Fulmino

Fulmino esas naturala fenomeno konsistanta ek elektrostatikala ruptiva descharjo.

La charjo

La sturmo-nubi kreas la meteorologiala kondicioni favoranta l'akumuleso di elektroza charji quaze en gigantatra kondensatoro ;

• importanta temperaturo-difero inter la bazo e la somito di nubo, induktita da violentoza aer-movi,
• prezenteso di diversa partikuli quale glacio e certena polvi, qui per triboelektrikala efekto faciligas l'aracho di elektroni.
• l'ionizo dil aero kreas en la nubo du zoni elektrale charjita, qui produktas elektrostatikala feldo tre importanta.

L'elektrizo di sturmo-nubo explikesas segun du teorii: gravito e konvekto.

Gravito

Pluvo-guti, greli e glacio-peceti falas pro gravito vers la bazo dil nubo, sub mikra aquo-guti e glacio-kristali qui restas suspendita. Kande la grosa peceti kolizionas kun la glacio-kristali, la glacio-peceti charjesas negative, se la temperaturo falas sub la krizala limito (cirkum 15°C), e pozitive, se la temperaturo restas super ta limito. Quoniam la grani falas plu rapide kam la kristali, li transportas vers la bazo negativa charji de la supra zoni dil nubo, ube la temperaturo esas sub 15°C. Super 15 °C, li divenas pozitiva. Tale formacesas la tripolara strukturo di nubo, konsistanta ek mezala negative charjita strato inter du pozitiva strati. Tamen l'elektrizo di nubo ne konsequas nur de kolizioni di partikuli.

Konvekto

Segun la konvekto-teorio, la libera ioni en l'atmosfero kaptesas da la guteti en la nubo e pose transportesas dal konvektala flui en la nubo, quo tale produktas la charjita regioni. Unlatere la kosmala radii frapas l'aero-molekuli situita en la infra parto dil nubo ed ionizas li: ta negativa ioni fixeskas an kristali e guteti dil nubo e formacas strato nomizita «strata skreno», en la somito dil nubo. Altralatere la intensa elektroza feldo cirkum pintatra objekti sur la tero-surfaco produktas «descharjo Corona» di pozitiva ioni: kande la potenteso di pintatra objekto esas suficanta, intensa elektroza feldo produktas l'eciteso di proxima elektroni. Ici lore kolizionas kun neutra atomi, qui pose liberigas nova elektroni, qui sualatere kreas altra elektroni e tale pluse, produktante katen-reakto. To esas «elektronala avalancho» od ionizo per shoko. La kreita pozitiva ioni pose transportesas da varma aero altigita da konvekto e tale kunelektrizas la nubo.

La descharjo

Descharjo

Kande ta elektrostatikala feldo transiras la dielektrikala limiti dil aero (varianta segun la kondicioni di humideso e preso), lore eventas descharjo di fulmino pro elektrostatikala ri-equilibro ;

• la traciero o prekursoro, transportinta febla elektroza charjo, movas vers zono di opozita charjo segun rapideso cirkum 200 km/s, tale kreinte ionizita kanalo. En la kazo di negativa descharjo, ta prekursoro movas per salti di qui la longeso esas proporcionala al amplitudo dil descharjo. Precize ta fenomeno produktas l'efekto di parafulmini.
• l'arki lore komencas; uli uzas la prekursoro-kanalo por liberigar l'akumulita elektroza charji ye rapideso qua povas superirar 100 000 km/s.

Koloro

• Alonge la ionala kanalo la gasi esas supervarmigita ed ionizita (la temperaturo povas atingar hike 30 000 ºC) e formacas tale konduktiva plasmo, qua produktas l'observata fenomeno lumala. Konseque, la koloro di fulmino dependas de multa faktori : la specifika pezo di fluo, la disto dil fulmino e la diferanta partikuli qui trovesas en l'atmosfero. Tamen la koloro di fulmino ordinare esas blanka en sika aero, flava koram granda quanteso di polvo, reda en kazo di pluvo e blua koram grelo.

Frequeso

• La konoci pri fulmino esas statistikala, nam existas multa diferanta karakterizivi (ampleso, duro, nombro de arki) e, konseque, plurspeca fulmino-stroki (intra nubo, nubo-sulo, pozitiva, negativa).
• 50% del fulmino-stroki havas intenseso sub 50 000 A, e 99% sub 200 000 A. Tri fulmino-stroki ek quar formacesas inter nubi, ma on evaluas a 32 000 000 la nombro de fulmini qui frapas la sulo omnayare en la mondo.
• La frequeso di fulmino-stroki definesas dal keronika nivelo, indikanta quantafoye on audas fulmino dum la yaro.

Mondala mapo montranta la frequeso di fulmini. Esas videbla ke la descharji esas maxim ofta en l'Equatorala zoni.

Tondro

La fulmino akompanesas da akustikala ondo, la tondro. Ta ondo kreesas per la brutala dilateso di supervarmigita aero pro elektrala arko. La rotolo povas konsistar ek bruska bruiso o matida grondo.