I Хишам
| I Хишам араб.: هشام بن عبد الرحمن الداخل | ||
| Лауазымы | ||
|---|---|---|
| ||
| 30 қыркүйек 788 — 796 | ||
| Ізашары | I Әбдіррахман | |
| Ізбасары | I әл-Хәкім | |
| Өмірбаяны | ||
| Діні | ислам | |
| Дүниеге келуі | 757 Кордоба | |
| Қайтыс болуы | 796 Кордоба немесе Кордоба әмірлігі | |
| Жерленді | Христиан патшаларының Әлказары | |
| Әкесі | I Әбдіррахман | |
| Анасы | Хәлүл | |
| Балалары | I әл-Хәкім | |
| I Хишам Ортаққорда | ||
өңдеу  |
||
I Хишам (Әбу әл-Уәлид Хишам ибн Әбдіррахман әд-Дәхил; араб.: هشام بن عبد الرحمن الداخل) — 788 жылдан бастап 796 жылға дейін билік еткен Кордобаның екінші әмірі.
Өмірбаяны
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Билікке келуі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Хишам I Әбдіррахманның үш ұлының ортаншысы болды және замандастарының айтуы бойынша ол олардың ішіндегі ең үлкен қабілеттерімен ерекшеленді, сол үшін «әр-Рида» («біз риза болған») лақап атына ие болды. Мұрагерді тағайындау туралы мәселе туындағанда, Әбдіррахман ұзақ ойланулардан соң үлкен ұлы Сүлеймен мен кіші Абдалланы таңдамай, Хишамды таңдады. Әкесі қайтыс болған кезде Хишам Меридада, Сүлеймен Толедода наменгер болды, ал Абдалла Кордобада қалды. Сүлеймен мен Абдалла дереу әскери дайындыққа кірісіп, қалаларын бекітті. Ал Хишам қантөгіске жол бермей, бауырларымен бітімге келе алды. Оларға орасан зор сомалар (Сүлейманға шамамен 60 мың меткал) төленген соң, олар Солтүстік Африкадан жер сатып алып, Андалусия саяси аренасынан кетіп қалды.
Билігінің басында ол Ронданың төңірегінде өмір сүрген берберлердің көтерілісін аяусыз басып тастады, осылайша бұл аймақ одан кейін жеті жыл бойы елсіз қалды.
Билігінің басында-ақ сарай жұлдызнамашысы жұлдыздармен өлшеп Хишамның билігінің сегіз жыл болатындығын болжаған. Хишам (шын мәнінде билігінің сегізінші жылында қайтыс болған) мұны өте байыппен қабылдап, әкесі 32 жылдағы нәтижеге сегіз жылда жетуді мақсат етіп, елді ерекше күшпен өзгертуге кірісті.
Сыртқы саясаты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Хишам тұсындағы Кордоба әмірлігінің сыртқы саясаты негізінен христиандармен соғыстармен сипатталды. Әбдіррахман мемлекеттің ішкі мәселелерімен тым көп айналысқанда, айтарлықтай нығайып, түбектің төрттен бір бөлігін — Дуеро өзенінің солтүстіктегі бүкіл аумақты басып алған Пиреней түбегінің солтүстігіндегі христиан жерлерімен соғыстарға жеткілікті уақыт бөле алмады. Хишам билігі кезінде олардың барлығы Астурия патшалығына біріктірілді, оның патшасы I Алфонсоның заңсыз ұлы Маурегето 789 жылы қайтыс болды. Әбдіррахманның Астуриямен бейбіт келісімі болды, бірақ Әбдіррахман да, Маурегето да бір мезгілде дерлік қайтыс болғандықтан, Хишам Астурияға қатысты ешқандай міндеттемемен байланысты емес деп санады. Ол өзінің билігі кезінде екі ірі әскери жорық - 791 және 793 ж. ұйымдастырды.
791 жылы әмірліктің әскерлері Галисияға шабуыл жасады. Көптеген олжалар мен тұтқындар қолға түсті. Қайтар жолда әскерге христиандар шабуыл жасады, бірақ нақты орны белгісіз шайқаста жауды ауыр жеңіліске ұшыратты (шежірелерде оны Бурбиа немесе Буребиа деп белгілейді, бірақ бұл атаудағы тау шайқастан бөлек айтылмаған), содан кейін оңтүстікке әмірлікке шегінді.
793 жылы әмірдің әскері Шығыс Пиренейді кесіп өтіп, Нарбоннаны тонап (басқа деректер бойынша тек Нарбонна маңын, бірақ қаланы ала алмады) Каркасонға жақындады. Оның міндетін Аквитания патшасы I Людовиктің Италиядағы соғыстармен айналысуы және христиандардың қарсылығының ұйымдаспауы жеңілдеді. Соңында Гилиом Тулуза басқарған франк әскері Орбио өзенінің жағасында (Тулуза маңында) арабтарға қарсы шайқасқа шықты. Шежірешілер шайқасты тең деп санайды, бірақ соған қарамастан арабтар шабуылды жалғастырмауға шешім қабылдап, Нарбонна арқылы Пиреней түбегіне кері шегінді.
794 жылы Хишамның әскері тағы бір жорық жасады. Бір әскер тағы да Астурияға шабуыл жасады, бірақ шабуылдың күтпеген жерден болғандықтан жеткен табыстардан кейін патша II Алфонсо қайтадан белгіленбеген жерде, шежірелерде Лутос немесе Лукос делінген жерде оларды жеңді. Жеңіліс ауыр болды: шежірелерде жетпіс-тоқсан мың қаза тапқан арабтар туралы айтылады, бұл, сөзсіз, асыра сілтеу. Араб әскери жетекшілерінің де қаза тапқандығы хабарланады.
Лутостағы жеңіліске жауап ретінде I Хишам 795 жылы Астурия патшалығына жаңа шапқыншылық ұйымдастырды, оның барысында оның әскері үш шайқаста — Бабиас түбінде, Кирос өзенінде және Налон өзенінде — христиандарды жеңіп, Овиедоны қайтадан ойрандады.
Ішкі саясаты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Хишам поэзияның, өнердің және ғылымның дамуына жан-жақты қолдау көрсетті, Таяу Шығыстың түкпір-түкпірінен жиналған ғалымдар мен ақындарды сарайда ұстады. Ол жалпыға бірдей білім беру идеясы туралы ойлаған өз заманының бірінші билеушісі болды. Осылайша әмірліктің барлық қалаларында христиандар араб тілін үйренетін мемлекеттік мектептер ұйымдастырылды. Хишам дәстүрлі исламды ұстанды және бұл мәселеде өте қатал болды. Ол исламның таралуын өзінің басты міндеттерінің бірі деп санады.
Әкесінің басқарған кезінен айырмашылығы, Хишам берберлер көтерілісі басылғаннан кейін сыртқы саясатта ерекше бұзылыстарды бастан кешірген жоқ, бұл оған ауқымды құрылысты бастауға мүмкіндік берді. Осылайша, көптеген көпірлер сел кезінде судың көтерілуінен зардап шекпеу үшін қайта салынды. Сондай-ақ мешіттердің көптеп салынуын бұйырды.
I Хишам тұсында Әбдіррахман қайтыс болғанға дейін үш жыл бұрын басталған Кордоба соборы мешітінің құрылысы аяқталды.
Хишам, жұлдызшы болжағандай, 796 жылы сәуірде қайтыс болды.
Әдебиет
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Herrmann Schreiber, Halbmond Uber Granada: Acht Jahrhunderte maurischer Herrschaft in Spanien, BechterMϋnz (1995), Mϋnchen, ISBN 3-86047-092-2, с 100—110.