Масондық

Санта-Крус-де-Тенерифе масондық храмы

Масондық, масонерия — діни-этикалық ілім әрі құпия ұйым (қозғалыс). Масондықтың негізгі идеясы — жер-жаһанда Құдай патшалығын орнату. Зерттеушілер Масондық тарихын бергі нақты тарих және арғы аңыз тарих деп екіге бөледі.

Нақты тарих бойынша Масондық орден ретінде алғаш 1212 ж. Англиядағы франкмасондар — “еркін тас қалаушылар” тобының қайта жаңғырған ложасы (ағылш. lodge — уақытша тұрақ, лашық) түрінде өмірге келген.

Масондық “шеберлер” (төбе топ) — “қолғанаттар” (орта топ) — “үйренушілер” (төменгі топ) деп аталатын, бірін-бірі білмейтін үш бөлікке бөлінеді. Топтардың жай-жапсары олардың үcтінен қарайтын, бірақ құрамы төМасондық ложаларға белгісіз жоғ. басқару органы — Капитулға (Бүкіләлемдік масондық жоғары кеңеске) ғана мәліМасондық Капитул шешімдері төМасондық топтарға әр ложа сайлап қоятын делегаттардың қатысуымен өтетін конвент сессиясы арқылы жетеді. Масондық өзінің ғұрыптық жораларына масон бауырларды тегіне, нәсіліне, діни нанымына шек қоймай, бірдей қатыстырады. Кейде таза ұлттық ложа жасақтауға жол берілгенімен, ұлттық-діни құрамы жағынан күрделі аймақтарға ықпал ету міндетін, негізінен, іштей бірнеше Жарғыға (ғұрыпқа) бөліну арқылы шешеді. Масондық бейұлттық, бейнәсілдік, бейдіни сипатымен, жалпыадамзаттық рухымен ғұрыптарды қажет кезде бір жерге жұмылдырып отырады. Оның ортақ мақсаты — жер бетінде ортақ тәртіп енгізу, елдің, халықтың арасын бөліп тұрған айырмашылықтарды жою, адамзатты “әлемдік үкімет” арқылы жалғыз орталықтан басқарып отыру. Осыдан туатын “Бостандық. Теңдік. Бауырластық” формуласы қашанда қолдаушыларын тауып, Масондық идеологиясын өміршең, пәрменді етіп келеді. Масондық философия бойынша әлемді бір орталықтың билігіне көшірер алдында жер бетін түрлі жойқын апаттан тазартып алу керек. Бұл үшін масондар қай елде болсын уақиғалардың қайнаған қалың ортасынан табылып, оларды Масондық мақсатына бағыттап, қалайда елде тұрақсыздық ахуалын қалыптастырып отыруы тиіс. Сонда аздың көпті басқаруы жеңілдейді. Осы міндетке орай Масондық үшін дүние жүзіндегі реформалар мен революцияларға, соғыстар мен төңкерістерге қалмай қатысу, дем беріп отыру мұрат.

Аңыздық тарих 18 ғ-дың басында түзілген Масондық хартияларында баяндалған. Ол орденнің тарихын ескі заманға тіреп, Адам атадан, Нұх пайғамбардан, Иса пайғамбардан, тіпті Жаратушының өзінен шығарады. Масондар өз шежіресін ерте заманда топан су басып, мұхит түбіне кеткен Атлантида құрлығымен байланыстырады. Шежіре бойынша, қазіргі масонология алғашқы масондар деп білетін атланттардың басшылығымен Мысырда әйгілі пирамидалар тұрғызылған, алғашқы зікіршілдік (мистерия) ұйымдастырылған. Грекияның Иония аймағын мекендеген атланттар тобы Вакх-Дионисий культінің негізін салады.

Еуропаға бұрыннан тамыр жайған көне зікіршілдік дионисийлік құрылысшылармен бірігіп, масондық орден түрінде рәсімделеді. Ұйымның орта ғасырдағы қарекеті тауһидтік әлемдік діндерге қарсы жасырын күрес жүргізу міндетіне бағынды. 18 ғ-дан бастап ложаларға ғылым иелерін тарту басталады. Масондық дүниені реформа арқылы біртіндеп түрлеуді көздейтін ұстамды бағыт және қарулы күрес жолымен жедел өзгертуді көздейтін революцияшыл бағыт болып екіге жіктеледі.

Алғашқы бағыттан ағартушы-либералдық Масондық, ал екінші бағыттан ұлтшыл-нәсілшіл мистик.-оккульттік Масондық тарайды. Масондық тарихының көп сатылы күрделі сипаты, ұйымның қатаң құрылымы масондардың шын ниетін жасыруына мүмкіндік жасаумен қатар оның қатарына әр түрлі саяси мақсаттағы, әр түрлі пиғылдағы және Масондықтың ағартушылық, гуманистік мақсатына сеніп қалған адамдардың көптеп кіруіне себебін тигізді. Масондық идеологтар өздері қолдан жасаған аңыз тарихын барша әлемдік және дәстүрлі діндердің негізі, солардың бастауында тұрған ілкі құпия ілім етіп көрсету арқылы сол діндегі үнемі ізденіс үстінде жүретін жандарды өз жағына шебер тарта білді.

Жекелеген тұлғалардың Масондық идеологиясымен әуестену себебін анықтаған кезде көпқұдайшыл үрдістің жойылып кетпегендігін, түрін өзгертіп, әлемдік діндер құрамына кіргенін ескерген жөн.

• Христиандықта бұл — католицизмге наразы православие,
• индуизмде — вишнаға қарсы шива,
• яһудилерде — мозаизмге шалыс кабала,
• исламда сүннәға (сүннит) қарсы шиға (шиит), әсіресе оның қияс тобы — исмаилие.

Соңғысы Масондықтың мұсылмандық тармағының құрылуына негіз болған. Мұндай масонерия 19 ғ-дың ортасында Каирде көрнекті саяси қайраткер, ағартушы-философ шейх Жамал ад-Дин әл-Ауғани құрған “Махфала уатания“ (“ұлттық ложа“).

Осы кезеңде Францияда либералдық “Ұлы Шығыс” ложасының ұйтқы болуымен Осман империясына реформа арқылы өзгерістер енгізуді көздеген “жаңа османлы” қозғалысы жасақталды. 19 ғ-дың аяқ шенінде Түркияда революцияшыл “Мемфис Мицраим” масонериясының ұйтқы болуымен “жас түріктер” қозғалысы дүниеге келді. Бұл қозғалыс өз кезегінде Ресей түркілері арасында жасырын отау бөлімшелерін ашып, идеол. жұмыс жүргізу нәтижесінде Әзірбайжанда “Муссават” (“Теңдік”), Орта Азияда “жас бұхарлықтар” ұйымының құрылуына мұрындық болды. 19 ғ-дың басында “Ұлы Шығыс” ложасы Ресейде ықпалды саяси күштердің бірі ретінде түркі қайраткерлеріне де құрық салып, дербенттік князь Давид Бебутовты, татар оқымыстысы Садри Мақсудиді (Арсал), қазақ зиялысы Әлихан Бөкейханды, ноғай текті Петр Көгішевті, башқұрт Әмина Сырланованы, т.б. тұлғаларды өз ложаларына кіргізді. Бірінші және екінші орыс революциялары аралығында Ресей мұсылмандарының саяси және мәдени өмірін тұтымында ұстаған батысшыл зиялылар мен жәдидтік жаңару қозғалысы өкілдері — жәдидтердің әлеуМасондық өмірді реформалау, қоғамды әлеуметтендіру секілді идеялары, әсіресе жәдидтер ұсынған “усул- и жәдид” оқу бағдарламасы Масондық идеологиясындағы зайырлы өмір салтына көшудің алғышарты болды. Сөйтіп объективті түрде дәстүрлі діннің қоғамда атқаратын рөлін әлсіретуді, біртұтас мұсылман жамағатын ынтымақтан айыруды көздейтін Масондық түпкі мақсатқа қызмет етті.

Масондық — қазіргі кезде әлемдік даму барысына үлкен ықпал жасап отырған күш. Масондық тарихындағы бұл дәуір әлемге қаржы капиталы арқылы және күш көрсету жолымен толық үстемдік орнатуды көздейтін “Жаңа жиһан низамы”, мегатренд, жаһандану тәрізді метаидеол. ауқымды жоспарлармен сипатталады. Екінші жағынан ол Масондықтың өз ішіндегі екі бағыт — либералдық Масондық (қаржы капиталы) пен революцияшыл Масондық (күш көрсету) арасындағы ымырасыз күрестің шегіне жеткенін көрсетеді. Бүгінде мәдени-қайырымдылық мақсаттағы Масондық “Лайонз”, “Ротари”, Пэн-клуб тәрізді жартылай жария клубтық ұйымдардың, “Боэмиен”, “Сэркль” секілді жабық клубтардың, офицерлер ложаларының және оқу, білім, ғылым салаларының таңдаулы өкілдерінің басын қосатын “27-нің ұйымы” іспетті зияткерлік қоғамдардың, “Хизб-ут-Тахрир” сияқты масондық негізде әрекет етуші лаңкестік ұйымдармен қай елде болсын қатар орын тебуі — Масондықтың өз ішіндегі елеулі дағдарыстың айғағы.

Әдебиеттер

• Черняк Е., Невидимые империи: Тайные общества старого и нового времени на Западе, Масондық, 1987; Замойский Л., За фасадом масонского храма, Масондық, 1990; Берберова Н.,
• Люди и ложи: Русские масоны XX столетия, Масондық, 1991; Бөкейхан Ә., Таңдамалы, А., 1995. Масондық Тәж-Мұрат
• Domenico V. Ripa Montesano, Vademecum di Loggia, Edizione Gran Loggia Phoenix – Roma Italia 2009 ISBN 978-88-905059-0-4

Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Freemasonry