Елді мекен

Елді мекен – адамдардың тұрақты қонысы. Ол үй-жайлардың, кәсіпорындардың, әлеуметтік мекемелер мен ұйымдардың ғимараттар жиынтығынан тұрады және өзіне тән география атауы (топонимі) болады.

Елді мекендер қоршаған табиғи ортаның әсеріне және әлеуметтік-экономикалык жағдайға байланысты қалыптасады. Елді мекен кеңістіктік орналасуы (тығыз, бытыраңқы), халық шаруашылық қызметі, мөлшері (тұрғындарының саны), әкімшілік мәртебесі және т.б. сипаттары бойынша әр түрлі болып келеді. Көп жағдайда Елді мекен мен ондағы құрылыстардың сәулеттік ерекшеліктеріне жергілікті ұлттың мәдениеті мен дәстүрі әсер етеді.

Қазақстанда Елді мекендер бұл сипаттары бойынша ауыл, кент, қала болып негізгі үш дәрежеге бөлінеді. Ауылдық Елді мекенге, сондай-ақ қыстақтар, балық, орман ш-тарының орталықтары, т.б. жатады. Елді мекендер өзінің даму деңгейіне және әлеум. маңызының өзгеруіне сәйкес үкіметтің шешімі бойынша бір дәрежеден екінші дәрежеге көшіріліп отырады (мыс., ауылдық Елді мекеннің кентке, кенттің қалаға немесе қаланың кентке, кенттің ауылға айналуы).

Қазақстандағы елді мекендердің мәселелері

1. 1.Елді мекендер халқын сапалы ауызсуымен қамтамасыз ету. Халықтың сапалы ауызсумен қамтамасыз ету үшін елде 2002 жылы 3 салалық бағдарлама қабылданды: "Ауызсу", "Ақбұлақ", "2020 жылға дейін аймақтарды дамыту бағдарламасы". Тұщы жерасты суларының - 59%-ы оңтүстік аймақтарда: Алматы, Жамбыл, Қызылорда және Түркістан облыстарында шоғырланған. Тұщы жерасты суларының ресурстарына тапшы аймақтарға Атырау, Солтүстік Қазақстан, Маңғыстау, Қостанай және Ақмола облыстары жатады.

Сумен қамтудың орталықтандырылған жүйесі 3671 ауылға немесе халықтың 55,6%-ына қолжетімді. Халық саны бойынша қарастырғанда, Қазақстан халқы санына шаққанда орталықтандырылған сумен 80%-дан аса ауыл халқы қамтылған.

1. 2. Экологиялық мәселелер. Қазақстанның экологиялық мәселелерінің бірі - ауаның ластануы.

Пайдалы қазбаларды өңдеу мен өндіру (қорғасын, мырыш, фосфор, хром өндірісі) жұмыстарының қарқын алуынан 20 млрд тонна қалдық жиналып, олар күнделікті ауаны токсиндермен уландыруда. Өнеркәсіптерде тиімсіз тазарту жүйелері қолданылғандықтан, зиянды заттар тонналап атмосфераға шығарылып жатыр.

Бұл қалдықтар тау-кен өндіру мен өңдеуде, қара металлургия, мұнай-химия, құрылыс материалдарын өндіру нәтижесінде пайда болады.

Мұнай мен газ өндірісінде қосымша газды ауада жағу қара күйенің атмосфераға шығарылуымен қоса жүреді.

Сапасыз отын қолданылып, көміртек тотығын және қорғасынды атмосфераға шығаратын автокөлік санының артуы да ауа қабатын ластауда.

Осы факторлардың ықпалынан еліміздің 15 ірі қаласында ауа ластануы шекті деңгейден асып тұр. Ең ластанған Шығыс Қазақстан, Қарағанды және Павлодар облыстары. Соңғы жылдары тұрмыстық қалдықтар экологиялық мәселеге айналды, әсіресе үлкен қала аймақтарында кездеседі. Қазіргі уақытта тұрмыстық қалдықтарды қайта өңдеу зауыттары тұрғызылып жатыр.

1. 3.Қазақстан Республикасындағы жол-көліктік инфрақұрылымның дамуынан туындайтын мәселелер'. Соңғы жылдарда Қазақстанда қатты жабындылы жол желісінің жалпы ұзындығын арттыру, елді мекендерді жыл бойы қамтамасыз ететін пойыз жолдар желісімен қосу жалғасты.

2015 жылы 500 км-лік автокөлік жолы салынып, жөнделді. 2016 жылы жоспар үш есеге көбейтілді. Бұған қарамастан аймақтық жолдардың 40%-ы қанағаттанарлықсыз жағдайда. Ал Ақмола, Батыс Қазақстан және Солтүстік Қазақстан облыстарында бұл көрсеткіш 50%-ға дейін жетеді.

Жол салушылар мен құрылысшыларға бюджеттен бөлінген қаржының 40-50%-ы ғана жетеді.

Қалыптасқан жағдайға байланысты Қазақстан аймақтарын жол-көліктік инфрақұрылыммен қамтамасыз етіп, дамытудың маңызды міндеті тұр.