Лексема

Тіл бірліктері

Деңгейлер бойынша

Синтаксистік

Лексикалық Лексема • Аллолекса • Лекс

Морфемді Морфема • Алломорфа • Морф

Морфонологиялық Морфонема

Фонологиялық Фонема • Аллофон • Фон

Лексема(грек. lexіs – сөз, сөз мағынасы) – тілдің құрылымдық бөлігі. Тілдің қазіргі сөздік жүйесін, сөздердің қалыптасуы мен дамуын зерттейді. Сөздің барлық қолданыстарына тән нысандар жиынтығын қамтиды. Лексема терминін алғаш рет 1918 ж. А.М. Пешковский қолданды. Лексикол. тұрғыдан сөз — Лексема мен семеманың бірлігі, айтылуы жағынан сөз — Лексема, ал мазмұны жағынан семема болады. Лексема бір семеманы да (мыс., кеме, ұшақ, оқулық, жарамды), бірнеше семема жиынтығын да көрсете алады, мыс., “нәзік”: а) үзілгелі тұрғандай жіңішке, биязы, ұяң; ә) берік емес, осал, әлсіз; б) сүйкімді, сұлу, көркем; в) жұмсақ, т.б. Әр түрлі семемалардан тұратын бір Лексема омоним болады. Лексема тіл білімінің семасиология, этимология, және стилистика, лексикография сияқты салаларымен байланысты. Ол сөздерді стилист. тұрғыдан топтастырады, әдеби тілде сөз қолдану нормаларын, кәсіби сөз, диалектілер, көнерген сөздер мен жаңа атаулар, сөз тіркестері, терминдер мәселелерін қарастырады.

Дереккөздер

Қазақ ұлттық энциклопедиясы