Articles and Books by Zmitro Kanaplianikau
Kanaplianikau Dz. The cult of spirits of places - Fairies in the worldview of Belarusians / Native word: monthly scientific and methodological magazine / founder: Ministry of Education of the Republic of Belarus Дзмітрый Канаплянікаў Нябачныя гаспадары ў светапоглядзе беларусаў // Роднае слова:..., 2008
Abstract. The cult of spirits of places exists in Belarus in the form of the cult of snakes, oc... more Abstract. The cult of spirits of places exists in Belarus in the form of the cult of snakes, occasionally other animals, and actually the cult of anthropomorphic spirits of places - the cult of invisible people or invisible lord/husbandman: benevolent or benevolent, "invisible lord/husbandman", lord/husbandman of forests, fields, houses, water, which are abbreviated as lasun, palavik, damavik, vadzianik, respectively. At a time when orders from snakes are widespread throughout Belarus, their cult as guardians of the house and, accordingly, the frequency of meeting with them in the house is strongest in the areas from Palessia (Polesie) to Paazerja (Lakes Land), including Central Belarus. In the same territory, there are very frequent stories about lasun, palavik, damavik, whirlwinds – dust devils, which are understood as devils. The devil here is also associated with stones, hills, and lakes. On the territory of Pasoža (Sozh river basin), a snake is not found as a guard of a house to which sacrifices are made, the devil is rarely mentioned, mainly by people with strong Christian beliefs, there are no tailor stones, lakes in which devils live on this territory. On the Passage, the invisible masters are represented mainly in an anthropomorphic form. In my view, the ambiguity and multi-functionality of the devil is the result of the interaction of custom with Christian tradition. According to my observations and literary evidence, informants tell stories about a house snake or an anthropomorphic householder, but they do not appear together in the same house.
Kanaplianikau Dz. Traditional world-view bases of nature protection: sacred sites of natural and natural-artificial origin Natural recourses. 2004. — No 4. — P. 132—138. Канаплянікаў Дз. Г. Традыцыйнасветаглядныя падставы аховы прыроды: святыя месцы прыроднага i прыродна-штучнага паходжання Прыр..., 2004
For many peoples of the world, as well as Belarusian, sacred natural sites are important areas fo... more For many peoples of the world, as well as Belarusian, sacred natural sites are important areas for environmental conservation. Traditional respect for the sacred sites have often led to well-conserved areas with high biological diversity within otherwise degraded environments. Such nature protection efficiently grounds on traditional world view and is an important factor of sustainable development. Establishing the conservation of the environment on traditional cultural values and land-based belief systems natural and natural-artificial sacred sites can play an important complementary role to legally protected areas such as national parks, strict nature reserves, or forest reserves. Sacred sites are the associative cultural landscape where there are religious, artistic or cultural associations with its natural element rather than material cultural evidence, which may be insignificant or even absent. The Seville Strategy for Biosphere Reserves suggests establishing, strengthening or extending biosphere reserves "to include areas where traditional lifestyles and indigenous uses of biodiversity are practiced and including sacred sites"
The range of kinds of Belarusian sacred sites of natural or natural-artificial origin actually includes all the diversity of natural or natural-artificial objects. Belarusian laws do not maintain the term "sacred sites of natural or natural-artificial origin", the only possibility to legally protect them is enrolling into lists of historical-cultural values or of natural memorials according to the law. In contradiction to international legal practice Belarusian laws do not take into account traditional nature using activities, religion practice, customary law. As a result, a great number of sacred sites of natural or natural-artificial origin are not legally protected. A greater part of well-known sacred stones are protected as natural memorials, but only 2 sacred lakes, a few sacred hills and brooks while there are more than 122 sacred brooks in Belarus, often regard is not paid to the complex structure of sacred site which can include several objects.
All the sacred sites must be legally protected, and not only some separate objects, but the whole associative cultural landscapes. The conservation of sacred natural sites can be greatly enhanced by establishing "buffer zones" around the sacred site itself, promoting ideas of sustainable development and biodiversity conservation on the basis of traditional nature using and cultural practice. All activities in sacred sites must be held after analysis and estimating of their ecological, social, economic, cultural sequences. Well-conserved areas with high biological diversity can become models of land management and of approaches to sustainable development. To achieve these goals further complex investigations of traditional nature use and sacred sites of natural and natural-artificial origin are necessary.
Kanaplianikau Dz. Cult of spirits of places, cult of fairies in Belarusians // Belarusian Folklore: Encyclopedia: In 2 vol. — Minsk, 2005. — Vol. 1. — P. 739—740. (Канаплянікаў, Дз. Г. Культ духаў-гаспадароў / Дз. Г. Канаплянікаў // Беларускі фальклор: Энцыклапедыя: У 2 т. 2005 — Т. 1, 2005
CULT OF SPIRITS OF PLACES, CULT OF FAIRIES, veneration of spirits that appear in anthropomorphic ... more CULT OF SPIRITS OF PLACES, CULT OF FAIRIES, veneration of spirits that appear in anthropomorphic form and are considered the owners of natural or artificial objects. The names of the spirits of places usually indicate the place of stay: Spirit of House – Damavi`k 1, Spirit of Barn - Humie`nnik, Spirit of Field - Palavi`k, Spirit of Forest - Lasu`n, Spirit of River or Lake – Vadziani`k; or what the spirit is in relation to this thing: ownership relations – lord/husbandman – Haspadar, Chaziain, from there the full form of the spirit "Field, House, Forest lord/owner" – Chazia`in palavy`, lesavy`, damavy`” (in the Belarusian language, as in other Slavic languages, there is no difference in the form of the word meaning owner and sovereign, between lord and yeomen, both the king and the peasant were designated as owners by one word), gentleman, king; family relations - mother, father, grandfather. The common name is also used - “Good man” - “Dabracho`čy”, “Good man who walks” - “Dabrachožy” (like in English - "good people"), “Invisible People” -”Niavidzimyja lidzi”. The proper names of the spirits of the places are usual Belarusian, and sometimes patronymic names are added to them: Gentleman Pine forest Sciapa`n, Lesavi`ca Ma`ŭra, Adam, St. Anto`ni, St. Lisavie`ta Hvio`daraŭna (Lasu`n and Lasuni`cha), Ahrasim Ahrasimavič. Only some people can see the spirits of places in their true human form. The spirits of places may dress like peasants or wear rich clothes, some may have messy hair. It seems that an ordinary person does not see the real appearance of the spirits of places, their presence is manifested by a gust of warm air, a whirlwind, a storm, the spirits of places can take the form of an animal, a bird, a tree stump, etc. The spirit of the place appears at noon or midnight in the place where it is usually believed to rule or live; a person hears unusual sounds in the forest (something flapping, as if a whip) or in the house. It is imagined that the spirits of places live in families, they have their own villages or they live in the same houses as people, one host spirit or a family of host spirits can live in one house. The origin of the spirits of places is associated with the legend about the origin of visible and invisible people from the same parents (from ordinary people, from Adam and Eve, Noah), these parents showed God (baptized) some children, and the rest were not shown (were not baptized), and they became invisible (the Icelanders have the same myth); also believe that host spirits come from dead children, or from marriages between visible and invisible people, or from stolen children. THE CULT OF LOCAL SPIRITS requires a person to comply with ritual and traditional moral norms and prohibitions: to keep the yard clean, not to cross the road where the host spirits travel, not to sleep on the road and not to insult it, not to grope, not to humiliate, to show the way to a traveler , take care of the found baby, say hello, put gifts in the house, barn, at the entrance to the forest, water.
When invisible people do harm, they are punished, often trying to drive them away. The spirits of places are honored during household chores and calendar, family rites: they believe that Palavi`k indicates by voice or actions in the field where to sow, they put bread to him when they start sowing, they ask him to bear the grain, they start to reap when they see a meal made in live, as it is believed, Paliavi`k, they make a Christmas "beard" for Palavi`k from ears of corn. The spirits are asked to protect a person, his children, the life and health of cows and other animals (especially on St. George day when driving animals to the field), so they go to the berries only after Liasun` has given permission, they ask if it is possible to build a house in a certain place, they invite Damavi`k to a new house, they are baptized with the spirits of places on Easter, they are asked to give a share to the baby, the newlyweds at the wedding please the Damavi`k by throwing money under the stove. According to popular belief, these spirits warn of unhappiness, grief. The work of the villagers is sometimes impossible without friendship with the spirits of places: a miller, a fisherman must be friends with Water, a boatman - with Liasu`n and Vadziani`k, a hunter, a shepherd - with Liasu`n. People think that a specialist "knows" - possesses sacred knowledge, so they turn to him for help and mediation when they need to ask or appease the Invisible Lord. Spirits of places can teach sorcery, witchcraft. Friendship with the spirit of places requires the fulfillment of additional restrictions in the ordinary life of the specialist. One of the most widespread ritual forms of interaction with these spirits is the ritual, which in translation is called "bringing": a person carries bread to a certain crossroads, places it there, pours water and says his request in ritual sentences. Spirits of a place can both send disease and, at the request of a healer, heal from such diseases as "Radzi`miec", "Dziaci`niec - a seizure with convulsions; "načni`cy", "kry`ksy" - evil night spirits - nightmare, often because of them children scream; "padvie`j" is a draft and a dust devil, which is believed to be spinning the devil; Evil eye. The request to the spirit of the place is determined by the rhythmic organization, the presence of rhymes and diminutive derivatives.
Belarusian words written in Belarusian Latin alphabet and indicating lexical stress after a stressed vowel by symbol "`".
(Re)Considering Violence: New Configurations of History, Memory, and the Present in Belarusian and Neighboring Societies Berlin, November 9 – 11, 2023 (Пера)асэнсоўваючы гвалт: новыя канфігурацыі гісторыі, памяці і сучаснасці ў беларускім і суседніх грамадствах, 2023
We studied of the local community structure, concepts, actions of activists in opposition to a to... more We studied of the local community structure, concepts, actions of activists in opposition to a totalitarian state by participant observation, interviews, dialogues with activists of the local community of the city of Minsk every week for two years. The community was formed as a result of the participation of activists in the revolution in 2020. Community activities in 2020 - 2022: weekly meetings in the сity block with drinking tea with cakes of the national color, dancing, sport, talk about politics, watching tematics movies, holidays, joint writing of complaints for repairs. The police considered all actions as political rallies. The police most violently suppressed the demonstrations in the city blocks, so they were only first 4 months.
The society of community activists, having revolutionary goals, forms its structure and activities on the basis of traditional concepts of neighborhood, as a result of which it is difficult for totalitarian authorities to fight with them.
Studies of the actions of communities during the Belarusian revolution show that the revolution had class reasons for the change in the dominance of the post-Soviet nomenclature, the main actors of these revolutions were local communities, as the most resistant associations to totalitarian control.
Created models of the totalitarian system, a model of society as a structure of social groups, Strugle of a Totalitarian System with Society, Map of Local community Resistance
movement in Microraion, Bloch diagrem: History of Classes in Belarus Bourgeois
revolution
and Reaction:
Fashism - Ruscism,
The War for the
dictatorship in
Ukraine.
Народознавчі Зошити / The ethnology notebooks, 2020
Title in Journal: Eurasian and Slavophile Nationalisms in Ethnology, Sociology and Folklore as id... more Title in Journal: Eurasian and Slavophile Nationalisms in Ethnology, Sociology and Folklore as ideological foundations of racial discrimination against Belarusians on the ground of ethnic origin and language
In modern-day Russia, Belarus, and the territories occupied by Russia, there is widespread racial discrimination against indigenous peoples by language. Schools in their native language are closed and activists fighting Russification are subjected to physical violence, fine, police, criminal prosecution. Many researchers do not understand why discriminate against the Belarusian language in Belarus.
The purpose of the article is to reveal this as Russian imperialism constructs its ideology through the academic schools of science formed in Russia and Belarus over the centuries of colonialism.
The used method of historiographical analysis of the imperial ideologies of ethnographic, folklore, Slavic and sociological studies of Belarusians gave the following results: with the 1960 Russian scientific schools created the now popular in the former USSR, the ontological foundation for Eurasianism, Slavophilism, racism, for example, the Moscow-Tartu School, M. Tolstoy Slavistics School, the L. Gumilyov’s Passionary Conception of Ethnogenesis. After 1991, in the Russian imperial ethnology created constructivism. Also Russian Orthodox clericalism, combined with different versions of Eurasianism, became popular in the social sciences in Russia and Belarus.
These racist ideologies in conjunction with the Belarusian authoritarianism created «Belarusian State Ideology», which is mandatory for use in the Belarusian universities and science.
Conclusions. These theories and concepts can not be verified, since they contain racist ideological axioms, ideological choice of sources and facts. Such studies should be considered pseudoscientific, and their findings, methods of measurement, the facts can not be used.
Зборнік матэрыялаў міжнароднай навукова-практычнай канферэнцыі "Моўныя правы і іх абарона", 2015
Народознавчі Зошити / The ethnology notebooks, Apr 2020
Relevance. In modern-day Russia, Belarus, and the territories occupied by Russia, there is widesp... more Relevance. In modern-day Russia, Belarus, and the territories occupied by Russia, there is widespread racial discrimination against indigenous peoples by language. Schools in their native language are closed and activists fighting Russification are subjected to physical violence, fine, police, criminal prosecution. Many researchers do not understand why discriminate against the Belarusian language in Belarus.
The purpose of the article is to reveal this as Russian imperialism constructs its ideology through the academic schools of science formed in Russia and Belarus over the centuries of colonialism.
The used method of historiographical analysis of the imperial ideologies of ethnographic, folklore, Slavic and sociological studies of Belarusians gave the following results: with the 1960 Russian scientific schools created popular in the former USSR, the ontological foundation for Eurasian, Slavophilism, racism, for example, the Moscow-Tartu school, M. Tolstoy Slavistics School, the concept of L. Gumilyov. After 1991, in the Russian imperial ethnology was created constructivism. Also Russian Orthodox clericalism, combined with different versions of Eurasianism, became popular in the social sciences in Russia and Belarus. These racist ideologies in conjunction with the Belarusian authoritarianism created «Belarusian State Ideology», which is mandatory for use in the Belarusian universities and science.
Conclusions. These theories and concepts can not be verified, since they contain racist ideological axioms, ideological choice of sources and facts. Such studies should be considered pseudo-scientific, and their findings, methods of measurement, the facts can not be used.
У сучасних Росії, Білорусі, на окупованих Росією територіях розширена расова дискримінація корінних народів за мовою, закриваються школи, де навчаються мовами корінних народів, а активісти, які борються проти русифікації, піддаються фізичному насильству, штрафом, поліцейському, кримінальному переслідуванню. Причому для багатьох не білоруських дослідників дивним є те, що це відбувається в державі Білорусь відносна білорусів та білоруської мови.
Білоруський випадок пояснюється не тільки економічної і військово-політичної колоніальної залежності від Росії, але і тим, що в Білорусі офіційною ідеологією влади є місцевий варіант російського націоналізму, який є сумішшю форм російського расистського націоналізму – євразійства, слов'янофільства, російського православного клерикалізму – з білоруським авторитаризмом. Ця ідеологія називається "ідеологія білоруської держави" і є обов'язковою для використання всіма вченими і викладачами, які працюють у всіх університетах і державних інститутах. Причому в Білорусі відсутні недержавні наукові інститути та недержавне фінансування науки. Історіографічний аналіз етнографічних, фольклористичного, слов'янознавчих, соціологічних досліджень етнічних груп, показав, що починаючи з 1960-х років, наукові школи Росії створили популярні зараз просторах колишнього СРСР онтологічні підстави для євразійства, слов'янофільства, расизму, такі як Московсько-Тартуська школа, слов'янознавча школа М. Толстого, концепція Л. Гумільова. Після 1991 року в російській етнології був створений імперський конструктивізм, а також в Росії і Білорусі в суспільствознавчих науках став популярний російський православний клерикалізм, пов'язаний з різноманітними версіями євразійства. Ці теорії неможливо верифікувати, так як через ідеологічні расистські аксіоми та підбор джерел і фактів, ці теорії та концепті не чинні, не валідні. Такі дослідження слід вважати псевдонауковими і не можна користуватися їхніми висновками, методиками, вимірами, фактами.
Ключові слова: історіографія етнології і фольклористики, націоналізм, расизм, русифікація, імперіалізм, ідеологія, методологія соціальних і гуманітарних наук.
Народознавчі Зошити / The ethnology notebooks, 2019
We studied traditional Belarusian representation of such substances as blood, spirit, soul, power... more We studied traditional Belarusian representation of such substances as blood, spirit, soul, power, knowledge, charms, evil eye. Many older Belarusians who live in the villages, believe that these substances have supernatural properties and found in humans, animals, supernatural beings, things. People, other creatures, can transmit these substances, with the result that the state of the human body varies in a supernatural way: it can be a healthy patient, acquire supernatural properties.
Representation of the biology, human physiology have social significance. So, through the idea of blood people define the structure of the related network, highlighting the connection by blood. Substance "spirit", "soul", "power" seems the basis for the normal functioning of human and animal physiology and occur in humans as a result of transmission through kinship or of supernatural beings. Representation of the supernatural properties of the "look" (evil eye), "power", "knowledge", "spirit" serve the basis for the belief in supernatural diseases of humans and animals and their possible treatments. Diseases can arise either due to direct contact with a person with supernatural properties, or contact can occur through the things that a person fills "charms" – magic. These considerations form the basis of faith in the existence of witches.
It is believed that a person has recovered after such treatment, he should receive treatment as a result of the transfer to it of supernatural substance "spirit" and "power" of a different kind of person who has sacred knowledge.
People who have supernatural properties of the substances the body, are the social role of a specialist having special knowledge - a wizard, witches, sorcerers, healer. Social relationships that arise as a result of this belief, have the character of rituals that aim to harm or treatment. Thus formed social system in which there are data exchanges information about the state of organisms and their procedures change states through rituals. Data management is done through the submission of the substance that forms the negative and positive feedback - respectively, aimed at improving or deteriorating conditions of the body, or the formation of new organisms. In accordance with the ideas of people make decisions about social connections and actions that have a ritual character.
Coordination in the aspect of self-organization of the system is dynamic - the emergence and expert action is called faith in the substance, and in turn they are spreading as a result of its activities medicinal rituals, folklore texts about the substance that forms a positive feedback loop in changing the state of the system - increasing the number of knowledge and experts. Coordination in the control aspect is carried out at the level of individuals and experts through exchanges of data on the state of organisms and substances, with the formation of positive and negative feedback between people, experts in sacred knowledge, supernatural beings, natural units. The purpose of this system is the body's deterioration or improvement of conditions or the formation of new organisms.
Keywords: Personhood, Person, European mythology, European paganism, soul, blood, spirit, soul, power, sacred knowledge, traditional knowledge, charms, evil eye, social system, feedback.
У артыкуле даследуюцца традыцыйныя уяўленні пра такія субстанцыі як кроў, дух, душа, чары, веды, погляд, сіла. Многія беларусы старэйшага узросту, якія жывуць у вёсках, вераць што гэтыя субстанцыі маюць звышнатуральныя уласцівасці і могуць утрымліваюцца ў людзях, жывёлах, звышнатуральных істотах, рэчах. Людзі, іншыя істоты, могуць перадаваць гэтыя субстанцыі, у выніку чаго стан арганізма чалавека змяняецца звышнатуральным чынам: ён можа стаць здаровай хворым, набыць звышнатуральныя уласцівасці. Людзі, якія набылі звышнатуральныя уласцівасці, атрымліваюць сацыяльную ролю эксперта - чараўніка, ведзьмы, знахара, які мае сакральныя веды і выконвае рытуалы, накіраваныя на змену станаў арганізмаў. Такім чынам утвараецца шматузроўневая сацыяльная сістэма, у якой адбываюцца інфармацыйныя абмены звесткамі пра станы арганізмаў і працэдур змены іх станаў праз рытуальныя дзеянні. Каардынацыя у аспекце самаарганізацыя гэтай сістэмы мае дынамічны характар - узнікненне і дзеянні экспертаў выкліканы верай у субстанцыі, і у сваю чаргу яны распаўсюджваюць у выніку сваёй дзейнасці лекавыя рытуалы, фальклорныя тэксты пра субстанцыі, што утварае дадатную адваротную сувязь у змене станаў самой сістэмы – павелічэння колькасці ведаў і экспертаў. Каардынацыя у аспекце кіравання вядзецца на узроўні людзей і экспертаў праз абмены звесткамі пра станы арганізмаў і субстанцый, з утварэннем адмоўных і дадатных адваротныя сувязей паміж людзьмі, экспертамі у сакральных ведах, звышнатуральнымі істотамі, прыроднымі адзінкамі. Мэтай гэтай сістэмы з`яўляецца пагаршэнне ці паляпшэнне станаў арганізма ці утварэнне новых арганізмаў.
Ключові слова: субстанцыя, вераванні, чары, чараўнік, душа, дух, кроў, сіла, сакральныя веды, сурокі.
Ключові слова: субстанція, вірування, чари, чарівник, душа, дух, кров, сила, сакральні знання, пристріт.
Роля традыцыйнага светапогляду ў ахове гістарычна-культурнай спадчыны, 2005
Kanaplianikau Dz. The role of traditional world-view in protecton of Сultural and Рistorical heri... more Kanaplianikau Dz. The role of traditional world-view in protecton of Сultural and Рistorical heritage // II Procedings, dedicated to the memory of Niafiod, International scientific-creative conference. Minsk, 24-25.03.2005. Belarusian state academy of arts, Institute of arts, ethnography and folklore. P. 151-152. (Канаплянікаў, Дз. Г. Роля традыцыйнага светапогляду ў ахове гістарычна-культурнай спадчыны / Дз. Г. Канаплянікаў // II Няфёдаўскія чытанні. З подзвігам у сэрцы: тэма Вялікай Айчыннай вайны ў беларускім мастацтве XX-пачатку ХХІ стагоддзя: Зб. матэрыялаў Міжнароднай навукова-творчай канферэнцыі (г. Мінск, 24-25.03.2005) / Беларуская дзяржаўная акадэмія мастацтваў, Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору.-Мінск: Беларуская дзяржаўная акадэмія мастацтваў, 2005.-С. 151-152.) Роля традыцыйнага светапогляду ў ахове гістарычна-культурнай спадчыны Канаплянікаў Дз. Г. (Мінск, ІМЭФ НАН Беларусі) Мэтаю выступу ёсць выяўленне ролі традыцыйнага светапогляду беларусаў у ахове і захаванні гістарычна-культурнай спадчыны. Пад гістарычнай і культурнай спадчынай беларускае заканадаўства разумее лучнасць найбольш выразных вынікаў і сведчанняў гістарычнага і духоўнага развіцця беларусаў, якія ўвасабляюцца ў гістарычных і культурных каштоўнасцях [1]. Каштоўнасці звычайна падзяляюць на матэрыяльныя і нематэрыяльныя-духоўныя. У матэрыяльных каштоўнасцяў іх матэрыяльнае ўвасабленне складае іх існасць і яны могуць быць увасоблены ў рэчах, комплексах рэчаў, помніках і іх ансамблях, краявідах, ландшафтах, навакольным асяроддзі, якія створаны як чалавекам, так і сумесна чалавекам і прыродай. Духоўныя каштоўнасці ўяўляюць з сябе любыя адзінкі духоўнай культуры, так, у законе "Аб ахове гісторыка-культурнай спадчыны" пералічваюцца чыннікі фарміравання нацыянальнага менталітэту, светагляду, духоўнасці грамадства, народныя вусна-паэтычныя творы, мастацкія, народныя творы, традыцыі, стылістычныя кірункі. Пры ўсім тым духоўны і матэрыяльны бакі спадчыны непадзельныя, што замацавана як у беларускім заканадаўстве, так і ў міжнародных канвенцыях па ахове матэрыяльнай і нематэрыяльнай спадчыны. Нематэрыяльная культурная спадчына ў сэнсе канвецыі "Аб ахове нематэрыяльнай культурнай спадчыны" уключае веды, навыкі, звычаі, традыцыі і формы іх выяўлення ў рэчах і дзеяннях, а таксама культурную прастору [2]. Ахова спадчыны вядзецца дзеля яе жыццядзейнасці, далейшай перадачы і развіцця праз пакаленні, а дзяржаўныя і міжнародныя заканадаўчыя захады датычацца толькі жывой традыцыі, рэальных помнікаў, чыя значнасць усведамляецца грамадствам і чыё існаванне ахоўваецца звычаем. Гістарызм культурнай спадчыны выяўляецца ў яе развіцці, пры якім не адмаўляюцца ад здабыткаў мінулых пакаленняў.
Народознавчі Зошити / The ethnology notebooks, 2019
THE REPRESENTATION OF THE SUBSTANCES OF THE BELARUSIANS AND THEIR ROLE IN THE TRADITIONAL WITHCR... more THE REPRESENTATION OF THE SUBSTANCES OF THE BELARUSIANS AND THEIR ROLE IN THE TRADITIONAL WITHCRAFT AND HEALING: BLOOD, SPIRIT, SOUL, POWER, KNOWLEDGE, CHARMS, EVIL EYE.
We studied traditional Belarusian representation of such substances as blood, spirit, soul, power, knowledge, charms, evil eye. Many older Belarusians who live in the villages, believe that these substances have supernatural properties and found in humans, animals, supernatural beings, things. People, other creatures, can transmit these substances, with the result that the state of the human body varies in a supernatural way: it can be a healthy patient, acquire supernatural properties.
We have studied the representations of substance and traditional medicine as a complex complex system based on the combination of methods of the theory of systems and cognitive sciences. We conducted fieldwork in Belarusian villages, interviewed informants about the substances of organisms, including metaphysical supernatural concepts, medical rituals performed by them, as well as medical ritual texts. In several cases we carried out the participant observation of such rituals.
People who have supernatural properties of the substances the body, are the social role of a specialist having special knowledge — a wizard, witches, sorcerers, healer. Social relationships that arise as a result of this belief, have the character of rituals that aim to harm or treatment. Thus formed social system in which there are data exchanges information about the state of organisms and their procedures change states through rituals. Data management is done through the submission of the substance that forms the negative and positive feedback — respectively, aimed at improving or deteriorating conditions of the body, or the formation of new organisms. In accordance with the ideas of people make decisions about social connections and actions that have a ritual character.
Coordination in the aspect of self-organization of the system is dynamic — the emergence of experts and action by experts is called faith in the substance, and in turn they are spreading as a result of its activities medicinal rituals, folklore texts about the substance that forms a positive feedback loop in changing the state of the system - increasing the number of knowledge and experts. Coordination in the control aspect is carried out at the level of individuals and experts through exchanges of data on the state of organisms and substances, with the formation of positive and negative feedback between people, experts in sacred knowledge, supernatural beings, natural units. The purpose of this system is the body's deterioration or improvement of conditions or the formation of new organisms.
У статті досліджуються традиційні уявлення про наступні субстанції: «кров», «дух», «душа», «чари», «знання», «погляд», «сила». Багато білорусів старшого віку, які живуть в селах, вірять, що ці субстанції мають надприродні властивості і можуть міститися в людях, тварин, надприродних істот, речах. Люди і інші істоти, можуть передавати ці субстанції, в результаті чого стан організму людини змінюється надприродним чином: він може стати здоровим або хворим, придбати надприродні властивості. Люди, які придбали надприродні властивості, отримують соціальну роль експерта: чарівника, відьми, знахаря, який має сакральні знання і виконує ритуали, спрямовані на зміну станів організмів. Таким чином, утворюється багаторівнева соціальна система, в якій відбуваються інформаційні обміни даними щодо стану організмів і процедур, зміни їх станів через ритуальні дії. Координація в аспекті самоорганізації цієї системи має динамічний характер — поява експертів і дії експертів викликаний вірою в субстанції. Експерти поширюють в результаті своєї діяльності лікарські ритуали, фольклорні тексти про субстанції, що утворює позитивний зворотний зв'язок у зміні станів самої системи — збільшення кількості знань і експертів. Координація в аспекті управління ведеться на рівні людей і експертів через обміни даними щодо стану організмів і субстанцій з утворенням негативних і позитивних зворотні зв'язків між 1) людьми, 2) людьми-експертами в сакральних знаннях, 3) надприродними істотами, 4) природними одиницями.
Народознавчі Зошити / The ethnology notebooks, 2018
INCLUSION OF BELARUSIAN MYTHOLOGICAL CHARACTERS IN THE CONCEPT OF PERSON: «INVISIBLE PEOPLES» OR ... more INCLUSION OF BELARUSIAN MYTHOLOGICAL CHARACTERS IN THE CONCEPT OF PERSON: «INVISIBLE PEOPLES» OR FAIRIES IN BELARUS Dzmitry Kanaplianikau I researched the Belarusian traditional Personhood by studies the Belarusian myths and rituals, the stories and thoughts about fairies — «Vanishing People», «invisible peoples». Belarusian myth and rituals about «invisible people» are, together with Western European myths about elves and fairies, create a European area of representations about «invisible people». The feature of the eastern part of this area, which includes the Belarusians, is the presence of rituals and priests of this cult. According to the stories about these beings, they have a human entities, support one another, as well as with people, economic and social ties. The person, by traditional Belarusians worldview, is social minded entity, and may have supernatural and metamorphosis property.
Дослідження присвячене традиційному розумінні білорусами особистості людини. Автор досліджує білоруські міфи та ритуали, оповідання та думки інформаторів, пов'язані з «невидимими людьми», «невидимими хазяїнами», «хазяїнами домовими, лісовими, польовими, водяними». Білоруські уявлення про «невидимих людей» складають разом з західноєвропейськими міфами про ельфів і фейрі європейський ареал уявлень про «невидимих людей». Згідно з розповідями про ці істоти, вони мають людську сутність, підтримують між собою, а також з людьми господарські і соціальні зв'язки. Особливістю східної частини цього ареалу, до якого входять білоруси, є зафіксована наявність ритуалів і жерців цього культу. Світоглядною підставою цього культу є традиційне розумінні білорусами особи — це така розумна істота, яка підтримує різні соціальні зв'язки і має невластиві з точки зору природничих наук особливості: може впливати різними надприродними способами на інших і має властивість метаморфози, а саме зміни свого фізичного (невидимість) і біологічного (людина-тварина) станів. Ключові слова: невидимі люди, ельфи, фейрі, особа, особовість людини, європейська міфологія, білоруска міфологія, духи-господарі, європейке язичництво.
ВКЛЮЧЕНИЕ В КОНЦЕПТ ЧЕЛОВЕКА БЕЛОРУСАМИ МИФОЛОГИЧЕСКИХ ПЕРСОНАЖЕЙ: "НЕВИДИМЫЕ ХОЗЯЕВА" ИЛИ ЭЛЬФЫ БЕЛАРУСИ. Дмитрий КОНОПЛЯНИКОВ Я изучал белорусскую традиционные представления белорусов о личности, изучая белорусские мифы, ритуалы, былички о «невидимых людях», «невидимых хозяевах». Белорусский миф и ритуалы о «невидимых людях» вместе с западноевропейскими мифами об эльфах и феи, создают европейскую ареал представлений о «невидимых людей». Согласно рассказам об этих существах, они имеют человеческие сущности, поддерживают друг с другом, а также с людьми экономические и социальные связи. Человек, по традиционному белорусскому мировоззрению, является социальной разумной сущностью и может обладать сверхъестественным свойствами и свойствами метаморфозы. Ключевые слова: невидимые люди, эльфы, фэйри, личность, европейская мифология, белорусская мифология, духи-хозяева, европейское язычество.
Навука мае сваёй асноўнай мэтай пазнанне, а значыць – можа разглядаца як узор кагнітыўнай сістэмы... more Навука мае сваёй асноўнай мэтай пазнанне, а значыць – можа разглядаца як узор кагнітыўнай сістэмы. Кагнітыўныя (спазнавальныя) магчымасці навукі: яе здольнасць успрымаць адны з’явы і рысы ў сваім прадмеце (аб’екце) і ігнараваць іншыя, уласцівасць прыходзіць да пэўных высноў і абмінаць іншыя – вызначаюцца ўсёй яе сістэмай. Навука, як і іншыя сістэмы характэрызуецца [1]: мэтай, паводзінамі, будовай, рухам, узаемадзеяннямі (ладам), уладай, часам (лікам). Да будовы навукі належаць і канцэпцыі, якія ўваходзяць у склад яе інструментаў (як сродкі звязвання ведаў). Склад сістэмы канцэпцый і ўзаемадзеянні ў ёй маюць відавочна вялікі ўплыў на ход і вынік працэсу пазнання (навуковага ўсведамлення [1, 2]).
Тэма гэтага артыкулу – агульнанавуковая канцэпцыя (і панятак) “адносін” і іх уздзеянне на працэс усведамлення [2]. Адразу ўдакладнім: мы разглядаем толькі аб’ектыўныя адносіны. Суб’ектыўныя ж значэнні гэтага тэрміну: стаўленне (“адносіны да каго (ці чаго)”), стасункі (“адносіны з кім”), дачыненні асоб (“адносіны між кім”) – складаюць асобную, іншую канцэпцыю сямейнай і грамадскай практыкі, а таксама – адпаведных грамадазнаўчых навук і псіхалогіі.
Агульнанавуковая канцэпцыя і панятак “адносін”, што ўключае значэнні: мець дачыненне да нечага (“мець адносіны да нечага”, “мець сувязь з нечым”), тычыцца (“быць звязаным, хаця б ускосна, з нейкай з’явай, рэччу”, “належаць да рэчы, з’явы”, “характарызаваць ці апісваць рэч ці з’яву”), вызначацца адносна нечага і іншыя – ужываюцца ў навуцы даволі шырока. Панятак “адносін” выкарыстоўваецца пры вызначэнні іншых паняткаў, прычым – самых фундаментальных. Але, самім “адносінам” вызначэння звычайна не даецца, і таму – яны застаюцца туманным паняткам (за выключэннем матэматыкі, дзе тэрмін “адносіны” набывае адмысловае значэнне “выніку дзялення”). Нашмат радзей – “адносіны” выкарыстоўваюцца пры тлумачэнні, упамінанне “адносін” – надзейны маркер (пазнака) складанасці пытання (а магчыма – і незразумеласці яго аўтару). Увогуле, нягледзячы на агульнавядомасць “адносін” беларускім (як і расейскім) навукоўцам, ужываецца гэтая канцэпцыя параўнальна рэдка.
Аднак, ужо ў ангельскай навуцы, як і ў мове і культуры (узятай за ўзор заходнееўрапейскіх моў і сведамасцяў), – месца панятку “адносін” адрозніваецца карэнным чынам. Ужо ў простым этналагічным назіранні выявілася, што ў вывучáнай мове існуе традыцыйны (агульнавядомы, агульна- і актыўнаўжывальны) тэрмін і панятак relations (які разам з аб’ектыўнымі ўлучае ў сабе і суб’ектыўныя “адносіны”). Вывучэнне навуковых тэкстаў паказала, што relations цалкам захоўваюць вядомасць і ўжывальнасць, пры гэтым працягваюць, прынамсі, у межах ангельскай мовы і сведамасці, захоўваць сувязь з народным канцэптам: аднолькава ўсведамляецца і тлумачацца – як навукоўцамі, так і астатнімі носьбітамі мовы. Гэта дазваляе казаць, што ангельскі (а магчыма і – еўрапейскі) навуковы панятак “адносін”, наўпрост паходзіць ад традыцыйнага канцэпту relations. А таксама вылучыць гіпотэзу аб выкарыстанні канцэптаў народных еўрапейскіх моў як базавых навуковых паняткаў.
Параўнальнае вывучэнне беларускіх даследнікаў (на фізічным факультэце БДУ), выявіла, што навуковы панятак “адносін” (у яго аб’ектыўным значэнні) ніколі не выкарыстоўваецца імі на практыцы: ні ў побыце, ні ў доследах, ні пры выкладанні. Нават пры чытанні замежных навуковых артыкулаў, напісаных з яўным выкарыстаннем панятку relations – інфарматары проста раскладалі прапанаваныя ў тэкстах “адносіны” на іх складовыя элементы (пераменныя, канстанты, аперацыі дзялення). Гэта лёгка тлумачыцца тым, што канцэпта “адносіны” зусім няма як у самой беларускай мове і сведамасці, так і ў расейскай (якая магла ўплываць на беларускіх даследнікаў). Сінонімы ж тэрміну relations – абазначаюць істотна іншыя канцэпты: бел. “дачыненні” – “працэсу ўзаемадзеяння”, “датычыцца” – “дакранання”, рас. “отношения” – стаўлення суб’екту да нечага.
Ужо згаданым механізмам – апоры навукі на моўныя канцэпты, тлумачыцца і выбуховае пашырэнне канцэпцыі “структуры” (і звязанага з ёй структурнага метаду. “Структура” – нішто іншае, як развіццё ў сучаснай навуцы канцэпцыі “адносін”. Розніца іх у тым, што за ўзор (за архетып) “адносін” бяруцца адносіны простыя (у ідэяле – адносіны двух адзінак, рэчаў, паняткаў, ...). А за ўзор “структур” – адносіны складаныя (адносіны многіх, напрыклад, усіх фанем мовы). Другая, і больш важная розніца, што “адносіны” – звычайна былі перыферыйнай канцэпцыяй, а ў аснову навукі клаліся адзінкі звязаныя адносінамі: рэчы, паняткі, ...). А панятак “структуры” – сам кладзецца ў аснову структурнай навукі. Апошняе – істотна змяняе справу: калі канцэпцыі адносін уключаліся ў кожную навуку як яе шараговыя (ардынарныя, адны з многіх) інструменты, то канцэпцыя “структуры” (і звязаны з ёй структурны метад) перабудоўвае такую навуку, утвараючы адмысловыя структурныя навукі, сукупнасць якіх абдымаецца тэрмінам “структуралізм”.
Згаданыя высновы пацвярджаюцца і дакладнымі метадамі. Вывучэнне зместу агульнанавуковага тэрміну “адносіны” выявіла, што ён з прыроды сваёй лагічны і мае структуру падобную да арыфметычных (ці алгебраічных) адносін двух лікаў (дробу):
яны звязваюць дзве адзінкі: дроб – лікі, “адносіны” – паняткі;
у іх выдзяляецца агульная і адрозная частка: у дробу – агульныя множнікі лікаў, у адносінах – агульныя рысы паняткаў;
у абудвух выпадках, захоўваюцца толькі адрозныя часткі, агульныя часткі – адкідаюцца: дроб – скарачаецца, у адносінах – агульная аснова таксама забываецца (гэта добра відаць на прыкладзе фанем: у структурных тэорыях улічваюцца толькі дыферынцыйныя рысы, агульныя рысы гукаў для фаналогіі – выдаюць на неістотныя).
Такім чынам, “адносіны” – нішто іншае, як дзяленне, толькі не арыфметычнае, а лагічнае. І арыфметычны дроб можа выкарыстоўвацца для імітацыі (як мадэль) “адносін”. (Далейшае вывучэнне выяўляе ў арыфметычных (лікавых) дробаў структуру багацейшую за “адносіны”. Таму адваротная імітацыя: дробаў з дапамогай “адносін” – будзе немагчымай, ці, прынамсі, некарэктнай).
Акрамя дробаў (простых арыфметычных і алгебраічных адносін) існуюць больш складаныя матэматычныя адносіны (структуры). Найбольш вядомая з іх – прапорцыя, якая звязвае чатыры лікі:
Прапорцыя – нішто іншае, як сцвярджэнне роўнасці між сабой дзвюх арыфметычных (лікавых) адносін (кожная – утвораная парай лікаў). Аналагам гэтых складаных адносін і будзе “структура”, вядомая ў структуралізме, напрыклад элементарная “фаналагічная структура” – апазіцыя:
,
дзе знак “дзялення” паказвае на адносіны звонкай і глухой фанем (адрозненне іх адной дыферынцыйнай рысай глухасці ці звонкасці). У матэматыцы існуюць і больш складаныя адносіны, якія звязваюць яшчэ больш лікаў: ланцуговыя прапорцыі (вядомыя ў Амара Хаяма, напрыклад), шматфактарныя адносіны (у наш час зрэдку выкарыстоўваюцца тэхнолагамі). Іх “структурны” аналаг – сістэмы зычных і галосных фанем мовы (сістэмы іх апазіцый).
Як ужо казалася, структура (будова, уласны лад) адносін (як і любых паняткаў, і ўвогуле логікі) – бяднейшая за лікі. Так у панятках і адносінах немагчымае паўнавартаснае складанне, вядомае ў дробаў. Немагчымае ў адносінах і з’яўленне ў выніку разліку навіны: новага, што не было ад пачатку закладзенае ў аксіёмах. Напрыклад – новай размернасці [3]. Выправіць гэты стан у межах канцэпцыі “адносін” – немагчыма. Патрабуецца пераход да канцэпцыі сувязі, азначанай у межах аэд-тэорыі [1], якая пераймае ўсё багацце структуры, даступнае лікам, граматыкам [4, 5], а таксама – іншым сімвальным сістэмам, у тым ліку – каляднаму павуку [3].
ЛІТАРАТУРА
1. Новікава Светлана. Матэматыка, свет, ... – Мінск, 2012.
2. Бука П., і інш. Два станы кагнiтыўнай навукі. Гэтае выданне.
3. Новікава С., П.Бука, З. Канаплянікаў і інш. Беларускі калядны павук – магічны сімвал года. Гэтае выданне.
4. Новікава С., С. Iоська, А. Iоська, П.Бука, К.Мятлюк, У.Новік, А.Сураў, А.Туровіч, Натуральныя граматыкі ў новым свеце: іх вымярэнні, сувязі і практычны ўдзел у руху думкі, удасканаленні абмену ведамі, вылічальнай тэхнікі і нацыянальнай палітыкі. Матэрыялы Міжнароднага сімпозіуму «Разнастайнасць моў і культур у кантэксце глабалізацыі». Мінск 9-10 ліпеня 2002 г. – Мінск, 2002.
5. Novikava S., K .Miatliuk, Hierarchical Systems of Natural Grammars and Process of Innovations Exchange in Polylingual Fields. Kibernetes, – vol. 36, № 5/6, 2007 – pp. 736–748.
С. Новікава, П. Бука, З. Канаплянікаў, Я. Блудаў, У. Новік, С. Маразевіч, А. Новікава,К. Мятлюк, Г. Астроўская Беларускі калядны павук – магічны сімвал года // Международная научная конференция «Национально–культурный компонент втексте и языке» 6–8 декабря 2012 г. , 2012
Belarus Christmas spider - a magic symbol of the year
З практыкі вядомыя 2 тыпы ўніверсальных сі... more Belarus Christmas spider - a magic symbol of the year
З практыкі вядомыя 2 тыпы ўніверсальных сімвальных (знакавых) сістэм:
радковыя (гукі), гукавыя мовы;
графічныя (віды), якія таксама можна назваць мовамі. Графічныя мовы ўключаюць як статычныя віды так і дынамічныя, як двухмерныя, так і трохмерныя, як чорна-белыя, так і каляровыя.
Матэматычна можна паказаць [1, с. 15; 1, с. 166-171], што ў нашым свеце магчымыя толькі гэтыя два тыпы моў.
У кожнай культуры (у кожнага народа) абедзве мовы ўзаемна дапаўняюць адна адну. Рэчы і канцэпцыі – якія не могуць быць выказаныя гукамі – выяўляюцца відамі (малюнкамі, жэстамі, паказам, рэчамі, цацкамі (мадэлямі), ...). І – наадварот. Канцэпцыі, якія не могуць быць выражаныя гэтымі дзвюмя мовамі – у культуры існаваць не могуць. Гэта роўна тычыцца як традыцыйных (этнічных народных культур), так і так званых “высокіх”, якія цяпер будуюцца пераважна сродкамі радковых моў, але не могуць абыйсціся без сродкаў графічнай мовы (картаў, мап, чарцяжоў, схем, дыяграм, мадэляў і пад.).
Аднак сёння кагнітыўныя даследаванні культур грунтуюцца на вывучэнні канцэптаў ці не выключна гукавых моў (і іх пісьмовага пераўвасаблення). Мэта гэтага дакладу – прадэманстраваць існаванне канцэптаў, увасобленых у графічнай мове. А таксама – прапанаваць сродкі для выяўлення і апісання гэтых канцэптаў і іх мовы.
Найбольш цікавым, інфармацыйна (канцэптуальна, ведава) насычаным відам (графічным выразам), вядомым у беларускай культуры будзе калядны павук. Павук – трохмерная (аб’ёмная) саламяная фігура, якая робіцца на Каляды і сімвалізуе сабой свет. На адрозненне ад іншых саламяных выяў, у павуку саломіны не сплятаюцца, а злучаюцца з дапамогай прадзетай праз некалькі саломін ніткі. Атрымліваюцца ланцужкі з саломін, якія далей згінаюцца, канцы іх звязваюцца, паслядоўна ўтвараючы ўсё больш складаныя дзвюх- і трохмерныя фігуры. Схема класічнага павука, – паказана на Мал. 1 а) і ўключае некалькі актаэдраў (“ромбікаў”), звязаных сваімі вугламі. Павук сімвалізуе сабой свет, які сонца (павук) тчэ (за год) з уласных праменняў (павуціння), і ў якім пасля знаходзіцца (сімвал “сонца” – “павук” – змяшчаецца ў верхні кут цэнтральнага “ромбіку”). Калядны павук можа мець больш разгорнутую форму, уключаючы дадатковыя актаэдры, сонейкі і іншыя элементы: кутасікі, птушкі, лялькі. Сучасныя народныя майстры, развіваючы патэнцыял, закладзены ў традыцыі, ствараюць новыя, незвычайныя формы каляднага павука (пірамідальныя, шарападобныя, раскладныя, і інш., цяжкаапісальныя радковай мовай).
Павук вядомы не толькі беларусам, але і многім навакольным народам: украінцам (з цэнтрам арэалу ў Карпатах) і палякам, у краінах Балтыі (Літва) і ў Скандынавіі (Швецыя, Фінляндыя), іншым германскім народам (немцам, ангельцам, насельнікам ЗША). Пры гэтым ва ўкраінцаў павук да ўласна павука (называнага ў гэтым выпадку – “церам”) дадае гірлянды, працягнутыя ад павука па ўсім пакоі (яны тлумачацца як павуцінне, або сонечныя прамяні). Што важней – у Карпатах зафіксаваныя тэксты, звязаныя з павуком, якія дэталёва тлумачаць як яго самога, так і дадатковыя яго элементы (напрыклад, птушкі).
Характэрнай германскай формай павука з’яўляецца вядомая нам калядная елка, упрыгожаная цацкамі. У ЗША і Вялікабрытаніі вядомыя легенды, што звязваюць павука з елкай і тлумачаць мішуру і гірлянды як павуцінне, а таксама – абавязковую наяўнасць павука ў якасці каляднай цацкі на елцы. Пераходныя формы ад саламянага павука да елкі – вядомыя ў Польшчы.
Хаця ва ўсіх згаданых культурах павук звязаны з годам (гэтаксама як са светам, сонцам, канцом году, паваротам сонца), але толькі ў Беларусі ёсць звесткі аб карыстанні павуком як каляндаром. (Апісанне карыстання павуком у якасці календара – зроблена сродкамі аэд-тэорыі (тэорыі ведаў) Паводле Светланы Новікавай [1]).
У якасці каляндара выкарыстоўваецца класічны павук, схема якога паказаная на Мал. 1 [1, с. 17]. Павук як сімвал году (каляндар) улучае выразы (сімвалы, знакі) для яго складнікаў (дзён, тыдняў, месяцаў), працэсаў іх складання (дзён – у тыдзень, тыдняў – у месяц, месяцаў – у год), будоў са згаданых адзінак, узаемадзеянняў між імі (паслядоўнасці дзён, тыдняў, месяцаў; рэхавай адпаведнасці лета-зіма, восень-вясна), улады (якой у павуку выступае сімвал сонца). А таксама пазнакі (маркеры) сканчэння працэсаў (сімвал тыдню – сканчаецца на сёмай адзінцы, сімвал месяцу – на чацвертым тыдні), сродкі для ўліку адхінаў (адхіленняў) працягласці месяцаў (30, 31, 28 дзён). Такім ходам, геаметрычная форма (будова) натуральным (“магічным”) парадкам вядзе павука да таго, каб стаць увасабленнем (магічным сімвалам) году – каляндаром).
Такім чынам, у павуку звязаныя веды (“канцэпты”) аб дні, тыдні, месяцы (сонечнага і месяцовага), годзе, сонцы ці павуку (у якасці сімвалу), леце, зіме, вясне і восені, іх мноствах (паслядоўнасці), іх складанні (дзён – у тыдзень, ...) і іерархіі, якія звязваюцца з дапамогай “тэарэтычных канцэптаў”: пачатку і канца, рухаў, дзеянняў, складання (звязвання) і множання (паўтораў), пазначэння (значання), адхіну. А сам павук – выяўляе складаны канцэпт, які іх злучае.
Павук звязвае год са светам, узнаўляючы ў сімвалічнай (магічнай) форме стварэнне свету, якое сонца робіць за год. Гэты працэс – выпадак усеагульнага закону сцягвання руху (у нашым выпадку – года) у рэч (свет) – дакладна апісаны на Мал. 1 б). Працэс уключае рухі складання (звязвання) і множання (паўтору), якія вядуць да росту мернасці (узроўню) і з’яўлення новых адзінак, якія ў сваю чаргу могуць множыцца, а потым – складацца. Прычым для адзінак кожнай мернасці складанне адбываецца новым, невядомым адзінкам ранейшых мернасцяў чынам. Радковае апісанне гэтага
працэсу – глядзі на Мал. 1 в). Тут павук злучае і ўключае веды аб руху-рэчы-сувязі-сімвалу, усвядомленыя як год-свет-прамяні-сонца (пляценне-павуціння-павуцінкі-павука) і ўвасобленыя ў сімвале (і працэсе-рытуале) стварэння павука: павук-саломінкі-сімвал “сонейка”.
Павук таксама – сімвал свету (аб чым наўпрост кажуць носьбіты традыцыі). Як сімвал свету павук уключае адзінкі (абазначаныя саломінкамі), сувязі між іх (ніткі), будовы рознай размернасці (адна-, двух- і трохмерныя), рухі складання і множання (на кожнай размернасці). І як асноўны закон свету – уздым (рост) мернасці яго адзінак: з кропкі ў лінію, з лініі – у кут (двухмерную канструкцыю), з кута – у трохмерную будову – “ромбік” (Мал. 1 а-б), з наступным множаннем і складаннем атрыманых адзінак, міжузроўневыя пераходы (рост размернасці), уласны сімвал (“сонейка”), з яго ўвасабленнем ва ўсе элементы будовы..
Акрамя таго, сродкамі аэд-тэорыі было выяўлена, што ў павуку можна ўбачыць:
арыфметыку (складанне) з пераменнай асновай (7-30-365) і няпэўнасцю (месяцы 30-31, год 360+5), дзе тыдзень грае ролю дзясяткі, месяц – каляндарнай сотні, месяцовы год – тысячы (Мал. 1 б-в);
абарачэнне тэхнічнай адзінкі ва ўладу свету (перш – асветную, ці тутаральную (ад анг. tutor), з далучэннем і з унікненнем ва ўласны лад (кожнага актаэдру), урэшце – татальную) – (Мал. 1 в);
і некаторыя іншыя працэсы, якія павук таксама ўвасабляе і выяўляе (дэманструе).
Павук увасабляе ўласным відам (графічнай мовай) усе згаданыя веды і адпаведныя канцэпты, з іх узаемадзеяннямі і выяўленымі ў іх законамі. Тым самым – апісвае іх і звязвае. І ў выніку гэтага павук (разам з працэсам свайго стварэння) становіцца іх агульным сімвалам.
Высновы:
1) Выяўленая будова ведаў, увасобленых у графічнай мове беларускага каляднага павука (увасобленыя ў ім “канцэпты” і іх узаемасувязі).
2) Павук (разам з яго выкарыстаннем у якасці каляндара) – найвышэйшае дасягненне беларусаў у графічнай мове, і праз тое – можа быць сімвалам беларускай сведамасці.
3) Сімвал падобнага ўзроўню, створаны найпрасцейшымі тэхнічнымі сродкамі, сведчыць аб найвышэйшым матэматычным, тэхнічным (інжынерным) і навуковым патэнцыяле беларускай мовы, сведамасці і культуры.
4) Новыя матэматычныя сродкі, прапанаваныя ў тэорыі ведаў (аэд-тэорыі), дазваляюць дакладна выяўляць структуру найскладанейшых канцэптаў народнай культуры незалежна ад формы іх бытавання.
ЛІТАРАТУРА
1. Светлана Новікава. – Матэматыка, свет, ... – Мінск, 2012.
Канаплянікав Д. Г. Традиційні уявлення білорусів кінця ХХ – початку ХХІ століття про господарство / Д. Г. Канаплянікав, Т. Т. Товсцік // Психолого-педагогічні основи гуманізації навчально-виховного процесу в школі та ВНЗ. - 2015. - Вип. 2. - С. 84-92, 2015
This article is a research of subsystem of representations about traditional economy («gaspadarka... more This article is a research of subsystem of representations about traditional economy («gaspadarka») as a part of the traditional Belarusian worldview in the end of the XX – the beginning of the XXI centuries, traditional character of subsystem of economic representations, part of the subsystem of economic representations. It has been suggested to use mental maps. Researching of mental maps allows study the relation between imagery and linguistic representation of the world and thus use a full set of sources to study worldview.
В статті досліджено підсистему уявлень про господарство як частину системи традиційного світогляду білорусів кінця ХХ – початку ХХІ ст., традиційний характер підсистеми уявлень про господарство, частини підсистеми уявлень про господарство, характер господарювання. Запропоновано використовувати карти уявлень. Дослідження карт уявлень дозволило виявити зв'язок між образною та мовною репрезентацією світу і таким чином використовувати більш повний набір джерел для виявлення світогляду.
В статье исследована подсистема представлений о хозяйстве как части системы традиционного мировоззрения белорусов конца ХХ – начала XXI в., традиционный характер подсистемы представлений о хозяйстве, части подсистемы представлений о хозяйстве, характер хозяйствования. Предложено использовать карты представлений (ментальные карты). Исследования карт представлений позволило выявить связь между образной и языковой репрезентацией мира и таким образом использовать более полный набор источников для выявления мировоззрения.
Kanaplianikau Dz. Traditional astronomical knowledge in the traditional world-view of Belarusians in 1994—2005 Archaeologia Baltica Proceedings of the conference, 2007. — pp. 45—55 , 2007
"I use a method of systems analysis to build a model of the traditional world-view of present-day... more "I use a method of systems analysis to build a model of the traditional world-view of present-day Belarusians. Ethnographic observations and interviews served mostly as sources for my research on Belarusian traditional astronomical knowledge. I corroborate the assertion that today’s informants’ knowledge is traditional by a comparison with records from earlier periods.
Traditional astronomical conceptions are common among present-day Belarusians. They influence not only people’s orientation in space and nature management, but also social relations, including the way in which calendrical, family, medical and other rituals are conducted. Traditional astronomical conceptions form part of a hierarchically arranged traditional world-view. Since these archaic myths and rituals are on the brink of extinction, it is urgent that we record them as soon as possible and take special steps to protect them.
"
Канаплянікаў Дз. Традыцыйны светапогляд беларусаў і палякаў: параўнанне сучаснага стану / Дз. Канаплянікаў // Актуальныя праблемы паланістыкі: [зборнік навуковых артыкулаў] / рэдактары: Сяргей Важнік, Ала Кожынава. - 2007. - С. 179—190
Traditional world-view of Belarusians and Polish : comparison of contemporary situation Канапляні... more Traditional world-view of Belarusians and Polish : comparison of contemporary situation Канаплянікаў Дз. Традыцыйны светапогляд беларусаў і палякаў: параўнанне сучаснага стану / Дз. Канаплянікаў // Актуальныя праблемы паланістыкі: [зборнік навуковых артыкулаў] / рэдактары: Сяргей Важнік, Ала Кожынава. -2007. -С. 179-190 Традыцыйны светапогляд беларусаў і палякаў: параўнанне сучаснага стану Канаплянікаў Дз. Г., ІМЭФ НАН Беларусі Мэтаю выступу з'яўляецца асвятленне стану традыцыйнага светапогляду беларусаў і палякаў у канцы 20 -пачатку 21 стагоддзяў. Пад традыцыйным светапоглядам мною разумеецца сістэма традыцыйных уяўленняў этнасу аб свеце: аб навакольным асяроддзі, чалавеку, сваяцтве, гаспадаранні. Традыцыйныя ўяўленні ў выніку таго, што з'явіліся падчас гістарычнага развіцця этнасу, з'яўляюцца найбольш устойлівымі разумовымі ўяўленнямі. Мною, зыходзячы з асаблівасцяў перапрацоўкі інфармацыі чалавекам, вылучаюцца моўныя і вобразныя ўяўленні (вобразы могуць быць дынамічнымі). Для даследавання сутнасці светапогляду мною, зыходзячы з таго, што няма двух аднолькавых спосабаў пазнаўчай рэпрэзентацыі грамадствам рэчаіснасці, даследаваліся такія выразна этнічныя моўныя рэпрэзентацыі свету, як вусна-паэтычная творчасць, і вобразныя -святыя месцы, аб'екты, рытуальныя дзеянні. Для дасягнення мэты мною ставіцца задача параўнаць сістэмы традыцыйных моўных і вобразных уяўленняў беларусаў і палякаў на падставе матэрыялаў вусна-паэтычнай творчасці, абрадаў, святых месцаў і аб'ектаў.
Канаплянікаў, Дз. Г. Тапанімічная проза / Дз. Г. Канаплянікаў // Беларускі фальклор: Энцыклапедыя: У 2 т. — Мінск, 2006 — Т. 2: — С. 600—601. (Kanaplianikau Dz. Place-name prose // Belarusian Folklore: Encyclopedia: In 2 vol. — Minsk, 2006. — Vol. 2. — P. 600—601.)
TOPONIMIC PROSE, folk works that tell about the origin of geographical names (water bodies, settl... more TOPONIMIC PROSE, folk works that tell about the origin of geographical names (water bodies, settlements, elements of the relief of the earth's surface, urban or natural territories and plots, streets, squares, markets, buildings, land, water and air routes of communication).
The most expanded genres of T.p. non-fairytale prose works appear. Their main purpose is to explain the origin of geographical objects through the real activity of people or natural factors (toponymic legends) or through the activity of supernatural forces (toponymic legends). The formation of a toponym in these works is often associated with the transformation or change of the geographical object itself. The origin of the same place is told by tales or legends with a similar plot, which differ in a real or mythological hero, etc. There are works that have a humorous form, for example, about the origin of toponyms from various human quirks. A feature of T.p. there is a widespread use of topographic formulas that name the exact place of action (city, village, lake, rock). Events of the past (ancient or historical) are usually described, the story is told in the 3rd person and ends with a toponymic ending, for example, "At that time, that place was called that."
Explanations of geographical names given in no. works, often based on etymologies — explanations of obscure names based on new, non-etymological, meaningful associations that appear as a result of sound similarity between words. T.p. classified according to the explanation of the origin of the toponym: from physical and geographical features of the area, names, events, customs, etc. (V. Sokolova); geographical objects: cities, villages, tracts, rivers, lakes, stones (M. Grynblat, A. Citaviec); main motifs: mythological (giants, metamorphoses, gods, devils), historical (princes, lords, robbers, peasants, heroes), natural and geographical (relief, flora and fauna), everyday life (family, social, production relations) (V .Sokil). Toponymic works are created on the basis of a traditional worldview. Realistic stories about historical, everyday events, which the narrators were not witnesses, show rather the ideas about them. Toponymic works are based on traditional ideas about the supernatural features of many objects (witches' oaks, tailor's stones), about the existence of supernatural beings (for example, very extended places associated with devils, giants, snakes), about petrification of people, animals as a result violation of taboos, about healing, holy water, about the fact that all places have owners (accordingly, very extended explanations of toponyms through the name, surname, profession of the owner), about love. In Belarus, there are sacred places of natural or artificial origin that have similar names, the origin of which is explained by toponymic works with similar plots (for example, several Girl's hill (“Dziavočaja hara”), Chocim`s Lakes, petrified "shafts" and "Ploughman", Church place (“Carkovisca”) - places where they fell into the ground churches).
(The transliteration of names from the Belarusian language is made according to the rules of the Report on the Current Status of United Nations Romanization Systems for Geographical Names. Compiled by the UNGEGN Working Group on Romanization Systems Version 4.0, February 2013 Belarusian https://unstats.un.org/unsd/ungegn/working_groups/wg5/documents/wgrr4belarusian.pdf)
Гісторыя: праблемы выкладання, 2006
Канаплянікаў, Дз. Г. Сiстэма сваяцтва ў традыцыйным светапоглядзе беларусаў канца XX — пачатку XXI ст. / Дз. Г. Канаплянікаў // Гісторыя: праблемы выкладання. 2006. — № 5. — C. 58—63. , 2006
Article is written based on my fieldwork. I describe concepts of "svaje", "svajaki," "radn'a" tha... more Article is written based on my fieldwork. I describe concepts of "svaje", "svajaki," "radn'a" that are close in meaning to the concepts of relatives, family in English."
Канаплянікаў, Дз. Г. Сістэмы сваяцтва ў традыцыйным светапоглядзе беларусаў // Роднае слова. — 2007. — с. 89—91
I made changes to the description of kinship compared with the previous article published in 20... more I made changes to the description of kinship compared with the previous article published in 2006.
I describe concepts of "svaje", "svajaki," "radn'a" that are close in meaning to the concepts of relatives, family in English.
Uploads
Articles and Books by Zmitro Kanaplianikau
The range of kinds of Belarusian sacred sites of natural or natural-artificial origin actually includes all the diversity of natural or natural-artificial objects. Belarusian laws do not maintain the term "sacred sites of natural or natural-artificial origin", the only possibility to legally protect them is enrolling into lists of historical-cultural values or of natural memorials according to the law. In contradiction to international legal practice Belarusian laws do not take into account traditional nature using activities, religion practice, customary law. As a result, a great number of sacred sites of natural or natural-artificial origin are not legally protected. A greater part of well-known sacred stones are protected as natural memorials, but only 2 sacred lakes, a few sacred hills and brooks while there are more than 122 sacred brooks in Belarus, often regard is not paid to the complex structure of sacred site which can include several objects.
All the sacred sites must be legally protected, and not only some separate objects, but the whole associative cultural landscapes. The conservation of sacred natural sites can be greatly enhanced by establishing "buffer zones" around the sacred site itself, promoting ideas of sustainable development and biodiversity conservation on the basis of traditional nature using and cultural practice. All activities in sacred sites must be held after analysis and estimating of their ecological, social, economic, cultural sequences. Well-conserved areas with high biological diversity can become models of land management and of approaches to sustainable development. To achieve these goals further complex investigations of traditional nature use and sacred sites of natural and natural-artificial origin are necessary.
When invisible people do harm, they are punished, often trying to drive them away. The spirits of places are honored during household chores and calendar, family rites: they believe that Palavi`k indicates by voice or actions in the field where to sow, they put bread to him when they start sowing, they ask him to bear the grain, they start to reap when they see a meal made in live, as it is believed, Paliavi`k, they make a Christmas "beard" for Palavi`k from ears of corn. The spirits are asked to protect a person, his children, the life and health of cows and other animals (especially on St. George day when driving animals to the field), so they go to the berries only after Liasun` has given permission, they ask if it is possible to build a house in a certain place, they invite Damavi`k to a new house, they are baptized with the spirits of places on Easter, they are asked to give a share to the baby, the newlyweds at the wedding please the Damavi`k by throwing money under the stove. According to popular belief, these spirits warn of unhappiness, grief. The work of the villagers is sometimes impossible without friendship with the spirits of places: a miller, a fisherman must be friends with Water, a boatman - with Liasu`n and Vadziani`k, a hunter, a shepherd - with Liasu`n. People think that a specialist "knows" - possesses sacred knowledge, so they turn to him for help and mediation when they need to ask or appease the Invisible Lord. Spirits of places can teach sorcery, witchcraft. Friendship with the spirit of places requires the fulfillment of additional restrictions in the ordinary life of the specialist. One of the most widespread ritual forms of interaction with these spirits is the ritual, which in translation is called "bringing": a person carries bread to a certain crossroads, places it there, pours water and says his request in ritual sentences. Spirits of a place can both send disease and, at the request of a healer, heal from such diseases as "Radzi`miec", "Dziaci`niec - a seizure with convulsions; "načni`cy", "kry`ksy" - evil night spirits - nightmare, often because of them children scream; "padvie`j" is a draft and a dust devil, which is believed to be spinning the devil; Evil eye. The request to the spirit of the place is determined by the rhythmic organization, the presence of rhymes and diminutive derivatives.
Belarusian words written in Belarusian Latin alphabet and indicating lexical stress after a stressed vowel by symbol "`".
The society of community activists, having revolutionary goals, forms its structure and activities on the basis of traditional concepts of neighborhood, as a result of which it is difficult for totalitarian authorities to fight with them.
Studies of the actions of communities during the Belarusian revolution show that the revolution had class reasons for the change in the dominance of the post-Soviet nomenclature, the main actors of these revolutions were local communities, as the most resistant associations to totalitarian control.
Created models of the totalitarian system, a model of society as a structure of social groups, Strugle of a Totalitarian System with Society, Map of Local community Resistance
movement in Microraion, Bloch diagrem: History of Classes in Belarus Bourgeois
revolution
and Reaction:
Fashism - Ruscism,
The War for the
dictatorship in
Ukraine.
In modern-day Russia, Belarus, and the territories occupied by Russia, there is widespread racial discrimination against indigenous peoples by language. Schools in their native language are closed and activists fighting Russification are subjected to physical violence, fine, police, criminal prosecution. Many researchers do not understand why discriminate against the Belarusian language in Belarus.
The purpose of the article is to reveal this as Russian imperialism constructs its ideology through the academic schools of science formed in Russia and Belarus over the centuries of colonialism.
The used method of historiographical analysis of the imperial ideologies of ethnographic, folklore, Slavic and sociological studies of Belarusians gave the following results: with the 1960 Russian scientific schools created the now popular in the former USSR, the ontological foundation for Eurasianism, Slavophilism, racism, for example, the Moscow-Tartu School, M. Tolstoy Slavistics School, the L. Gumilyov’s Passionary Conception of Ethnogenesis. After 1991, in the Russian imperial ethnology created constructivism. Also Russian Orthodox clericalism, combined with different versions of Eurasianism, became popular in the social sciences in Russia and Belarus.
These racist ideologies in conjunction with the Belarusian authoritarianism created «Belarusian State Ideology», which is mandatory for use in the Belarusian universities and science.
Conclusions. These theories and concepts can not be verified, since they contain racist ideological axioms, ideological choice of sources and facts. Such studies should be considered pseudoscientific, and their findings, methods of measurement, the facts can not be used.
The purpose of the article is to reveal this as Russian imperialism constructs its ideology through the academic schools of science formed in Russia and Belarus over the centuries of colonialism.
The used method of historiographical analysis of the imperial ideologies of ethnographic, folklore, Slavic and sociological studies of Belarusians gave the following results: with the 1960 Russian scientific schools created popular in the former USSR, the ontological foundation for Eurasian, Slavophilism, racism, for example, the Moscow-Tartu school, M. Tolstoy Slavistics School, the concept of L. Gumilyov. After 1991, in the Russian imperial ethnology was created constructivism. Also Russian Orthodox clericalism, combined with different versions of Eurasianism, became popular in the social sciences in Russia and Belarus. These racist ideologies in conjunction with the Belarusian authoritarianism created «Belarusian State Ideology», which is mandatory for use in the Belarusian universities and science.
Conclusions. These theories and concepts can not be verified, since they contain racist ideological axioms, ideological choice of sources and facts. Such studies should be considered pseudo-scientific, and their findings, methods of measurement, the facts can not be used.
У сучасних Росії, Білорусі, на окупованих Росією територіях розширена расова дискримінація корінних народів за мовою, закриваються школи, де навчаються мовами корінних народів, а активісти, які борються проти русифікації, піддаються фізичному насильству, штрафом, поліцейському, кримінальному переслідуванню. Причому для багатьох не білоруських дослідників дивним є те, що це відбувається в державі Білорусь відносна білорусів та білоруської мови.
Білоруський випадок пояснюється не тільки економічної і військово-політичної колоніальної залежності від Росії, але і тим, що в Білорусі офіційною ідеологією влади є місцевий варіант російського націоналізму, який є сумішшю форм російського расистського націоналізму – євразійства, слов'янофільства, російського православного клерикалізму – з білоруським авторитаризмом. Ця ідеологія називається "ідеологія білоруської держави" і є обов'язковою для використання всіма вченими і викладачами, які працюють у всіх університетах і державних інститутах. Причому в Білорусі відсутні недержавні наукові інститути та недержавне фінансування науки. Історіографічний аналіз етнографічних, фольклористичного, слов'янознавчих, соціологічних досліджень етнічних груп, показав, що починаючи з 1960-х років, наукові школи Росії створили популярні зараз просторах колишнього СРСР онтологічні підстави для євразійства, слов'янофільства, расизму, такі як Московсько-Тартуська школа, слов'янознавча школа М. Толстого, концепція Л. Гумільова. Після 1991 року в російській етнології був створений імперський конструктивізм, а також в Росії і Білорусі в суспільствознавчих науках став популярний російський православний клерикалізм, пов'язаний з різноманітними версіями євразійства. Ці теорії неможливо верифікувати, так як через ідеологічні расистські аксіоми та підбор джерел і фактів, ці теорії та концепті не чинні, не валідні. Такі дослідження слід вважати псевдонауковими і не можна користуватися їхніми висновками, методиками, вимірами, фактами.
Ключові слова: історіографія етнології і фольклористики, націоналізм, расизм, русифікація, імперіалізм, ідеологія, методологія соціальних і гуманітарних наук.
Representation of the biology, human physiology have social significance. So, through the idea of blood people define the structure of the related network, highlighting the connection by blood. Substance "spirit", "soul", "power" seems the basis for the normal functioning of human and animal physiology and occur in humans as a result of transmission through kinship or of supernatural beings. Representation of the supernatural properties of the "look" (evil eye), "power", "knowledge", "spirit" serve the basis for the belief in supernatural diseases of humans and animals and their possible treatments. Diseases can arise either due to direct contact with a person with supernatural properties, or contact can occur through the things that a person fills "charms" – magic. These considerations form the basis of faith in the existence of witches.
It is believed that a person has recovered after such treatment, he should receive treatment as a result of the transfer to it of supernatural substance "spirit" and "power" of a different kind of person who has sacred knowledge.
People who have supernatural properties of the substances the body, are the social role of a specialist having special knowledge - a wizard, witches, sorcerers, healer. Social relationships that arise as a result of this belief, have the character of rituals that aim to harm or treatment. Thus formed social system in which there are data exchanges information about the state of organisms and their procedures change states through rituals. Data management is done through the submission of the substance that forms the negative and positive feedback - respectively, aimed at improving or deteriorating conditions of the body, or the formation of new organisms. In accordance with the ideas of people make decisions about social connections and actions that have a ritual character.
Coordination in the aspect of self-organization of the system is dynamic - the emergence and expert action is called faith in the substance, and in turn they are spreading as a result of its activities medicinal rituals, folklore texts about the substance that forms a positive feedback loop in changing the state of the system - increasing the number of knowledge and experts. Coordination in the control aspect is carried out at the level of individuals and experts through exchanges of data on the state of organisms and substances, with the formation of positive and negative feedback between people, experts in sacred knowledge, supernatural beings, natural units. The purpose of this system is the body's deterioration or improvement of conditions or the formation of new organisms.
Keywords: Personhood, Person, European mythology, European paganism, soul, blood, spirit, soul, power, sacred knowledge, traditional knowledge, charms, evil eye, social system, feedback.
У артыкуле даследуюцца традыцыйныя уяўленні пра такія субстанцыі як кроў, дух, душа, чары, веды, погляд, сіла. Многія беларусы старэйшага узросту, якія жывуць у вёсках, вераць што гэтыя субстанцыі маюць звышнатуральныя уласцівасці і могуць утрымліваюцца ў людзях, жывёлах, звышнатуральных істотах, рэчах. Людзі, іншыя істоты, могуць перадаваць гэтыя субстанцыі, у выніку чаго стан арганізма чалавека змяняецца звышнатуральным чынам: ён можа стаць здаровай хворым, набыць звышнатуральныя уласцівасці. Людзі, якія набылі звышнатуральныя уласцівасці, атрымліваюць сацыяльную ролю эксперта - чараўніка, ведзьмы, знахара, які мае сакральныя веды і выконвае рытуалы, накіраваныя на змену станаў арганізмаў. Такім чынам утвараецца шматузроўневая сацыяльная сістэма, у якой адбываюцца інфармацыйныя абмены звесткамі пра станы арганізмаў і працэдур змены іх станаў праз рытуальныя дзеянні. Каардынацыя у аспекце самаарганізацыя гэтай сістэмы мае дынамічны характар - узнікненне і дзеянні экспертаў выкліканы верай у субстанцыі, і у сваю чаргу яны распаўсюджваюць у выніку сваёй дзейнасці лекавыя рытуалы, фальклорныя тэксты пра субстанцыі, што утварае дадатную адваротную сувязь у змене станаў самой сістэмы – павелічэння колькасці ведаў і экспертаў. Каардынацыя у аспекце кіравання вядзецца на узроўні людзей і экспертаў праз абмены звесткамі пра станы арганізмаў і субстанцый, з утварэннем адмоўных і дадатных адваротныя сувязей паміж людзьмі, экспертамі у сакральных ведах, звышнатуральнымі істотамі, прыроднымі адзінкамі. Мэтай гэтай сістэмы з`яўляецца пагаршэнне ці паляпшэнне станаў арганізма ці утварэнне новых арганізмаў.
Ключові слова: субстанцыя, вераванні, чары, чараўнік, душа, дух, кроў, сіла, сакральныя веды, сурокі.
Ключові слова: субстанція, вірування, чари, чарівник, душа, дух, кров, сила, сакральні знання, пристріт.
We studied traditional Belarusian representation of such substances as blood, spirit, soul, power, knowledge, charms, evil eye. Many older Belarusians who live in the villages, believe that these substances have supernatural properties and found in humans, animals, supernatural beings, things. People, other creatures, can transmit these substances, with the result that the state of the human body varies in a supernatural way: it can be a healthy patient, acquire supernatural properties.
We have studied the representations of substance and traditional medicine as a complex complex system based on the combination of methods of the theory of systems and cognitive sciences. We conducted fieldwork in Belarusian villages, interviewed informants about the substances of organisms, including metaphysical supernatural concepts, medical rituals performed by them, as well as medical ritual texts. In several cases we carried out the participant observation of such rituals.
People who have supernatural properties of the substances the body, are the social role of a specialist having special knowledge — a wizard, witches, sorcerers, healer. Social relationships that arise as a result of this belief, have the character of rituals that aim to harm or treatment. Thus formed social system in which there are data exchanges information about the state of organisms and their procedures change states through rituals. Data management is done through the submission of the substance that forms the negative and positive feedback — respectively, aimed at improving or deteriorating conditions of the body, or the formation of new organisms. In accordance with the ideas of people make decisions about social connections and actions that have a ritual character.
Coordination in the aspect of self-organization of the system is dynamic — the emergence of experts and action by experts is called faith in the substance, and in turn they are spreading as a result of its activities medicinal rituals, folklore texts about the substance that forms a positive feedback loop in changing the state of the system - increasing the number of knowledge and experts. Coordination in the control aspect is carried out at the level of individuals and experts through exchanges of data on the state of organisms and substances, with the formation of positive and negative feedback between people, experts in sacred knowledge, supernatural beings, natural units. The purpose of this system is the body's deterioration or improvement of conditions or the formation of new organisms.
У статті досліджуються традиційні уявлення про наступні субстанції: «кров», «дух», «душа», «чари», «знання», «погляд», «сила». Багато білорусів старшого віку, які живуть в селах, вірять, що ці субстанції мають надприродні властивості і можуть міститися в людях, тварин, надприродних істот, речах. Люди і інші істоти, можуть передавати ці субстанції, в результаті чого стан організму людини змінюється надприродним чином: він може стати здоровим або хворим, придбати надприродні властивості. Люди, які придбали надприродні властивості, отримують соціальну роль експерта: чарівника, відьми, знахаря, який має сакральні знання і виконує ритуали, спрямовані на зміну станів організмів. Таким чином, утворюється багаторівнева соціальна система, в якій відбуваються інформаційні обміни даними щодо стану організмів і процедур, зміни їх станів через ритуальні дії. Координація в аспекті самоорганізації цієї системи має динамічний характер — поява експертів і дії експертів викликаний вірою в субстанції. Експерти поширюють в результаті своєї діяльності лікарські ритуали, фольклорні тексти про субстанції, що утворює позитивний зворотний зв'язок у зміні станів самої системи — збільшення кількості знань і експертів. Координація в аспекті управління ведеться на рівні людей і експертів через обміни даними щодо стану організмів і субстанцій з утворенням негативних і позитивних зворотні зв'язків між 1) людьми, 2) людьми-експертами в сакральних знаннях, 3) надприродними істотами, 4) природними одиницями.
Дослідження присвячене традиційному розумінні білорусами особистості людини. Автор досліджує білоруські міфи та ритуали, оповідання та думки інформаторів, пов'язані з «невидимими людьми», «невидимими хазяїнами», «хазяїнами домовими, лісовими, польовими, водяними». Білоруські уявлення про «невидимих людей» складають разом з західноєвропейськими міфами про ельфів і фейрі європейський ареал уявлень про «невидимих людей». Згідно з розповідями про ці істоти, вони мають людську сутність, підтримують між собою, а також з людьми господарські і соціальні зв'язки. Особливістю східної частини цього ареалу, до якого входять білоруси, є зафіксована наявність ритуалів і жерців цього культу. Світоглядною підставою цього культу є традиційне розумінні білорусами особи — це така розумна істота, яка підтримує різні соціальні зв'язки і має невластиві з точки зору природничих наук особливості: може впливати різними надприродними способами на інших і має властивість метаморфози, а саме зміни свого фізичного (невидимість) і біологічного (людина-тварина) станів. Ключові слова: невидимі люди, ельфи, фейрі, особа, особовість людини, європейська міфологія, білоруска міфологія, духи-господарі, європейке язичництво.
ВКЛЮЧЕНИЕ В КОНЦЕПТ ЧЕЛОВЕКА БЕЛОРУСАМИ МИФОЛОГИЧЕСКИХ ПЕРСОНАЖЕЙ: "НЕВИДИМЫЕ ХОЗЯЕВА" ИЛИ ЭЛЬФЫ БЕЛАРУСИ. Дмитрий КОНОПЛЯНИКОВ Я изучал белорусскую традиционные представления белорусов о личности, изучая белорусские мифы, ритуалы, былички о «невидимых людях», «невидимых хозяевах». Белорусский миф и ритуалы о «невидимых людях» вместе с западноевропейскими мифами об эльфах и феи, создают европейскую ареал представлений о «невидимых людей». Согласно рассказам об этих существах, они имеют человеческие сущности, поддерживают друг с другом, а также с людьми экономические и социальные связи. Человек, по традиционному белорусскому мировоззрению, является социальной разумной сущностью и может обладать сверхъестественным свойствами и свойствами метаморфозы. Ключевые слова: невидимые люди, эльфы, фэйри, личность, европейская мифология, белорусская мифология, духи-хозяева, европейское язычество.
Тэма гэтага артыкулу – агульнанавуковая канцэпцыя (і панятак) “адносін” і іх уздзеянне на працэс усведамлення [2]. Адразу ўдакладнім: мы разглядаем толькі аб’ектыўныя адносіны. Суб’ектыўныя ж значэнні гэтага тэрміну: стаўленне (“адносіны да каго (ці чаго)”), стасункі (“адносіны з кім”), дачыненні асоб (“адносіны між кім”) – складаюць асобную, іншую канцэпцыю сямейнай і грамадскай практыкі, а таксама – адпаведных грамадазнаўчых навук і псіхалогіі.
Агульнанавуковая канцэпцыя і панятак “адносін”, што ўключае значэнні: мець дачыненне да нечага (“мець адносіны да нечага”, “мець сувязь з нечым”), тычыцца (“быць звязаным, хаця б ускосна, з нейкай з’явай, рэччу”, “належаць да рэчы, з’явы”, “характарызаваць ці апісваць рэч ці з’яву”), вызначацца адносна нечага і іншыя – ужываюцца ў навуцы даволі шырока. Панятак “адносін” выкарыстоўваецца пры вызначэнні іншых паняткаў, прычым – самых фундаментальных. Але, самім “адносінам” вызначэння звычайна не даецца, і таму – яны застаюцца туманным паняткам (за выключэннем матэматыкі, дзе тэрмін “адносіны” набывае адмысловае значэнне “выніку дзялення”). Нашмат радзей – “адносіны” выкарыстоўваюцца пры тлумачэнні, упамінанне “адносін” – надзейны маркер (пазнака) складанасці пытання (а магчыма – і незразумеласці яго аўтару). Увогуле, нягледзячы на агульнавядомасць “адносін” беларускім (як і расейскім) навукоўцам, ужываецца гэтая канцэпцыя параўнальна рэдка.
Аднак, ужо ў ангельскай навуцы, як і ў мове і культуры (узятай за ўзор заходнееўрапейскіх моў і сведамасцяў), – месца панятку “адносін” адрозніваецца карэнным чынам. Ужо ў простым этналагічным назіранні выявілася, што ў вывучáнай мове існуе традыцыйны (агульнавядомы, агульна- і актыўнаўжывальны) тэрмін і панятак relations (які разам з аб’ектыўнымі ўлучае ў сабе і суб’ектыўныя “адносіны”). Вывучэнне навуковых тэкстаў паказала, што relations цалкам захоўваюць вядомасць і ўжывальнасць, пры гэтым працягваюць, прынамсі, у межах ангельскай мовы і сведамасці, захоўваць сувязь з народным канцэптам: аднолькава ўсведамляецца і тлумачацца – як навукоўцамі, так і астатнімі носьбітамі мовы. Гэта дазваляе казаць, што ангельскі (а магчыма і – еўрапейскі) навуковы панятак “адносін”, наўпрост паходзіць ад традыцыйнага канцэпту relations. А таксама вылучыць гіпотэзу аб выкарыстанні канцэптаў народных еўрапейскіх моў як базавых навуковых паняткаў.
Параўнальнае вывучэнне беларускіх даследнікаў (на фізічным факультэце БДУ), выявіла, што навуковы панятак “адносін” (у яго аб’ектыўным значэнні) ніколі не выкарыстоўваецца імі на практыцы: ні ў побыце, ні ў доследах, ні пры выкладанні. Нават пры чытанні замежных навуковых артыкулаў, напісаных з яўным выкарыстаннем панятку relations – інфарматары проста раскладалі прапанаваныя ў тэкстах “адносіны” на іх складовыя элементы (пераменныя, канстанты, аперацыі дзялення). Гэта лёгка тлумачыцца тым, што канцэпта “адносіны” зусім няма як у самой беларускай мове і сведамасці, так і ў расейскай (якая магла ўплываць на беларускіх даследнікаў). Сінонімы ж тэрміну relations – абазначаюць істотна іншыя канцэпты: бел. “дачыненні” – “працэсу ўзаемадзеяння”, “датычыцца” – “дакранання”, рас. “отношения” – стаўлення суб’екту да нечага.
Ужо згаданым механізмам – апоры навукі на моўныя канцэпты, тлумачыцца і выбуховае пашырэнне канцэпцыі “структуры” (і звязанага з ёй структурнага метаду. “Структура” – нішто іншае, як развіццё ў сучаснай навуцы канцэпцыі “адносін”. Розніца іх у тым, што за ўзор (за архетып) “адносін” бяруцца адносіны простыя (у ідэяле – адносіны двух адзінак, рэчаў, паняткаў, ...). А за ўзор “структур” – адносіны складаныя (адносіны многіх, напрыклад, усіх фанем мовы). Другая, і больш важная розніца, што “адносіны” – звычайна былі перыферыйнай канцэпцыяй, а ў аснову навукі клаліся адзінкі звязаныя адносінамі: рэчы, паняткі, ...). А панятак “структуры” – сам кладзецца ў аснову структурнай навукі. Апошняе – істотна змяняе справу: калі канцэпцыі адносін уключаліся ў кожную навуку як яе шараговыя (ардынарныя, адны з многіх) інструменты, то канцэпцыя “структуры” (і звязаны з ёй структурны метад) перабудоўвае такую навуку, утвараючы адмысловыя структурныя навукі, сукупнасць якіх абдымаецца тэрмінам “структуралізм”.
Згаданыя высновы пацвярджаюцца і дакладнымі метадамі. Вывучэнне зместу агульнанавуковага тэрміну “адносіны” выявіла, што ён з прыроды сваёй лагічны і мае структуру падобную да арыфметычных (ці алгебраічных) адносін двух лікаў (дробу):
яны звязваюць дзве адзінкі: дроб – лікі, “адносіны” – паняткі;
у іх выдзяляецца агульная і адрозная частка: у дробу – агульныя множнікі лікаў, у адносінах – агульныя рысы паняткаў;
у абудвух выпадках, захоўваюцца толькі адрозныя часткі, агульныя часткі – адкідаюцца: дроб – скарачаецца, у адносінах – агульная аснова таксама забываецца (гэта добра відаць на прыкладзе фанем: у структурных тэорыях улічваюцца толькі дыферынцыйныя рысы, агульныя рысы гукаў для фаналогіі – выдаюць на неістотныя).
Такім чынам, “адносіны” – нішто іншае, як дзяленне, толькі не арыфметычнае, а лагічнае. І арыфметычны дроб можа выкарыстоўвацца для імітацыі (як мадэль) “адносін”. (Далейшае вывучэнне выяўляе ў арыфметычных (лікавых) дробаў структуру багацейшую за “адносіны”. Таму адваротная імітацыя: дробаў з дапамогай “адносін” – будзе немагчымай, ці, прынамсі, некарэктнай).
Акрамя дробаў (простых арыфметычных і алгебраічных адносін) існуюць больш складаныя матэматычныя адносіны (структуры). Найбольш вядомая з іх – прапорцыя, якая звязвае чатыры лікі:
Прапорцыя – нішто іншае, як сцвярджэнне роўнасці між сабой дзвюх арыфметычных (лікавых) адносін (кожная – утвораная парай лікаў). Аналагам гэтых складаных адносін і будзе “структура”, вядомая ў структуралізме, напрыклад элементарная “фаналагічная структура” – апазіцыя:
,
дзе знак “дзялення” паказвае на адносіны звонкай і глухой фанем (адрозненне іх адной дыферынцыйнай рысай глухасці ці звонкасці). У матэматыцы існуюць і больш складаныя адносіны, якія звязваюць яшчэ больш лікаў: ланцуговыя прапорцыі (вядомыя ў Амара Хаяма, напрыклад), шматфактарныя адносіны (у наш час зрэдку выкарыстоўваюцца тэхнолагамі). Іх “структурны” аналаг – сістэмы зычных і галосных фанем мовы (сістэмы іх апазіцый).
Як ужо казалася, структура (будова, уласны лад) адносін (як і любых паняткаў, і ўвогуле логікі) – бяднейшая за лікі. Так у панятках і адносінах немагчымае паўнавартаснае складанне, вядомае ў дробаў. Немагчымае ў адносінах і з’яўленне ў выніку разліку навіны: новага, што не было ад пачатку закладзенае ў аксіёмах. Напрыклад – новай размернасці [3]. Выправіць гэты стан у межах канцэпцыі “адносін” – немагчыма. Патрабуецца пераход да канцэпцыі сувязі, азначанай у межах аэд-тэорыі [1], якая пераймае ўсё багацце структуры, даступнае лікам, граматыкам [4, 5], а таксама – іншым сімвальным сістэмам, у тым ліку – каляднаму павуку [3].
ЛІТАРАТУРА
1. Новікава Светлана. Матэматыка, свет, ... – Мінск, 2012.
2. Бука П., і інш. Два станы кагнiтыўнай навукі. Гэтае выданне.
3. Новікава С., П.Бука, З. Канаплянікаў і інш. Беларускі калядны павук – магічны сімвал года. Гэтае выданне.
4. Новікава С., С. Iоська, А. Iоська, П.Бука, К.Мятлюк, У.Новік, А.Сураў, А.Туровіч, Натуральныя граматыкі ў новым свеце: іх вымярэнні, сувязі і практычны ўдзел у руху думкі, удасканаленні абмену ведамі, вылічальнай тэхнікі і нацыянальнай палітыкі. Матэрыялы Міжнароднага сімпозіуму «Разнастайнасць моў і культур у кантэксце глабалізацыі». Мінск 9-10 ліпеня 2002 г. – Мінск, 2002.
5. Novikava S., K .Miatliuk, Hierarchical Systems of Natural Grammars and Process of Innovations Exchange in Polylingual Fields. Kibernetes, – vol. 36, № 5/6, 2007 – pp. 736–748.
З практыкі вядомыя 2 тыпы ўніверсальных сімвальных (знакавых) сістэм:
радковыя (гукі), гукавыя мовы;
графічныя (віды), якія таксама можна назваць мовамі. Графічныя мовы ўключаюць як статычныя віды так і дынамічныя, як двухмерныя, так і трохмерныя, як чорна-белыя, так і каляровыя.
Матэматычна можна паказаць [1, с. 15; 1, с. 166-171], што ў нашым свеце магчымыя толькі гэтыя два тыпы моў.
У кожнай культуры (у кожнага народа) абедзве мовы ўзаемна дапаўняюць адна адну. Рэчы і канцэпцыі – якія не могуць быць выказаныя гукамі – выяўляюцца відамі (малюнкамі, жэстамі, паказам, рэчамі, цацкамі (мадэлямі), ...). І – наадварот. Канцэпцыі, якія не могуць быць выражаныя гэтымі дзвюмя мовамі – у культуры існаваць не могуць. Гэта роўна тычыцца як традыцыйных (этнічных народных культур), так і так званых “высокіх”, якія цяпер будуюцца пераважна сродкамі радковых моў, але не могуць абыйсціся без сродкаў графічнай мовы (картаў, мап, чарцяжоў, схем, дыяграм, мадэляў і пад.).
Аднак сёння кагнітыўныя даследаванні культур грунтуюцца на вывучэнні канцэптаў ці не выключна гукавых моў (і іх пісьмовага пераўвасаблення). Мэта гэтага дакладу – прадэманстраваць існаванне канцэптаў, увасобленых у графічнай мове. А таксама – прапанаваць сродкі для выяўлення і апісання гэтых канцэптаў і іх мовы.
Найбольш цікавым, інфармацыйна (канцэптуальна, ведава) насычаным відам (графічным выразам), вядомым у беларускай культуры будзе калядны павук. Павук – трохмерная (аб’ёмная) саламяная фігура, якая робіцца на Каляды і сімвалізуе сабой свет. На адрозненне ад іншых саламяных выяў, у павуку саломіны не сплятаюцца, а злучаюцца з дапамогай прадзетай праз некалькі саломін ніткі. Атрымліваюцца ланцужкі з саломін, якія далей згінаюцца, канцы іх звязваюцца, паслядоўна ўтвараючы ўсё больш складаныя дзвюх- і трохмерныя фігуры. Схема класічнага павука, – паказана на Мал. 1 а) і ўключае некалькі актаэдраў (“ромбікаў”), звязаных сваімі вугламі. Павук сімвалізуе сабой свет, які сонца (павук) тчэ (за год) з уласных праменняў (павуціння), і ў якім пасля знаходзіцца (сімвал “сонца” – “павук” – змяшчаецца ў верхні кут цэнтральнага “ромбіку”). Калядны павук можа мець больш разгорнутую форму, уключаючы дадатковыя актаэдры, сонейкі і іншыя элементы: кутасікі, птушкі, лялькі. Сучасныя народныя майстры, развіваючы патэнцыял, закладзены ў традыцыі, ствараюць новыя, незвычайныя формы каляднага павука (пірамідальныя, шарападобныя, раскладныя, і інш., цяжкаапісальныя радковай мовай).
Павук вядомы не толькі беларусам, але і многім навакольным народам: украінцам (з цэнтрам арэалу ў Карпатах) і палякам, у краінах Балтыі (Літва) і ў Скандынавіі (Швецыя, Фінляндыя), іншым германскім народам (немцам, ангельцам, насельнікам ЗША). Пры гэтым ва ўкраінцаў павук да ўласна павука (называнага ў гэтым выпадку – “церам”) дадае гірлянды, працягнутыя ад павука па ўсім пакоі (яны тлумачацца як павуцінне, або сонечныя прамяні). Што важней – у Карпатах зафіксаваныя тэксты, звязаныя з павуком, якія дэталёва тлумачаць як яго самога, так і дадатковыя яго элементы (напрыклад, птушкі).
Характэрнай германскай формай павука з’яўляецца вядомая нам калядная елка, упрыгожаная цацкамі. У ЗША і Вялікабрытаніі вядомыя легенды, што звязваюць павука з елкай і тлумачаць мішуру і гірлянды як павуцінне, а таксама – абавязковую наяўнасць павука ў якасці каляднай цацкі на елцы. Пераходныя формы ад саламянага павука да елкі – вядомыя ў Польшчы.
Хаця ва ўсіх згаданых культурах павук звязаны з годам (гэтаксама як са светам, сонцам, канцом году, паваротам сонца), але толькі ў Беларусі ёсць звесткі аб карыстанні павуком як каляндаром. (Апісанне карыстання павуком у якасці календара – зроблена сродкамі аэд-тэорыі (тэорыі ведаў) Паводле Светланы Новікавай [1]).
У якасці каляндара выкарыстоўваецца класічны павук, схема якога паказаная на Мал. 1 [1, с. 17]. Павук як сімвал году (каляндар) улучае выразы (сімвалы, знакі) для яго складнікаў (дзён, тыдняў, месяцаў), працэсаў іх складання (дзён – у тыдзень, тыдняў – у месяц, месяцаў – у год), будоў са згаданых адзінак, узаемадзеянняў між імі (паслядоўнасці дзён, тыдняў, месяцаў; рэхавай адпаведнасці лета-зіма, восень-вясна), улады (якой у павуку выступае сімвал сонца). А таксама пазнакі (маркеры) сканчэння працэсаў (сімвал тыдню – сканчаецца на сёмай адзінцы, сімвал месяцу – на чацвертым тыдні), сродкі для ўліку адхінаў (адхіленняў) працягласці месяцаў (30, 31, 28 дзён). Такім ходам, геаметрычная форма (будова) натуральным (“магічным”) парадкам вядзе павука да таго, каб стаць увасабленнем (магічным сімвалам) году – каляндаром).
Такім чынам, у павуку звязаныя веды (“канцэпты”) аб дні, тыдні, месяцы (сонечнага і месяцовага), годзе, сонцы ці павуку (у якасці сімвалу), леце, зіме, вясне і восені, іх мноствах (паслядоўнасці), іх складанні (дзён – у тыдзень, ...) і іерархіі, якія звязваюцца з дапамогай “тэарэтычных канцэптаў”: пачатку і канца, рухаў, дзеянняў, складання (звязвання) і множання (паўтораў), пазначэння (значання), адхіну. А сам павук – выяўляе складаны канцэпт, які іх злучае.
Павук звязвае год са светам, узнаўляючы ў сімвалічнай (магічнай) форме стварэнне свету, якое сонца робіць за год. Гэты працэс – выпадак усеагульнага закону сцягвання руху (у нашым выпадку – года) у рэч (свет) – дакладна апісаны на Мал. 1 б). Працэс уключае рухі складання (звязвання) і множання (паўтору), якія вядуць да росту мернасці (узроўню) і з’яўлення новых адзінак, якія ў сваю чаргу могуць множыцца, а потым – складацца. Прычым для адзінак кожнай мернасці складанне адбываецца новым, невядомым адзінкам ранейшых мернасцяў чынам. Радковае апісанне гэтага
працэсу – глядзі на Мал. 1 в). Тут павук злучае і ўключае веды аб руху-рэчы-сувязі-сімвалу, усвядомленыя як год-свет-прамяні-сонца (пляценне-павуціння-павуцінкі-павука) і ўвасобленыя ў сімвале (і працэсе-рытуале) стварэння павука: павук-саломінкі-сімвал “сонейка”.
Павук таксама – сімвал свету (аб чым наўпрост кажуць носьбіты традыцыі). Як сімвал свету павук уключае адзінкі (абазначаныя саломінкамі), сувязі між іх (ніткі), будовы рознай размернасці (адна-, двух- і трохмерныя), рухі складання і множання (на кожнай размернасці). І як асноўны закон свету – уздым (рост) мернасці яго адзінак: з кропкі ў лінію, з лініі – у кут (двухмерную канструкцыю), з кута – у трохмерную будову – “ромбік” (Мал. 1 а-б), з наступным множаннем і складаннем атрыманых адзінак, міжузроўневыя пераходы (рост размернасці), уласны сімвал (“сонейка”), з яго ўвасабленнем ва ўсе элементы будовы..
Акрамя таго, сродкамі аэд-тэорыі было выяўлена, што ў павуку можна ўбачыць:
арыфметыку (складанне) з пераменнай асновай (7-30-365) і няпэўнасцю (месяцы 30-31, год 360+5), дзе тыдзень грае ролю дзясяткі, месяц – каляндарнай сотні, месяцовы год – тысячы (Мал. 1 б-в);
абарачэнне тэхнічнай адзінкі ва ўладу свету (перш – асветную, ці тутаральную (ад анг. tutor), з далучэннем і з унікненнем ва ўласны лад (кожнага актаэдру), урэшце – татальную) – (Мал. 1 в);
і некаторыя іншыя працэсы, якія павук таксама ўвасабляе і выяўляе (дэманструе).
Павук увасабляе ўласным відам (графічнай мовай) усе згаданыя веды і адпаведныя канцэпты, з іх узаемадзеяннямі і выяўленымі ў іх законамі. Тым самым – апісвае іх і звязвае. І ў выніку гэтага павук (разам з працэсам свайго стварэння) становіцца іх агульным сімвалам.
Высновы:
1) Выяўленая будова ведаў, увасобленых у графічнай мове беларускага каляднага павука (увасобленыя ў ім “канцэпты” і іх узаемасувязі).
2) Павук (разам з яго выкарыстаннем у якасці каляндара) – найвышэйшае дасягненне беларусаў у графічнай мове, і праз тое – можа быць сімвалам беларускай сведамасці.
3) Сімвал падобнага ўзроўню, створаны найпрасцейшымі тэхнічнымі сродкамі, сведчыць аб найвышэйшым матэматычным, тэхнічным (інжынерным) і навуковым патэнцыяле беларускай мовы, сведамасці і культуры.
4) Новыя матэматычныя сродкі, прапанаваныя ў тэорыі ведаў (аэд-тэорыі), дазваляюць дакладна выяўляць структуру найскладанейшых канцэптаў народнай культуры незалежна ад формы іх бытавання.
ЛІТАРАТУРА
1. Светлана Новікава. – Матэматыка, свет, ... – Мінск, 2012.
В статті досліджено підсистему уявлень про господарство як частину системи традиційного світогляду білорусів кінця ХХ – початку ХХІ ст., традиційний характер підсистеми уявлень про господарство, частини підсистеми уявлень про господарство, характер господарювання. Запропоновано використовувати карти уявлень. Дослідження карт уявлень дозволило виявити зв'язок між образною та мовною репрезентацією світу і таким чином використовувати більш повний набір джерел для виявлення світогляду.
В статье исследована подсистема представлений о хозяйстве как части системы традиционного мировоззрения белорусов конца ХХ – начала XXI в., традиционный характер подсистемы представлений о хозяйстве, части подсистемы представлений о хозяйстве, характер хозяйствования. Предложено использовать карты представлений (ментальные карты). Исследования карт представлений позволило выявить связь между образной и языковой репрезентацией мира и таким образом использовать более полный набор источников для выявления мировоззрения.
Traditional astronomical conceptions are common among present-day Belarusians. They influence not only people’s orientation in space and nature management, but also social relations, including the way in which calendrical, family, medical and other rituals are conducted. Traditional astronomical conceptions form part of a hierarchically arranged traditional world-view. Since these archaic myths and rituals are on the brink of extinction, it is urgent that we record them as soon as possible and take special steps to protect them.
"
The most expanded genres of T.p. non-fairytale prose works appear. Their main purpose is to explain the origin of geographical objects through the real activity of people or natural factors (toponymic legends) or through the activity of supernatural forces (toponymic legends). The formation of a toponym in these works is often associated with the transformation or change of the geographical object itself. The origin of the same place is told by tales or legends with a similar plot, which differ in a real or mythological hero, etc. There are works that have a humorous form, for example, about the origin of toponyms from various human quirks. A feature of T.p. there is a widespread use of topographic formulas that name the exact place of action (city, village, lake, rock). Events of the past (ancient or historical) are usually described, the story is told in the 3rd person and ends with a toponymic ending, for example, "At that time, that place was called that."
Explanations of geographical names given in no. works, often based on etymologies — explanations of obscure names based on new, non-etymological, meaningful associations that appear as a result of sound similarity between words. T.p. classified according to the explanation of the origin of the toponym: from physical and geographical features of the area, names, events, customs, etc. (V. Sokolova); geographical objects: cities, villages, tracts, rivers, lakes, stones (M. Grynblat, A. Citaviec); main motifs: mythological (giants, metamorphoses, gods, devils), historical (princes, lords, robbers, peasants, heroes), natural and geographical (relief, flora and fauna), everyday life (family, social, production relations) (V .Sokil). Toponymic works are created on the basis of a traditional worldview. Realistic stories about historical, everyday events, which the narrators were not witnesses, show rather the ideas about them. Toponymic works are based on traditional ideas about the supernatural features of many objects (witches' oaks, tailor's stones), about the existence of supernatural beings (for example, very extended places associated with devils, giants, snakes), about petrification of people, animals as a result violation of taboos, about healing, holy water, about the fact that all places have owners (accordingly, very extended explanations of toponyms through the name, surname, profession of the owner), about love. In Belarus, there are sacred places of natural or artificial origin that have similar names, the origin of which is explained by toponymic works with similar plots (for example, several Girl's hill (“Dziavočaja hara”), Chocim`s Lakes, petrified "shafts" and "Ploughman", Church place (“Carkovisca”) - places where they fell into the ground churches).
(The transliteration of names from the Belarusian language is made according to the rules of the Report on the Current Status of United Nations Romanization Systems for Geographical Names. Compiled by the UNGEGN Working Group on Romanization Systems Version 4.0, February 2013 Belarusian https://unstats.un.org/unsd/ungegn/working_groups/wg5/documents/wgrr4belarusian.pdf)
I describe concepts of "svaje", "svajaki," "radn'a" that are close in meaning to the concepts of relatives, family in English.
The range of kinds of Belarusian sacred sites of natural or natural-artificial origin actually includes all the diversity of natural or natural-artificial objects. Belarusian laws do not maintain the term "sacred sites of natural or natural-artificial origin", the only possibility to legally protect them is enrolling into lists of historical-cultural values or of natural memorials according to the law. In contradiction to international legal practice Belarusian laws do not take into account traditional nature using activities, religion practice, customary law. As a result, a great number of sacred sites of natural or natural-artificial origin are not legally protected. A greater part of well-known sacred stones are protected as natural memorials, but only 2 sacred lakes, a few sacred hills and brooks while there are more than 122 sacred brooks in Belarus, often regard is not paid to the complex structure of sacred site which can include several objects.
All the sacred sites must be legally protected, and not only some separate objects, but the whole associative cultural landscapes. The conservation of sacred natural sites can be greatly enhanced by establishing "buffer zones" around the sacred site itself, promoting ideas of sustainable development and biodiversity conservation on the basis of traditional nature using and cultural practice. All activities in sacred sites must be held after analysis and estimating of their ecological, social, economic, cultural sequences. Well-conserved areas with high biological diversity can become models of land management and of approaches to sustainable development. To achieve these goals further complex investigations of traditional nature use and sacred sites of natural and natural-artificial origin are necessary.
When invisible people do harm, they are punished, often trying to drive them away. The spirits of places are honored during household chores and calendar, family rites: they believe that Palavi`k indicates by voice or actions in the field where to sow, they put bread to him when they start sowing, they ask him to bear the grain, they start to reap when they see a meal made in live, as it is believed, Paliavi`k, they make a Christmas "beard" for Palavi`k from ears of corn. The spirits are asked to protect a person, his children, the life and health of cows and other animals (especially on St. George day when driving animals to the field), so they go to the berries only after Liasun` has given permission, they ask if it is possible to build a house in a certain place, they invite Damavi`k to a new house, they are baptized with the spirits of places on Easter, they are asked to give a share to the baby, the newlyweds at the wedding please the Damavi`k by throwing money under the stove. According to popular belief, these spirits warn of unhappiness, grief. The work of the villagers is sometimes impossible without friendship with the spirits of places: a miller, a fisherman must be friends with Water, a boatman - with Liasu`n and Vadziani`k, a hunter, a shepherd - with Liasu`n. People think that a specialist "knows" - possesses sacred knowledge, so they turn to him for help and mediation when they need to ask or appease the Invisible Lord. Spirits of places can teach sorcery, witchcraft. Friendship with the spirit of places requires the fulfillment of additional restrictions in the ordinary life of the specialist. One of the most widespread ritual forms of interaction with these spirits is the ritual, which in translation is called "bringing": a person carries bread to a certain crossroads, places it there, pours water and says his request in ritual sentences. Spirits of a place can both send disease and, at the request of a healer, heal from such diseases as "Radzi`miec", "Dziaci`niec - a seizure with convulsions; "načni`cy", "kry`ksy" - evil night spirits - nightmare, often because of them children scream; "padvie`j" is a draft and a dust devil, which is believed to be spinning the devil; Evil eye. The request to the spirit of the place is determined by the rhythmic organization, the presence of rhymes and diminutive derivatives.
Belarusian words written in Belarusian Latin alphabet and indicating lexical stress after a stressed vowel by symbol "`".
The society of community activists, having revolutionary goals, forms its structure and activities on the basis of traditional concepts of neighborhood, as a result of which it is difficult for totalitarian authorities to fight with them.
Studies of the actions of communities during the Belarusian revolution show that the revolution had class reasons for the change in the dominance of the post-Soviet nomenclature, the main actors of these revolutions were local communities, as the most resistant associations to totalitarian control.
Created models of the totalitarian system, a model of society as a structure of social groups, Strugle of a Totalitarian System with Society, Map of Local community Resistance
movement in Microraion, Bloch diagrem: History of Classes in Belarus Bourgeois
revolution
and Reaction:
Fashism - Ruscism,
The War for the
dictatorship in
Ukraine.
In modern-day Russia, Belarus, and the territories occupied by Russia, there is widespread racial discrimination against indigenous peoples by language. Schools in their native language are closed and activists fighting Russification are subjected to physical violence, fine, police, criminal prosecution. Many researchers do not understand why discriminate against the Belarusian language in Belarus.
The purpose of the article is to reveal this as Russian imperialism constructs its ideology through the academic schools of science formed in Russia and Belarus over the centuries of colonialism.
The used method of historiographical analysis of the imperial ideologies of ethnographic, folklore, Slavic and sociological studies of Belarusians gave the following results: with the 1960 Russian scientific schools created the now popular in the former USSR, the ontological foundation for Eurasianism, Slavophilism, racism, for example, the Moscow-Tartu School, M. Tolstoy Slavistics School, the L. Gumilyov’s Passionary Conception of Ethnogenesis. After 1991, in the Russian imperial ethnology created constructivism. Also Russian Orthodox clericalism, combined with different versions of Eurasianism, became popular in the social sciences in Russia and Belarus.
These racist ideologies in conjunction with the Belarusian authoritarianism created «Belarusian State Ideology», which is mandatory for use in the Belarusian universities and science.
Conclusions. These theories and concepts can not be verified, since they contain racist ideological axioms, ideological choice of sources and facts. Such studies should be considered pseudoscientific, and their findings, methods of measurement, the facts can not be used.
The purpose of the article is to reveal this as Russian imperialism constructs its ideology through the academic schools of science formed in Russia and Belarus over the centuries of colonialism.
The used method of historiographical analysis of the imperial ideologies of ethnographic, folklore, Slavic and sociological studies of Belarusians gave the following results: with the 1960 Russian scientific schools created popular in the former USSR, the ontological foundation for Eurasian, Slavophilism, racism, for example, the Moscow-Tartu school, M. Tolstoy Slavistics School, the concept of L. Gumilyov. After 1991, in the Russian imperial ethnology was created constructivism. Also Russian Orthodox clericalism, combined with different versions of Eurasianism, became popular in the social sciences in Russia and Belarus. These racist ideologies in conjunction with the Belarusian authoritarianism created «Belarusian State Ideology», which is mandatory for use in the Belarusian universities and science.
Conclusions. These theories and concepts can not be verified, since they contain racist ideological axioms, ideological choice of sources and facts. Such studies should be considered pseudo-scientific, and their findings, methods of measurement, the facts can not be used.
У сучасних Росії, Білорусі, на окупованих Росією територіях розширена расова дискримінація корінних народів за мовою, закриваються школи, де навчаються мовами корінних народів, а активісти, які борються проти русифікації, піддаються фізичному насильству, штрафом, поліцейському, кримінальному переслідуванню. Причому для багатьох не білоруських дослідників дивним є те, що це відбувається в державі Білорусь відносна білорусів та білоруської мови.
Білоруський випадок пояснюється не тільки економічної і військово-політичної колоніальної залежності від Росії, але і тим, що в Білорусі офіційною ідеологією влади є місцевий варіант російського націоналізму, який є сумішшю форм російського расистського націоналізму – євразійства, слов'янофільства, російського православного клерикалізму – з білоруським авторитаризмом. Ця ідеологія називається "ідеологія білоруської держави" і є обов'язковою для використання всіма вченими і викладачами, які працюють у всіх університетах і державних інститутах. Причому в Білорусі відсутні недержавні наукові інститути та недержавне фінансування науки. Історіографічний аналіз етнографічних, фольклористичного, слов'янознавчих, соціологічних досліджень етнічних груп, показав, що починаючи з 1960-х років, наукові школи Росії створили популярні зараз просторах колишнього СРСР онтологічні підстави для євразійства, слов'янофільства, расизму, такі як Московсько-Тартуська школа, слов'янознавча школа М. Толстого, концепція Л. Гумільова. Після 1991 року в російській етнології був створений імперський конструктивізм, а також в Росії і Білорусі в суспільствознавчих науках став популярний російський православний клерикалізм, пов'язаний з різноманітними версіями євразійства. Ці теорії неможливо верифікувати, так як через ідеологічні расистські аксіоми та підбор джерел і фактів, ці теорії та концепті не чинні, не валідні. Такі дослідження слід вважати псевдонауковими і не можна користуватися їхніми висновками, методиками, вимірами, фактами.
Ключові слова: історіографія етнології і фольклористики, націоналізм, расизм, русифікація, імперіалізм, ідеологія, методологія соціальних і гуманітарних наук.
Representation of the biology, human physiology have social significance. So, through the idea of blood people define the structure of the related network, highlighting the connection by blood. Substance "spirit", "soul", "power" seems the basis for the normal functioning of human and animal physiology and occur in humans as a result of transmission through kinship or of supernatural beings. Representation of the supernatural properties of the "look" (evil eye), "power", "knowledge", "spirit" serve the basis for the belief in supernatural diseases of humans and animals and their possible treatments. Diseases can arise either due to direct contact with a person with supernatural properties, or contact can occur through the things that a person fills "charms" – magic. These considerations form the basis of faith in the existence of witches.
It is believed that a person has recovered after such treatment, he should receive treatment as a result of the transfer to it of supernatural substance "spirit" and "power" of a different kind of person who has sacred knowledge.
People who have supernatural properties of the substances the body, are the social role of a specialist having special knowledge - a wizard, witches, sorcerers, healer. Social relationships that arise as a result of this belief, have the character of rituals that aim to harm or treatment. Thus formed social system in which there are data exchanges information about the state of organisms and their procedures change states through rituals. Data management is done through the submission of the substance that forms the negative and positive feedback - respectively, aimed at improving or deteriorating conditions of the body, or the formation of new organisms. In accordance with the ideas of people make decisions about social connections and actions that have a ritual character.
Coordination in the aspect of self-organization of the system is dynamic - the emergence and expert action is called faith in the substance, and in turn they are spreading as a result of its activities medicinal rituals, folklore texts about the substance that forms a positive feedback loop in changing the state of the system - increasing the number of knowledge and experts. Coordination in the control aspect is carried out at the level of individuals and experts through exchanges of data on the state of organisms and substances, with the formation of positive and negative feedback between people, experts in sacred knowledge, supernatural beings, natural units. The purpose of this system is the body's deterioration or improvement of conditions or the formation of new organisms.
Keywords: Personhood, Person, European mythology, European paganism, soul, blood, spirit, soul, power, sacred knowledge, traditional knowledge, charms, evil eye, social system, feedback.
У артыкуле даследуюцца традыцыйныя уяўленні пра такія субстанцыі як кроў, дух, душа, чары, веды, погляд, сіла. Многія беларусы старэйшага узросту, якія жывуць у вёсках, вераць што гэтыя субстанцыі маюць звышнатуральныя уласцівасці і могуць утрымліваюцца ў людзях, жывёлах, звышнатуральных істотах, рэчах. Людзі, іншыя істоты, могуць перадаваць гэтыя субстанцыі, у выніку чаго стан арганізма чалавека змяняецца звышнатуральным чынам: ён можа стаць здаровай хворым, набыць звышнатуральныя уласцівасці. Людзі, якія набылі звышнатуральныя уласцівасці, атрымліваюць сацыяльную ролю эксперта - чараўніка, ведзьмы, знахара, які мае сакральныя веды і выконвае рытуалы, накіраваныя на змену станаў арганізмаў. Такім чынам утвараецца шматузроўневая сацыяльная сістэма, у якой адбываюцца інфармацыйныя абмены звесткамі пра станы арганізмаў і працэдур змены іх станаў праз рытуальныя дзеянні. Каардынацыя у аспекце самаарганізацыя гэтай сістэмы мае дынамічны характар - узнікненне і дзеянні экспертаў выкліканы верай у субстанцыі, і у сваю чаргу яны распаўсюджваюць у выніку сваёй дзейнасці лекавыя рытуалы, фальклорныя тэксты пра субстанцыі, што утварае дадатную адваротную сувязь у змене станаў самой сістэмы – павелічэння колькасці ведаў і экспертаў. Каардынацыя у аспекце кіравання вядзецца на узроўні людзей і экспертаў праз абмены звесткамі пра станы арганізмаў і субстанцый, з утварэннем адмоўных і дадатных адваротныя сувязей паміж людзьмі, экспертамі у сакральных ведах, звышнатуральнымі істотамі, прыроднымі адзінкамі. Мэтай гэтай сістэмы з`яўляецца пагаршэнне ці паляпшэнне станаў арганізма ці утварэнне новых арганізмаў.
Ключові слова: субстанцыя, вераванні, чары, чараўнік, душа, дух, кроў, сіла, сакральныя веды, сурокі.
Ключові слова: субстанція, вірування, чари, чарівник, душа, дух, кров, сила, сакральні знання, пристріт.
We studied traditional Belarusian representation of such substances as blood, spirit, soul, power, knowledge, charms, evil eye. Many older Belarusians who live in the villages, believe that these substances have supernatural properties and found in humans, animals, supernatural beings, things. People, other creatures, can transmit these substances, with the result that the state of the human body varies in a supernatural way: it can be a healthy patient, acquire supernatural properties.
We have studied the representations of substance and traditional medicine as a complex complex system based on the combination of methods of the theory of systems and cognitive sciences. We conducted fieldwork in Belarusian villages, interviewed informants about the substances of organisms, including metaphysical supernatural concepts, medical rituals performed by them, as well as medical ritual texts. In several cases we carried out the participant observation of such rituals.
People who have supernatural properties of the substances the body, are the social role of a specialist having special knowledge — a wizard, witches, sorcerers, healer. Social relationships that arise as a result of this belief, have the character of rituals that aim to harm or treatment. Thus formed social system in which there are data exchanges information about the state of organisms and their procedures change states through rituals. Data management is done through the submission of the substance that forms the negative and positive feedback — respectively, aimed at improving or deteriorating conditions of the body, or the formation of new organisms. In accordance with the ideas of people make decisions about social connections and actions that have a ritual character.
Coordination in the aspect of self-organization of the system is dynamic — the emergence of experts and action by experts is called faith in the substance, and in turn they are spreading as a result of its activities medicinal rituals, folklore texts about the substance that forms a positive feedback loop in changing the state of the system - increasing the number of knowledge and experts. Coordination in the control aspect is carried out at the level of individuals and experts through exchanges of data on the state of organisms and substances, with the formation of positive and negative feedback between people, experts in sacred knowledge, supernatural beings, natural units. The purpose of this system is the body's deterioration or improvement of conditions or the formation of new organisms.
У статті досліджуються традиційні уявлення про наступні субстанції: «кров», «дух», «душа», «чари», «знання», «погляд», «сила». Багато білорусів старшого віку, які живуть в селах, вірять, що ці субстанції мають надприродні властивості і можуть міститися в людях, тварин, надприродних істот, речах. Люди і інші істоти, можуть передавати ці субстанції, в результаті чого стан організму людини змінюється надприродним чином: він може стати здоровим або хворим, придбати надприродні властивості. Люди, які придбали надприродні властивості, отримують соціальну роль експерта: чарівника, відьми, знахаря, який має сакральні знання і виконує ритуали, спрямовані на зміну станів організмів. Таким чином, утворюється багаторівнева соціальна система, в якій відбуваються інформаційні обміни даними щодо стану організмів і процедур, зміни їх станів через ритуальні дії. Координація в аспекті самоорганізації цієї системи має динамічний характер — поява експертів і дії експертів викликаний вірою в субстанції. Експерти поширюють в результаті своєї діяльності лікарські ритуали, фольклорні тексти про субстанції, що утворює позитивний зворотний зв'язок у зміні станів самої системи — збільшення кількості знань і експертів. Координація в аспекті управління ведеться на рівні людей і експертів через обміни даними щодо стану організмів і субстанцій з утворенням негативних і позитивних зворотні зв'язків між 1) людьми, 2) людьми-експертами в сакральних знаннях, 3) надприродними істотами, 4) природними одиницями.
Дослідження присвячене традиційному розумінні білорусами особистості людини. Автор досліджує білоруські міфи та ритуали, оповідання та думки інформаторів, пов'язані з «невидимими людьми», «невидимими хазяїнами», «хазяїнами домовими, лісовими, польовими, водяними». Білоруські уявлення про «невидимих людей» складають разом з західноєвропейськими міфами про ельфів і фейрі європейський ареал уявлень про «невидимих людей». Згідно з розповідями про ці істоти, вони мають людську сутність, підтримують між собою, а також з людьми господарські і соціальні зв'язки. Особливістю східної частини цього ареалу, до якого входять білоруси, є зафіксована наявність ритуалів і жерців цього культу. Світоглядною підставою цього культу є традиційне розумінні білорусами особи — це така розумна істота, яка підтримує різні соціальні зв'язки і має невластиві з точки зору природничих наук особливості: може впливати різними надприродними способами на інших і має властивість метаморфози, а саме зміни свого фізичного (невидимість) і біологічного (людина-тварина) станів. Ключові слова: невидимі люди, ельфи, фейрі, особа, особовість людини, європейська міфологія, білоруска міфологія, духи-господарі, європейке язичництво.
ВКЛЮЧЕНИЕ В КОНЦЕПТ ЧЕЛОВЕКА БЕЛОРУСАМИ МИФОЛОГИЧЕСКИХ ПЕРСОНАЖЕЙ: "НЕВИДИМЫЕ ХОЗЯЕВА" ИЛИ ЭЛЬФЫ БЕЛАРУСИ. Дмитрий КОНОПЛЯНИКОВ Я изучал белорусскую традиционные представления белорусов о личности, изучая белорусские мифы, ритуалы, былички о «невидимых людях», «невидимых хозяевах». Белорусский миф и ритуалы о «невидимых людях» вместе с западноевропейскими мифами об эльфах и феи, создают европейскую ареал представлений о «невидимых людей». Согласно рассказам об этих существах, они имеют человеческие сущности, поддерживают друг с другом, а также с людьми экономические и социальные связи. Человек, по традиционному белорусскому мировоззрению, является социальной разумной сущностью и может обладать сверхъестественным свойствами и свойствами метаморфозы. Ключевые слова: невидимые люди, эльфы, фэйри, личность, европейская мифология, белорусская мифология, духи-хозяева, европейское язычество.
Тэма гэтага артыкулу – агульнанавуковая канцэпцыя (і панятак) “адносін” і іх уздзеянне на працэс усведамлення [2]. Адразу ўдакладнім: мы разглядаем толькі аб’ектыўныя адносіны. Суб’ектыўныя ж значэнні гэтага тэрміну: стаўленне (“адносіны да каго (ці чаго)”), стасункі (“адносіны з кім”), дачыненні асоб (“адносіны між кім”) – складаюць асобную, іншую канцэпцыю сямейнай і грамадскай практыкі, а таксама – адпаведных грамадазнаўчых навук і псіхалогіі.
Агульнанавуковая канцэпцыя і панятак “адносін”, што ўключае значэнні: мець дачыненне да нечага (“мець адносіны да нечага”, “мець сувязь з нечым”), тычыцца (“быць звязаным, хаця б ускосна, з нейкай з’явай, рэччу”, “належаць да рэчы, з’явы”, “характарызаваць ці апісваць рэч ці з’яву”), вызначацца адносна нечага і іншыя – ужываюцца ў навуцы даволі шырока. Панятак “адносін” выкарыстоўваецца пры вызначэнні іншых паняткаў, прычым – самых фундаментальных. Але, самім “адносінам” вызначэння звычайна не даецца, і таму – яны застаюцца туманным паняткам (за выключэннем матэматыкі, дзе тэрмін “адносіны” набывае адмысловае значэнне “выніку дзялення”). Нашмат радзей – “адносіны” выкарыстоўваюцца пры тлумачэнні, упамінанне “адносін” – надзейны маркер (пазнака) складанасці пытання (а магчыма – і незразумеласці яго аўтару). Увогуле, нягледзячы на агульнавядомасць “адносін” беларускім (як і расейскім) навукоўцам, ужываецца гэтая канцэпцыя параўнальна рэдка.
Аднак, ужо ў ангельскай навуцы, як і ў мове і культуры (узятай за ўзор заходнееўрапейскіх моў і сведамасцяў), – месца панятку “адносін” адрозніваецца карэнным чынам. Ужо ў простым этналагічным назіранні выявілася, што ў вывучáнай мове існуе традыцыйны (агульнавядомы, агульна- і актыўнаўжывальны) тэрмін і панятак relations (які разам з аб’ектыўнымі ўлучае ў сабе і суб’ектыўныя “адносіны”). Вывучэнне навуковых тэкстаў паказала, што relations цалкам захоўваюць вядомасць і ўжывальнасць, пры гэтым працягваюць, прынамсі, у межах ангельскай мовы і сведамасці, захоўваць сувязь з народным канцэптам: аднолькава ўсведамляецца і тлумачацца – як навукоўцамі, так і астатнімі носьбітамі мовы. Гэта дазваляе казаць, што ангельскі (а магчыма і – еўрапейскі) навуковы панятак “адносін”, наўпрост паходзіць ад традыцыйнага канцэпту relations. А таксама вылучыць гіпотэзу аб выкарыстанні канцэптаў народных еўрапейскіх моў як базавых навуковых паняткаў.
Параўнальнае вывучэнне беларускіх даследнікаў (на фізічным факультэце БДУ), выявіла, што навуковы панятак “адносін” (у яго аб’ектыўным значэнні) ніколі не выкарыстоўваецца імі на практыцы: ні ў побыце, ні ў доследах, ні пры выкладанні. Нават пры чытанні замежных навуковых артыкулаў, напісаных з яўным выкарыстаннем панятку relations – інфарматары проста раскладалі прапанаваныя ў тэкстах “адносіны” на іх складовыя элементы (пераменныя, канстанты, аперацыі дзялення). Гэта лёгка тлумачыцца тым, што канцэпта “адносіны” зусім няма як у самой беларускай мове і сведамасці, так і ў расейскай (якая магла ўплываць на беларускіх даследнікаў). Сінонімы ж тэрміну relations – абазначаюць істотна іншыя канцэпты: бел. “дачыненні” – “працэсу ўзаемадзеяння”, “датычыцца” – “дакранання”, рас. “отношения” – стаўлення суб’екту да нечага.
Ужо згаданым механізмам – апоры навукі на моўныя канцэпты, тлумачыцца і выбуховае пашырэнне канцэпцыі “структуры” (і звязанага з ёй структурнага метаду. “Структура” – нішто іншае, як развіццё ў сучаснай навуцы канцэпцыі “адносін”. Розніца іх у тым, што за ўзор (за архетып) “адносін” бяруцца адносіны простыя (у ідэяле – адносіны двух адзінак, рэчаў, паняткаў, ...). А за ўзор “структур” – адносіны складаныя (адносіны многіх, напрыклад, усіх фанем мовы). Другая, і больш важная розніца, што “адносіны” – звычайна былі перыферыйнай канцэпцыяй, а ў аснову навукі клаліся адзінкі звязаныя адносінамі: рэчы, паняткі, ...). А панятак “структуры” – сам кладзецца ў аснову структурнай навукі. Апошняе – істотна змяняе справу: калі канцэпцыі адносін уключаліся ў кожную навуку як яе шараговыя (ардынарныя, адны з многіх) інструменты, то канцэпцыя “структуры” (і звязаны з ёй структурны метад) перабудоўвае такую навуку, утвараючы адмысловыя структурныя навукі, сукупнасць якіх абдымаецца тэрмінам “структуралізм”.
Згаданыя высновы пацвярджаюцца і дакладнымі метадамі. Вывучэнне зместу агульнанавуковага тэрміну “адносіны” выявіла, што ён з прыроды сваёй лагічны і мае структуру падобную да арыфметычных (ці алгебраічных) адносін двух лікаў (дробу):
яны звязваюць дзве адзінкі: дроб – лікі, “адносіны” – паняткі;
у іх выдзяляецца агульная і адрозная частка: у дробу – агульныя множнікі лікаў, у адносінах – агульныя рысы паняткаў;
у абудвух выпадках, захоўваюцца толькі адрозныя часткі, агульныя часткі – адкідаюцца: дроб – скарачаецца, у адносінах – агульная аснова таксама забываецца (гэта добра відаць на прыкладзе фанем: у структурных тэорыях улічваюцца толькі дыферынцыйныя рысы, агульныя рысы гукаў для фаналогіі – выдаюць на неістотныя).
Такім чынам, “адносіны” – нішто іншае, як дзяленне, толькі не арыфметычнае, а лагічнае. І арыфметычны дроб можа выкарыстоўвацца для імітацыі (як мадэль) “адносін”. (Далейшае вывучэнне выяўляе ў арыфметычных (лікавых) дробаў структуру багацейшую за “адносіны”. Таму адваротная імітацыя: дробаў з дапамогай “адносін” – будзе немагчымай, ці, прынамсі, некарэктнай).
Акрамя дробаў (простых арыфметычных і алгебраічных адносін) існуюць больш складаныя матэматычныя адносіны (структуры). Найбольш вядомая з іх – прапорцыя, якая звязвае чатыры лікі:
Прапорцыя – нішто іншае, як сцвярджэнне роўнасці між сабой дзвюх арыфметычных (лікавых) адносін (кожная – утвораная парай лікаў). Аналагам гэтых складаных адносін і будзе “структура”, вядомая ў структуралізме, напрыклад элементарная “фаналагічная структура” – апазіцыя:
,
дзе знак “дзялення” паказвае на адносіны звонкай і глухой фанем (адрозненне іх адной дыферынцыйнай рысай глухасці ці звонкасці). У матэматыцы існуюць і больш складаныя адносіны, якія звязваюць яшчэ больш лікаў: ланцуговыя прапорцыі (вядомыя ў Амара Хаяма, напрыклад), шматфактарныя адносіны (у наш час зрэдку выкарыстоўваюцца тэхнолагамі). Іх “структурны” аналаг – сістэмы зычных і галосных фанем мовы (сістэмы іх апазіцый).
Як ужо казалася, структура (будова, уласны лад) адносін (як і любых паняткаў, і ўвогуле логікі) – бяднейшая за лікі. Так у панятках і адносінах немагчымае паўнавартаснае складанне, вядомае ў дробаў. Немагчымае ў адносінах і з’яўленне ў выніку разліку навіны: новага, што не было ад пачатку закладзенае ў аксіёмах. Напрыклад – новай размернасці [3]. Выправіць гэты стан у межах канцэпцыі “адносін” – немагчыма. Патрабуецца пераход да канцэпцыі сувязі, азначанай у межах аэд-тэорыі [1], якая пераймае ўсё багацце структуры, даступнае лікам, граматыкам [4, 5], а таксама – іншым сімвальным сістэмам, у тым ліку – каляднаму павуку [3].
ЛІТАРАТУРА
1. Новікава Светлана. Матэматыка, свет, ... – Мінск, 2012.
2. Бука П., і інш. Два станы кагнiтыўнай навукі. Гэтае выданне.
3. Новікава С., П.Бука, З. Канаплянікаў і інш. Беларускі калядны павук – магічны сімвал года. Гэтае выданне.
4. Новікава С., С. Iоська, А. Iоська, П.Бука, К.Мятлюк, У.Новік, А.Сураў, А.Туровіч, Натуральныя граматыкі ў новым свеце: іх вымярэнні, сувязі і практычны ўдзел у руху думкі, удасканаленні абмену ведамі, вылічальнай тэхнікі і нацыянальнай палітыкі. Матэрыялы Міжнароднага сімпозіуму «Разнастайнасць моў і культур у кантэксце глабалізацыі». Мінск 9-10 ліпеня 2002 г. – Мінск, 2002.
5. Novikava S., K .Miatliuk, Hierarchical Systems of Natural Grammars and Process of Innovations Exchange in Polylingual Fields. Kibernetes, – vol. 36, № 5/6, 2007 – pp. 736–748.
З практыкі вядомыя 2 тыпы ўніверсальных сімвальных (знакавых) сістэм:
радковыя (гукі), гукавыя мовы;
графічныя (віды), якія таксама можна назваць мовамі. Графічныя мовы ўключаюць як статычныя віды так і дынамічныя, як двухмерныя, так і трохмерныя, як чорна-белыя, так і каляровыя.
Матэматычна можна паказаць [1, с. 15; 1, с. 166-171], што ў нашым свеце магчымыя толькі гэтыя два тыпы моў.
У кожнай культуры (у кожнага народа) абедзве мовы ўзаемна дапаўняюць адна адну. Рэчы і канцэпцыі – якія не могуць быць выказаныя гукамі – выяўляюцца відамі (малюнкамі, жэстамі, паказам, рэчамі, цацкамі (мадэлямі), ...). І – наадварот. Канцэпцыі, якія не могуць быць выражаныя гэтымі дзвюмя мовамі – у культуры існаваць не могуць. Гэта роўна тычыцца як традыцыйных (этнічных народных культур), так і так званых “высокіх”, якія цяпер будуюцца пераважна сродкамі радковых моў, але не могуць абыйсціся без сродкаў графічнай мовы (картаў, мап, чарцяжоў, схем, дыяграм, мадэляў і пад.).
Аднак сёння кагнітыўныя даследаванні культур грунтуюцца на вывучэнні канцэптаў ці не выключна гукавых моў (і іх пісьмовага пераўвасаблення). Мэта гэтага дакладу – прадэманстраваць існаванне канцэптаў, увасобленых у графічнай мове. А таксама – прапанаваць сродкі для выяўлення і апісання гэтых канцэптаў і іх мовы.
Найбольш цікавым, інфармацыйна (канцэптуальна, ведава) насычаным відам (графічным выразам), вядомым у беларускай культуры будзе калядны павук. Павук – трохмерная (аб’ёмная) саламяная фігура, якая робіцца на Каляды і сімвалізуе сабой свет. На адрозненне ад іншых саламяных выяў, у павуку саломіны не сплятаюцца, а злучаюцца з дапамогай прадзетай праз некалькі саломін ніткі. Атрымліваюцца ланцужкі з саломін, якія далей згінаюцца, канцы іх звязваюцца, паслядоўна ўтвараючы ўсё больш складаныя дзвюх- і трохмерныя фігуры. Схема класічнага павука, – паказана на Мал. 1 а) і ўключае некалькі актаэдраў (“ромбікаў”), звязаных сваімі вугламі. Павук сімвалізуе сабой свет, які сонца (павук) тчэ (за год) з уласных праменняў (павуціння), і ў якім пасля знаходзіцца (сімвал “сонца” – “павук” – змяшчаецца ў верхні кут цэнтральнага “ромбіку”). Калядны павук можа мець больш разгорнутую форму, уключаючы дадатковыя актаэдры, сонейкі і іншыя элементы: кутасікі, птушкі, лялькі. Сучасныя народныя майстры, развіваючы патэнцыял, закладзены ў традыцыі, ствараюць новыя, незвычайныя формы каляднага павука (пірамідальныя, шарападобныя, раскладныя, і інш., цяжкаапісальныя радковай мовай).
Павук вядомы не толькі беларусам, але і многім навакольным народам: украінцам (з цэнтрам арэалу ў Карпатах) і палякам, у краінах Балтыі (Літва) і ў Скандынавіі (Швецыя, Фінляндыя), іншым германскім народам (немцам, ангельцам, насельнікам ЗША). Пры гэтым ва ўкраінцаў павук да ўласна павука (называнага ў гэтым выпадку – “церам”) дадае гірлянды, працягнутыя ад павука па ўсім пакоі (яны тлумачацца як павуцінне, або сонечныя прамяні). Што важней – у Карпатах зафіксаваныя тэксты, звязаныя з павуком, якія дэталёва тлумачаць як яго самога, так і дадатковыя яго элементы (напрыклад, птушкі).
Характэрнай германскай формай павука з’яўляецца вядомая нам калядная елка, упрыгожаная цацкамі. У ЗША і Вялікабрытаніі вядомыя легенды, што звязваюць павука з елкай і тлумачаць мішуру і гірлянды як павуцінне, а таксама – абавязковую наяўнасць павука ў якасці каляднай цацкі на елцы. Пераходныя формы ад саламянага павука да елкі – вядомыя ў Польшчы.
Хаця ва ўсіх згаданых культурах павук звязаны з годам (гэтаксама як са светам, сонцам, канцом году, паваротам сонца), але толькі ў Беларусі ёсць звесткі аб карыстанні павуком як каляндаром. (Апісанне карыстання павуком у якасці календара – зроблена сродкамі аэд-тэорыі (тэорыі ведаў) Паводле Светланы Новікавай [1]).
У якасці каляндара выкарыстоўваецца класічны павук, схема якога паказаная на Мал. 1 [1, с. 17]. Павук як сімвал году (каляндар) улучае выразы (сімвалы, знакі) для яго складнікаў (дзён, тыдняў, месяцаў), працэсаў іх складання (дзён – у тыдзень, тыдняў – у месяц, месяцаў – у год), будоў са згаданых адзінак, узаемадзеянняў між імі (паслядоўнасці дзён, тыдняў, месяцаў; рэхавай адпаведнасці лета-зіма, восень-вясна), улады (якой у павуку выступае сімвал сонца). А таксама пазнакі (маркеры) сканчэння працэсаў (сімвал тыдню – сканчаецца на сёмай адзінцы, сімвал месяцу – на чацвертым тыдні), сродкі для ўліку адхінаў (адхіленняў) працягласці месяцаў (30, 31, 28 дзён). Такім ходам, геаметрычная форма (будова) натуральным (“магічным”) парадкам вядзе павука да таго, каб стаць увасабленнем (магічным сімвалам) году – каляндаром).
Такім чынам, у павуку звязаныя веды (“канцэпты”) аб дні, тыдні, месяцы (сонечнага і месяцовага), годзе, сонцы ці павуку (у якасці сімвалу), леце, зіме, вясне і восені, іх мноствах (паслядоўнасці), іх складанні (дзён – у тыдзень, ...) і іерархіі, якія звязваюцца з дапамогай “тэарэтычных канцэптаў”: пачатку і канца, рухаў, дзеянняў, складання (звязвання) і множання (паўтораў), пазначэння (значання), адхіну. А сам павук – выяўляе складаны канцэпт, які іх злучае.
Павук звязвае год са светам, узнаўляючы ў сімвалічнай (магічнай) форме стварэнне свету, якое сонца робіць за год. Гэты працэс – выпадак усеагульнага закону сцягвання руху (у нашым выпадку – года) у рэч (свет) – дакладна апісаны на Мал. 1 б). Працэс уключае рухі складання (звязвання) і множання (паўтору), якія вядуць да росту мернасці (узроўню) і з’яўлення новых адзінак, якія ў сваю чаргу могуць множыцца, а потым – складацца. Прычым для адзінак кожнай мернасці складанне адбываецца новым, невядомым адзінкам ранейшых мернасцяў чынам. Радковае апісанне гэтага
працэсу – глядзі на Мал. 1 в). Тут павук злучае і ўключае веды аб руху-рэчы-сувязі-сімвалу, усвядомленыя як год-свет-прамяні-сонца (пляценне-павуціння-павуцінкі-павука) і ўвасобленыя ў сімвале (і працэсе-рытуале) стварэння павука: павук-саломінкі-сімвал “сонейка”.
Павук таксама – сімвал свету (аб чым наўпрост кажуць носьбіты традыцыі). Як сімвал свету павук уключае адзінкі (абазначаныя саломінкамі), сувязі між іх (ніткі), будовы рознай размернасці (адна-, двух- і трохмерныя), рухі складання і множання (на кожнай размернасці). І як асноўны закон свету – уздым (рост) мернасці яго адзінак: з кропкі ў лінію, з лініі – у кут (двухмерную канструкцыю), з кута – у трохмерную будову – “ромбік” (Мал. 1 а-б), з наступным множаннем і складаннем атрыманых адзінак, міжузроўневыя пераходы (рост размернасці), уласны сімвал (“сонейка”), з яго ўвасабленнем ва ўсе элементы будовы..
Акрамя таго, сродкамі аэд-тэорыі было выяўлена, што ў павуку можна ўбачыць:
арыфметыку (складанне) з пераменнай асновай (7-30-365) і няпэўнасцю (месяцы 30-31, год 360+5), дзе тыдзень грае ролю дзясяткі, месяц – каляндарнай сотні, месяцовы год – тысячы (Мал. 1 б-в);
абарачэнне тэхнічнай адзінкі ва ўладу свету (перш – асветную, ці тутаральную (ад анг. tutor), з далучэннем і з унікненнем ва ўласны лад (кожнага актаэдру), урэшце – татальную) – (Мал. 1 в);
і некаторыя іншыя працэсы, якія павук таксама ўвасабляе і выяўляе (дэманструе).
Павук увасабляе ўласным відам (графічнай мовай) усе згаданыя веды і адпаведныя канцэпты, з іх узаемадзеяннямі і выяўленымі ў іх законамі. Тым самым – апісвае іх і звязвае. І ў выніку гэтага павук (разам з працэсам свайго стварэння) становіцца іх агульным сімвалам.
Высновы:
1) Выяўленая будова ведаў, увасобленых у графічнай мове беларускага каляднага павука (увасобленыя ў ім “канцэпты” і іх узаемасувязі).
2) Павук (разам з яго выкарыстаннем у якасці каляндара) – найвышэйшае дасягненне беларусаў у графічнай мове, і праз тое – можа быць сімвалам беларускай сведамасці.
3) Сімвал падобнага ўзроўню, створаны найпрасцейшымі тэхнічнымі сродкамі, сведчыць аб найвышэйшым матэматычным, тэхнічным (інжынерным) і навуковым патэнцыяле беларускай мовы, сведамасці і культуры.
4) Новыя матэматычныя сродкі, прапанаваныя ў тэорыі ведаў (аэд-тэорыі), дазваляюць дакладна выяўляць структуру найскладанейшых канцэптаў народнай культуры незалежна ад формы іх бытавання.
ЛІТАРАТУРА
1. Светлана Новікава. – Матэматыка, свет, ... – Мінск, 2012.
В статті досліджено підсистему уявлень про господарство як частину системи традиційного світогляду білорусів кінця ХХ – початку ХХІ ст., традиційний характер підсистеми уявлень про господарство, частини підсистеми уявлень про господарство, характер господарювання. Запропоновано використовувати карти уявлень. Дослідження карт уявлень дозволило виявити зв'язок між образною та мовною репрезентацією світу і таким чином використовувати більш повний набір джерел для виявлення світогляду.
В статье исследована подсистема представлений о хозяйстве как части системы традиционного мировоззрения белорусов конца ХХ – начала XXI в., традиционный характер подсистемы представлений о хозяйстве, части подсистемы представлений о хозяйстве, характер хозяйствования. Предложено использовать карты представлений (ментальные карты). Исследования карт представлений позволило выявить связь между образной и языковой репрезентацией мира и таким образом использовать более полный набор источников для выявления мировоззрения.
Traditional astronomical conceptions are common among present-day Belarusians. They influence not only people’s orientation in space and nature management, but also social relations, including the way in which calendrical, family, medical and other rituals are conducted. Traditional astronomical conceptions form part of a hierarchically arranged traditional world-view. Since these archaic myths and rituals are on the brink of extinction, it is urgent that we record them as soon as possible and take special steps to protect them.
"
The most expanded genres of T.p. non-fairytale prose works appear. Their main purpose is to explain the origin of geographical objects through the real activity of people or natural factors (toponymic legends) or through the activity of supernatural forces (toponymic legends). The formation of a toponym in these works is often associated with the transformation or change of the geographical object itself. The origin of the same place is told by tales or legends with a similar plot, which differ in a real or mythological hero, etc. There are works that have a humorous form, for example, about the origin of toponyms from various human quirks. A feature of T.p. there is a widespread use of topographic formulas that name the exact place of action (city, village, lake, rock). Events of the past (ancient or historical) are usually described, the story is told in the 3rd person and ends with a toponymic ending, for example, "At that time, that place was called that."
Explanations of geographical names given in no. works, often based on etymologies — explanations of obscure names based on new, non-etymological, meaningful associations that appear as a result of sound similarity between words. T.p. classified according to the explanation of the origin of the toponym: from physical and geographical features of the area, names, events, customs, etc. (V. Sokolova); geographical objects: cities, villages, tracts, rivers, lakes, stones (M. Grynblat, A. Citaviec); main motifs: mythological (giants, metamorphoses, gods, devils), historical (princes, lords, robbers, peasants, heroes), natural and geographical (relief, flora and fauna), everyday life (family, social, production relations) (V .Sokil). Toponymic works are created on the basis of a traditional worldview. Realistic stories about historical, everyday events, which the narrators were not witnesses, show rather the ideas about them. Toponymic works are based on traditional ideas about the supernatural features of many objects (witches' oaks, tailor's stones), about the existence of supernatural beings (for example, very extended places associated with devils, giants, snakes), about petrification of people, animals as a result violation of taboos, about healing, holy water, about the fact that all places have owners (accordingly, very extended explanations of toponyms through the name, surname, profession of the owner), about love. In Belarus, there are sacred places of natural or artificial origin that have similar names, the origin of which is explained by toponymic works with similar plots (for example, several Girl's hill (“Dziavočaja hara”), Chocim`s Lakes, petrified "shafts" and "Ploughman", Church place (“Carkovisca”) - places where they fell into the ground churches).
(The transliteration of names from the Belarusian language is made according to the rules of the Report on the Current Status of United Nations Romanization Systems for Geographical Names. Compiled by the UNGEGN Working Group on Romanization Systems Version 4.0, February 2013 Belarusian https://unstats.un.org/unsd/ungegn/working_groups/wg5/documents/wgrr4belarusian.pdf)
I describe concepts of "svaje", "svajaki," "radn'a" that are close in meaning to the concepts of relatives, family in English.
These measurements were also carried out by my colleagues in all Indo-European languages. Colleagues interviewed usually university students who usually spoke the official languages, which was difficult for endangered languages, which are spoken more in dialects. I conducted surveys of usually young people who were students of colleges, universities, or already have a higher education. In addition, I also conducted surveys of the older generation, which allowed me to see firsthand the evolution of semantics in different generations and the influence of the dominant languages, such as the European color system, which replaces the old traditional Belarusian dialect, and Russian word forms, which are perceived by Belarusians as synonyms for proper Belarusian words (so borrowed from the Russian language, the word form чашка is perceived as a synonym of the Belarusian word кружка, which does not coincide with the semantics in the Russian language), as well as dialectal synonyms, for example, cup and mug, which have their parallels in South Slavic languages.
We will consider the hierarchical system of the evolution of language semantics in accordance with the approaches to evolution as the formation of a higher-level formation as a result of adding units of lower levels, and also the multiplication of higher-level units as a description of management through hierarchical system approaches of Novikova's knowledge model. In a hierarchical system, to explain evolution, the structure of language semantics should be highlighted, by highlighting hierarchical levels, in which the highest level, according to the systemic approach, includes lower levels (subsystem): knowledge, nation (as knowledge system), language, dialect, Social system, Social Groups Generation (age), Persons, Human biological system, subject, physics.
Semantics of Color, Tableware, and Prepositions (denoting spatial relations) in Belarusian language : sociocybernetic analysis of semantics. // Evolution of Semantic Systems: Balto-Slavic Languages. Workshop hosted by Laboratoire Dynamique Du Langage (Lyon), Center for Language Studies (Radboud University, Nijmegen) & Max Planck Institute for Psycholinguistics (Nijmegen). 03/06/2014 - 06/06/2014
(This workshop is part of a translinguistic project of the consortium The Evolution of Semantic Systems (EoSS) led by the Max Planck Institute of Psycholinguistics in the Netherlands (Coord. A. Majid, M. Dunn and F. Jordan ). The main objective of this consortium is to study languages belonging to different branches of the Indo-European family to examine the similarities and differences in the structure of the semantic categories of these languages. The workshop will focus more particularly on languages of the Balto-Slavic branch and will aim to examine four conceptual domains: parts of the body, manufactured objects (receptacles), colors (properties of objects) and space (relationships between objects http://www.ddl.cnrs.fr/Info/Index.asp?Langue=EN&Page=Agenda&Jour=6&Mois=6&Annee=2014).
прынцыпу гістарызму. культ вужоў і змея грутуецца на двух тыпах міфазў- пра вужоў, якія жывуць у хатах і дапамагаюць людзям, што звязвае іх з старажытнарымскімі культамі вужоў, і паданнямі пра змяёвыя камяні, дзе жыве Змей, які мае вобраз чалавека, і якога забівае Пярун, гэты міф параўноўваюць з міфам пра змаганне богоў з ведыйскай міфалогіі. Гістарычнае развіццё культу мядзведзя знаходзіць сваё пацвярджэнне ў тым, што як для Еўропы перыферыйным з'яўляюцца добра захаваныя культы уральскіх народаў, так для Усходняй Азіі перыферыйнымі з'яўляюцца культы амура-сахалінскіх народаў. У сваім старажытным плане легенда пра Машэку як легенда пра сексуальныя ўзаемадачыненні жанчыны з мядзведзепадобнай істотай і чалавекам і забойства гэтай істоты знаходзіцца ў адным шэрагу з такімі сіметрычнымі міфамі, распаўсюджанымі па ўсёй Еўразіі, як міф пра забойства Афрадытай Актэона і сібірскія і далёкаўсходнія былічкі і легенды пра шлюб мужчыны ці жанчыны з мядзведзіцай ці мядзведзем і забойства ці чалавека (перад гэтым шлюбам), ці мядзведзя
(пасля шлюбу і нараджэння імі дзяцей), беларускія казкі пра Івашку-мядзведжае вушка — асілка, народжанага ад мядзведзя і жанчыны. Звесткі, якія мы атрымліваем пра сучасныя ўяўленні беларусаў, выяўляюць як агульныя падставы ўшанавання магілёўскіх гор: анімістычныя ўяўленні (культ духаў-гаспадароў, якім падпарадкоўваюцца жывёлы, вера ў наяўнасць у чалавека і жывёл, раслін, камянёў душы (па ўласных апытаннях)), уяўленні пра сваяцтва па крыві і па шлюбе з людзьмі жывымі і памерлымі, міфалагічнымі істотамі і жывёламі. Гэтаксама гэтыя ўяўленні праяўляюцца ва ўпарадкаванні як геаграфічнай прасторы праз існаванне святых месцаў, звязаных з ушанаваннем змееў, мядзведзеў, так і часу праз каляндарныя і паміналышя рытуалы.
У выступе аўтар паспрабуе адказаць на наступныя пытанні: Першае пытанне: ці натуральным з'яўляецца такая арганізацыя тэксту, як гіпертэкст альбо ці існуюць у беларускіх гаворках аналагічныя па структуры тэксты:? Другое пытанне больш агульнае для кагнітыўных даследаванняў: якім чынам суадносяцца вобразная і моўная рэпрэзентацыі свету? Для адказу на гэтыя пытанні развяжам наступныя задачы: выявім, якім чынам суадносяцца вобразная і моўная рэпрэзентацыі прасторы населенага пункта і яго наваколля, ці існуюць нейкія ўстойлівыя іх суадносіны ў гаворках беларускай мовы, як выглядаюць такія тэксты, якім чынам іх можна зафіксаваць, якія існуюць тыпы такіх тэкстаў. " Карта ўяўленняў " (ментальная карта, кагнітыўная карта) — гэта ўяўленні чалавека пра нейкі фрагмент фізічнай прасторы (напрыклад, хата, вёска, горад, рэгіён). Лічыцца, што прасторавыя веды прадстаўляюцца ў мысленні чалавека ў выглядзе малюнкаў і ў форме семантычнай сеткі. Гэтыя карты дазваляюць і дапамагаюць чалавеку арыентавацца ў прасторы, вызначаць сваё месцазнаходжанне і накірунак руху. Вылучаюць ключавыя арыенціровачныя прыкметы вобразу прасторы: шляхі руху, тычкі (landmark), раёны і межы [4, 94]. Каб выявіць, якім чынам інфарматарамі вобразна і моўна ўяўляецца прастора (г. зн. якая карта ўяўленняў у інфарматара), мною выкарыстоўвалася наступная методыка: інфарматары малявалі план вёскі ці сядзібы і расказвалі пра наваколле паселішча, пра сядзібу. Найбольш цікaвым тут з'яўляецца выяўленне ўяўленняў наконт населенага пункта і яго наваколля, бо ў гэтым выпадку чалавек аналізуе аб'екты не як часткі ўжо зададзенай добра бачнай сістэмы (хата, двор), а стварае сваю сістэму з вядомых яму прадметаў. Наяўная сістэма выразна бачная пры маляванні інфарматарамі прадметаў, хаты, двара, калі спачатку задаецца мяжа прадмета. Пры маляванні двара імі можа выкарыстоўвацца і арыентацыя пабудоў адносна хаты. Пры апісанні паселішча, яго наваколля чалавекам ствараецца сістэма, у якой аб'екты размешчаныя паводле пэўных правілаў, якія сведчаць пра ментальную арганізацыю моўных і вобразных уяўленняў у сістэму. Падчас даследавання я прасіў расказаць і намаляваць, як дайсці ад аднаго геаграфічнага пункта да другога, паказаць на малюнку, якія па дарозе будуць сустракацца геаграфічныя аб'екты. Пры гэтым я фіксаваў, якія моўныя катэгорыі выкарыстоўваюцца інфарматарамі для апісання дарогі. Пры даследаванні ўяўленняў, звязаных з пазначанымі інфарматарамі геаграфічнымі аб'ектамі, я прасіў інфарматараў распавесці, калі імі самастойна пра гэта не было расказана, якія фізіка-геаграфічныя характарыстыкі гэтых аб'ектаў, якія тапанімічныя легенды, паданні звязаныя з імі, у тым ліку чаму яны так называюцца, як з'явіліся, а таксама
Since the 1990s, American ecologists, geographers, ethnobiologists have been using the knowledge of local communities - Participatory Mapping when mapping and creating GIS, which is not only related to the needs of the methodology, but such surveys should first of all be aimed at the interests of local communities. Indicative for ethnobiology is the 2004-2009 study Maijuna of the Peruvian Amazon by Michael P. Gilmore, Jason C. Young, in which the authors received drawings of maps with the main types of nature use - hunting, fishing, gathering plants, with the selection of their species, for nutrition and treatment, and also revealed differences in mapping depending on the main economic activity of different social groups and in different periods of the year, as well as historical changes in nature use. These studies have contributed to the transfer of knowledge both between communities and for the education of younger generations, as well as for the rational use of nature (Gilmore and Young 2012).
In the research of anthropogenic landscapes and in our region of Europe, I became the first to regularly use it, since 2005, researching key informants from the villages of Belarus, Ukraine, Poland, with the aim of first of all revealing the principles of orientation, basic units, from ideas about individual biological units and their characteristics, to mental maps of individual types of landscapes, and the principles of their management through mental, cognitive maps. In further studies, it is planned to highlight how cognitive/mental maps allow describing individual plants, mushrooms, and their growth places, their economic and domestic use. This is essential not only for the use of nature and preservation of biodiversity, but also from the point of view of medicine, because even trial surveys have shown that people are ignorant of poisonous mushrooms and plants.
Матэматычны выраз іерархічнай сістэмы дазваляе апісваць сеткі ведаў, кагнітыўныя карты, сацыяльныя сеткі, прычым можна канструяваць дынамічныя складаныя шматузроўневыя сістэмы. Новікавай Святланай з саўтарамі прапанаваныя іерархічныя мадэлі State statute - aed network in State design&control, Новікава Святлана. Свет. Матэматыка, - c. 136-138, 174, выкарыстанне прынцыпаў пабудовы якой дазваляе стварыць мадэль сістэмы традыцыйнага беларускага светагляду. Мною і Змітром Канаплянікавым вылучаны наступныя ўзроўні: ведаў, грамадскі, гаспадарчы, людзей, элементаў чалавека (носьбітам традыцыйнага светагляду чалавек звычайна ўяўляецца як вынік складання розных адзінак (субстанцый): костак, унутраных органаў, тканак, вадкасцяў і іх сістэм і г. д., душы ці душ, а таксама духу, сілы і г. д.); рэчаў; прыроды. На кожным узроўні ўладкаваны асноўныя адзінкі традыцыйнага беларускага светагляду.
Гаспадар і прававая сістэма Беларусі
Асноўнае значэнне слова гаспадар наступнае: чалавек, які сам працуе, адначасова прымае рашэнні, распараджаецца працай іншых і маёмасцю, можа самастойна распараджацца абаротнымі сродкамі. Шырокі спектр разнастайных дзеянняў гаспадара выяўляе традыцыйныя прававыя нормы; пры гэтым традыцыйныя прававыя нормы не кадыфікаваны. У Беларусі дзяржаўная прававая сістэма не мае альтэрнатыў у выглядзе іншых развітых, агульнапрызнаных кадыфікаваных прававых сістэм, якія маюць механізмы прымусу і пакарання. г.зн. прававога плюралізму ў Беларусі няма. Беларусам патрэбна нейкая прававая сістэма (магчыма, у выніку сучаснага развіцця эканомікі) пры адсутнасці традыцыйнай кадыфікаванай прававой сістэмы, таму яны карыстаюцца (і падпарадкоўваюцца) дзяржаўнай прававой сістэме, праўда, такой, каб яна не супярэчыла іх традыцыйным прававым уяўленням. Палітычная сістэма Беларусі не грунтуецца на нейкай паслядоўнай традыцыйнай прававой сістэме. Таму некаторыя ўзроўні іерархічнай сістэмы паводле мадэлі сучаснай Беларусі не будуць выканвыць сваю функцыю і паняцце гаспадара і гаспадаравання значна звузіцца. Гэтыя працэсы адбываюцца шляхам абмежавання правоў гаспадароў і іх карпарацый, адбіранне тх правоў на карысць дыктатарскай вярхушкі.
Дыскрымінацыя гаспадара і заніканне некаторых узроўняў светапогляду
Гэты працэс адбірання правоў у гаспадароў і мясцовых гаспадарчых груп заўсёды суправаджаецца ідэялогіяй, якая абгрунтоўвае пазбаўленне іх правоў. Гэтая ідэалогія звычайна грунтуецца на кульце лідара-героя і абагаўленні яго слоў і дзеянняў. Абавязкова ў цені героя знаходзіцца адмоўны персанаж, вораг героя. Калі народнае мысленне гнуткае, многабожнае і сінкрэтычнае, то ідэалагічнае мысленне штатыўнае,дуалістычнае і кантрастнае. Так, калі лідары Царквы хочуць правіць сваімі вернікамі, то яны актыўна выкрыстоўваюць паняцці героя і злодзея, чысціні і граху, Хрыста і Іуды, агняці і воўка. Сваім вернікам яны прапануюць ролі агняці, пакутніка. Самі ж яны на сябе гэтую ролю не прымерваюць. У свецкіх ідэалогіях герой звычайна актыўны, толькі яго прыспешнікі павінны быць паслухмянымі, маўклівымі пакутнікамі, рабамі. Некаторыя ідыялагемы героя з’яўляюцца калькамі з народнага лексікона, але значаць зусім іншае. Парадак, гаспадар. Замест лагічнага народнага мыслення ідэалогія прапануе штампы, якія прымаюцца на веру без крытыкі. Прыклады герояў і іх антыподаў: Ленін, Сталін, камуністычная партыя, СССР – Клінтон, Буш, дэмакратыя, Загніваючы Захад Лукашэнка – апазіцыя, Захад.
Народны светапогляд і дыктатура
Першае, што адбірае любая дыктатарская ўлада – гэта матэрыяльныя рэсурсы. Зямлю, майстэрні, сродкі вытворчасці. Тым самым парушае сваяцкія адносіны: абмен паміж радамі, спадкаванне. Жорсткая эксплуатацыя пазбаўляе чалавека часу на сям’ю, перадачу новаму пакаленню маральных каштоўнасцяў, працоўных навыкаў, сацыяльных сувязяў. Бацькі перастаюць выхоўваць дзяцей, клапаціцца пра старых. Занепадае салідарнасць унутры сям’і, сацыяльных груп (суседзі, праца). Адорваныя ад кіраваннем вытворчымі рэсурсы, людзі губляюць навыкі кіравання імі, навыкі зносін у групе, грамадскага кіравання маемасцю, грашамі і людзьмі. Калі эксплуатацыя становіцца невыноснай такія людзі могуць арганізоўваць толькі сціхійныя бунты, не могуць салідарызавацца і спланаваць сваю будучыню. Менавіта такое няшчасце здарылася з беларусамі. Пачынаючы з 19 стагоддзя, беларусы – паняволены народ. Так як часцей у ролі гвалтаўнікоў у беларусаў выступалі суседскія народы (палякі і рускія), то з цягам часу беларусы пачалі страчваць мову, адбылася ў многіх нацыянальная дэзарыентацыя. Многія адчуваюць сябе адначасова беларусамі і рускімі, а часам называюць і ідэалагічным тэрмінам “славяне”.
Высновы
Выкарыстанне Тэорыі ведаў дае магчымасць апісаць як будову, узроўні, статыку і дынаміку традыцыйнага светапогляду. Дагэтуль усе сацыяльныя мадэлі маглі апісваць толькі часткі светапогляду, набораў уяўленняў. А выкарыстанне Тэорыі ведаў дае магчымасць правесці цэласнае апісанне.
Дадзеная сетка дазваляе аўтаматызаваць стварэнне і кіравання ўніверсітэтам
[Святлана Новікава. Матэматыка. Свет. Стар.7- 13, 140].
Relevance of the selected topic. Metaphorical marriage offers in Eastern and Central Europeans present relevance in connection with the clarification of the theoretical foundations between folkloric creativity, poetry, and law as an example of a significant and extended courtship ritual.
The following motifs of ritual dialogue stand out in matchmaking:
trade in female animals: heifers, goats, mares or outright girls (the most advanced version)
exchange of animals, people, things that have a feminine gender for similar masculine ones.
requests to spend the night
they lost a female animal: a doe, a heifer, a hen, a goose.
hunting the female beast
transplant a rose into your garden or buy one
destroy the fences between the herds of his sheep.
Belarusians are the indigenous population of the eastern part of the Republic of Poland. For the last 120 years, they were citizens of Russia, residents of the occupied territories of Germany, 2 of the Polish Republic, the BSSR, the population of the German Reich and occupied territories, 3 of the Polish Republic. Restrictions on mass migration across the modern border between the Republic of Belarus and the Republic of Poland were limited only from 1950 to 1991, but even then, until the end of the 1960s, from the point of view of Polish law, half of the Belarusians of the BSSR were considered Polish citizens. Since the formation of the 2nd Polish Republic, Belarusian schools were established in it, which existed with parents' money. But with increasing discrimination, most of them were closed by the 1930s. Then, as a result of the Soviet occupation, Belarusian schools were established on the territory of the BSSR, which included the Podlaskie Voivodeship in 1939. In the 1960s, there were no Belarusian schools in Podlasie anymore, but the teaching of the Belarusian language remained. Due to the harsh Russian language imperialism in the Republic of Belarus, since 2000, the underground Belarusian language school "Kolasau Lyceum" has been a part of the Polish Lyceum School. After 2020, due to the increased pursuit of Belarusian education in the Republic of Belarus, which is actually a colony of the Russian Federation, a subcontracted Belarusian-language small comprehensive school in Warsaw and several small schools with online teaching of the Belarusian language and history, which are oriented both to Belarusians in Poland, were formed in Poland , as well as the Republic of Belarus. Modern Polish legislation on education does not prohibit the creation of national schools with the money of parents and funders, and allows the receipt of subsidies from the budget. But practice shows that where there are strong local national communities, such as German and Ukrainian, non-citizen children have the opportunity to learn their native language or learn it for free, but the weakness of the Belarusian community and its low linguistic awareness in many cases leads to discrimination of children , which violates the Convention on Education, which talks about the equal rights of children. This is especially evident in the presence of English-language schools that receive subsidies from the budget, and with such a legal conflict - more than half of the grandfathers of these children once had Polish citizenship.
Actuality
Racial discrimination against indigenous peoples based on language is widespread in modern Ukraine, Belarus, and the territories occupied by Russia. Schools with instruction in the native language are being closed, and activists fighting against Russification are subjected to physical violence, fines, police, and criminal prosecution. Many European and American researchers do not understand why Russian racism discriminates against the Belarusian language in Belarus
Appointment
The article aims to reveal this, how Russian colonialism manifests itself in Belarus, how social activists are fighting this evil, what actions of Belarusian activists and the world community will result in this situation.
Methods
Researchers used ethnographic and sociological methods, methods of cognitive science.
The results. Management of the processes of democratization of Belarus must be carried out first of all at a high level, through knowledge - science, education, upbringing, because if a person does not know what and how to do, is not moral, then his actions are for the benefit of society, sustainable development of society, and even for the benefit of himself. themselves are not possible.
Currently, Belarusian schools and universities are not moral, they have totalitarian goals. In schools and universities, schoolchildren and students are under the pressure of totalitarian ideology, freedom of assembly and expression of opinion is prohibited there. School and university administrations perform police functions for the purposes of the dictatorship and monitor the personal lives of children and students not only in educational institutions, but also at other times. The reasons for such totalitarian control are obvious – the upbringing of an obedient totalitarian person, and the fact that the dictatorship fights with the creation and existence of professional communities. Education in Belarusian schools and universities does not meet the modern requirements of world science. After their graduation, an ordinary schoolboy and student does not have the necessary knowledge and is not practiced in modern life.
Belarusian-language independent school education is now underground.
Conclusions.
1
Postulates of international law in the protection of children's right to education, including in their native language:
The rights of a child are greater than the rights of an adult.
A child has the right to use his native language. As a result, it turns out that the child always has the right to speak in his native language.
When rights are violated, it is discrimination. Discrimination can be based on language.
Education must be accessible and meet sanitary standards. For example, if there is no nearby school in the native language, that means there is no normal accessibility for the child's education, then this is discrimination based on language.
Obstacle of work for national public associations, and closed or not opened schools with the native language of instruction, especially for indigenous peoples, who have a constitutional right to it (Belarusians are undoubtedly an indigenous people), is racial discrimination; legal claimant - the decision of the International Court of Justice of the United Nations in the case of Ukraine vs. Russia (International Court of Justice (ICJ), Ukraine vs. Russian Federation, https://www.icj-cij.org/en/case/166)
2
In the modern world of European war, the worldview of the European peoples is very important. The fact that many features of Europeans' attitudes to many ideological units, such as time, space, relatives, and the environment, were not taken into account and are not taken into account now, provides favorable conditions for the continuation of the war. In the environment category, the criteria of managing and managing the means of production and saving nature, as well as managing the workforce, are very important.
For a long time, Europe lived in a feeling of blissful sleep, the danger was far away and did not pose a threat to the citizens of European countries: the wars that were raging in Korea, Afghanistan, Libya, and Iraq were explained by the features of the "savage organization" of life.
Even after the collapse of the Soviet Union, the Soviet ideology affects the countries of the "Slavic world", this ideology was the ideology of the "Russian peace". It was created to keep Belarus and Ukraine under the ideological control of Russia.
It is also a pity that the Ukrainians are not far from the Russians in many respects. That is why this war has lasted so long.
The desire of Europeans not to notice this war and not to take it seriously undermines the economy of European countries, already weakened by the coronavirus. If you don't make adequate decisions, the situation can worsen to infinity.
Europeans do not take into account that Russians do not have the same moral standards as they do, and they treat war very formally.
Keywords:
Colonialism, nationalism, racism, Russification, imperialism, ideology, education, indigenous people, national minority.
Phenomena that are considered to be the essence of the ethnic group are revealed.
Methods and sciences are revealed, which consciously or unconsciously reveal the essence of the ethnic group and ethnic relations.
It turns out that the scientists did not manage to do it.
It turns out that Belarusians have become aware of these methods and that they are trying to use them.
We identify the possible ethnic basis of methods and sciences.
We offer possible ways of solving ethnic problems using known methods.
We offer ways of building scientific knowledge taking into account ethnic knowledge — measurements based on ideas.
State of the ethnic group in Belarus:
Today, many Belarusians are worried not only about their own well-being, based on relations with persons known to them personally, but also well-being connected with persons known to them through means of communication.
A small part of Minsk citizens connects these relations with people unknown to them personally with ideas about relations with other peoples, as well as with their actions, which are often possible. Also, these same people try to describe this state of well-being, on the one hand, with expanded ethnic ideas not about well-being, but on the other hand, to connect their well-being and non-well-being ideas with long-known scientific opinions in Belarus and with non-ethnic scientific opinions.
The current state is obvious to the Belarusian reader, it will be enough to ask a Belarusian about work, about prices, and he will hear references to political figures.
As for a smaller group, mainly Minsk citizens, you can review the texts of non-state newspapers available on the Internet, from Nasha Niva to Ekonomicheka Gazeta.
As for scientists from Western Europe and America, they hardly conducted any serious research on Belarusians. (see, for example, the website of the International Association of Belarusianists http://mab.org.by/materyjaly/intervju, http://belarusiancenter.org/ some articles were published by Arche) Basically, if you look at English-language publications in well-known article databases (Ebska and others) it is political science texts, where Belarus is one of the many subjects of analysis, and it is usually proposed to solve policy problems through economic factors. The question of Belarusians arises in well-known institutions only when they cannot exclude Belarusians from their methodological approaches, and consider them as part of something bigger.
The state of English-language science about peoples:
If we briefly describe the current state of the sciences about peoples, then first of all it is necessary to say about the increasing dominance of the English language, which can be seen, for example, after viewing the numerous articles of recognized European young scientists - an increasing percentage of English-language articles is observed, and young scientists immediately publish books in English (enough view lists of articles on the pages of scientists located on the websites of institutes of the German Max Planck Society or on the websites of universities).
Consideration of modern trends:
After formal mathematical and logical methods did not give the desired results, human sciences such as sociology, history, anthropology began to move in the direction of psychologism, which is now called cognitive research. And psychology turns to cognitive research, which is mainly aimed at revealing the biology of the brain through research using magnetic resonance devices. This is perfectly visible if you compare the topics of articles by well-known young researchers and the most famous English-language journals. This is for example:
A new journal, Social Cognitive & Affective Neuroscience, has appeared, you can read half-books without the last year for free, for example, Special Issue on Cultural Neuroscience Edited by Joan Chiao http://scan.oxfordjournals.org/content/5/2-3.toc
The works of the classic of cognitive psychology Stephen M. Kosslyn are illustrative: http://en.wikipedia.org/wiki/Stephen_Kosslyn, these are the pages of his laboratory: http://isites.harvard.edu/icb/icb.do?keyword= kosslynlab&tabgroupid=icb.tabgroup125165, this is the list of publications: http://www.wjh.harvard.edu/~kwn/KosslynArticles.html
In European anthropology, the use of biological psychologism to explain social phenomena is new, so a review article for the Journal of the Royal Anthropological Institute on cognitive anthropology was written by a young researcher
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1467-9655.2010.01617.x/abstract
this is an article from her page ( http://www.mpi.nl/people/cohen-emma/publications
http://users.ox.ac.uk/~soca0093/Site/Publications.html)
Cohen, E. (2010) Anthropology of knowledge. Journal of the Royal Anthropological Institute, 16: s193-s202 [pdf] http://users.ox.ac.uk/~soca0093/pdfs/CohenJRAI2010.pdf
In anthropological research, the use of a cognitive approach partly corresponds to the use of tools taken from philology, such as words-symbols, concepts for explaining social phenomena, and this did not cause objections, since language has long been considered a social phenomenon. As for cognitive psychology, usually after laboratory research done by psychologists, the revealed results are transferred directly to the person, and human-society distinctions are not made (Handbook of Cognition. 2004. SAGE Publications. 3 May. 2010. <http://www.sage -ereference.com/hdbk_cognition/).Social psychology uses explanation either through concepts from sociology or modernized psychological concepts such as schemas or biochemical processes (Goethals, George. "A Century of Social Psychology: Individuals, Ideas, and Investigations." The SAGE Handbook of Social Psychology. 2003. SAGE Publications. 15 May. 2010. <http://www.sage-ereference.com/hdbk_socpsych/Article_n1.html, Anderson, Craig, and L. Huesmann. "Human Aggression: A Social-Cognitive View." The SAGE Handbook of Social Psychology. 2003. SAGE Publications. 15 May. 2010. <http://www.sage-ereference.com/hdbk_socpsych/Article_n12.html)
Russian-speaking science of peoples (with examples of other sciences)
In Russia, all movements:
Russian Cosmism represented by Vernadsky and philosophers who combined science as practical knowledge and philosophy as mysticism,
Russian Marxists (their general plans for conquering the world and building a homogeneous society are well known in our country), who first aimed at a single communist world, and then at the creation of a single Soviet people,
Russian Eurasians (Trubiatsky, and later Gumilyov), who singled out either a linguistic or geographical factor, or a sociobiological factor of unification of the world,
Roerich, who based his artistic performances and mystical movement on artistic sacred geography (the Roerichs built their commonality of the world, especially Europe and Asia, on the basis of individual features, only it was not language, but artistic images. They additionally meant the commonality of religious worship, which is not Vyacheslav Ivanov could write as an Orthodox Christian (there are his memoirs about the fact that he was an Orthodox Christian even then),
The mathematical and religious symbolism of Losev and the mathematicians of the Moscow Mathematical Society, who either were the creators of this movement, or first as participants of this movement, and later tried to express very materialistic positions (but were they Marxist?), and clearly fought for a single Russian scientific language and new education at school and university, with the selection of talents and the search for students --
as a basis of commonality, have in their theories as a goal and at the same time as a result a certain theological unit - Russia, which is not a region, because it has no borders, and expands either to boundless Eurasia, or to Science, or to the Universe.
Выяўляюцца з’явы, якія прыймаюцца за істоту этнасу.
Выяўляюцца методыкі і навукі, якія займаюцца ўсвядомлена ці неўсвядомлена выяўленнем істоты этнасу і этнічных дачыненняў.
Выяўляецца што навукоўцы не здолелі зрабіць.
Выяўляецца што з гэтых метадаў стала вядома беларусам і што яны спрабуюць выкарыстаць.
Выяўляем магчымыя этнічныя падставы метадаў і навук.
Прапануем магчымыя шляхі развязвання этнічных задач з дапамогаю вядомых метадаў.
Прапануем шляхі будавання навуковых ведаў з улікам этнічных ведаў — вымярэнні на падставе ўяўленняў.
Стан этнасу на Беларусі:
На сёння многіх беларусаў турбуе не толькі ўласна свой дабрабыт, заснаваны на дачыненнях з вядомымі імі асабіста асобамі, але і дабрабыт, звязаны з вядомымі імі праз сродкі камунікацыі асобамі.
Невялікая частка менскіх гараджан звязвае гэтыя дачыненні з невядомымі імі асабіста людзьмі з ўяўленннямі пра дачыненні з іншымі народамі, а таксама з сваімі дзеяннямі, часта магчымымі. А таксама гэтыя ж людзі спрабуюць апісаць гэты свой стан дабрабыту з аднаго боку з пашыранымі этнічнымі ўяўленнямі не пра дабрабыт, а з другога боку звязваць свае дабрабытнавыя і недабрабытнавыя ўяўленні з даўно вядомымі ў Беларусі навуковымі меркаваннямі і з іншаэтнічнымі навуковымі меркаваннямі.
Што датычыцца навукоўцаў з заходняй Еўропы і Амерыкі, дык яны сур’езных даследванняў беларусаў амаль не праводзілі. У асноўным калі глядзець англамоўныя публікацыі ў вядомых базах артыкулаў (Эбска і іншыя) гэта палітазнаўчыя тэксты, дзе Беларусь выступае як адзін з многіх прадметаў аналізу, і звычайна праблемы палітыкі прапануецца развязваць праз эканамічныя чыннікі. Пытанне беларусаў узнікае ў вядомых інстытутах толькі калі яны з сваіх метадычных падыходаў не могуць выключыць беларусаў, і разглядаюць іх як частку нечага большага.
Асабняком ад іх стаяць польскія даследчыкі, якія праводзілі палявые даследаванні беларусаў, маючы на мэце дапамагчы сваім дачыненням з Расіяй ці цікавячыся палякамі ў Беларусі. Пры даследванні польскімі этнолагамі выкарыстоўваліся такія паняцці, такія як ідэнтычнасць, культура. Так, адкрыццём для варшаўскіх антраполагаў было тое, што ў Менску людзі сапраўды лічаць сябе беларусамі — гэта даводзіла ў сваёй дысертацыі варшаўская антрапалагіня, якая ў варшаўскіх антраполагаў лічыцца зараз спецыялістам ў беларусах.
На сённі навуковыя даследаванні беларускага этнасу вядуцца гісторыкамі, філолагамі, сацыёлагамі, псіхолагамі, мастацтвазнаўцамі.
Калі параўноўваць стан падрыхтоўкі гэтых навукоўцаў з заходнееўрапейскімі і паўночна-мерыканскімі, можна сказаць што тэарэтычная падрыхтоўка лепшых беларускіх філолагаў, гісторыкаў, мастацтвазнаўцаў не горшая. Што датычыцца псіхолагаў і сацыёлагаў, дык тут відавочна бачная іх неабазнанасць у ўжываных на захадзе метадах, што цудоўна можна пабачыць па адсутнасці спасылак на замежныя артыкулы. А калі глядзець на апублікаванасць іх прац у вядомых англамоўных (не постсавецкіх) часопісах, дык іх там амаль і няма (глядзі вядомыя базы часопісаў, накшталт Эбска).
Cognitive View." The SAGE Handbook of Social Psychology. 2003. SAGE Publications. 15 May. 2010. <http://www.sage-ereference.com/hdbk_socpsych/Article_n12.html)
Расейскамоўная навука пра народы (з прыкладамі і іншых навук):
У Расіі усе рухі:
расейскі Касмізм ў асобе Вярнадскага і філосафаў, якія злучалі навуку як практычныя веды і філасофію як містыку,
расійскіх марксістаў (іх агульныя пабудовы захопу свету і пабудовы аднастайнага грамадства у нас агульнавядомыя), якія спачатку на мэце мелі адзіны камуністычны сусвет, а потым стварэнне адзінага савецкага народу,
расейскіх еўразійцаў (Трубяцкі, а пасля і Гумялёў), якія вылучалі ці моўны, ці геаграфічны чыннік, ці соцыябіялагічны чынні аб’яднання свету,
Рэрых, які грунтаваў сваі мастацкія перформансы і містычны рух на мастацкай сакральнай геаграфіі (Рэрыхі будавалі сваю агульнась свету, асабліва Еўропы і Азіі на падставе асобных рысаў, толькі гэта была не мова, а мастацкія вобразы. Яны дадаткова значылі агульнасць рэлігійнага культу, пра што не мог напісаць Вячаслаў Іванаў, як праваслаўны хрысціянін (прf тое што ён і тады быў праваслаўным хрысціянінам ёсць ягоныя ўспаміны),
Матэматычны і рэлігійны сімвалізм Лосева і матэматыкаў Маскоўскага матэмачнага таварыства, якія ці былі стваральнікамі гэтага руху, ці спачатку як удзельнікі гэтага руху, а далей спрабавалі выказвалі вельмі матэрыялістычныя пазіцыі (але ці марксісцкія?), і выразна пры гэтым змагаліся за адзіную расейскую навуковую мову і новую адукацыю ў школе і універсітэце, з вылучэннем талентаў і пошукам вучняў --
як падставай агульнасці, маюць у сваіх тэорыях як мэту і адначасова як вынік пэўную тэалагічную адзінкі — Расіі, якая не з’яўляецца краем, бо нямае межаў, і пашыраецца ці да бязмежнай Еўразіі, ці да Навукі, ці да Сусвету.
Для лепшага зразумення таго, што разумеецца ў Расіі пад прагрэсам можна разглядаць не толькі беларускую і украінскую сітуацыю, але і чукотскую. Што паміж імі агульнага? Агульнае тое, што гэтыя народы мяжавалі з расейцамі і з такімі еўрапейскімі народамі немцы, палякі, амерыканцы, якія лічыліся што прасунуліся далей па шляху навукова-тэхнічнага і культурнага прагрэсу.
У 1965 годзе Удовін І. С. Піша, што “Ізаляванасць ад сістэматычнага уплыву рускага народу спрыяла кансервацыі культурнай адсталасці чукчаў. Царскі урад не рабіў нічога для развіцця культуры насельніцтва гэтай акраіны імперыі. ... Больш за ўсё архаічных рыс культуры захоўвалі аленеводы цэнтральных абласцей Чукоткі. Многія з іх гадамі не бачылі рускага чалавека, не ўмелі раварыць па-руску.” А далей выяўляецца што ў 19—пач. 20 стагоддзя чукчы маглі добра арыентавацца па компасу, “некаторыя з іх мелі прымусы, вёдры, , наборы эмаліраванага посуду, відэльцы, лыжкі, будзільнікі, патэфлны (найбольш багатыя)) У чым жа справа? А ў тым, што чукчы шмат ўзаемадзельнічалі з амерыканцамі як у гандлі , і непасрэдны “многія чукчы паспелі пабываць у Сан-Францыска і веломі многія дастаткова добра гутараць па-ангельску (Вдовин И. С. Очерки истории и этнографии чукчей. Ленинград, 1965).
Што зараз з нашых ведаў пра этнічныя веды можа спрыяць стварэнню навуковых ведаў:
1. Калі магчыма выявіць і апісаць этгнічныя злучэнні, то магчыма будаванне на іх падставе — з выкарыстаннем не толькі як чыннікаў, але і як матэматычнай прылады тэарэтычнага апісаннні прыроды, фізіуі, матэматыкі. Гэтыя з’явы ім раней выкарыстоўваліся навукоўцамі, але неўсвядомлена імі.
2. А калі у нас будуць матэматычныя прылады зробленыя на падставе этнічных, можна будзе і будаваць сістэмныя апісанні дачыненняў паміж этнасамі зыходзячы не з фармальных мадэляў, а з этнічных.
3. З таго што этнасы цэльныя сістэмы, вынікае, што іх нельга падапардкаваць на падставе навукковых сістэм, створаных на падставе ведаў аднаго і нават некалькіх іншых этнасаў. Магчымае толькі шматэтнічнае самакіраванне і агульная навуковая тэорыя павінна ўключаць веды тых этнасаў, якімі яна выкарыстоўваецца не толькі як дачыненні неўсвядомленыя, але і як усвядомленае, і не толькі як чыннікі, але і напрамую.
Дачыненні Беларусі і Расіі юрыдычна аформлены як дзяржаўная структура пад назвай «Саюзная дзяржава», у якой месца ёсць толькі для імперскай псеўдакультуры і рускай мовы, і няма месца для этнічных, нацыянальных культур і моў беларусаў, татар і іншых народаў.
Дыктатура падаўляе ўсе сістэмныя інстытуцыі, якія патрэбныя для самарганізацыі, прычым найперш сродкі высокага ўзроўню, такія як веды, і найперш такія веды як мова, нацыянальная самасвядомасць. Дыктатура - гэта адваротная адмоўная сувязь (negative feedback - https://en.wikipedia.org/wiki/Negative_feedback) для беларускага народу, яна як зламаны чуйнік тэмпературы, які замест таго, каб калі халадае, падымаць тэмпературу у пакоі, наадварот, паніжае тэмпературу. Пасля падаўлення мовы, самасвядомасці, забароны ўсіх праўдзівых ведаў - і экалагічных, і пра грамадства - беларуская дыктатура сілавымі спосабамі падаўляе самаарганізоўныя сістэмы больш нізкага ўзроўню, якія дзейнічаюць на ўзроўні сацыяльным. То бок беларускія арганізацыі ад двара да адукацыйных сетак (3 кастрычніка у мяне у мікрараёне ваенныя разганялі музычны канцэрт у двары https://www.facebook.com/photo?fbid=3414630941952019&set=a.1223003141114821). У беларускай памылковай «асвеце» мэта - не веды і выхаванне, а прапаганда маны і падпарадкавання дыктатуры.
Такім чынам, кіраванне працэсамі дэмакратызацыі Беларусі мусіць здзяйсняцца найперш на высокім узроўні, праз веды - навуку, адукацыю, выхаванне, бо калі чалавек не ведае, што і як рабіць, не маральны, то яго дзеянні на карысць грамады, устойлівага развіцця грамадства, і нават на карысць самога сябе не магчымыя.
Зараз беларускія школы і ўніверсітэты не маральныя, маюць таталітарныя мэты. У школах і універсітэтах школьнікі і студэнты знаходзяцца пад уціскам таталітарнай ідэалогіі, там забароненая свабода сходаў, выказвання думкі. Школьная і універсітэцкая адміністрацыі выконваюць паліцэйскія функцыі для мэт дыктатуры і сочаць за асабістым жыццём дзяцей і студэнтаў не толькі ва установах асветы, але і ў іншы час. Прычыны такога таталітарнага кантролю відавочныя – выхаванне паслухмянага таталітарнага чалавека, і тое, што дыктатура змагаецца са стварэннем і існаваннем прафесійных супольнасцяў. Адукацыя ў беларускіх школах і універсітэтах не адпавядае сучаснымі патрабаванням сусветнай навукі. Пасля іх сканчэння звычайны школьнік і студэнт не маюць патрэбных ведаў і не спрактыкаваныя ў сучасным жыцці.
Беларуская незалежная школьная адукацыя зараз знаходзіцца ў падполлі. Асабліва пераследуецца ўладамі беларускамоўная адукацыя. Універсітэтская беларускамоўная асвета існавала ў падполлі з 2014 па 2017.
Пастулаты міжнароднага права ў абароне права дзяцей на асвету, у тым ліку на роднай мове:
Права дзіцяці большыя за правы дарослага.
Дзіцё мае права карыстацца роднай мовай. У выніку атрымліваецца, што дзіцё заўсёды мае права гаварыць на роднай мове.
Калі правы парушаюцца, гэта дыскрымінацыя. Дыскрымінацыя можа быць паводле мовы.
Адукацыя мусіць быць даступная і адпавядаць санітарным нормам. Напрыклад, калі няма блізка школы на роднай мове, гэта значыць, што адсутнічае нармальная даступнасць для адукацыі дзіцяці, то гэта дыскрымінацыя паводле мовы.
Перашкода працы для нацыянальных грамадскіх таварыстваў, і зачыненыя ці не адчыненыя школы з роднай мовай выкладання, асабліва карэнных народаў, якія маюць на гэта канстытуцыйнае права (беларусы без сумнення карэнны народ), - гэта расавая дыскрымінацыя; прававы прэтэндэнт - рашэнне Міжнароднага суду ААН у справе Украіна супраць Расіі ( International Court of Justice (ICJ), Ukraine vs Russian Federation, https://www.icj-cij.org/en/case/166)
Мэты:
Першая мэта - антырасісцкая - накіраваная на змаганне з расізмам і расавай дыскрымінацыяй беларусаў. Моўная дыскрымінацыя з'яўляецца адным з відаў расавай дыскрымінацыі.
Існуе змяншэнне пагрозы выцяснення моў карэных народаў дамінавальнымі мовамі свету і рускай. Мы збіраемся вучыць студэнтаў і школьнікаў па-беларуску. Накірунак на шматмоўнасць з'яўляецца галоўным у культурнай палітыцы Еўрапейскага Саюзу.
Другой мэтай з'яўляецца мэта экалагічная, якая разумеецца найперш як паляпшэнне якасці жыцця людзей, а не як мэта паляпшэння жыцця жывёл. Яе задачамі з'яўляюцца як прамая ахова прыроды ад забруджвання і падтрымання біясферы ў прыдатным для людзей стане, так і задачы энергаашчаджэння з дапамогай новых біятэхналогій, якія спрыяюць эфектыўнаму выкарыстанню прыродных рэсурсаў.
Трэцяя мэта - сацыяльная – змаганне з беднасцю з дапамогай адукацыі. Мы хочам разам з вамі пашырыць дэмакратычную якасную адукацыю ў Беларусі, зрабіць яе лёгка даступнай. Дэмакратычная якасная адукацыя з'яўляецца моцным сродкам змагання з беднасцю!
Чацвёртая мэта – дэмакратызацыя адукацыі для беларусаў. У Беларусі шырока пашыраная дыскрымінацыі у галіне адукацыі па мове і дэмакратычных палітычных перакананнях. У Беларусі няма акадэмічных свабод для школьнікаў, студэнтаў, настаўнікаў, выкладчыкаў і навучальных інстытуцый ў цэлым. Цалкам адсутнічае дэмакратычная адукацыя, амаль няма беларускіх школ, вышэйшая адукацыя на беларускай мове адсутнічае (да 1997 году былі толькі беларускамоўныя групы), акрамя як на вывучэнні самой беларускай мовы і існуе толькі у выніку асабістага змагання выкладчыкаў за выкладанне на ёй. ВНУ не могуць самастойна прымаць рашэнні, улады кантралююць іх ідэалагічна і прававым чынам праз ліцэнзаванне і прамое прызначэнне лаяльных выключна ўраду кіраўнікоў і прафесараў.
Еўрапейская і паўночнаамерыканская адукацыя дае студэнтам іншыя, невядомыя ў Беларусі магчымасці выбару свабод, прывучае свабодна і навукова мысліць, у параўнанні з сітуацыяй аўтарытарызму, пануючага на Беларусі. Свабоднае мысленне спрыяе навуцы і пашырае культурны кругагляд чалавека.
Russian. We are going to teach students and schoolchildren in Belarusian. The focus on multilingualism is central to the European Union's cultural policy.
The second mission is the ecological goal, which is understood primarily as improving the quality of human life, and not as a goal to improve the lives of animals. Its tasks are both direct protection of nature from pollution and maintaining the biosphere in a suitable human condition,
new biotechnologies that promote the efficient use of natural resources.
The third mission - social - is to fight poverty through education. We want to work with you to expand democratic quality education in Belarus, to make it easily accessible. Democratic quality education is a powerful means of combating poverty!The fourth mission is to democratize education for Belarusians. Discrimination against language education and democratic political beliefs is widespread in Belarus. There is no academic
freedom in Belarus for schoolchildren, students, teachers, teachers and educational institutions in general. There is no democratic education at all, there are almost no Belarusian schools, higher education in the Belarusian language (before 1997 there were Belarusian-speaking groups) is
absent, except for the study of the Belarusian language and exists only as a result of personal struggle of teachers to teach it. Universities cannot make decisions on their own, the authorities control them ideologically and legally through licensing and the direct appointment of only
government-loyal leaders and professors. European and North American education provides students with other, unknown in Belarus opportunities to choose freedoms, teaches them to think freely and scientifically, compared to the situation of authoritarianism prevailing in Belarus. Free thinking promotes science and broadens a person’s cultural outlook.
Creation of national educational programs in national languages - localization of the
program. This provides an opportunity to form and support national academic communities. The need for localization is shown by the experience of Wikipedia and Google. And now American universities have branches in other countries and online lectures are translated.
After creating a Belarusian-language program, we create a program in English, which will attract commercial investment. Further, in order to attract national investments of other nations, we are creating a localization in their languages with the organization of their teachers and scholars, because there are many enslaved nations in the world.
This network allows you to automate the creation and management of the university
[Svetlana Novikova. Mathematics. World. Pages 7-13, 140].
Актуальність выбранай тэмы. Метафарычныя шлюбныя аферты ва ўсходніх і цэнтральных еўрапейцаў прадстаўляюць актуальнасць у сувязі з высвятленнем тэарэтычных падстаў паміж фальклорнай творчасцю, паэзіяй і правам на прыкладзе істотнага і пашыранага рытуалу сватання. Пытанне паэтыкі права і метафарычных тэкстаў у праве з’яўляюцца слаба даследаванымі ў культурнай антрапалогіі і фалькларыстыцы тэмамі, і працы, якія прыцягваюць палявы матэрыял, адзінкавыя, хаця рыторыка ў праве класічная тэматыка з часоў Сакрата.
У дадзеным артыкуле мы прыпынімся на тэксце рытуала сватання. Як асноўныя адзінкі сватання ў працы вывучаюцца:
· словы (рытуальныя і нерытуальныя),
· дзеянні (рытуальныя і нерытуальныя),
· удзельнікі перадвясельных перыядаў,
а таксама ўзаемадзеянні паміж:
словамі і дзеяннямі і удзельнікі перадвясельных перыядаў.
Трэба заўважыць, што шлюбныя аферты ва ўсходніх і цэнтральных еўрапейцаў мелі метафарычны характар у трактоўцы Лакоффа і маглі быць сціслымі і ўключалі толькі словы сватоў альбо ў больш поўным варыянце маглі ўяўляць сабой дыялог, які мае сваіх актораў, свае варыянты абавязковага тэкст, сваю кампазіцыю з усімі элементамі драмы: ад завязкі (высвятлення пачатковага становішча і характараў герояў) праз сярэднія перыпетыі (перамены палажэнняў і адносін) да развязкі. Да драмы так ці інакш адносіцца любы літаратурны жанр, пабудаваны ў дыялагічным форме.
У рытуальных дыялогах пры сватанні сустракаецца 1) спалучэньне ў межах аднаго твору сьмешнасьці і паважнасьці пры шчасьлівай разьвязцы супярэчнасьці, 2) перапляценьне паважнага і пабытовага, 3) магчымы двайны зыход становішча, 4) зьмешваньне ўзвышаных і пацешных характараў. Можна было б залічыць рытуальны дыялог да жанру трагікамедыі, які часьцей сустракаецца ў народнай творчасьці, чым у прафэсійным пісьменстве але тут адсутнічаюць катэгорыі дабра і зла, навязаныя класічнаму тэатру рэлігійнай тэматыкай у эпоху Сярэднявечча. Таму мы не будзем адносіць драматычны дыялог у час здзяснення шлюбнай аферты ўсходніх і цэнтральных еўрапейцаў да канкрэтнага жанру драму, а спашлемся на сінкрэтызм, нерасчлененасць фальклору.
У сватанні вылучаюцца наступныя матывы рытуальнага дыялогу:
гандль жывёлай жаночага роду: цёлачкі, казы, кабылкі ці наўпроста дзеўкі (найбольш пашыраны варыянт);
абмен жывёл, людзей, рэчаў якія маюць жаночы род на аналагічныя мужчынскага роду;
просьбы пераначаваць;
згубілі жывёлу жаночага роду: жаробку, цялушку, курыцу, гуску;
паляванне за зверам жаночага роду;
перасадзіць ружу ў свой сад ці купіць;
знішчыць агароджы паміж стадамі сваіх авец.
Актуальнасць
У сучаснай Украіне, Беларусі, на тэрыторыях, акупаваных Расіяй, шырока распаўсюджана расавая дыскрымінацыя карэнных народаў па мове. Зачыняюцца школы з навучаннем на роднай мове, а актывісты, якія змагаюцца з русіфікацыяй, падвяргаюцца фізічнаму гвалту, штрафам, міліцыі, крымінальнаму пераследу. Многія еўрапейскія і амерыканскія даследчыкі не разумеюць, навошта расійскі расізм дыскрымінуе беларускую мову ў Беларусі
Прызначэнне
Артыкул мае выявіць гэта, як расійскі каланіалізм праяўляецца на Беларусі, як грамадскія актывісты змагаюцца з гэтым злом, якія дзеянні беларускіх актывістаў і сусветнай супольнасці будуць выніковым ў гэтай сітуацыі.
Метады
Даследчыкі карысталіся этнаграфічным і сацыялагічных метадамі, метадамі кагнітывістыкі.
Вынікі
Кіраванне працэсамі дэмакратызацыі Беларусі мусіць здзяйсняцца найперш на высокім узроўні, праз веды - навуку, адукацыю, выхаванне, бо калі чалавек не ведае, што і як рабіць, не маральны, то яго дзеянні на карысць грамады, устойлівага развіцця грамадства, і нават на карысць самога сябе не магчымыя.
Зараз беларускія школы і ўніверсітэты не маральныя, маюць таталітарныя мэты. У школах і універсітэтах школьнікі і студэнты знаходзяцца пад уціскам таталітарнай ідэалогіі, там забароненая свабода сходаў, выказвання думкі. Школьная і універсітэцкая адміністрацыі выконваюць паліцэйскія функцыі для мэт дыктатуры і сочаць за асабістым жыццём дзяцей і студэнтаў не толькі ва установах асветы, але і ў іншы час. Прычыны такога таталітарнага кантролю відавочныя – выхаванне паслухмянага таталітарнага чалавека, і тое, што дыктатура змагаецца са стварэннем і існаваннем прафесійных супольнасцяў. Адукацыя ў беларускіх школах і універсітэтах не адпавядае сучаснымі патрабаванням сусветнай навукі. Пасля іх сканчэння звычайны школьнік і студэнт не маюць патрэбных ведаў і не спрактыкаваныя ў сучасным жыцці.
Беларускамоўная незалежная школьная адукацыя зараз знаходзіцца ў падполлі.
Высновы.
1
Пастулаты міжнароднага права ў абароне права дзяцей на асвету, у тым ліку на роднай мове:
Права дзіцяці большыя за правы дарослага.
Дзіцё мае права карыстацца роднай мовай. У выніку атрымліваецца, што дзіцё заўсёды мае права гаварыць на роднай мове.
Калі правы парушаюцца, гэта дыскрымінацыя. Дыскрымінацыя можа быць паводле мовы.
Адукацыя мусіць быць даступная і адпавядаць санітарным нормам. Напрыклад, калі няма блізка школы на роднай мове, гэта значыць, што адсутнічае нармальная даступнасць для адукацыі дзіцяці, то гэта дыскрымінацыя паводле мовы.
Перашкода працы для нацыянальных грамадскіх таварыстваў, і зачыненыя ці не адчыненыя школы з роднай мовай выкладання, асабліва карэнных народаў, якія маюць на гэта канстытуцыйнае права (беларусы без сумнення карэнны народ), - гэта расавая дыскрымінацыя; прававы прэтэндэнт - рашэнне Міжнароднага суду ААН у справе Украіна супраць Расіі ( International Court of Justice (ICJ), Ukraine vs Russian Federation, https://www.icj-cij.org/en/case/166)
2
У сучасным свеце еўрапейскай вайны светапогляд еўрапейскіх народаў вельмі важны. Менавіта тое, што не былі ўлічаны і зараз не ўлічваюцца многія асаблівасці адносінаў еўрапейцаў да многіх светапоглядных адзінак, такіх, як час, прасторы, сваякі, навакольнае асяроддзе, дае спрыяльныя перадумовы для працягу вайны. У катэгорыі навакольнае асяроддзе вельмі важны крытэрыі гаспадарання і кіравання сродкамі вытворчасці і ашчаджання прыроды, а таксама кіравання працоўным калектывам.
Доўгія часы Еўропа жыла ў адчуванні шчаслівага сна, небяспека была недзе далёка і не ўяўла пагрозы грамадзянам еўрапейскіх краін: войны, якія тачыліся ў Карэі, Афганістане, Лівіі, Іраку тлумачыліся асаблівасцямі "дзікунскай арганізацыі" жыцця.
Савецкая ідэалогія яшчэ пасля распаду Савецкага саюза дзейнічае на краіны "славянскага свету", гэта ідэялогія і была ідэалогіяй "рускага міру". Яна была створана, каб трымаць Беларусь і Ўкраіну ў ідэалогічным падпарадкаванні Расіі.
Гора яшчэ і ў тым, што ўкраінцы ва многіх рысах не адышлі далёка ад расіян. Таму гэта вайна і цягніцца так доўга.
Жаданне еўрапейцаў не заўважаць гэтай вайны і не ўспрымаць яе сур'ёзна падрывае эканоміку еўрапейскіх краін, ужо аслабленую каранавірусам. Калі на прыняць адэкватных сітуацыі рашэнняў, то сітуацыя можа пагаршацца да бясконцасці.
Еўрапейцы не ўлічваюць, што расіяне не маюць тых жа маральных норм, як і яны, а да вайны ставяцца вельмі фармальна.
Ключавыя словы:
Каланіалізм, нацыяналізм, расізм, русіфікацыя, імперыялізм, ідэалогія, адукацыя, карэнны народ, нацыянальная меншасць.
"Przez ostatni rok RPO obserwował zmiany przepisów powodujące ograniczenie dostępu mniejszości niemieckiej w Polsce do edukacji. Stojąc na straży realizacji zasady równego traktowania, Marcin Wiącek zwraca się do min. Przemysława Czarnka o podjęcie działań na rzecz zmiany aktualnego stanu prawno-organizacyjnego w celu zapewnienia jednakowego poszanowania praw wszystkich mniejszości narodowych
…
Zmiany były przedmiotem wystąpień RPO do Marszałka Senatu oraz Prezesa Rady Ministrów. Pozostają aktualne wyrażone w nich uwagi co do naruszenia standardu konstytucyjnego i prawnomiędzynarodowego odnośnie do ochrony praw mniejszości narodowych, w zakresie pozytywnego działania państwa na rzecz podtrzymania ich tożsamości kulturowo-językowej. RPO wskazał, że rozporządzenia z 4 lutego 2022 r. i z 10 lutego 2022 r. wydano poza granicami upoważnienia ustawowego, wobec czego naruszają art. 92 ust. 1 Konstytucji RP
…
Realizacja prawa mniejszości do nauki własnego języka zaczęła być postrzegana jako przywilej, a nie gwarantowane Konstytucją prawo podmiotowe."
dyskryminacja ze względu na pochodzenie narodowe i etniczne to problem, z którym nadal borykamy się na całym świecie, w tym również w Polsce.
Dyskryminacja to sytuacja, w której człowiek ze względu na swoje cechy osobiste, takie jak m.in. rasa, pochodzenie etniczne, czy narodowość, jest traktowany mniej korzystnie niż inny człowiek w porównywalnej sytuacji. Niezależnie od przyczyny, wszelkie formy dyskryminacji są niewłaściwe i nie do zaakceptowania. Każdy człowiek ma prawo do godności i szacunku, bez względu na to, skąd pochodzi czy jaki jest kolor jego skóry.
Падляскае ваяводства з'яўляецца карэннымі беларускімі землямі. І гэта дае нам яшчэ адзін плюс у змаганні застацца беларусамі.
Калі казаць пра адукацыю, то беларускія школы з 1960х гадоў пераходзяць на польскую мову 5авучання, пакідаюць толькі беларускую мову як дадатковую, як у Гайнаўцы, з дадатковым навучаннем беларускай мовы.
Ці яшчэ варыянт:
II Liceum Ogólnokształcące z Białoruskim Językiem Nauczania
im. Bronisława Taraszkiewicza
https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=6150584341627136&id=100000268934703&mibextid=Nif5oz
Прыехаўшыя беларусы пасля працягваючыхся ў Беларусі рэпрэсій, якія распачаліся пасля буржуазнай рэвалюцыі ў Беларусі, пачалі актыўную дзейнасць у барацьбе за беларускую адукацыю ў Польшчы, але сутыкнуліся з супрацьдзеяннямі, як вярхоўных, так і мясцовых улад. Таму сталі збіраць подпісы ў канцылярыю Дэпартамента адукацыі ў Беластоку. Мэта кампаніі па зборы подпісаў — арганізаваць заняткі беларускай мовы ў польскіх школах. Беларускую мову ў Беластоку з усіх школ цяпер выкладаюць толькі ў чацвёртай. Прычым вывучаць яе мясцовыя ўлады дазваляюць толькі прадстаўнікаў беларускай нацыянальнай меншасці — тыя дзеці, чые бацькі маюць польскае грамадзянства.
https://mostmedia.io/2022/11/15/podpisy-belaruskaja-mova/
Польскія ўлады вынікова змагаюцца з беларускай меншасцю. Аснова мовы - гаворкі - паступова выцясняюцца польскай мовай. І без падтрымкі польскай дзяржавы, ці Еўрапейскага саюза, альбо міжнародных арганізацый, якія падтрымліваюць мовы пал пагрозай, вымруць канчаткова. Самі беларусы таксама могуць праявіць большую актыўнасць у барацьбе за беларускую мову, узяўшы за прыклад змаганне немцаў.
Праблему гаворак Беласточчыны абмеркавалі на чарговай дыскусіі «Свае пра сваЁ» на прасторы MostMedia. Тут сустракаюцца карэнныя беларусы Падляшша і беларуская дыяспара. Гэтым разам размова была прадыялекты рэгіёну, іх спецыфіку і перспектывы:
https://mostmedia.io/2023/05/15/svae-pra-svajo-u-belastoku-2/
У параўнанні з іншымі ваяводствамі у Падляскім ваяводстве уцекачамі- беларусамі было ўтворана найбольшая колькасць фірмаў. Таму кіраўніцтву гэтага ваяводству варта было б падумаць пра забяспечэнне інтарэсаў тых людзей, якія ствараюць даход. Як вядома, Падляшскае і Любельскае ваяводствы - найбяднейшыя ў Польшчы.
У апошнія 2 гады пасля беларускай рэвалюцыі ў Беластоку і іншых гарадах Падляшша было створана некалькі арганізацый , у асноўным ў інтэрнэце, якія інфармуюць беларусаў пра мясцовыя ініцыятывы. Акрамя таго, існуюць і беларусы арганізацыі, утвораныя 80-е гады беларусамі - карэннымі жыхарамі Польшчы для падтрымкі сваіх беларускіх супольнасцяў у розных галінах жыцця.
У сваім лісце XI.543.282.2022. MKR Міністру ўнутраных спраў і адміністрацыі, шаноўны (https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2022-10/Do_MSWiA_walorizator_pomocy_cudzoziemcy_17.10.2022.pdf) г-н Марцін Вёнчак адзначыў, што сем'і бежанцаў якія падалі хадайніцтва аб міжнароднай абароне, знаходзяцца за рысай беднасці. Акрамя таго, звяртаю ўвагу, што яны таксама не атрымліваюць дапамогі па +500. Хоць гэтая сума тычыцца правоў дзяцей незалежна ад грамадзянства. У той жа час вядома, што бежанцы плануюць знаходзіцца ў Польшчы больш за 6 месяцаў, а іх права на працу абмежавана законам, таму яны не могуць прад'явіць у ZUS працоўную дамову.
Фармулёўка абзаца аб іншаземцах ч. 2 арт. 1 Закона ад 11 лютага 2016 г. «Аб дзяржаўнай дапамозе ў выхаванні дзяцей замежным грамадзянам» у акце прапісана дрэнна, не адпавядае прынцыпам логікі. У пункце пералічваюцца асобныя выпадкі людзей, якія маюць права на працу, і трэба спачатку напісаць агульную фразу «ўсе, хто мае права на працу ў Польшчы», а потым, калі ёсць жаданне (што па законе неабавязкова) ), варта напісаць «у такім выпадку» і пералічыць усе вядомыя выпадкі, затым напісаць «а таксама ў іншых выпадках».
Зразумела, што самі дзеці не могуць працаваць, і закон робіць адрозненне паміж дзецьмі, якія маюць польскае грамадзянства, і дзецьмі, якія не маюць польскага грамадзянства, на падставе таго, ці маюць іх бацькі права на працу. Больш за тое, асабліва несправядліва, калі польскае заканадаўства проста забараняе бацькам працаваць, як у выпадку з бежанцамі. Згодна з асноўнымі правамі чалавека, усе дзеці маюць роўныя правы.
Таму гэты закон павінен быць сфармуляваны не так, што дапамога належыць бацькам, а так, каб дапамога належала дзецям, і адзіным бокам, які атрымае грошы, будуць бацькі, якія паведамляюць пра прысутнасць дзяцей.
Гэта асабліва бачна, калі ўзяць пад увагу выпадак, калі ў дзіцячым доме жыве дзіця, якое не зьяўляецца грамадзянінам Польшчы.
Больш за тое, гэтую дапамогу не могуць атрымаць і дзеці, якія маюць гуманітарную візу (фактычна бежанцы), і бацькі, якія не маюць віду на жыхарства (а гэта, як вядома, займае шмат часу). Акрамя таго, гуманітарная віза дае права працаваць у бацькоў. Гэта несправядліва і нелагічна.
Што тычыцца ўкраінскіх бежанцаў, то ўкраінскія дзеці маюць права на +500 незалежна ад працы бацькоў. Аднак у дадзеным выпадку атрымліваецца, што закон дзеліць дзяцей у залежнасці ад таго, на падставе якіх дакументаў яны атрымліваюць статус бежанца. Напрыклад, беларускія дзеці, якія ўцяклі ў выніку змагання з той жа расейскай імперыякратыяй з Беларусі і нават з той жа Украіны, аказваюцца горшымі за ўкраінскіх дзяцей.
Абмежаванняў па грамадзянству не маюць таксама нямецкія дзеці, якія вучацца на нямецкай мове ў Польшчы і літоўскія дзеці, якія вучацца на літоўскай мове ў Польшчы, а таксама украінскія дзеці.
Трэба сказаць, што польскі імперыялізм усё яшчэ змагаецца з правамі дзяцей нацыянальных меншасцяў. Няма вывучэння ў школах усіх суседніх народаў Польшчы, але часта можна сустрэць навучанне на англійскай і рускай мовах у Польшчы, хаця такіх суседзяў Польшча не мае.
ПРАПАНОВЫ
Прашу вас ініцыяваць змены ў закон, п. 2 арт. 1 Закона ад 11 лютага 2016 г. «Аб дзяржаўнай дапамозе ў выхаванні дзяцей», таму што справа датычыцца асноўных правоў дзіцяці, асабліва для таго, каб усе дзеці-бежанцы маглі атрымаць дапамогу.
Прапаную арганізаваць цэнтр беларускай адукацыі ў Падляшскім ваяводстве, а яго філіялы : в Варшаве, Гданьску і іншых ваяводствах, дзе апошнія гады ўтварылася многа беларускіх фірм і аселі беларускія праграмісты.
Узорам для арганізацыі ан-лайн адукацыі можна ўзяць украінскае ВШО і польскую Школу добрай адукацыі.
Хацелася б таксама мець падтрымку сярод сваіх у пошуках жылля і арганізацыі таварыстваў, фірм, фондаў, прафсаюзаў, працаўладкавання - усяго, што забяспечвае чалавеку вартае жыццё.
Усіх будзем рады бачыць на нашых канферэнцыях і ў працэсе вырашэння ў праблем з беларускай мовай на Падляшшы.
Літаратура.
https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-nauka-jezyka-niemieckiego-przywrocenie-mein
https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-miedzynarodowy-dzien-walki-z-dyskryminacja-rasowa-2023
In modern Russia, Belarus, and the Russian-occupied territories, racial discrimination against indigenous peoples is widespread, indigenous language schools are closed, and anti-Russification activists are subjected to physical violence, fines, police, and criminal prosecution. The pro-Russian political elite has won in Belarus. The difference in the Eurasianism of the supreme power of Belarus and Russia is only in sign, not in meaning.
Неоколоніалізм в дії - колоніальна расова дискримінація білорусів, в тому числі за мовою триває. Расизм це не тільки коли шкіра інша, але і коли твій народ, твою культуру і мову вважають нижчими, щоб гнобити громадські рухи борються за права людини.
У сучасних Росії, Білорусі, на окупованих Росією територіях, поширена расова дискримінація корінних народів за мовою, закриваються школи, де навчаються мовами корінних народів, а активісти, які борються проти русифікації, піддаються фізичному насильству, штрафом, поліцейському, кримінальному переслідуванню. У Білорусі перемогла проросійська політична еліта. Різниця в євразійстві верховної влади Білорусі та Росії лише за знаком, а не за значенням.
In modern-day Russia, Belarus, and the territories occupied by Russia, there is widespread racial discrimination against indigenous peoples by language. Schools in their native language are closed and activists fighting Russification are subjected to physical violence, fine, police, criminal prosecution.
Many researchers do not understand why discriminate against the Belarusian language in Belarus. The case of Belarus is due not only to the economic and military-political colonial dependence on Russia, but also the fact that the official government ideology in Belarus is the local version of Russian nationalism. This ideology is called the "ideology of the Belarusian state," and it is a mixture of straight Russian racist nationalism – the Eurasianism, Slavophilism, Russian Orthodox clericalism and Belarus authoritarianism. All scientists working in universities and public institutions are required to conduct research. In Belarus, there is no non-governmental research institutes and non-governmental funding of science. Historiographical analysis of ethnographic, folklore, Slavic and sociological studies of ethnic groups showed that with the 1960 Russian scientific schools created the now popular in the former USSR, the ontological foundation for Eurasianism, Slavophilism, Racism, for example, the Moscow-Tartu school, M. Tolstoy Slavistics School, the concept of L. Gumilyov. After 1991, in the Russian imperial ethnology created constructivism. Also Russian Orthodox clericalism, combined with different versions of Eurasianism, became popular in the social sciences in Russia and Belarus. These theories can not be verified, since they contain racist ideological axioms, ideological choice of sources and facts. Such studies should be considered pseudo-scientific, and their findings, methods of measurement, the facts can not be used.
Keywords: historiography of ethnology and folklore, nationalism, racism, Russification, imperialism, ideology, methodology of social sciences and humanities.
У сучасних Росії, Білорусі, на окупованих Росією територіях розширена расова дискримінація корінних народів за мовою, закриваються школи, де навчаються мовами корінних народів, а активісти, які борються проти русифікації, піддаються фізичному насильству, штрафом, поліцейському, кримінальному переслідуванню. Причому для багатьох не білоруських дослідників дивним є те, що це відбувається в державі Білорусь відносна білорусів та білоруської мови.
Білоруський випадок пояснюється не тільки економічної і військово-політичної колоніальної залежності від Росії, але і тим, що в Білорусі офіційною ідеологією влади є місцевий варіант російського націоналізму, який є сумішшю форм російського расистського націоналізму – євразійства, слов'янофільства, російського православного клерикалізму – з білоруським авторитаризмом. Ця ідеологія називається "ідеологія білоруської держави" і є обов'язковою для використання всіма вченими і викладачами, які працюють у всіх університетах і державних інститутах. Причому в Білорусі відсутні недержавні наукові інститути та недержавне фінансування науки. Історіографічний аналіз етнографічних, фольклористичного, слов'янознавчих, соціологічних досліджень етнічних груп, показав, що починаючи з 1960-х років, наукові школи Росії створили популярні зараз просторах колишнього СРСР онтологічні підстави для євразійства, слов'янофільства, расизму, такі як Московсько-Тартуська школа, слов'янознавча школа М. Толстого, концепція Л. Гумільова. Після 1991 року в російській етнології був створений імперський конструктивізм, а також в Росії і Білорусі в суспільствознавчих науках став популярний російський православний клерикалізм, пов'язаний з різноманітними версіями євразійства. Ці теорії неможливо верифікувати, так як через ідеологічні расистські аксіоми та підбор джерел і фактів, ці теорії та концепті не чинні, не валідні. Такі дослідження слід вважати псевдонауковими і не можна користуватися їхніми висновками, методиками, вимірами, фактами.
Ключові слова: історіографія етнології і фольклористики, націоналізм, расизм, русифікація, імперіалізм, ідеологія, методологія соціальних і гуманітарних наук.
I made a mathematical description of a hierarchical system of representations about the social, economic ties with the people of faeries. Description is made in the algebraic and graphical form. This mathematical description is a clear example of how to use a hierarchical model of the traditional worldview to describe a traditional representation, their links, structure, dynamics and level.
Due to the fact that artificial intelligence has not yet been created on the machine, we can not repeat the world, but only a modeled. At what is closest to the natural world is its hierarchical system description by the Aed - model of hierarchical system, as a description, which gives an opportunity to show how as a result of the interaction, the addition of units will appear next level units or change the parameters in the existing units.
Traditional worldview represents itself in kinship, economic, social, and cultural networks that can interact or do not interact with the state governance. I aimed to reveal the structure (e. g. quantity of main levels) and dynamics (e. g. states of the systems, type of connections between the levels) of the traditional worldview system, and the presence of the knowledge about the system in the system itself: about itself, about different elements and about interconnections between different elements. I used different techniques (direct explanation of words by informants, indirect exploration of semantics, discovery of classifications, mental mapping, observation) I considered the most efficient to reveal units of the system, i. e. informants` explicit and implicit knowledge. I paid particular attention to phenomena that explicitly inhere in ethnos: folklore, sacred sites and objects, ritual activity. I designed a model of Belarusians` worldview, although the principles of its design enable creating models of other ethnoses` worldviews. The model of dynamics (including self-organization, increase of levels) of worldviews demanded new mathematical mechanism.
Topic: Cognitive research of system traditional ethnic representations about nature and society
-------------------------------------------------------------------------
Being an anthropologist I am interested in studying of all the sides of human's nature: what people think about themselves, their groups, the closest environment, all the world around. I study people`s experience relations of person with group(s), society, cultures.
Fyodor Dostoyevsky shows, that people use concepts of power and soul and use controversial concepts simultaneously. Since Dostoyevsky's time human`s nature has not changed.
It is impossible to directly study a world-view of the whole ethnos, though it is possible to fix linguistic (concepts, judgments, beliefs, folklore) and image (including dynamic ones — rites and performances) representations of it.
I aim to reveal those components of Belarusians` worldview that maintain representations of power and soul. All around Belarus the words "breathing", "spirit", and "soul" a family words ("dyhanie", "duh", "dusha" — y//u, sh//ch), many Belarusians to some extent suggest synonymous. I revealed the specific slavic concept "gaspadar" which refers to economic power.
I have been studying the traditional world view for long — since 1995 year I have been doing fieldwork, including 7,5 mounts totally of field work study in the area contaminated by radiation after Chernobyl disaster and with refugees from that area. Those people think more about matters that are referred to as existential in terms of philosophy. That matters from anthropological perspective include consents of soul, spirit, goods, God, fairy, power, body, life, death.
Methods and Technique
I consider cognitive qualitative approach the most appropriate to study the world-view. Direct questioning cannot be fruitful, because people, in their everyday thinking, do not use scientific theoretic concepts: for example psychological, biological, political and economic etc. Standard questionnaire is useless because you never know how does the informant actually understands standard questionnaire.
I aim to reveal the structure (e. g. quantity of main levels) and dynamics (e. g. states of the systems, type of connections between the levels) of the traditional world-view system, and the presence of the knowledge about the system in the system itself: about itself, about different elements and about interconnections between different elements. I use different techniques (direct explanation of words by informants, indirect exploration of semantics, discovery of classifications, mental mapping, observation) I consider the most efficient to reveal units of the system, i.e. informants` explicit and implicit knowledge. I pay particular attention to phenomena that explicitly inhere in ethnic groups: folklore, sacred sites and objects, ritual activity.
My research includes: analysis of mass-medias (national and local newspapers, Internet, radio), books on ethnographic and linguistic studies regions, archives and fieldwork.
Selection of conversational partners is realized through non-probability sampling. The key informants and specialized informants for every region are: farmers, artists, singers, promoters of local fests, leaders of musical collectives, local NGOs` leaders, local political leaders, persons who know history, customs, and rites, participants of rituals.
Interview Design. I implement face-to-face qualitative non-directed and directed interview, and mental mapping. I make sound and video recording, by informants` consent.
I start with simple questions, that an informant can expect from a stranger, then followed by specific ones. I ask the informants to describe the contents and the scope of the meaning of the words, I present to them, and to correlate different objects with conceptions or to draw pictures of those objects. I ask the informants to explain how they imagine some objects and rituals. Simultaneously I reveal what linguistic categories the informants use for description of space, objects, the informants` own actions, interconnections between objects, and what myths, legends, tokens refer to them, including why people refer to them as they do, how they appeared, how they are used for household, economic and ritual activities.
Key directions and themes:
informants` traditional concepts of environment, soul, society, power.
local social institutions, especially traditional ones: kinship, farm economy, village;
history of state, local community during informants` lifetimes, live history;
sacred places (springs, churches, crosses, chapels, stones);
local performances and rituals (their objectives, structure, songs).
Mental mapping. In cases when informants cannot describe some phenomena (their kinship network, performances, rituals their farm, settlement surroundings) verbally, or phenomena are image ones, I ask the key informants to draw maps.
Direct and indirect observation facilitates to analyze the structure of rituals and performances, and texts (including sermons) and thus to discover persons and groups, which have authority in a community through control of rituals and performances. I carried out observations indoors and outdoors, in private houses and at public places.
I also observed farming and household activities.
I reveal relation between image (static, dynamic, spatial) and linguistic representation, this allows to discover implicit and explicit knowledge about interrelation between concepts of power and soul, semantic (cognitive) networks, which they are included in, structure of these networks, influence of the context on the mentioned networks, influence of the concepts and the networks on personal decision-making.
The obtained evidences, conclusions, methods and materials of the dissertation will be useful in the study of Belarusian, Ukrainian and, in general, European social representations, protection of intangible and tangible Cultural Heritage.
У дисертації комплексно досліджено традиційні уявлення білорусів як світоглядну систему. Уявлення виявлялися через проведення автором польових етнографічних спостережень, опитувань, метод карт уявлень. На підставі їх аналізу виявлено, що система традиційного світогляду білорусів кінця XX — початку ХХІ ст. складається з підсистем уявлень про: довкілля, людину, спорідненість, господарство. Автором при дослідженні навколишнього середовища аналізувалися білоруські традиційні етноастрономічні, етнометеорологічні, етнобіологічні етноекологичні знання.
Показані вплив традиційних уявлень про ландшафт та ритуальних практик на природно-антропогенних сакральних місцях на природокористування. При дослідженні уявлень про людину було звернуто значну увагу на дослідження трансцендентних уявлень про людину і субстанції організму. При дослідженні уявлень автором вперше був виявлений повний склад мережі концептів білоруського системи спорідненістю і описана специфіка білоруського спорідненості і спадщини. Автор розкрив взаємозв'язок між уявленнями і ритуальної специфікою національного традиційного сільського господарювання.
Отримані основі доказі, висновки, методі та матеріали дисертації будуть корисними при дослідження білоруських, українськім та й загалом європейських соціальних уявлень, охорони нематеріальної і матеріальної культурної спадщини.
У дысертацыі комплексна даследаваныя традыцыйныя ўяўленні беларусаў вывучаюцца як светапоглядная сістэма. Уяўленні выяўляліся праз правядзенне аўтарам палявых этнаграфічных назіранняў, апытанняў, метад карт уяўленняў. На падставе іх аналізу выяўлена, што сістэма традыцыйны светапогляду беларусаў у канцы XX - пачатку XXI ст. Складаецца з падсістэм уяўленняў пра навакольнае асяроддзе, чалавека, сваяцтва, гаспадарку. Аўтарам пры даследаванні навакольнага асяроддзя аналізаваліся беларускія традыцыйныя этнаастранамічныя, этнаметэрэалогічныя, этнабіялогічныя, этнаэкалагічныя веды. Паказаны ўплыў традыцыйных уяўленняў пра ландшафт и рытуальных практык на прыродна-антрапагенных сакральных месцах на прыродакарыстанне. Пры даследаванні уяўленняў пра чалавека была звернута значная увага на даследаванне трансцэндэнтных уяўленняў пра чалавека і субстанцыі арганізма. Пры даследаванні уяўленняў аўтарам упершыню быў выяўлены поўны склад сеткі канцэптаў беларускай сістэмы сваяцтвам і апісаная спецыфіка беларускага сваяцтва і спадчыны. Аўтар паказаў узаемасувязь паміж уяўленнямі і рытуальнай спецыфікай нацыянальнага традыцыйнага сельскага гаспадарання.
Атрыманыя доказы, высновы, метады і матэрыялы дысертацыі будуць карысныя пры вывучэнні беларускай, украінскай і агулам еўрапейскіх сацыяльных уяўленняў, аховы нематэрыяльнай і матэрыяльнай спадчыны.
На падставе аналізу ўяленняў аб духах-гаспадарах, можна зрабіць выснову аб тым, што носьбiты традыцыйнага светагляду, забяспечваючы ўстойлівасць традыцыйных уяўленняў, iмкнуцца iгнараваць ці перапрацаваць, прыстасаваць i ўключыць у звычай прынесенае звонку новае, чужароднае.