Палестина

	Палестина; араб.: دولة فلسطين‎; (Да́улят Филасты́н)
Байрақ	Елтаңба
	Әнұран: «Фидаи»
	Палестина өзіндікі етіп мойындаған аумақ (жасыл) Израиль өзіндікі етіп мойындаған аумақ (ашық жасыл)
Тарихы
Тәуелсіздік күні	1988 жыл, 15 қараша (Израиль)
Мемлекеттік құрылымы
Ресми тілі	арабша
Елорда	Иерусалим (толық мойындалмаған астанасы); Рамалла (әкімшілік орталығы)
Үкімет түрі	Унитарлы семи-президенттік республика
Президент ; Премьер-министр; Парламент спикері	Махмуд Аббас ; Мухаммед Штайе; Абдель Азиз Дуэйк
Мемлекеттік діні	Ислам дінінің сүнниттік бағыты
Экономикасы
Валютасы	Мысыр фунты (EGP); Жаңа Израиль шекелі (₪); Иордания динары (JOD)
Қосымша мәліметтер
ISO коды	PS
ХОК коды	PLE
Телефон коды	+970
Уақыт белдеулері	+2

Палестина мемлекеті (араб.: دولة فلسطين‎‎) — Батыс Азияда орналасқан де-юре егемен мемлекет. Ресми түрде Палестинаны Азат Ету Ұйымымен басқарылғанымен, Палестина жері дәл қазір 1967 жылғы Алты күндік соғыстан бері де-факто Израильмен басып алынған.

Жер аумағы 6,2 мың км². Халқы саны - 5 619 428 (2023). Ресми тілі – араб тілі. Діні – сунниттік ислам және иудаизм.

Палестина астанасы етіп Иерусалим қаласын мойындағанымен, бұл қала Израиль басқарылуында. Палестина мемлекетінің егемендігін 193 БҰҰ мүшелері ішінен 146-і мойындайды; 2012 жылдан бері ол БҰҰ бақылаушы мемлекеті болып келеді. Палестина — Араб Лигасының, Ислам ынтымақтастық ұйымының, G77-нің, Халықаралық Олимпиада комитетінің, ЮНЕСКО-ның және ЮНКТАД-тың мүшесі.

Палестина мемлекетінің тарихы

1947 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымы шешімімен Палестина даулы аумағының екі мемлекетке (еврей және араб) бөлінуі жоспары қабылданды. Бұл жоспарды еврей басшылығы қабылдады, бірақ араб басшылары қабылдамады, және Ұлыбритания бұл жоспарды жүзеге асырудан бас тартты. Ұлыбританияның түпкілікті кетуі қарсаңында Давид Бен-Гурион басқаруындағы Еврей агенттігі БҰҰ-ның ұсынған жоспарына сәйкес Израиль мемлекетінің құрылғанын жариялады. Араб Жоғарғы Комитеті өз мемлекетін жарияламады және оның орнына Трансиордания әмірлігі, Мысыр және сол кездегі Араб лигасының басқа мүшелерімен бірге 1948 жылғы Араб-Израиль соғысына әкеліп соқтырған әскери әрекеттерді бастады. Соғыс кезінде Израиль БҰҰ жоспары бойынша араб мемлекетінің құрамына кіретін аумақтарын басып алды. Мысыр Газа секторын, ал Трансиордания кейінірек Батыс жағалауды аннексиялады. Мысыр бастапқыда Бүкіл Палестина үкіметін құруды қолдады, бірақ 1959 жылы оны таратты. Трансиордания оны ешқашан мойындамады және оның орнына Иорданияны құру үшін Батыс жағалауды өз территориясымен біріктіруді ұйғарды. Аннексия 1950 жылы ратификацияланды, бірақ халықаралық қауымдастық оны қабылдамады. 1967 жылы Израиль Мысырға, Иорданияға және Сирияға қарсы соғысқан алты күндік соғыс Израильдің басқа аумақтардан басқа Батыс жағалау мен Газа секторын басып алуымен аяқталды.

1964 жылы Батыс жағалауды Иордания басқарған кезде, Израильге қарсы тұру мақсатымен сол жерде Палестинаны Азат Ету Ұйымы құрылды. Палестина ұлттық хартиясы Палестинаның шекарасын мандаттың қалған бүкіл аумағы, соның ішінде Израильдің өзін де анықтайды. Алты күндік соғыстан кейін ПАЕҰ Иорданияға көшті, бірақ кейінірек 1971 жылы Ливанға көшті.

1974 жылдың қазан айында өткен Араб Лигасының саммиті ПАЕҰ-ны «Палестина халқының жалғыз заңды өкілі» ретінде белгіледі және «олардың тәуелсіз төтенше жағдай орнату құқығын» растады. 1974 жылы қарашада БҰҰ Бас Ассамблеясының оларға «мемлекеттік емес ұйым» ретінде бақылаушы мәртебесін берді. 1988 жылғы Тәуелсіздік Декларациясынан кейін БҰҰ Бас Ассамблеясы бұл мәлімдемені ресми түрде мойындады және БҰҰ-да «Палестинаны азат ету ұйымының» орнына «Палестина» атауын қолдану туралы шешім қабылдады. Осы шешімге қарамастан, Палестина ұйымы Палестина мемлекетінің үкіметі ретінде БҰҰ-ға қатыспады.

1979 жылы Кэмп-Дэвид келісімі бойынша Мысыр Газа секторындағы өзіндікі қылып мойындаған жерін де-юре түрде қайтарды. 1988 жылдың шілдесінде Иордания Батыс Шерияға өзінің мойындаған жерін (Харам әл-Шарифке (Ғибадатхана тауы) қамқоршылықты қоспағанда) Палестиналық ұйымға қайтарып берді. 1988 жылы қарашада Палестиналық ұйымның заң шығарушы органы қуғында жүргенде «Палестина мемлекетінің» құрылғанын жариялады. Келесі айда оны көптеген мемлекеттер, соның ішінде Мысыр мен Иордания тез мойындады. Палестинаның Тәуелсіздік Декларациясында Палестина мемлекеті «Палестина аумағында» құрылған деп сипатталған, әрі қарай нақты айтылмаған. Осыған байланысты Палестина мемлекетін мойындаған кейбір елдер мойындау туралы мәлімдемелерінде «1967 жылғы шекараларға» сілтеме жасайды, осылайша оның территориясы Израильді емес, басып алынған Палестина территориясын ғана мойындайды. Палестина мемлекеті ұсынған БҰҰ-ға мүшелік өтініші де оның «1967 жылғы шекараларға» негізделгенін көрсетті. Осло келісімдері бойынша келіссөздер кезінде Палестиналық ұйым Израильдің өмір сүру құқығын мойындады, ал Израиль Палестина ұйымының Палестина халқының өкілі деп таныды. 1988 жылғы Палестинаның Тәуелсіздік Декларациясында БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің кейінірек «Тарихи ымыра» деп аталып кеткен 242 резолюциясы негізінде көпжақты келіссөздер жүргізуге ПАЕҰ шақыруы кірді, бұл екі мемлекетті шешімді қабылдауды білдіреді және бұдан былай Израиль мемлекетінің заңдылығына күмән келтірмейді.

Израиль Иорданиядан Батыс жағалауды және Мысырдан Газа секторын басып алғаннан кейін сол жерде Израиль елді мекендерін құруға кірісті. Бұл аумақтар бұрын араб халқының басқаруында еді.

1993 жылы Осло келісімдерінде Израиль Палестиналық ұйымның келіссөздер тобын «Палестина халқының өкілі» ретінде мойындады, оның орнына Палестиналық ұйым Израильдің бейбітшілікте өмір сүру құқығын мойындады. Нәтижесінде, 1994 жылы Палестиналық ұйым Батыс жағалау мен Газа секторының бөліктерінде кейбір үкіметтік функцияларды жүзеге асыратын Палестина ұлттық әкімшілігін аумақтық әкімшілігін құрды.

2007 жылы Хамас Газа секторын басып алуы палестиналықтарды саяси және аумақтық тұрғыдан екіге бөлді, Маһмуд Аббастың ФАТХ тобы негізінен Батыс жағалауды басқаруды бастады және халықаралық деңгейде ресми түрде Газа секторы Палестинаның территориясы болып танылды. 2011 жылдың сәуірінде палестиналық тараптар татуласу келісіміне қол қойды, бірақ оны жүзеге асыру 2014 жылдың 2 маусымында бірлік үкіметі құрылғанға дейін тоқтап қалды.

Осло келісімдерінде қарастырылғандай, Израиль Палестиналық ұйымға Палестина территорияларында уақытша әкімшілік институттар құруға рұқсат берді, олар Палестина ұлттық әкімшілігі түрінде келді. Оған В аймағында азаматтық бақылау, А аймағында азаматтық және қауіпсіздік бақылауы берілсе, С аймағында қатысусыз қалды. 2005 жылы Израильдің біржақты қарудан шығу жоспарын жүзеге асырғаннан кейін, ПҰӘ оның шекаралары, әуе кеңістігі және аумақтық суларын қоспағанда, Газа секторын толық басқаруға алды. 2006 жылы Палестина аралық қақтығыстан кейін Хамас Газа секторын басқаруын бастады, ал Фатх Батыс жағалауды басып алды.

2007 жылдан бастап Газа секторын Хамас, ал Батыс жағалауды ФАТХ басқарып жатыр.

Географиясы

Палестина жерлері Жерорта теңізінің шығыс жағалауын алып жатыр. Жері таулы, үстіртті. Климаты ыстық. Жазы құрғақ, қысы жылы, жаңбырлы. Шөлден ыстық, құрғақ хамсин желі соғады. Орташа температурасы жазда 27 – 30°С, қаңтарда 7 – 12°С. Жауын-шашынның жылдық мөлшемі 500 мм. Оңтүстігіне қарай кесіп өтетін Иордан өзені Өлі теңізге құяды. Табиғаты өте жұтаң. Кішірек ағаштар мен бұталар ғана өседі.

Халықаралық мойындалуы

Палестина мемлекетін БҰҰ-ның 193 мүшесінің 146-і мойындады және 2012 жылдан бастап Біріккен Ұлттар Ұйымында мүше емес, бақылаушы мемлекет мәртебесіне ие болды. Қазақстан Республикасы Палестина мемлекетін 1992 жыл 6 сәуірден бері мойындайды және екі мемлекет арасында дипломатиялық қатынастар бар.^[1]