Польша Халық Республикасы
| Польша Республикасы (1944—1952) Польша Халық Республикасы (1952—1989) пол. Rzeczpospolita Polska Polska Rzeczpospolita Ludowa Социалистік мемлекет | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Әнұраны «Домбровскийдің мазуркасы» пол. «Mazurek Dąbrowskiego» | |||||||||
 Польша Халық Республикасы 1988 жылы | |||||||||
| Астанасы | Варшава | ||||||||
| Ірі қалалары | Варшава, Лодзь, Краков, Вроцлав, Познань, Гданьск | ||||||||
| Тіл(дер)і | полякша | ||||||||
| Ақша бірлігі | злотый | ||||||||
| Аумағы | 312 685 км² | ||||||||
| Халқы | 27 млн (1954) 37 млн 970 мың (1990) | ||||||||
| Басқару формасы | бірпартиялы социалистік республика | ||||||||
| Крайова Рада Народова төрағасы | |||||||||
| - 1944—1947 | Болеслав Берут | ||||||||
| ПБЖП ОК бірінші хатшысы | |||||||||
| - 1948—1956 | Болеслав Берут | ||||||||
| - 1956 | Эдуард Охаб | ||||||||
| - 1956—1970 | Владислав Гомулка | ||||||||
| - 1970—1980 | Эдуард Герек | ||||||||
| - 1980—1981 | Станислав Каня | ||||||||
| - 1981—1989 | Войцех Ярузелский | ||||||||
| - 1989—1990 | Мечислав Раковский | ||||||||
Польша Халық Республикасы (пол. Polska Rzeczpospolita Ludowa) ПХР — 1944 жылдан бастап 1989 жылға дейін өмір сүрген Орталық Еуропадағы біртұтас мемлекет, қазіргі демократиялық Польша Республикасының алдындағы мемлекет. Марксистік-лениндік идеялар ел өмірінде кең рөл атқарды. Польша коммунистік мемлекет болды. Варшава келісіміне басты қатысушылардың бірі.
Халық Республикасы деген атауды 1936 жылғы Кеңестік Конституцияға негізделе 1952 жылғы Конституцияға енгізді. Мемлекеттің ресми атауы 1947 жылғы уақытша конституцияға сәйкес 1947 жылдан 1952 жылға дейін Польша Республикасы (Rzeczpospolita Polska) болды.
Мемлекеттік құрылыс
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Польша Халық Республикасы — социалистік мемлекет. ПХР Конституциясы 1952 жылы 22 шілдеде қабылданды (уақытша конституция — 1947 ж.), 1976 жылы маңызды түзетулер енгізілді. Заң шығарушы орган — Сейм, оны 4 жыл мерзімге халық сайлайды. 1989 жылға дейін ұжымдық мемлекет басшысы Сейм 4 жыл мерзімге сайлаған Мемлекеттік кеңес болды (1989 бастап — президент). Атқарушы орган — сейм тағайындайтын Министрлер Кеңесі.
Әкімшілік бөлініс
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Польша жері воеводтықтарға (województwo), воеводтықтар повиаттарға (powiat, 1976 жылға дейін) және қалалық повиаттарға (powiat grodzki) бөлінді; 1954-1972 жылдар кезеңінде повиаттар қалалар (miasto) мен гминаларға (gmina): қалалар, оседлия (osiedle, көп. т. osiedla) және громадалар (gromada); қалалық повиаттар дзелницаларға (dzielnica) бөлінді. Жергілікті өзін-өзі басқарудың өкілді органдары - халық 4 жыл мерзімге сайлайтын ұлттық кеңестер (rada narodowa), жергілікті өзін-өзі басқарудың атқарушы органдары - ұлттық кеңестердің президиумдары (prezydia), 1976 жылдан - воеводтар (wojewodowie), қала президенттері (prezydenci), қала басшылары (naczelnicy miast), дзельница басшылары (naczelnicy dzielnic) және гмина басшылары (naczelnicy gmin).
Құқықтық жүйе
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Жоғары сот сатысы — Жоғарғы сот (Sąd Najwyższy), апелляциялық сот сатылары — воеводтық соттар (sądy wojewódzkie), бірінші сатыдағы соттар — повиатталық соттар (sądy powiatowe, 1976 бастап — аудандық соттар (sądy rejonowe)). Конституциялық қадағалау органы — Конституциялық трибунал (Trybunał Konstytucyjny, 1982 жылдан бастап, бұрын болмаған). Импичмент істері бойынша сот — Мемлекеттік трибунал (Trybunał Stanu, 1982 жылдан бастап, бұрын болмаған).
Польша «социалистік лагердегі» алғашқы болып Конституциялық сот (1982) және омбудсмен институттарын құрды (Rzecznik Praw Obywatelskich, 1986).
Әлеуетті органдар
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Қарулы Күштер - Поляк әскері (Wojsko Polskie, WP), сонымен қатар: Польша халық әскері (Ludowe Wojsko Polskie, LWP) деп аталады.
- Ішкі істер органдары - Азаматтық милиция (Milicja Obywatelska, MO), Ерікті азаматтық милиция резерві (Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej, ORMO).
- Мемлекеттік қауіпсіздік органдары - 1945-1954 жылдар аралығында: Қоғамдық қауіпсіздік министрлігі (Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, MBP), басқа мемлекеттердегі Ішкі істер министрлігімен бірдей рөл ойнады, бүкіл елде воеводтық, повиаты, қалалық және гминалы қоғамдық қауіпсіздік кеңестері (Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, UBP немесе UB) болды; 1954 бастап - Қоғамдық қауіпсіздік істері бойынша комитеті (Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego), сол жылы Ішкі істер министрлігі құрылды (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, MSW), кейінірек оның негізінде қауіпсіздік қызметі құрылды (Służba Bezpieczeecstwa, SB, 1956 бастап); мемлекеттік қауіпсіздіктің әскери бөлімдері болған: Ішкі қауіпсіздік корпусы (Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego, KBW, 1945-1965), Ішкі істер министрлігінің Надвисли әскери бөлімдері ((Nadwiślańskie Jednostki Wojskowe Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, 1956 бастап) және әскери милиция бөлімшесі: азаматтық милицияның моторлы демеуі (Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej, ZOMO, 1956 бастап) және штаттан тыс азаматтық милиция жасақтары (Nieetatowe Oddziały Milicji Obywatelskiej, NOMO), 1981-1983 жж. сондай-ақ: Азаматтық милиция резервтік бөлімшелері (Rezerwowe Oddziały Milicji Obywatelskiej, ROMO).