Трикстер

Трикстер (ағылш. trickster – айлакер, құйтырқы) — қоғамға, жалпыға ортақ заңға қарама-қарсы келетін іс-әрекеттер жасайтын, мифологиядағы, фольклордағы және діндегі тәңір, рух, адам немесе антропоморфты жануар.

Мифологиялық трикстер

Солтүстік Америка халқының мифологиясындағы кейіпкерлер:

• Көптеген халықтарға ортақ кейіпкер — Койот
• Көптеген халықтарға ортақ кейіпкер — Ворон
• Абенак мифологиясында … енот Азебан
• Виннебаго мифологиясында… Ваджкункага
• Кроу мифологиясында … Аваккуле, Маннегиши
• Лакот мифологиясында … Иктоми Хейока
• Навахо мифологиясында … Тоненили
• Пуэбло мифологиясында… Кошары Пайякяму (Қасиетті клоундар)
• Хопи мифологиясында… Кокопелли
• Зуни мифологиясында… Кокопелли
• Шайен мифологиясында … Вихио
• Эскимос мифологиясында … Амагук
• Юта мифологиясында… Цинн-ан-ев

Африка халқының мифологиясындағы кейіпкерлер:

• Батыс Африка халықтарының мифологиясына ортақ кейіпкер … Ананси өрмекші
• Банту халықтарының мифологиясына ортақ кейіпкер… қоян
• Бушмен мифологиясында… Цанг шегіртке
• Зулус мифологиясында … Тиколоше
• Йоруба мифологиясында… Эшу
• Көне Египет мифологиясында … Сет

Еуропа мен Азия халықтары мифологиясындағы кейіпкерлер:

• Баск мифологиясында … Кішкене Сен-Мартин
• Герман-скандинав мифологиясында … Локи, Один
• Көне грек мифологиясында … Эрида, Прометей, Гефест, Гермес, Одиссей (ақылына сүйеніп Полифем циклоптың қолынан аман-есен құтылып шыққан трикстер-адам ретінде атауға болады), Сизиф (өзінің жалған сөйлегіштігі үшін тарихта қатал жазаға кесілген адам), Фаэтон
• Индонезия мифологиясында … Канчиль
• Кельт мифологиясында … Фэйри, Пак
• Қытай мифологиясында … Нежа, Сунь У-кун (Маймыл король)
• Леванта мифологиясында … Әзәзіл
• Нарт эпосында … Сосруко, Сырдон
• Славян мифологиясында … Велес
• Чукот-камчат мифологиясында … Кутх құзғын
• Эстон мифологиясында … Каваль-Антс (Вили Антс)
• Жапон мифологиясында … Кицунэ, Сусаноо, Каппа
• Манси мифологиясында … Куль-Отыр

Өзге мифологияларда:

• Австралия аборигендерінің мифологиясында … Бамапана
• Ацтек мифологиясында … Уэуэкойотль койот
• Вуду мифологиясында … Суббота барон, Легба әкей
• Гавай мифологиясында … Ива, Каулу, Купуа, Мауи, Пекои
• Полинезия мифологиясында … Мауи
• Фиджи мифологиясында… Досина

Әлемдік және мемлекеттік діндердің персонаждары:

Индуизмде … май ұрлаған Кришна бала

Фольклорлық кейіпкерлер:

• Белорус фольклорында … Нестерка
• Болгар фольклорында … Қу Петр (Өтірікші Петр)
• Бразиль фольклорында … Саки-Перере
• Голланд фольклорында … Рейнеке-Лис
• Голланд фольклорында, фламанд фольклорында және неміс фольклорында … Тиль Уленшпигель
• Еврей фольклорында … Гершеле Острополер
• Неміс фольклорында … Мефистофель
• Орыс фольклорында … Иван-ақымақ[5], Патрикеевна түлкі
• Орта Азия, араб фольклорында … Қожанасыр
• АҚШ фольклорында … Нэнси әпке
• Тибет фольклорында … Томпа ағай
• Француз фольклорында … Рейнеке түлкі, етік киген Мысық
• Удмурт фольклорында … Лопшо Педунь