσα από καλλιτεχνικές και αρχιτεκτονικές πρακτικές που χρειάζεται κάθε φορά να εφευρεθούν από την αρχή να δράσει και να δώσει χρόνο και χώρο στις πόλεις της σιωπής και στους αστικούς νομάδες εκτοπισμένους.
Τι μπορεί να κάνει η καλλιτέχνης εδώ ;Mια εφήμερη κατοίκηση, μια άλλη κατοίκηση υπερασπίζοντας τον τόπο ακόμη και το χάος του το οτι είναι ακόμη ένα αστικό κενό σε μια Αθήνα του gentrification.
Σε πολλές όμως περιπτώσεις και σύμφωνα με την βιβλιογραφία μπορεί να γίνει το αντίθετο η τέχνη να χρησιμοποιηθεί για την είσοδο του gentrification σε μια περιοχή. Όπως συνέβη με το Remap στο Μεταξουργείο. Γι αυτό χρειάζεται να είμαστε προσεκτικές με αργά βήματα ,διακριτικότητα, συνεργασία με τις υπάρχουσες κοινότητες, να αναζητάμε σε έναν άλλο χρόνο τα ίχνη προυπαρχόντων καταστάσεων ,κρυφών ,σιωπηλών καταστάσεων.
Και μπορεί να φροντίσει ,να προβλέψει, να δώσει μια αίσθηση οικειότητας σ ένα ανοίκειο τοπίο.
Γνώμη μου είναι ότι η έκθεση αυτή πέτυχε πολλούς από αυτούς τους στόχους καθώς στο χρόνο εξελίχθηκε και αγκάλιασε τα προβλήματα του τόπου και τις ανάγκες .Ηταν σημαντική δράση το φαγητό μαζί με τους κατοίκους στο Μαρκόνι στα πλαίσια της έκθεσης καθως και η συζήτηση αναμεσα σε αρχιτεκτονες και καλλιτέχνες για τις καλλιτεχνικές πρακτικές.
Βέβαια είναι αθεράπευτο το εγώ ορισμένων καλλιτεχνών και καθόλου εύκολο το ότι όταν πηγαίνουμε σε αυτές τις τοποθεσίες είναι η τέχνη που έρχεται να συνεισφέρει στον επανασχεδιασμό και στα προβλήματα της πόλης και του δημόσιου χώρου και όχι το αντίθετο.
Είναι και ο κίνδυνος η πόλη να χρησιμοποιηθεί ως σκηνογραφία, ως σκηνικό. Οχι η πολη είναι ζωή, είναι άνθρωποι ,είναι καταστάσεις είναι εκμετάλλευση, είναι περιθώριο. είναι διεκδίκηση δικαιωμάτων, δημιουργία κοινών….. Και βεβαια οι προβολές ταινιών οι δράσεις in situ συνεχίζονται στον Ελαιώνα και ποτε δεν θα πάψουν…
Ελένη τζιρτζιλάκη nomadikiarxitektoniki.net
Η ανάγνωση έγινε στον δημόσιο χώρο έξω απο το σχολείο στο συγκρότημα κοινωνικών κατοικιών στον Ταύρο .Το κείμενο αυτό γράφτηκε με αφορμή την πρόσκληση της Ασπασίας Kουζούπη στο εργαστήριο “ Σχεδιάζοντας τη συνύπαρξη με τα Μακρά Τειίχη στην επιφάνεια της πόλης, στο συγκρότημα κοινωνικών κατοικιών στην θέση των πρώην Φυλακών Συγγρού” /Σεπτέμβριος 2021
Η πόλη είναι ένας δυναμικός κοινωνικός χώρος σε μετασχηματισμό.«...αλλάζει όταν η κοινωνία στο σύνολό της αλλάζει. Ωστόσο οι μετασχηματισμοί της πόλης δεν είναι παθητικά αποτελέσματα της κοινωνικής σφαιρικότητας ,των τροποποιήσεων της.
Η πόλη εξαρτάται επίσης όχι λιγότερο ουσιαστικά από σχέσεις αμεσότητας, απο τις απευθείας σχέσεις μεταξύ προσώπων και ομάδων που συνθέτουν την κοινωνία..»
Θα ήθελα να σας μιλήσω για την κοινότητα και τη σημασία της στον σχεδιασμό καθώς το θέμα είναι «Σχεδιάζοντας τη συνύπαρξη με τα μακρά τείχη στην επιφάνεια της πόλης.»
Για να επιτευχθεί ο σχεδιασμός χρειάζεται μέσα από μια μεθοδολογία να προσεγγίσουμε την κοινότητα η τις κοινότητες.
Θα μπορούσε τα αρχαία τείχη και η ανάδειξη τους ν αποτελέσουν ένα ζητούμενο της κοινότητας; Πως θα μπορούσαν να ξεφύγουν από το να αποτελούν ένα εύρημα των αρχαιολόγων άγνωστο στις στους κατοίκους της πόλης; Nα γίνουν ένα στοιχείο που πλάθει την σύγχρονη πόλη ικανό να εφεύρει νέες ιστορίες και μια νέα κατοίκηση;
Θα μπορούσαμε να δούμε τα αρχαία τείχη ως ένα δώρο στους κατοίκους, το αντίθετο δηλαδή απ’ ότι συνήθως αποτελεί κάθε αρχαιολογικό εύρημα, που συνήθως είναι κάτι μυστικό, κάτι κρυφό, κάτι που φοβίζει γιατί υπενθυμίζει στους ανθρώπους ότι βρίσκονται πολύ κοντά στον κίνδυνο να χάσουν το σπίτι τους. Από τα Μακρά τείχη, στην επίσκεψη μου στις πολυκατοικίες του Ταύρου, παρατήρησα μια ανασκαφή περιφραγμένη, σε κακή κατάσταση σχεδόν σκουπιδότοπος. Αναρωτιέμαι πως θα μπορούσε να γίνει το αντίθετο; Ένας χώρος ζωντανός που θα τον φροντίζουν οι ίδιοι οι κάτοικοι νοηματοδοτώντας τον.
Θα λέγαμε ότι η μνήμη αποτελεί βασικό στοιχείο του συμμετοχικού σχεδιασμού. Η μνήμη της αρχαίας πόλης: Μακρά τείχη. Η μνήμη της σύγχρονης πόλης: Φυλακές, Συγγρού, πολυκατοικίες.
Αναρωτιόμαστε για την κοινότητα.
Πόσο σημαντική είναι η κοινότητα; Πως μια κοινότητα υπερασπίζεται την πολιτιστική κληρονομιά; Πότε συμβαίνει αυτό; Που; Ποια η θέση διάφορων πρακτικών ως προς την κοινότητα Ποια είναι τα όρια; Ποια είναι η δια δράση ανάμεσα στην--στον αρχιτέκτονα και την κοινότητα;
Το ζήτημα αυτό μπαίνει ξανά έντονα σε αναζήτηση σήμερα καθώς οι κοινότητες βρίσκονται σε κρίση μετά την άνθιση τους 2011-15.
Μπαίνει επιτακτικά το ζήτημα να αναμορφώσουμε τις κοινότητες, να κατευθυνθούμε προς τις κοινότητες, για τον δημόσιο χώρο, για τα κοινά, για τα δικαιώματα, για την πόλη, για την κατοικία.
Πως δουλεύει κανείς με την κοινότητα; Άραγε είναι δύναμη της αγάπης; Η είναι εξουθενωτική διαδικασία με αμφίβολα αποτελέσματα;
Κοινότητα που αποτελεί φωτεινό παράδειγμα είναι οι αυτόνομες κοινότητες των Ζαπατίστας, συνδυάζοντας τις πρακτικές των Μάγια με στοιχεία ελευθεριακού σοσιαλισμού. Κλειδί της ιδεολογίας τους είναι η πολιτικοποίηση και συμμετοχή όλων των πολιτών στις αποφάσεις με αυτό οργανωμένες κοινότητες και αμεσο δημοκρατικές διαδικασίες, οι αποφάσεις παίρνονται από τα κάτω προς τα πάνω και όχι από τα πάνω προς τα κάτω. Αγγίξτε τα όνειρα σας η ουτοπία είναι εφικτή. Σύμφωνα με τoν Agamben η κοινότητα είναι η αλλοτρίωση του θεάματος και τα θεμέλια της νέας κοινωνίας. Οι κοινότητες προτείνουν μια άλλη οργάνωση της κοινωνίας διαφορετική από το κράτος, όπου μπορεί να εφαρμοστεί ο συμμετοχικός σχεδιασμός.
Μια ζωγράφος η Liz Christy με τους Green Guerillas (1973) ξεκίνησε τα community gardens στη Νέα Υόρκη στο Lower East Side σε συνεργασία με τις κοινότητες των μεταναστών.
Καλλιτέχνες όπως οι Stalker στη Ρώμη δουλεύουν χρόνια με τις κοινότητες στις περιπατητικές τους δράσεις. Στην Ελλάδα υπάρχουν αρκετοί καλλιτέχνες που –αφουγκράζονται τις κοινότητες όπως: Μαρία Παπαδημητρίου, Χαρίκλεια Χαρη, Τζένη Μαρκέτου, χώροι όπως το Communitism,Twixt lub,Victoria κα, που βασίζονται στην κοινοτική τέχνη.
Η αρχιτεκτονική της συμμετοχής είναι σήμερα, ένα πολυσυζητημένο και αντιφατικό ερώτημα.Iσως το έργο μετατροπής της εγκαταλειμμενης σιδηροδρομικής γραμμής West Side Line στο Μανχάταν,σε High Line, σε ένα γραμμικό πάρκο, που ήταν αίτημα και που πραγματοποιήθηκε των φίλων της εγκαταλειμμένης σιδηροδρομικής γραμμής (το πρώτο τμήμα εγκαινιάστηκε το 2009), δηλώνει ότι η επιστροφή αυτού που αρχιτέκτονες ορίζουν ως «αρχιτεκτονικό κοινό» γίνεται «εμφανές». Σε αυτό το έργο είναι δυνατό να εντοπιστούν τα χαρακτηριστικά της συμμετοχής στο σύγχρονο: όσοι συμμετέχουν το έκαναν για να ανατρέψουν μια άποψη, η εν λόγω σιδηροδρομική γραμμή έπρεπε να κατεδαφιστεί.
Συχνά σήμερα η συμμετοχή είναι συνώνυμη με τη διαμαρτυρία, δεν είναι μια φάση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων αλλά έρχεται αργότερα, είναι μια αντίδραση. Η αρχιτεκτονική του High Line στη Νεα Υόρκη, παρά το γεγονός ότι είναι πολύ εξελιγμένη, τόσο τεχνικά όσο και γλωσσικά, προσπαθεί να εμφανιστεί ως αποδοχή, σαν να υποστηρίζει την αίσθηση ενός χώρου που έχει «βρεθεί» και δεν έχει σχεδιαστεί, σαν να για να σηματοδοτήσει ένα συσχετισμό συμμετοχής στην αποποποίηση της αρχιτεκτονικής.
Σίγουρα ο σχεδιασμός με την κοινότητα και οι απαρχές αυτής της γλώσσας βρίσκονται πίσω στο παρελθόν. Θα μιλήσω για τον Iταλό αρχιτέκτονα Gian Carlo di Carlo και τον πορτογάλο αρχιτέκτονα Aalvaro Siza και στη συνέχεια για την Άννη Βρυχέα και τον προσφυγικό συνοικισμό στη Θήβα. Ο Gian Carlo Di Carlo ήταν ένας από τους πρώτους Ιταλούς αρχιτέκτονες που πειραματίστηκε με τη συμμετοχή στον τομέα του σχεδιασμού. Γεννημένος το 1919, στη Γένοβα ήταν υπεύθυνος για έργα όπως η πανεπιστημιούπολη του Πανεπιστημίου του Ουρμπίνο και το χωριό Matteotti, μια κατοικημένη περιοχή για τους εργάτες των χαλυβουργείων Τέρνι. Ιδρυτής της Ομάδας Χ - μια ομάδα νέων αρχιτεκτόνων που δραστηριοποιήθηκαν μεταξύ της δεκαετίας του 1950 και του 1970 - επιμελήθηκε πολυάριθμες δημοσιεύσεις και ίδρυσε το περιοδικό "Spazio e società" το 1978.
Το δοκίμιο του «Μια Αρχιτεκτονική Συμμετοχής» δημοσιεύτηκε το 1972 από το Ινστιτούτο Αρχιτεκτόνων της Αυστραλίας συγκεντρώνει τις σκέψεις που παρουσίασε ο Ντε Κάρλο κατά τη διάρκεια ενός συνεδρίου και αναδημοσιεύτηκε με τον τίτλο « Η αρχιτεκτονική της συμμετοχής»(2015).Στο δοκίμιο του Ντε Κάρλο, ορισμένα θέματα είναι τυπικά της δεκαετίας του εβδομήντα, αλλά η στάση με την οποία ερμηνεύεται η αρχιτεκτονική και η συμμετοχή, με σαφή ένταση, αναγνωρίζοντας τις παγίδες και τις δυνατότητες, εξακολουθεί να ισχύει σήμερα. Η σαφήνεια και η απόφαση με την οποία ο De Carlo προχωρά στην αναζήτηση των λόγων, το νόημα της ίδιας της αρχιτεκτονικής βάζει τον αναγνώστη πέρα από τον όρο της απλής ακρόασης, προχωρούσε σε μια στάση, για να επιλέξει ένα τόπο στη διαδικασία σχεδιασμού, ή ίσως γενικότερα στο πολιτιστικό τοπίο της κοινωνίας.
Η συμμετοχή, ειδικά στην αρχιτεκτονική, είναι σίγουρα ένα επίκαιρο ζήτημα. Η σημερινή κεντρική θέση για τη συμμετοχή στο σχεδιασμό δίνει μόνο μια μερική άποψη: Είναι κατανοητή ως έκφραση διαμαρτυρίας, ως προθάλαμος αυτοκατασκευής ή ως πολιτικά ρυθμιζόμενη διαδικασία, η συμμετοχή φαίνεται να έχει κάτι το «λοξό» ούτως η άλλως ν’ αποτελεί εξαίρεση. Ανακτημένη ως δικαίωμα, αλλά μόνο μετά το παιχνίδι, ανεκτή για οικονομικά αδύναμα και προσωρινά επιτεύγματα, άλλοτε υπαγορευμένη από το νόμο και συχνά ασκούμενη με μια μορφή γραφειοκρατίας, η αίσθηση της συμμετοχής φαίνεται να απέχει πολύ από αυτή που περιγράφει ο De Carlo. Ουσιαστικά, η κοινωνία δεν έχει οικειοποιηθεί την αρχιτεκτονική, όπως θα έπρεπε. Όχι επειδή όλοι πρέπει να είναι αρχιτέκτονες, αλλά σίγουρα θα έπρεπε να είναι πολιτιστικά προσανατολισμένοι προς την τέχνη του χώρου. Ενώ η τεχνολογία, ή οι μεταφορές, η ορισμένες άλλες υπηρεσίες φαίνονται απαραίτητες, η αρχιτεκτονική δεν θεωρείται απαραίτητη: είναι κάτι που μπορεί να εκλείψει. Έτσι, παραδόξως, το γεγονός ότι σήμερα μιλάμε με έντονο ενδιαφέρον για την αρχιτεκτονική της συμμετοχής, μετά από σαράντα χρόνια από τη στιγμή που αυτό το ερώτημα ήταν κεντρικό στην συζήτηση και στην κοινή γνώμη, συμπίπτει με την παραδοχή της ατελούς εφαρμογής της αρχιτεκτονικής .
Ως παράδειγμα έχουμε τις δύο εκθέσεις που πραγματοποιήθηκαν το '72 και το '73 στην Galleria Politeana στο Terni, στις οποίες «η αρχιτεκτονική της συμμετοχής λέγεται και βιώνεται ως μια ρεαλιστική ουτοπία».
Ο De Carlo παραθέτει τον Le Corbusier και τον έπαινο του για τις ρεαλιστικές ουτοπίες. Οι δύο εκθέσεις στο Terni αντιπροσώπευαν δύο θεμελιώδη βήματα στη διαδικασία συμμετοχής με τα οποία ο αρχιτέκτονας και κοινωνιολόγος Domenico De Masi έρχεται να ορίσει το έργο: Ο De Carlo παραθέτει τον Le Corbusier και τον έπαινο του για τις ρεαλιστικές ουτοπίες. Οι δύο εκθέσεις στο Terni αντιπροσώπευαν δύο θεμελιώδη βήματα στη διαδικασία συμμετοχής με τα οποία ο αρχιτέκτονας και κοινωνιολόγος Domenico De Masi έρχεται να ορίσει το έργο: συγκεκριμένα.
Σε μια συνέντευξη, ο De Carlo θα θυμηθεί, ακόμα με έκπληξη, πόσο λίγο oi άνθρωποι ζήτησαν σε σύγκριση με αυτό που μπορούσαν να πάρουν. Από δω και η αναφορά στο αστείο του Le Corbusier, πάντα παρούσα ως αναφορά στο έργο του De Carlo, στη μόνη φαινομενικά παράδοξη σχέση μεταξύ ουτοπίας και πραγματικότητας.
Πιστεύω ότι όλα αυτά είναι ακόμα επίκαιρα: η πραγματικότητα σήμερα φαίνεται ακόμη πιο βαριά, περιοριστική και μια ορισμένη αύρα του αμετάβλητου καθορίζει την αδυναμία του έργου. «Ρεαλιστικά» θα μπορούσαμε να αποδώσουμε αυτή την αδυναμία στην οικονομική κατάσταση, ακόμη και αν κοιτάξουμε προσεκτικά, θα αντιληφθούμε ότι η κρίση δεν προκάλεσε αυτήν την «ξαφνική αλλαγή» που είναι εξ ορισμού.
"Δεν χρειάζεστε μια θεωρία συμμετοχής αλλά χρειάζεστε ενέργεια", έλεγε ο Gian Carlo di Carlo και ότι "οι απαντήσεις ενός καλού αρχιτέκτονα στη συμμετοχή είναι σίγουρα προσωπικές". Ο Dε Carlo θεωρoύσε την αρχιτεκτονική μια ετερόνομη και όχι αυτόνομη δραστηριότητα, μια δραστηριότητα που πρέπει να συνομιλεί με άλλους κλάδους και άλλες πραγματικότητες.
Δεν...
Οι αόρατες που γίνονται ορατές . Για μια ενσώματη
αρχιτεκτονική;
Η εισήγηση διαβάστηκε στην ημερίδα Ψηφιακό Αρχείο Ελληνίδων Αρχιτεκτόνων 1923-1981 που πραγματοποιήθηκε στις 15 Σεπτεμβρίου 2022 απο τον ΣΑΔΑΣ τμήμα Αττικής στην αίθουσα εκδηλώσεων του ΤΕΕ https://www.femarch.gr/tzirtzilaki/
Η αγάπη είναι η τελευταία σου ευκαιρία
Ξεκινάω με ένα απόσπασμα από το βιβλίο της Κλαρίσα Πινκολα Εστές από το «Γυναίκες που τρέχουν με τους λύκους» σελ 20 ,που νομίζω ταιριάζει στην περίπτωση:
“Πόσες φορές δεν την καταπιέζουν και πάντα καταφέρνει να ορθώσει κεφάλι. Πόσες φορές δεν την κηρύσσουν παράνομη, δεν την καταπνίγουν δεν την πετσοκόβουν, δεν την αποδυναμώνουν, δεν την βασανίζουν, δεν την παρουσιάζουν ως επίφοβη, επικίνδυνη τρελή δεν την υποτιμάνε με χίλιους τρόπους.. Κι όμως αυτή αναδύεται έτσι ώστε ακόμα και η πιο ήσυχη η πιο μετρημένη γυναίκα να κρατά μια μυστική γωνιά αποκλειστικά γι αυτή....γνωρίζει ενστικτωδώς ότι μια μέρα θα υπάρξει μια ρωγμή, ένα άνοιγμα ότι θα έχει την ευκαιρία να δραπετεύσει.”
H δουλειά μου γενικότερα θέλω, όλο και περισσότερο, να αφορά τις γυναίκες, καθώς μου είναι βίωμα και γνώση πόσο βαθιά ριζωμένη είναι η πατριαρχία στην Eλλάδα και πόσο σημαντικό είναι να γίνουν ρωγμές σε αυτήν. Η έρευνα είναι σημαντική, γιατί είναι αυτό που
απομένει, αυτό που ισχυροποιεί τα θέματα φύλου.
Όταν η Αντωνία Πάνου εκ μέρους της ομάδας που είχε δημιουργηθεί μου είπε να συμμετέχω στην ομάδα για την αίτηση για το πρόγραμμα για ένα ψηφιακό αρχείο για τις γυναίκες αρχιτέκτονες θεώρησα ότι ήταν πολύ σημαντικό να πραγματοποιηθεί ,ότι θ αποτελούσε μια ρωγμή στη πατριαρχία, και ήμουν αμέσως θετική, όταν εγκρίθηκε από το ΥΠΠΟ, ικανοποίηση και χαρά με κατέκλυσε.
Το σημαντικό είναι ότι υλοποιήθηκε και μάλιστα από μία ομάδα γυναικών αρχιτεκτόνων. Και έχω την αίσθηση ότι θα γίνεται όλο και πιο σημαντικό καθώς θα γίνει και αφορμή για να δημιουργηθεί μια έρευνα που θα αφορά γενικότερα την γυναίκα και την Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα και τ ις απαντήσεις σε διάφορα ερωτήματα που από καιρό μας απασχολούν . Η καταγραφή και η
δημιουργία αρχείου είναι πρακτικές προσωπικής και συλλογικής ενδυνάμωσης επομένως αποτελούν και φεμινιστικές στρατηγικές Εξ αιτίας του Αρχείου η σκέψη μου τρέχει σ εκείνες τις γυναίκες που είχα γνωρίσει όπως η Άννη Βρυχέα, η Αναστασία Τζάκου που ήταν σημαντικές για τη δική μου πορεία και γυναίκες όπως η Βάνα Τεντοκάλη, η Σάσα Λαδά που αναζήτησαν τις σχέσεις του αστικού χώρου με το φύλο επίσης δεν θα μπορούσα να μην αναφέρω εδώ τον αρχιτέκτονα Γιώργο Μαρνελάκη και το σημαντικό έργο του σε αυτή την κατεύθυνση.
Και γυναίκες που συνεργάστηκα όπως η Μαρία Θεοδώρου, η Πέγκυ Ζαλη, η Τζίλυ Τραγανού, η Ιωάννα Θεοχαροπούλου ... και επίσης μου έρχεται στο νου η ιστορία μιας γυναίκας που είχε ερωτευτεί και δούλευε με κάποιον πολύ γνωστό άνδρα αρχιτέκτονα που κάποτε υπήρξε φοιτήτρια του που ποτέ δεν της αναγνωρίστηκε ιδιαίτερα αυτό το έργο . Μεγαλώνοντας έπαθε ρευματοειδή αρθρίτιδα και τα δάχτυλα της σήμερα είναι σε κακή κατάσταση, εκείνος ο άνδρας όμως θριαμβεύει ακόμη πάνω στα σχέδια της εκείνη παραμένει αόρατη..
Ο χώρος της Αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα είναι ανδροκρατούμενος. Η καταπίεση και η εκμετάλλευση των γυναικών είναι πολύπλευρη καθώς και οι γυναίκες αρχιτέκτονες είναι συχνά ευάλωτες. Ακόμη και σήμερα πολλές συνεχίζουν να είναι αόρατες, στη σκιά του άνδρα αρχιτέκτονα που συνήθως είναι πατέρας ,σύζυγος η εραστής, μπορεί και καθηγητής. Πολλές γυναίκες αρχιτέκτονες εγκατέλειψαν την Αρχιτεκτονική για κάτι άλλο η έμειναν στο σπίτι . Ένας χώρος σκληρός, ανταγωνιστικός, ανδροκρατούμενος. Άλλες για να επιβιώσουν χρειάζεται να υιοθετήσουν συμπεριφορές ανδρικές ,συνηθίζοντας στην ιεραρχία, τον ανταγωνισμό, την προσωπολατρία.
Υπήρχαν και υπάρχουν και αυτές που προχωρούν μέσα από τα τραύματα και την ευθραυστότητα τους και αναζητούν τη δική τους γραφή .
Ο χώρος της Αρχιτεκτονικής αποκτά άλλα χαρακτηριστικά από τις γυναίκες . Συχνά σε αυτές οφείλεται η ανάδειξη των πολλαπλών πρακτικών της Αρχιτεκτονικής έξω από τον κυρίαρχο λόγο. Από γυναίκες έγιναν η ΜΟΝUΜΕΝΤΑ, η SARCHA.η Νομαδική Αρχιτεκτονική, το Εργαστήριο για τα αστικά κοινά... Το σώμα και πως παράγει χώρο στην Αρχιτεκτονική έχει ιδιαίτερη σημασία για τις γυναίκες .
«Με τα σώματα μας ευάλωτα υπάρχουμε πολιτικά. Με το σώμα κατανοούμε την αρχιτεκτονική». Χρειάζεται να λάβουμε υπόψη μας ότι το σημερινό κύμα φεμινισμού διεκδικεί όχι μόνο ισοτιμία για τις γυναίκες αλλά την αλλαγή τρόπων και πρακτικών. Αυτό ισχύει και
στη δημιουργία του Αρχείου Ελληνίδων Αρχιτεκτόνων.
Αυτό που επεδίωξα μέσα στην ομάδα του Αρχείου ήταν ένα άλλο είδους βιογραφικού που προκύπτει μέσα από ερωτήσεις συνεντεύξεις, ένα βιογραφικό που να μας αφορά άμεσα, που το επάγγελμα να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ζωής, που να περιλαμβάνει όχι το σύνηθες, τις επιτυχίες μέσα από ένα περιοριστικό λόγο αλλά και τα κενά, τις ρωγμές της ζωής, τα τραύματα την ευαλωτότητα, που εκεί επάνω δημιουργείται η αρχιτεκτονική μας και η ζωή μας .
Σε πολλές γυναίκες η επούλωση των τραυμάτων είναι που φέρνει την έμπνευση, τη δημιουργία , τις νέες μορφές τέχνης και ζωής. Συνήθως κατακτιέται μέσα από ένα άλλο λόγο, σωματικό . Εμπειρίες πειραματισμοί, διαδρομές και μονοπάτια σε διαφορετικές κατευθύνσεις, όνειρα ,πολλές φορές ένα πίσω μπρος ,στις σχέσεις ,στους ρόλους, στην οικογένεια συντελούν για αυτή την διαφορετική εν-σώματι γνώση, σε μια ενσώματη αρχιτεκτονική. Παρατηρούμε ότι οι γυναίκες συχνά ανθίζουν έξω από την κανονικότητα. Επίσης ανθίζουν σε μια αρχιτεκτονική που αφορά τις δράσεις στην πόλη ,τη γραφή, τον συμμετοχικό σχεδιασμό ,συχνά και όσον αφορά και τα υλικά...Η εμπειρία από αυτές τις συνεντεύξεις ήταν ιδιαίτερη ,συχνά κι εγώ φορτιζόμουν ακούγοντας συγκλονιστικές ιστορίες αρχιτεκτονικής και ζωής .
Στο τέλος το υλικό το επεξεργαζόταν η ίδια η βιογραφούμενη. Όπως η Μαρία Θεοδώρου έγραψε στο βιογραφικό της:
« Η φεμινιστική προσέγγιση δεν αφορά μόνο το περιεχόμενο του βιογραφικού, αλλά και στην επιλογή του τρόπου γραφής του. Δεν πρόκειται για μια απλή συμπερίληψη γεγονότων που συνήθως αποκρύβονται αλλά διανοίγει μια διαφορετική αφήγηση του επαγγέλματος που αφορά την εν-σώματη γνώση. Εμπειρίες, αναμνήσεις, όνειρα, φαντασιώσεις, σιωπηλές αναγνώσεις, σωματικές πρακτικές, παρατηρήσεις, σκέψεις, συγκρούσεις, κλπ., συνιστούν ενσώματη αρχιτεκτονική γνώση. Όταν αυτές οι εμπειρίες καταγράφονται και συλλέγονται σε αρχεία όπως αυτό, τότε γίνονται προσιτές σε όλους και παράγουν ένα πεδίο πειραματισμού για μια άλλη προσέγγιση του επαγγέλματος. Αυτή η προσέγγιση δεν είναι
μόνο και αποκλειστικά από, και για, τις γυναίκες αλλά αφορά οποιανδήποτε κατηγορία ατόμων / ομάδων που μπορούν να πειραματιστούν με τον δυναμικό συσχετισμό εξατομικευμένων και από-κοινού βίων, βιωμάτων και αρχιτεκτονικών δραστηριοτήτων.» Νομίζω ότι μέσα στο Ψηφιακό Αρχείο έγινε μια αρχή για αυτή την προσέγγιση ώστε να φανερωθούν οι ρωγμές και τα κενά που
έχουμε διδαχτεί πολύ καλά να κρύβουμε.
Θα είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ποιες είναι οι διαφοροποιήσεις που υπήρξαν - υπάρχουν ανάμεσα στις γυναίκεςκαι στους άνδρες αρχιτέκτονες; Η αρχιτεκτονική που κάνουν; Οι συγκρούσεις τους με την πατριαρχία μέσα κι έξω από τις σχολές που τις οδήγησαν-οδηγούν; Στις συγκρούσεις αυτές δημιουργήθηκαν κοινότητες με άλλες γυναίκες αρχιτέκτονες η το αντίθετο ;Υπήρξε-υπάρχει στον χώρο παρενόχληση ; Μπορούμε να μιλήσουμε στην Ελλάδα για μια Αρχιτεκτονική θηλυκοτήτων; Ποια τα χαρακτηριστικά; Ο δημόσιος χώρος και η γυναίκα αρχιτέκτονας ; ποιες οι φεμινιστικές πρακτικές στον δημόσιο χώρο;
Πρόταση είναι μέσα από συναντήσεις της ομάδας του Ψηφιακού Αρχείου να συζητηθούν παρόμοια θέματα ώστε να ξεκινήσει μια περιεκτική συζήτηση για το φύλο μέσα από αυτό το τόσο σημαντικό έργο.. Για να ερευνήσουμε ποιες είναι οι φεμινιστικές πρακτικές στην αρχιτεκτονική και στον δημόσιο χώρο.
Η σχέση της γυναίκας με την αρχιτεκτονική είναι σχέση με τη γη . Η σχέση της με τη γη έρχεται από πολύ μακριά και είναι σωματική. Το αρχείο αποτελεί ένα απόθεμα και δίνει δύναμη στις νεότερες.,
Αναρωτιέμαι πως μπορεί μέσα από την έρευνα στο ψηφιακό αρχείο να μετασχηματιστεί ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός ,ο χώρος; Να διερευνηθούν φεμινιστικές πρακτικές στην αρχιτεκτονική και στον δημόσιο χώρο.
Πως εισαγάγουμε την παράμετρο του φύλου ώστε να καθίσταται δυνατή η ανίχνευση νέων χώρων επιθυμίας;
Για να βαδίσουμε προς μια άλλη αρχιτεκτονική ενσώματη, μαζί με την διατομική οικολογία ,ενάντια στον καπιταλισμό. Ήταν οι γυναίκες αυτές που φύτευαν και φύλαγαν πάντα τους σπόρους .
ελένη τζιρτζιλάκη,www.nomadikiarxitewktoniki.net
Το σιωπηλό περπάτημα "Το μονοπάτι δεν είναι ποτέ το ίδιο " έγινε από τον Αρτεμώνα στην Πουλάτη στο παλιό μονοπάτι από μια συντροφιά που συμμετείχε στην ημερίδα όμορφη και ποικίλη.
Αυτή την περίοδο της κλιματικής κρίσης των πανδημιών και του πολέμου εμείς απαντάμε μέσα από σιωπηλό περπάτημα προσπαθώντας μέσα από αυτό να έρθουμε σε επαφή με τη γη, τον άνεμο και μεταξύ μας να συγκροτήσουμε μια εφήμερη κοινότητα που να αισθανθεί τις ανάγκες του τόπου αλλά και τις δικές μας επιτακτικές ανάγκες που έχουν να κάνουν με τη γη, με το νερό, με τους σπόρους της Σίφνου.
Είμαστε εκτεθειμένες και ευάλωτες. Όπως και το νησί. Επιθυμούμε να πάρουμε τη ζωή μας στα χέρια μας.Να διεκδικήσουμε τα δικαιώματα της γης του νερού ως κοινό αγαθό ,το δικαίωμα του μονοπατιού.
Η σιωπή περπατώντας στο μονοπάτι επέτρεπε ν ακούσεις τους ήχους , ήχους θέρους όπως τα τζιτζίκια, να αισθανθείς τ αρώματα από τα άγρια βότανα στο μεγαλείο τους, να παρατηρήσεις τα μάρμαρα και τα πετρώματα του μονοπατιού ,τις ξερολιθιές , τη γη της Πουλάτης που ξεπρόβαλε στο βάθος περπατώντας. Να φανταστείς το μονοπάτι άλλοτε, γεμάτο ζώα, ανθρώπους, ζωή, που ανεβοκατέβαιναν στους κήπους στην Πουλάτη.
Ω πόση ομορφιά, πόσο μεγαλείο είχε αυτό το τοπίο και το ίδιο το μονοπάτι.
Όμως η σιωπή σ' έκανε να αισθανθείς ακόμη περισσότερο την απειλή σ΄ αυτό το ευαίσθητο, χειροποίητο τοπίο, την ασχήμια, το πόσο πληγωμένο είναι .Ένα μεγάλο μέρος του μονοπατιού το είχαν καταστρέψει, τεμαχίσει βάναυσα οι νέοι κάτοικοι.
Χτίζουν βίλες και ξενοδοχεία δυσανάλογα με αυτό το εύθραυστο, χειροποίητο τοπίο, αλλά και με το μέγεθος του οικισμού του Κάστρου, και το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι η θέα χωρίς όμως καμία φροντίδα για τον τόπο, δίχως να φροντίσουν το παλιό μονοπάτι, αντ΄ αυτού ένα μεγάλο μέρος του έχει καταστραφεί, με τους δρόμους που άνοιξαν για να φτάνουν ακριβώς στα νεόκτιστα σπίτια και ξενοδοχεία. Χρόνο με το χρόνο μήνα με το μήνα, μέρα με τη μέρα το τοπίο καταστρέφεται ,το μονοπάτι αλλάζει. Τα αγροκτήματα της Πουλάτης εγκαταλείπονται γιατί δεν υπάρχουν αγρότες να τα καλλιεργήσουν ,έχουν απομείνει ελάχιστοι τα μονοπάτια ανάμεσα στις πηγές και στ’ αγροκτήματα κλείνουν,και αυτό το παραδειγματικό σύστημα διαμοιρασμού του νερού χάνεται.
Τι κάνει η πολεοδομία; Τι κάνει ο Δήμος Σίφνου; οι αρχιτέκτονες; Εμείς που αγαπάμε τον τόπο; τι κάνουμε για αυτό; Και δεν είναι το μόνο, πολλά παλαιά μονοπάτια καταστρέφονται για να ανοιχτούν δρόμοι στο νησί, στο Βαθύ, στη μονή της Βρύσης και αλλού .
Όμως στη διαδρομή μας όσο έχει απομείνει από το μονοπάτι, είναι ζωντανό γεμάτο άγρια βότανα, νομίζεις πως θα εκραγεί, κι ας το έχουν τεμαχίσει .
Στο τέλος της διαδρομής στην εκκλησία κάποιοι αγαπημένοι άνθρωποι μας περίμεναν με ένα κέρασμα και με τις ιστορίες του τόπου και συνεχίσαμε το μονοπάτι για το Κάστρο χαμένες στα χρώματα της Δύσης και του θέρους.
Σκέφτηκα ότι ζούμε το τέλος . Πόσο ξεχωριστοί είναι αυτοί οι δυο τρεις αγρότες που έχουν απομείνει και καλλιεργούν τη γη στη Πουλάτη. Πόσο ξεχωριστοί και μόνοι. Οπαδοί της αποανάπτυξης και της ουτοπίας δίχως να το γνωρίζουν. Ο κόσμος όπως τον γνωρίζουμε έχει ήδη τελειώσει. ΤΟ τοπίο του νησιού και της Πουλάτης ανήκει στα ευαίσθητα τοπία του Νότου.
Μας ενδιαφέρει σ’ αυτές τις άγριες συνθήκες η ζωή σε όλη τη βιολογική και πολιτισμική της ποικιλομορφία και όχι η υπεράσπιση της εξουσίας και των προνομίων της.
Η κλιματική δικαιοσύνη ξεκινάει από μικρούς τόπους.
Μπορούμε να δούμε πως αντιμετωπίζεται η πλανητική κρίση τοπικά.
Να γίνουμε υπερασπιστές της γης και του περιβάλλοντος.
Να συλλέξουμε βιβλία, εργαλεία δεξιότητες και στη συνέχεια να τα εξασκήσουμε.
Το όραμα για ένα αγροοικολογικό νησί-Σίφνος .
Πετώντας σαν τα πουλιά στο μονοπάτι....Ευχαριστώ όλα εκείνα τα πλάσματα που περπατήσαμε σιωπηλά μαζί.
Ευχαριστώ τον Δημήτρη Τρίκα που με προσκάλεσε στην συζήτηση Καλλιτεχνικές πρακτικές in situ και δημόσιος χώρος που έγινε στο κλείσιμο της έκθεσης Ελαιώνας ’23.Χθόνιο και Ανθρωπόκαινος. Ήταν σημαντική έκθεση που άφησε δυνατό ίχνος στο τοπίο της τέχνης και δημιουργικές αντιπαραθέσεις και εξελίχθηκε ως προς την δημόσια τέχνη στην διάρκειά της με δράσεις που αφορούν τα κοινά, με το φαγητό στο Μαρκόνι, με την παρουσίαση της γειτονιάς Μαρκόνι και των κατοίκων της από μια ομάδα έρευνας . και με την συζήτηση σε κύκλο την τελευταία μέρα για την τέχνη στον δημόσιο χώρο, για τις in situ καλλιτεχνικές πρακτικές επιθυμώντας να κατανοήσει-και να κανει κατανοητό τι είναι η δημόσια τέχνη σ ένα από τα πιο δύσκολα τοπία της Aθήνας ,στον Ελαιώνα και γενικότερα . Το παρακάτω κείμενο σε αρχική μορφή αναγνώσθηκε στην συζήτηση σε κύκλο στις 26 Νοεμβρίου 2023 στο κλείσιμο της έκθεσης.
Ο Ελαιώνας των Αθηνών αρχαίος τόπος, βρίσκεται μόλις τρία χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας , με την Ιερά οδό να τον διασχίζει, με το ποτάμι Κηφισό υπόγεια, ζει στον δικό του χρόνο, σχεδόν κρυμμένος. «Πόλεις της σιωπής» όπως τις ονόμαζε ο Gramsci που η βιομηχανία τις δημιούργησε, πρόκειται για την περιοχή με την μακρότερη βιομηχανική ιστορία. Ελαιώνας μια περιοχή ξεχασμένη και με μια ελάχιστη γειτονιά το Μαρκόνι ..
« Ελαιώνας άνθος του κακού» .
Το Μαρκόνι μια γειτονιά που βρίσκεται στον Ελαιώνα που εντάχθηκε στο σχέδιο το 1989.Θύλακας αυθαιρέτων με 45 κατοίκους τότε. Κάτοικοι -νομάδες πάντοτε υπήρχαν υπάρχουν στον Ελαιώνα όπως μετανάστες, ρομά ,περαστικοί..
Έγιναν πολλές μελέτες για τον Ελαιώνα ήδη από παλιά που όμως ξεχάστηκαν στα ράφια του Υπουργείου κι ετσι ο Ελαιώνας του σήμερα δεν διαφέρει πολύ από τον Ελαιώνα του τότε. Πολλές φορές οι χωροτάκτες και το υπουργείο υποσχέθηκαν για τον Ελαιώνα αρχαιολογικά πάρκα, αναπλάσεις, ζώνες πρασίνου ,το γήπεδο του Παναθηναικού. Εκει ξεκίνησε το Mall το οποίο αργότερα σταμάτησε όμως τώρα φαίνεται ότι τα πράγματα θ’ αλλάξουν – κάτω από ένα μεγάλο σχέδιο gentrification -καθώς το γήπεδο και ο σταθμός ΗΣΑΠ υλοποιούνται και ίσως αυτή η έκθεση έγινε τη σωστή στιγμή. Θ αλλάξει λοιπόν ο Ελαιώνας;
Ηταν και είναι ένα αστικό κενό .Η ποιητική που έχουν αυτές οι γειτονιές είναι μοναδική ,η ποιητική των ερειπίων της βιομηχανίας ,η ποιητική του πσλίμψηστου αλλά και των αστικών νομάδων .Ολα είναι θραυσματικά και κινούμενα.
1995 Πρώτη φορά το περιοδικό Αντί με τον Χρήστο Παπουτσάκη ήλθε πρώτο εδώ in situ πραγματοποιώντας τη δράση «Για να γίνει ο Ελαιώνας πηγή ζωής». Δίνοντας αγώνα για πολλά χρόνια για τους ελεύθερους χώρους του Ελαιώνα . Ετσι κι εγω τότε με το αρχιτεκτονικό περιοδικό Τεύχος βρέθηκα εδώ για πρώτη φορά. Βρείτε : περιοδικό Τεύχος 4 «Με τη Παρέμβαση στο Μαρκόνι» Η εναλλακτική κοινότητα Παρέμβαση (που δημιουργήθηκε μετά από έξι χρόνια λειτουργίας του κέντρου θεραπείας εξαρτημένων ατόμων )τον Σεπτέμβριο του 1989 που ασχολήθηκε με με τη διαμόρφωση μιας πλατείας, μια παιδικής χαράς, και τη δενδροφύτευση στο Μαρκόνι στην καρδιά του Ελαιώνα.
26 Μαίου 2008 Με τη Νομαδική Αρχιτεκτονική έγινε η περηπατητική δράση Πομπή στα ίχνη κατοίκησης ,διασχίζοντας τον Ελαιώνα Ήταν μια περιπατητική δράση στα πλαίσια του» Άκτιστου» που οργάνωσε η Sarcha .
Τα θεωρητικά κυρίως ζητήματα που έθεσε το περπάτημα ανάμεσα στα κενά του Eλαιώνα ήταν το πως μπορεί η αρχιτεκτονική με τα εργαλεία που διαθέτει να υποστηρίξει το ά-κτιστο χωρίς να αυτοαναιρείται, τι και αν πρέπει να παραμένει ά-κτιστο, για πιο λόγο, ποιες νέες συνθήκες χρήσης και κατοίκησης του ά-κτιστου δημιουργούνται; Υπάρχει μια αρχιτεκτονική του άκτιστου ποιο μπορεί να είναι το μέλλον αυτής της κρίσιμης περιοχής; πως μπορεί ο σχεδιασμός να προκύψει με συμμετοχικά;
Με το περπάτημα έγινε εντοπισμός των ά-κτιστων τμημάτων του Ελαιώνα, και η σημασιοδότησή τους -υπογράμμιση τους in situ μέσα από μία διαδρομή- ήταν έντονη η αίσθηση του αττικού τοπίου με τα βουνά και τους λόφους καθώς και με τον Ελαιώνα που χάνεται, στην διαδρομή έγιναν πολλές υπαινικτικές δράσεις στο έδαφος της σε σημεία στάσης, χαρτογραφήθηκαν οι άκτιστοι χώροι της περιοχής (οικίες, εργοστάσια, ανοικτοί χώροι, αρχαιολογικά κατάλοιπα)ώστε να συμβάλλουμε για τη διάσωσή του από τις εμπορικές χρήσεις που από τότε αισθανόμαστε ότι πλησίαζαν με ταχύτητα την περιοχή.
Η πομπή ήταν μια πολιτική πράξη αντίθετη στα σχέδια που έχουν σκοπό να σβήσουν κάθε ίχνος κατοίκησης από την περιοχή ήδη είχαν διωχθεί από τον καταυλισμό 1500 τσιγγάνοι καθώς και μια διαμαρτυρία για να μη να χαθεί μια τελευταία ευκαιρία για ελεύθερους χώρους στο κέντρο της πόλης. Κατά τη διάρκεια υπήρχαν συγκεκριμένα σημεία στάσης όπου πραγματοποιήθηκαν δράσεις. Μια από αυτές ήταν στο εργοτάξιο για την κατασκευή του εμπορικού κέντρου από το οποίο μας έδιωξαν.
Ήλθαμε σε επαφή με τους νομάδες της περιοχής, τσιγγάνους, με τους λιγοστούς κατοίκους, με συλλογικότητες που δρουν στη περιοχή.
Μετά ήλθε το Souzy Tros τώρα η έκθεση Ελαιώνας ’23.Χθόνιο και Ανθρωπόκαινος και καλλιτεχνικές ομάδες συνεχίζουν να πραγματοποιούν δράσεις στο έδαφος του Ελαιώνα, όπως και προβολές ταινιών,θεατρικά δρώμενα κα…Μοιάζει το τοπίο του Ελαιωνα να εξακολουθεί να είναι καλλιτεχνική έμπνευση αλλά και ένα τοπίο αντιπαράθεσης που έλκει τις καλλιτεχνικές πρακτικές ως ένα έδαφος παλίμψηστο -πορώδες.
Τι κανει η καλλιτεχνης η αρχιτέκτονας εδώ;
Ενδιαφέρει το έδαφος της πόλης και η σχέση του με το σώμα η σχέση με την κοινότητα και τους αστικούς νομάδες εκτοπισμένους που κατοικούν την περιοχή μέσα από μια κριτική στους υφιστάμενους κρατικούς θεσμούς. Η τέχνη λειτουργεί ως εξερεύνηση αλλά και ως φροντίδα σε περιοχές όπως ο Ελαιώνας.
Ενδιαφέρει η διεκδίκηση του δημόσιου χώρου . Η site specific δράση γίνεται ένας τρόπος να διεκδικείς. Να αλληλεπιδράς με άλλες. Έρχεται να φωτίσει τη τοποθεσία .
Εχουν σημασία πολιτικές ακτιβιστικές δράσεις στον δημόσιο χώρο για την υπεράσπιση του αστικού τοπίου, του δημόσιου χώρου , ενάντια στο gentrification που πλέον οργανωμένα συμβαίνει σε ολη την Αθήνα και στον Ελαιώνα πρόκειται να συμβεί άμεσα. Τωρα η Αθήνα μετατρέπεται σ ένα μεγάλο ξενοδοχείο χάνοντας τις προηγούμενες χρήσεις της χάνοντας τα αστικά κενά .Είναι η τέχνη και η αρχιτεκτονική που καλείται μέσα από καλλιτεχνικές και αρχιτεκτονικές πρακτικές που χρειάζεται κάθε φορά να εφευρεθούν από την αρχή να δράσει και να δώσει χρόνο και χώρο στις πόλεις της σιωπής και στους αστικούς νομάδες εκτοπισμένους.
Τι μπορεί να κάνει η καλλιτέχνης εδώ ;Mια εφήμερη κατοίκηση, μια άλλη κατοίκηση υπερασπίζοντας τον τόπο ακόμη και το χάος του το οτι είναι ακόμη ένα αστικό κενό σε μια Αθήνα του gentrification.
Σε πολλές όμως περιπτώσεις και σύμφωνα με την βιβλιογραφία μπορεί να γίνει το αντίθετο η τέχνη να χρησιμοποιηθεί για την είσοδο του gentrification σε μια περιοχή. Όπως συνέβη με το Remap στο Μεταξουργείο. Γι αυτό χρειάζεται να είμαστε προσεκτικές με αργά βήματα ,διακριτικότητα, συνεργασία με τις υπάρχουσες κοινότητες, να αναζητάμε σε έναν άλλο χρόνο τα ίχνη προυπαρχόντων καταστάσεων ,κρυφών ,σιωπηλών καταστάσεων.
Και μπορεί να φροντίσει ,να προβλέψει, να δώσει μια αίσθηση οικειότητας σ ένα ανοίκειο τοπίο.
Γνώμη μου είναι ότι η έκθεση αυτή πέτυχε πολλούς από αυτούς τους στόχους καθώς στο χρόνο εξελίχθηκε και αγκάλιασε τα προβλήματα του τόπου και τις ανάγκες .Ηταν σημαντική δράση το φαγητό μαζί με τους κατοίκους στο Μαρκόνι στα πλαίσια της έκθεσης καθως και η συζήτηση αναμεσα σε αρχιτεκτονες και καλλιτέχνες για τις καλλιτεχνικές πρακτικές.
Βέβαια είναι αθεράπευτο το εγώ ορισμένων καλλιτεχνών και καθόλου εύκολο το ότι όταν πηγαίνουμε σε αυτές τις τοποθεσίες είναι η τέχνη που έρχεται να συνεισφέρει στον επανασχεδιασμό και στα προβλήματα της πόλης και του δημόσιου χώρου και όχι το αντίθετο.
Είναι και ο κίνδυνος η πόλη να χρησιμοποιηθεί ως σκηνογραφία, ως σκηνικό. Οχι η πολη είναι ζωή, είναι άνθρωποι ,είναι καταστάσεις είναι εκμετάλλευση, είναι περιθώριο. είναι διεκδίκηση δικαιωμάτων, δημιουργία κοινών….. Και βεβαια οι προβολές ταινιών οι δράσεις in situ συνεχίζονται στον Ελαιώνα και ποτε δεν θα πάψουν…
Ελένη τζιρτζιλάκη nomadikiarxitektoniki.net
Η ανάγνωση έγινε στον δημόσιο χώρο έξω απο το σχολείο στο συγκρότημα κοινωνικών κατοικιών στον Ταύρο .Το κείμενο αυτό γράφτηκε με αφορμή την πρόσκληση της Ασπασίας Kουζούπη στο εργαστήριο “ Σχεδιάζοντας τη συνύπαρξη με τα Μακρά Τειίχη στην επιφάνεια της πόλης, στο συγκρότημα κοινωνικών κατοικιών στην θέση των πρώην Φυλακών Συγγρού” /Σεπτέμβριος 2021
Η πόλη είναι ένας δυναμικός κοινωνικός χώρος σε μετασχηματισμό.«...αλλάζει όταν η κοινωνία στο σύνολό της αλλάζει. Ωστόσο οι μετασχηματισμοί της πόλης δεν είναι παθητικά αποτελέσματα της κοινωνικής σφαιρικότητας ,των τροποποιήσεων της.
Η πόλη εξαρτάται επίσης όχι λιγότερο ουσιαστικά από σχέσεις αμεσότητας, απο τις απευθείας σχέσεις μεταξύ προσώπων και ομάδων που συνθέτουν την κοινωνία..»
Θα ήθελα να σας μιλήσω για την κοινότητα και τη σημασία της στον σχεδιασμό καθώς το θέμα είναι «Σχεδιάζοντας τη συνύπαρξη με τα μακρά τείχη στην επιφάνεια της πόλης.»
Για να επιτευχθεί ο σχεδιασμός χρειάζεται μέσα από μια μεθοδολογία να προσεγγίσουμε την κοινότητα η τις κοινότητες.
Θα μπορούσε τα αρχαία τείχη και η ανάδειξη τους ν αποτελέσουν ένα ζητούμενο της κοινότητας; Πως θα μπορούσαν να ξεφύγουν από το να αποτελούν ένα εύρημα των αρχαιολόγων άγνωστο στις στους κατοίκους της πόλης; Nα γίνουν ένα στοιχείο που πλάθει την σύγχρονη πόλη ικανό να εφεύρει νέες ιστορίες και μια νέα κατοίκηση;
Θα μπορούσαμε να δούμε τα αρχαία τείχη ως ένα δώρο στους κατοίκους, το αντίθετο δηλαδή απ’ ότι συνήθως αποτελεί κάθε αρχαιολογικό εύρημα, που συνήθως είναι κάτι μυστικό, κάτι κρυφό, κάτι που φοβίζει γιατί υπενθυμίζει στους ανθρώπους ότι βρίσκονται πολύ κοντά στον κίνδυνο να χάσουν το σπίτι τους. Από τα Μακρά τείχη, στην επίσκεψη μου στις πολυκατοικίες του Ταύρου, παρατήρησα μια ανασκαφή περιφραγμένη, σε κακή κατάσταση σχεδόν σκουπιδότοπος. Αναρωτιέμαι πως θα μπορούσε να γίνει το αντίθετο; Ένας χώρος ζωντανός που θα τον φροντίζουν οι ίδιοι οι κάτοικοι νοηματοδοτώντας τον.
Θα λέγαμε ότι η μνήμη αποτελεί βασικό στοιχείο του συμμετοχικού σχεδιασμού. Η μνήμη της αρχαίας πόλης: Μακρά τείχη. Η μνήμη της σύγχρονης πόλης: Φυλακές, Συγγρού, πολυκατοικίες.
Αναρωτιόμαστε για την κοινότητα.
Πόσο σημαντική είναι η κοινότητα; Πως μια κοινότητα υπερασπίζεται την πολιτιστική κληρονομιά; Πότε συμβαίνει αυτό; Που; Ποια η θέση διάφορων πρακτικών ως προς την κοινότητα Ποια είναι τα όρια; Ποια είναι η δια δράση ανάμεσα στην--στον αρχιτέκτονα και την κοινότητα;
Το ζήτημα αυτό μπαίνει ξανά έντονα σε αναζήτηση σήμερα καθώς οι κοινότητες βρίσκονται σε κρίση μετά την άνθιση τους 2011-15.
Μπαίνει επιτακτικά το ζήτημα να αναμορφώσουμε τις κοινότητες, να κατευθυνθούμε προς τις κοινότητες, για τον δημόσιο χώρο, για τα κοινά, για τα δικαιώματα, για την πόλη, για την κατοικία.
Πως δουλεύει κανείς με την κοινότητα; Άραγε είναι δύναμη της αγάπης; Η είναι εξουθενωτική διαδικασία με αμφίβολα αποτελέσματα;
Κοινότητα που αποτελεί φωτεινό παράδειγμα είναι οι αυτόνομες κοινότητες των Ζαπατίστας, συνδυάζοντας τις πρακτικές των Μάγια με στοιχεία ελευθεριακού σοσιαλισμού. Κλειδί της ιδεολογίας τους είναι η πολιτικοποίηση και συμμετοχή όλων των πολιτών στις αποφάσεις με αυτό οργανωμένες κοινότητες και αμεσο δημοκρατικές διαδικασίες, οι αποφάσεις παίρνονται από τα κάτω προς τα πάνω και όχι από τα πάνω προς τα κάτω. Αγγίξτε τα όνειρα σας η ουτοπία είναι εφικτή. Σύμφωνα με τoν Agamben η κοινότητα είναι η αλλοτρίωση του θεάματος και τα θεμέλια της νέας κοινωνίας. Οι κοινότητες προτείνουν μια άλλη οργάνωση της κοινωνίας διαφορετική από το κράτος, όπου μπορεί να εφαρμοστεί ο συμμετοχικός σχεδιασμός.
Μια ζωγράφος η Liz Christy με τους Green Guerillas (1973) ξεκίνησε τα community gardens στη Νέα Υόρκη στο Lower East Side σε συνεργασία με τις κοινότητες των μεταναστών.
Καλλιτέχνες όπως οι Stalker στη Ρώμη δουλεύουν χρόνια με τις κοινότητες στις περιπατητικές τους δράσεις. Στην Ελλάδα υπάρχουν αρκετοί καλλιτέχνες που –αφουγκράζονται τις κοινότητες όπως: Μαρία Παπαδημητρίου, Χαρίκλεια Χαρη, Τζένη Μαρκέτου, χώροι όπως το Communitism,Twixt lub,Victoria κα, που βασίζονται στην κοινοτική τέχνη.
Η αρχιτεκτονική της συμμετοχής είναι σήμερα, ένα πολυσυζητημένο και αντιφατικό ερώτημα.Iσως το έργο μετατροπής της εγκαταλειμμενης σιδηροδρομικής γραμμής West Side Line στο Μανχάταν,σε High Line, σε ένα γραμμικό πάρκο, που ήταν αίτημα και που πραγματοποιήθηκε των φίλων της εγκαταλειμμένης σιδηροδρομικής γραμμής (το πρώτο τμήμα εγκαινιάστηκε το 2009), δηλώνει ότι η επιστροφή αυτού που αρχιτέκτονες ορίζουν ως «αρχιτεκτονικό κοινό» γίνεται «εμφανές». Σε αυτό το έργο είναι δυνατό να εντοπιστούν τα χαρακτηριστικά της συμμετοχής στο σύγχρονο: όσοι συμμετέχουν το έκαναν για να ανατρέψουν μια άποψη, η εν λόγω σιδηροδρομική γραμμή έπρεπε να κατεδαφιστεί.
Συχνά σήμερα η συμμετοχή είναι συνώνυμη με τη διαμαρτυρία, δεν είναι μια φάση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων αλλά έρχεται αργότερα, είναι μια αντίδραση. Η αρχιτεκτονική του High Line στη Νεα Υόρκη, παρά το γεγονός ότι είναι πολύ εξελιγμένη, τόσο τεχνικά όσο και γλωσσικά, προσπαθεί να εμφανιστεί ως αποδοχή, σαν να υποστηρίζει την αίσθηση ενός χώρου που έχει «βρεθεί» και δεν έχει σχεδιαστεί, σαν να για να σηματοδοτήσει ένα συσχετισμό συμμετοχής στην αποποποίηση της αρχιτεκτονικής.
Σίγουρα ο σχεδιασμός με την κοινότητα και οι απαρχές αυτής της γλώσσας βρίσκονται πίσω στο παρελθόν. Θα μιλήσω για τον Iταλό αρχιτέκτονα Gian Carlo di Carlo και τον πορτογάλο αρχιτέκτονα Aalvaro Siza και στη συνέχεια για την Άννη Βρυχέα και τον προσφυγικό συνοικισμό στη Θήβα. Ο Gian Carlo Di Carlo ήταν ένας από τους πρώτους Ιταλούς αρχιτέκτονες που πειραματίστηκε με τη συμμετοχή στον τομέα του σχεδιασμού. Γεννημένος το 1919, στη Γένοβα ήταν υπεύθυνος για έργα όπως η πανεπιστημιούπολη του Πανεπιστημίου του Ουρμπίνο και το χωριό Matteotti, μια κατοικημένη περιοχή για τους εργάτες των χαλυβουργείων Τέρνι. Ιδρυτής της Ομάδας Χ - μια ομάδα νέων αρχιτεκτόνων που δραστηριοποιήθηκαν μεταξύ της δεκαετίας του 1950 και του 1970 - επιμελήθηκε πολυάριθμες δημοσιεύσεις και ίδρυσε το περιοδικό "Spazio e società" το 1978.
Το δοκίμιο του «Μια Αρχιτεκτονική Συμμετοχής» δημοσιεύτηκε το 1972 από το Ινστιτούτο Αρχιτεκτόνων της Αυστραλίας συγκεντρώνει τις σκέψεις που παρουσίασε ο Ντε Κάρλο κατά τη διάρκεια ενός συνεδρίου και αναδημοσιεύτηκε με τον τίτλο « Η αρχιτεκτονική της συμμετοχής»(2015).Στο δοκίμιο του Ντε Κάρλο, ορισμένα θέματα είναι τυπικά της δεκαετίας του εβδομήντα, αλλά η στάση με την οποία ερμηνεύεται η αρχιτεκτονική και η συμμετοχή, με σαφή ένταση, αναγνωρίζοντας τις παγίδες και τις δυνατότητες, εξακολουθεί να ισχύει σήμερα. Η σαφήνεια και η απόφαση με την οποία ο De Carlo προχωρά στην αναζήτηση των λόγων, το νόημα της ίδιας της αρχιτεκτονικής βάζει τον αναγνώστη πέρα από τον όρο της απλής ακρόασης, προχωρούσε σε μια στάση, για να επιλέξει ένα τόπο στη διαδικασία σχεδιασμού, ή ίσως γενικότερα στο πολιτιστικό τοπίο της κοινωνίας.
Η συμμετοχή, ειδικά στην αρχιτεκτονική, είναι σίγουρα ένα επίκαιρο ζήτημα. Η σημερινή κεντρική θέση για τη συμμετοχή στο σχεδιασμό δίνει μόνο μια μερική άποψη: Είναι κατανοητή ως έκφραση διαμαρτυρίας, ως προθάλαμος αυτοκατασκευής ή ως πολιτικά ρυθμιζόμενη διαδικασία, η συμμετοχή φαίνεται να έχει κάτι το «λοξό» ούτως η άλλως ν’ αποτελεί εξαίρεση. Ανακτημένη ως δικαίωμα, αλλά μόνο μετά το παιχνίδι, ανεκτή για οικονομικά αδύναμα και προσωρινά επιτεύγματα, άλλοτε υπαγορευμένη από το νόμο και συχνά ασκούμενη με μια μορφή γραφειοκρατίας, η αίσθηση της συμμετοχής φαίνεται να απέχει πολύ από αυτή που περιγράφει ο De Carlo. Ουσιαστικά, η κοινωνία δεν έχει οικειοποιηθεί την αρχιτεκτονική, όπως θα έπρεπε. Όχι επειδή όλοι πρέπει να είναι αρχιτέκτονες, αλλά σίγουρα θα έπρεπε να είναι πολιτιστικά προσανατολισμένοι προς την τέχνη του χώρου. Ενώ η τεχνολογία, ή οι μεταφορές, η ορισμένες άλλες υπηρεσίες φαίνονται απαραίτητες, η αρχιτεκτονική δεν θεωρείται απαραίτητη: είναι κάτι που μπορεί να εκλείψει. Έτσι, παραδόξως, το γεγονός ότι σήμερα μιλάμε με έντονο ενδιαφέρον για την αρχιτεκτονική της συμμετοχής, μετά από σαράντα χρόνια από τη στιγμή που αυτό το ερώτημα ήταν κεντρικό στην συζήτηση και στην κοινή γνώμη, συμπίπτει με την παραδοχή της ατελούς εφαρμογής της αρχιτεκτονικής .
Ως παράδειγμα έχουμε τις δύο εκθέσεις που πραγματοποιήθηκαν το '72 και το '73 στην Galleria Politeana στο Terni, στις οποίες «η αρχιτεκτονική της συμμετοχής λέγεται και βιώνεται ως μια ρεαλιστική ουτοπία».
Ο De Carlo παραθέτει τον Le Corbusier και τον έπαινο του για τις ρεαλιστικές ουτοπίες. Οι δύο εκθέσεις στο Terni αντιπροσώπευαν δύο θεμελιώδη βήματα στη διαδικασία συμμετοχής με τα οποία ο αρχιτέκτονας και κοινωνιολόγος Domenico De Masi έρχεται να ορίσει το έργο: Ο De Carlo παραθέτει τον Le Corbusier και τον έπαινο του για τις ρεαλιστικές ουτοπίες. Οι δύο εκθέσεις στο Terni αντιπροσώπευαν δύο θεμελιώδη βήματα στη διαδικασία συμμετοχής με τα οποία ο αρχιτέκτονας και κοινωνιολόγος Domenico De Masi έρχεται να ορίσει το έργο: συγκεκριμένα.
Σε μια συνέντευξη, ο De Carlo θα θυμηθεί, ακόμα με έκπληξη, πόσο λίγο oi άνθρωποι ζήτησαν σε σύγκριση με αυτό που μπορούσαν να πάρουν. Από δω και η αναφορά στο αστείο του Le Corbusier, πάντα παρούσα ως αναφορά στο έργο του De Carlo, στη μόνη φαινομενικά παράδοξη σχέση μεταξύ ουτοπίας και πραγματικότητας.
Πιστεύω ότι όλα αυτά είναι ακόμα επίκαιρα: η πραγματικότητα σήμερα φαίνεται ακόμη πιο βαριά, περιοριστική και μια ορισμένη αύρα του αμετάβλητου καθορίζει την αδυναμία του έργου. «Ρεαλιστικά» θα μπορούσαμε να αποδώσουμε αυτή την αδυναμία στην οικονομική κατάσταση, ακόμη και αν κοιτάξουμε προσεκτικά, θα αντιληφθούμε ότι η κρίση δεν προκάλεσε αυτήν την «ξαφνική αλλαγή» που είναι εξ ορισμού.
"Δεν χρειάζεστε μια θεωρία συμμετοχής αλλά χρειάζεστε ενέργεια", έλεγε ο Gian Carlo di Carlo και ότι "οι απαντήσεις ενός καλού αρχιτέκτονα στη συμμετοχή είναι σίγουρα προσωπικές". Ο Dε Carlo θεωρoύσε την αρχιτεκτονική μια ετερόνομη και όχι αυτόνομη δραστηριότητα, μια δραστηριότητα που πρέπει να συνομιλεί με άλλους κλάδους και άλλες πραγματικότητες.
Δεν...
Οι αόρατες που γίνονται ορατές . Για μια ενσώματη
αρχιτεκτονική;
Η εισήγηση διαβάστηκε στην ημερίδα Ψηφιακό Αρχείο Ελληνίδων Αρχιτεκτόνων 1923-1981 που πραγματοποιήθηκε στις 15 Σεπτεμβρίου 2022 απο τον ΣΑΔΑΣ τμήμα Αττικής στην αίθουσα εκδηλώσεων του ΤΕΕ https://www.femarch.gr/tzirtzilaki/
Η αγάπη είναι η τελευταία σου ευκαιρία
Ξεκινάω με ένα απόσπασμα από το βιβλίο της Κλαρίσα Πινκολα Εστές από το «Γυναίκες που τρέχουν με τους λύκους» σελ 20 ,που νομίζω ταιριάζει στην περίπτωση:
“Πόσες φορές δεν την καταπιέζουν και πάντα καταφέρνει να ορθώσει κεφάλι. Πόσες φορές δεν την κηρύσσουν παράνομη, δεν την καταπνίγουν δεν την πετσοκόβουν, δεν την αποδυναμώνουν, δεν την βασανίζουν, δεν την παρουσιάζουν ως επίφοβη, επικίνδυνη τρελή δεν την υποτιμάνε με χίλιους τρόπους.. Κι όμως αυτή αναδύεται έτσι ώστε ακόμα και η πιο ήσυχη η πιο μετρημένη γυναίκα να κρατά μια μυστική γωνιά αποκλειστικά γι αυτή....γνωρίζει ενστικτωδώς ότι μια μέρα θα υπάρξει μια ρωγμή, ένα άνοιγμα ότι θα έχει την ευκαιρία να δραπετεύσει.”
H δουλειά μου γενικότερα θέλω, όλο και περισσότερο, να αφορά τις γυναίκες, καθώς μου είναι βίωμα και γνώση πόσο βαθιά ριζωμένη είναι η πατριαρχία στην Eλλάδα και πόσο σημαντικό είναι να γίνουν ρωγμές σε αυτήν. Η έρευνα είναι σημαντική, γιατί είναι αυτό που
απομένει, αυτό που ισχυροποιεί τα θέματα φύλου.
Όταν η Αντωνία Πάνου εκ μέρους της ομάδας που είχε δημιουργηθεί μου είπε να συμμετέχω στην ομάδα για την αίτηση για το πρόγραμμα για ένα ψηφιακό αρχείο για τις γυναίκες αρχιτέκτονες θεώρησα ότι ήταν πολύ σημαντικό να πραγματοποιηθεί ,ότι θ αποτελούσε μια ρωγμή στη πατριαρχία, και ήμουν αμέσως θετική, όταν εγκρίθηκε από το ΥΠΠΟ, ικανοποίηση και χαρά με κατέκλυσε.
Το σημαντικό είναι ότι υλοποιήθηκε και μάλιστα από μία ομάδα γυναικών αρχιτεκτόνων. Και έχω την αίσθηση ότι θα γίνεται όλο και πιο σημαντικό καθώς θα γίνει και αφορμή για να δημιουργηθεί μια έρευνα που θα αφορά γενικότερα την γυναίκα και την Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα και τ ις απαντήσεις σε διάφορα ερωτήματα που από καιρό μας απασχολούν . Η καταγραφή και η
δημιουργία αρχείου είναι πρακτικές προσωπικής και συλλογικής ενδυνάμωσης επομένως αποτελούν και φεμινιστικές στρατηγικές Εξ αιτίας του Αρχείου η σκέψη μου τρέχει σ εκείνες τις γυναίκες που είχα γνωρίσει όπως η Άννη Βρυχέα, η Αναστασία Τζάκου που ήταν σημαντικές για τη δική μου πορεία και γυναίκες όπως η Βάνα Τεντοκάλη, η Σάσα Λαδά που αναζήτησαν τις σχέσεις του αστικού χώρου με το φύλο επίσης δεν θα μπορούσα να μην αναφέρω εδώ τον αρχιτέκτονα Γιώργο Μαρνελάκη και το σημαντικό έργο του σε αυτή την κατεύθυνση.
Και γυναίκες που συνεργάστηκα όπως η Μαρία Θεοδώρου, η Πέγκυ Ζαλη, η Τζίλυ Τραγανού, η Ιωάννα Θεοχαροπούλου ... και επίσης μου έρχεται στο νου η ιστορία μιας γυναίκας που είχε ερωτευτεί και δούλευε με κάποιον πολύ γνωστό άνδρα αρχιτέκτονα που κάποτε υπήρξε φοιτήτρια του που ποτέ δεν της αναγνωρίστηκε ιδιαίτερα αυτό το έργο . Μεγαλώνοντας έπαθε ρευματοειδή αρθρίτιδα και τα δάχτυλα της σήμερα είναι σε κακή κατάσταση, εκείνος ο άνδρας όμως θριαμβεύει ακόμη πάνω στα σχέδια της εκείνη παραμένει αόρατη..
Ο χώρος της Αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα είναι ανδροκρατούμενος. Η καταπίεση και η εκμετάλλευση των γυναικών είναι πολύπλευρη καθώς και οι γυναίκες αρχιτέκτονες είναι συχνά ευάλωτες. Ακόμη και σήμερα πολλές συνεχίζουν να είναι αόρατες, στη σκιά του άνδρα αρχιτέκτονα που συνήθως είναι πατέρας ,σύζυγος η εραστής, μπορεί και καθηγητής. Πολλές γυναίκες αρχιτέκτονες εγκατέλειψαν την Αρχιτεκτονική για κάτι άλλο η έμειναν στο σπίτι . Ένας χώρος σκληρός, ανταγωνιστικός, ανδροκρατούμενος. Άλλες για να επιβιώσουν χρειάζεται να υιοθετήσουν συμπεριφορές ανδρικές ,συνηθίζοντας στην ιεραρχία, τον ανταγωνισμό, την προσωπολατρία.
Υπήρχαν και υπάρχουν και αυτές που προχωρούν μέσα από τα τραύματα και την ευθραυστότητα τους και αναζητούν τη δική τους γραφή .
Ο χώρος της Αρχιτεκτονικής αποκτά άλλα χαρακτηριστικά από τις γυναίκες . Συχνά σε αυτές οφείλεται η ανάδειξη των πολλαπλών πρακτικών της Αρχιτεκτονικής έξω από τον κυρίαρχο λόγο. Από γυναίκες έγιναν η ΜΟΝUΜΕΝΤΑ, η SARCHA.η Νομαδική Αρχιτεκτονική, το Εργαστήριο για τα αστικά κοινά... Το σώμα και πως παράγει χώρο στην Αρχιτεκτονική έχει ιδιαίτερη σημασία για τις γυναίκες .
«Με τα σώματα μας ευάλωτα υπάρχουμε πολιτικά. Με το σώμα κατανοούμε την αρχιτεκτονική». Χρειάζεται να λάβουμε υπόψη μας ότι το σημερινό κύμα φεμινισμού διεκδικεί όχι μόνο ισοτιμία για τις γυναίκες αλλά την αλλαγή τρόπων και πρακτικών. Αυτό ισχύει και
στη δημιουργία του Αρχείου Ελληνίδων Αρχιτεκτόνων.
Αυτό που επεδίωξα μέσα στην ομάδα του Αρχείου ήταν ένα άλλο είδους βιογραφικού που προκύπτει μέσα από ερωτήσεις συνεντεύξεις, ένα βιογραφικό που να μας αφορά άμεσα, που το επάγγελμα να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ζωής, που να περιλαμβάνει όχι το σύνηθες, τις επιτυχίες μέσα από ένα περιοριστικό λόγο αλλά και τα κενά, τις ρωγμές της ζωής, τα τραύματα την ευαλωτότητα, που εκεί επάνω δημιουργείται η αρχιτεκτονική μας και η ζωή μας .
Σε πολλές γυναίκες η επούλωση των τραυμάτων είναι που φέρνει την έμπνευση, τη δημιουργία , τις νέες μορφές τέχνης και ζωής. Συνήθως κατακτιέται μέσα από ένα άλλο λόγο, σωματικό . Εμπειρίες πειραματισμοί, διαδρομές και μονοπάτια σε διαφορετικές κατευθύνσεις, όνειρα ,πολλές φορές ένα πίσω μπρος ,στις σχέσεις ,στους ρόλους, στην οικογένεια συντελούν για αυτή την διαφορετική εν-σώματι γνώση, σε μια ενσώματη αρχιτεκτονική. Παρατηρούμε ότι οι γυναίκες συχνά ανθίζουν έξω από την κανονικότητα. Επίσης ανθίζουν σε μια αρχιτεκτονική που αφορά τις δράσεις στην πόλη ,τη γραφή, τον συμμετοχικό σχεδιασμό ,συχνά και όσον αφορά και τα υλικά...Η εμπειρία από αυτές τις συνεντεύξεις ήταν ιδιαίτερη ,συχνά κι εγώ φορτιζόμουν ακούγοντας συγκλονιστικές ιστορίες αρχιτεκτονικής και ζωής .
Στο τέλος το υλικό το επεξεργαζόταν η ίδια η βιογραφούμενη. Όπως η Μαρία Θεοδώρου έγραψε στο βιογραφικό της:
« Η φεμινιστική προσέγγιση δεν αφορά μόνο το περιεχόμενο του βιογραφικού, αλλά και στην επιλογή του τρόπου γραφής του. Δεν πρόκειται για μια απλή συμπερίληψη γεγονότων που συνήθως αποκρύβονται αλλά διανοίγει μια διαφορετική αφήγηση του επαγγέλματος που αφορά την εν-σώματη γνώση. Εμπειρίες, αναμνήσεις, όνειρα, φαντασιώσεις, σιωπηλές αναγνώσεις, σωματικές πρακτικές, παρατηρήσεις, σκέψεις, συγκρούσεις, κλπ., συνιστούν ενσώματη αρχιτεκτονική γνώση. Όταν αυτές οι εμπειρίες καταγράφονται και συλλέγονται σε αρχεία όπως αυτό, τότε γίνονται προσιτές σε όλους και παράγουν ένα πεδίο πειραματισμού για μια άλλη προσέγγιση του επαγγέλματος. Αυτή η προσέγγιση δεν είναι
μόνο και αποκλειστικά από, και για, τις γυναίκες αλλά αφορά οποιανδήποτε κατηγορία ατόμων / ομάδων που μπορούν να πειραματιστούν με τον δυναμικό συσχετισμό εξατομικευμένων και από-κοινού βίων, βιωμάτων και αρχιτεκτονικών δραστηριοτήτων.» Νομίζω ότι μέσα στο Ψηφιακό Αρχείο έγινε μια αρχή για αυτή την προσέγγιση ώστε να φανερωθούν οι ρωγμές και τα κενά που
έχουμε διδαχτεί πολύ καλά να κρύβουμε.
Θα είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ποιες είναι οι διαφοροποιήσεις που υπήρξαν - υπάρχουν ανάμεσα στις γυναίκεςκαι στους άνδρες αρχιτέκτονες; Η αρχιτεκτονική που κάνουν; Οι συγκρούσεις τους με την πατριαρχία μέσα κι έξω από τις σχολές που τις οδήγησαν-οδηγούν; Στις συγκρούσεις αυτές δημιουργήθηκαν κοινότητες με άλλες γυναίκες αρχιτέκτονες η το αντίθετο ;Υπήρξε-υπάρχει στον χώρο παρενόχληση ; Μπορούμε να μιλήσουμε στην Ελλάδα για μια Αρχιτεκτονική θηλυκοτήτων; Ποια τα χαρακτηριστικά; Ο δημόσιος χώρος και η γυναίκα αρχιτέκτονας ; ποιες οι φεμινιστικές πρακτικές στον δημόσιο χώρο;
Πρόταση είναι μέσα από συναντήσεις της ομάδας του Ψηφιακού Αρχείου να συζητηθούν παρόμοια θέματα ώστε να ξεκινήσει μια περιεκτική συζήτηση για το φύλο μέσα από αυτό το τόσο σημαντικό έργο.. Για να ερευνήσουμε ποιες είναι οι φεμινιστικές πρακτικές στην αρχιτεκτονική και στον δημόσιο χώρο.
Η σχέση της γυναίκας με την αρχιτεκτονική είναι σχέση με τη γη . Η σχέση της με τη γη έρχεται από πολύ μακριά και είναι σωματική. Το αρχείο αποτελεί ένα απόθεμα και δίνει δύναμη στις νεότερες.,
Αναρωτιέμαι πως μπορεί μέσα από την έρευνα στο ψηφιακό αρχείο να μετασχηματιστεί ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός ,ο χώρος; Να διερευνηθούν φεμινιστικές πρακτικές στην αρχιτεκτονική και στον δημόσιο χώρο.
Πως εισαγάγουμε την παράμετρο του φύλου ώστε να καθίσταται δυνατή η ανίχνευση νέων χώρων επιθυμίας;
Για να βαδίσουμε προς μια άλλη αρχιτεκτονική ενσώματη, μαζί με την διατομική οικολογία ,ενάντια στον καπιταλισμό. Ήταν οι γυναίκες αυτές που φύτευαν και φύλαγαν πάντα τους σπόρους .
ελένη τζιρτζιλάκη,www.nomadikiarxitewktoniki.net
Η εισήγηση αυτή εκφωνήθηκε στην Momentary Occupations #1 διοργάνωση Performance Biennial την Παρασκευή 22 ιουνίου 2018 στη συζήτηση με θέμα «Πολιτιστική ανισχύς και νέα παραδείγματα παρέμβασης» που συμμετείχαν η Ναντια Αργυροπούλου, Ash Bulayev,Εύη Προύσαλη,Ελένη Τζιρτζιλάκη,Θεόφιλος Τραμπούλης
Τι είναι τα κοινά μας, και πώς μπορεί να ανανεωθούν, να διατηρηθούν, να μεγεθυνθούν, να φτάσουν πιο χαμηλά/ή να επεκταθούν σε άλλους; J.K. Gibson−Graham (2006)
Η Αθήνα είναι μια πόλη πορώδης που αποτελείται απο γωνίες και καμπύλες αναποφάσιστες. Τιποτα δεν είναι οριστικό .Όπως ο Walter Benjamin είχε χαρακτηρίσει τη Νάπολη σε ενα κείμενό του, μια πόλη καταδικασμένη αλλα και την ιδια στιγμή ευνοημένη απο το στοιχείο της έκπληξης. Σαν ενα ζωντανό θέατρο όπου ηθοποιοί, πρωταγωνιστές, ανταγωνιστές, και κομπάρσοι κινούνται σε ενα έδαφος που βράζει και που γι αυτο αναζητά κίνηση και δυναμισμό.
Είναι λοιπόν μια πόλη η Αθήνα γεμάτη εκπλήξεις, που ως τώρα δύσκολεύτηκε να υπακούσει στον προγραμματισμένο σχεδιασμό των μητροπόλεων και σε προγράμματα εξευγενισμού . Ως πόλη καθορίζεται απο το μη σχεδιασμένο, είναι ενα τοπίο συγκρούσεων και αντιπαραθεσεων δυναμικό.
Στην Αθήνα η κρίση αναπτύσσεται ως μια βίαιη εφαρμογή νέων σχέσεων και νοημάτων. Οι συνθήκες αν και φαινομενικά ανοιχτές, είναι συνθήκες πολέμου καθώς οι συγκρούσεις όλο και αυξάνονται.
Η στρατικοποίηση του δημόσιου χώρου, η εγκαθίδρυση του φόβου και της βίας οδηγούν στην ενσώματη αντίληψη για τη βία στην πόλη.
Παραλληλα αναπτύσσεται οχι μόνο στο κέντρο, αλλά και στις γειτονιές της όπως η Κυψελη, το Κουκάκι, το Παγκράτι ένα σχέδιο εξευγενισμού καθώς ολόκληρα κτίρια αγοράζονται απο εταιρείες για χρήσεις που αφορούν κυρίως τον τουρισμό και την αναψυχή , και η πλατφορφα ΑΙRΒΝΒ εγκαθίστανται όχι μόνο στο κέντρο αλλά και στις γειτονιές της Αθήνας . Μεσα απο τους πλειστηριασμούς ακινήτων πολλοί κάτοικοι χάνουν το σπίτι τους και πολλά κτίρια θα ανήκουν πλεον σε τράπεζες.Παρ όλα αυτά η Αθήνα μοιάζει ανθεκτική.Πόλη ζωντανή γεμάτη εκπλήξεις και κίνηση,θα έλεγα σχεδόν διαμορφώνεται μέσα απο τις αντιπαραθέσεις και τις συγκρούσεις.
Φαινεται οτι οι μεγαλες προσδοκίες στην πόλη όσον αφορά τα καλλιτεχνικά πρότζεκτ και τα κοινά έχουν βαλει τα όρια τους ,καθώς χώροι όπως το θέατρο Εμπρός που για τρία χρόνια υπηρξε ένας κοινός χώρος με έντονες αντιπαραθέσεις οπου παρηχθησαν νέες μορφές τέχνης και ζωής ,οδηγήθηκε σε μαρασμό καθως οι πιο πολλοί απο τους εμπνευστές του αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν. Στο κείμενο «Το Εμπρός όχι ενα σπίτι,αλλά ένας χώρος συνόρων.Φταίει η οικειοποίησή του, οτι κάναν-κάναμε τον χώρο σπίτι τους-μας χωρίς να κατανοήσουν-ουμε τον νομαδικό χαρακτήρα των καταλήψεων αγκιστρωμένοι στο Εμπρός εγκλωβίστηκαν-εγκλωβιστήκαμε σε αυτό.
Αντιθετα θα μπορούσε να είναι « ένας χώρος γέφυρα»«είναι αναγκαίο να αφήσουμε το σπίτι και την ψευδαίσθηση της ασφάλειας του, αν θέλουμε να γεφυρώσουμε να αποπειραθούμε να φτειάξουμε κοινότητα»
Οτι έγινε αρκετό καιρό μετα, ως πολιτισμική παραγωγή μεσα απο θεσμούς ήταν μια επανάληψη αυτού που συναίβει εκει. Απο τον κοινό χώρο με τις πλούσιες, εμπνευσμένες δράσεις και φεστιβάλ δεν υπήρξε ενα συνολικό αρχείο ,και ο χώρος όπως είναι σήμερα δεν αντιπροσωπεύει σε τίποτα το όραμα εκείνης της περιόδου .
Το Green Park δημιουργηθηκε απο δυναμική ομάδα που έφυγε απο το Εμπρός και ενω στην αρχή είχε δυναμικά αποτελέσματα μεσα απο δράσεις και συμβάντα δεν μπορεσε να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις ενος χώρου απο παντού ανοιχτού σ ενα πάρκο με συνεχή ρεύματα προσφύγων και άλλων νομαδικών υποκειμένων της πόλης.
Στην πρόσφατη ομιλία του ο John Holloway στο Πάντειο Πανεπιστήμιο ανέφερε εμφατικά για την παρούσα κυβέρνηση ότι σκότωσε την ελπίδα των αγώνων που είχαν προηγηθεί καθως η άνοδος της βασίστηκε στη δύναμη της οργής που εκφράστηκε στη πόλη όσο και στην αδυναμία του κινήματος να επιφέρει ριζικους μετασχηματισμούς.
Η Documenta ερχόμενη στην Αθήνα βασίστηκε πολυ στην εξωτικοποίηση του αστικού τοπίου και των ανθρώπων του μη λαμβανοντας υπ οψη τις ιδιομορφίες της πόλης,πολη του Νότου, και δίχως να σχετιστεί με τις ομάδες καλλιτεχνών που δρούσαν χρόνια ,επιθυμώντας να καθορισει η ιδια τις συνθήκες της πολιτιστικής παραγωγής στον δημόσιο χώρο.
Πρόσφατα το Νέον και η Στέγη ξετρυπώνουν καθε κρυφή γωνιά της πόλης για να την προσφέρουν μέσα απο πρότζεκτ στα σχέδια του εξευγενισμού . Συγχρόνως οργανισμοί,ινστιτούτα χρηματοδοτούν πρότζεκτ στην Αθήνα και το τοπίο μοιαζει να διαλύεται αλλά και να εξαργυρώνεται σε χρήμα. Η Ξενια Καλπατσόγλου άλλοτε συνδημιουργος της Biennale της Αθήνας ξεκινά μαζί με άλλους «το Εργαστήρι για τα αστικά κοινά» ,και τα κοινά φαίνονται ενω είναι στο κέντρο του ενδιαφέροντος να παραμένουν μετεωρα στο καλλιτεχνικό γιγνεσθαι της Αθήνας. Επίσης δεν θα ήθελα να παραλείψω να αναφερθώ στην αρρενωπότητα πολλών απο τα κοινά όπως υπήρξαν στην Αθήνα .
Όμως οι τοίχοι της Αθήνας γράφονται και ξαναγράφονται ξεφλουδίζουν και ξανά απο την αρχή, και δεν είναι πιά μόνο στο κέντρο της , αλήθεια η πόλη αυτή ως που μπορεί να φτάσει, και οι χώροι που δημιουργούν καλλιτέχνες σε ποιές μακρινές γειτονιές μπορούν να απλωθούν;
Αλλά τι συμβαίνει στην Αθήνα τωρα;
Ζούμε σε μια περίοδο όπου ο καπιταλισμός χαρακτηρίζεται από τη συσσώρευση μέσω της αποστέρησης, όπου η στρατιωτικοποίηση της ζωής στις πόλεις αναπαράγεται μέσω των πολιτικών του φόβου και του ελέγχου της καθημερινής ζωής για να καταλήξει στη δολοφονίας της ελπίδας.
Ο φόβος είναι ένα μέσο της κυρίαρχης εξουσίας που ισοπεδώνει τους ανθρώπους και προωθεί τον ατομικισμό, διαλύοντας κάθε αλληλεγγύη , μπορεί να προκαλείται μέσα από το δόγμα του σοκ που βασίζεται στην ψυχολογία του σοκ . Κάτω από την επίδραση του σοκ, γίνονται πολλές αλλαγές στην καθημερινή ζωή . Πρόκειται για μια αποικειοποίηση της σκέψης μας και του σώματός μας.
Το σώμα γινεται ένα όριο να διασχίσουμε και να επανακαθορίσουμε σ, αυτή τη συνθήκη.
Ο φόβος και η στρατικωποίηση της πόλης βρίσκουν έδαφος στους πιο ευάλωτους στους πρόσφυγες,στις γυναίκες, κουήρ σε εκείνες κι εκείνους που ζουν στην επισφάλεια φυσικά και στους περισσότερους καλλιτέχνες που βιώνουν την επισφάλεια.Σ αυτή την κατεύθυνση του φόβου εντάσσονται και οι φασιστικές επιθέσεις που πληθαίνουν σε γειτονιές.
Η πόλη του φόβου είναι ο τόπος όπου κανένας δεν έχει το χρόνο πια να έρθει κοντά µε τους άλλους, για τα χάδια για την ευχαρίστηση ή για τη βραδύτητα των λέξεων που ψιθυρίζονται. Η επιθυμία μετατρέπεται σε άγχος.
Παρ ολα αυτά και ενω φαίνεται να μην υπάρχει ελπίδα, κάποιες απο εμας εξακολουθούμε να αναζητάμε τον εξωθεσμικό πολιτικό κοινωνικό ρόλο της τεχνης σε καιρούς ζοφερούς στα ευάλωτα τοπία της πόλης.
Αλλά τι μπορούμε ως καλλιτέχνες να ελπίσουμε τώρα;
Τα ευάλωτα τοπία της Αθηνας είναι πολλά, απλώνονται στις γειτονιές της εγκαταλειμμένοι χώροι, βιομηχανικά ερείπια,κενά οικόπεδα,κήποι, ρεμματα,αρχαιολογικοί χώροι μη περιφραγμένοι ,κενά κτίρια η καταστήματα, μας προσκαλούν να τα διασχίσουμε,να κάνουμε κάτι εκει.
Στην απο-αποικιοποίηση των σωματων μας μπορεί να συμβάλει η τέχνη μεσα απο προτζεκτ σε αυτα τα τοπία για να ξαναβρεθεί η ελπίδα που εχει χαθεί μεσα απο τα εφήμερα κοινά που μπορουν να δημιουργηθούν και είναι αναγκαία σε αυτες τις συνθηκες .
Σήμερα αν γεννιέται κάποια ελπίδα, είναι μέσα απο καλλιτέχνες και καλλιτεχνικές ομάδες με εφήμερες παρεμβάσεις στην Αθήνα στο έδαφος της πορώδους πόλης οπου δημιουργούν νεες αντι-εξουσίες που επεμβαίνουν στον αστικό χώρο αντιμετωπίζοντας τη μετεξέλιξή του φόβου,την πατριαρχία,το τον εξευγενισμό.
Αυτό που αναπτύσσεται για την ώρα, σ αυτές τις αντίξοες, κατακερματισμένες συνθήκες , και φέρνει ξανά την ελπίδα, είναι φεμηνιστικές δράσεις, δράσεις που πειραματίζονται με το υποκειμενικό γίγνεσθαι και την έμφυλη διαφορά, καλλιτέχνες που εμπλέκονται στις διεκδικήσεις με τους μετανάστες, νέες καλλιτεχνικές πλατφόρμες αλληλεγγύης. Καλλιτεχνικά προτζεκτ γυρω απο διεκδικήσεις όπως η αποτροπή της κατασκευής του Mall στην Ακαδημία Πλάτωνος, καλλιτεχνικές δράσεις πχ ο σιωπηλός περίπατος σε μια άγνωστη γειτονιά στα ίχνη του ποταμού Κηφισσού απο την ομαδα συμμετοχικού σχεδιασμού Ακαδημίας Πλάτωνος .
Στα εφήμερα αυτά πειράματα με στιγμιαίες συμμαχίες στην πόλη υπάρχει σίγουρα η άντληση ευχαρίστησης απο το αλλο σώμα και απο την κατανόηση της ανάγκης για νέες συμμαχίες οπως επίσης και η γνώση της εφήμερης συνθήκης.
Σ αυτή την περίπτωση η τέχνη γίνεται ενσώματη αντίσταση στο φόβο,στη βία στο ν εξευγενισμό εχοντας επίγνωση του προσωρινού.Μπορούμε στην Αθήνα να γράψουμε ξανά τη δική μας ιστορία, για τα δικά μας σώματα και τους δικούς μας τόπους.
Μπορούμε να αλλάξουμε τους κώδικες με μικροδράσεις στην καθημερινή ζωή με ασυνηθιστες καταστασεις; «Αφήστε την καθημερινή ζωή να γίνει ένα έργο τέ- χνης», έλεγε ο Lefebvre (1968).
Τα εγχειρήματα τώρα μοιάζουν να μην μπορούν να είναι αντίστοιχα του τότε, να μην αναζητούν καμμιά μονιμότητα, είναι όσο ποτέ νομαδικά , ακολουθούν την πόλη και τις εκπλήξεις της, τις διαδρομές των καλλιτεχνών σε αυτην που δεν είναι μονο διαδρομές περιπλάνησης αλλα ζωής επισφαλούς σε μια πόλη αντιορθολογική. Αυτή λοιπόν την πόλη χρειαζεται να διασχίσουμε –υπερασπιστούμε –αγγίξουμε, για να ελπίσουμε ξανά . Αυτή τη πόλη που το δέρμα της ξεφλουδίζει,γεμίζει σημάδια ,και μετα σιγά αρχίζει να ξεφλουδίζει για να αντικατασταθεί απο νέο δέρμα ,κι αυτό επιταχύνεται και ξανά……τα κοινά είναι τρύπες στο δέρμα της πόλης,τρύπες μικρές μεγάλες ,σε διαφορετικά σχήματα,μπορείς να κατοικήσεις προσωρινά εκεί ,εκει μπορεις να βρεθείς με άλλες-ους,να αισθανθείς το άλλο δερμα …
ελένη τζιρτζιλάκη,22 Ιουνίου /2018 /Κείμενα για την Αθήνα