Famîleya gafiş û melvaşan

Gafişa xalxalî (Gentiana punctata)

Famîleya gafiş û melvaşan (Gentianaceae) famîleyeke riwekan e. Di desteya Gentianales de cih digire. Bi qasî 80 heya 87 cure, 900 heya 1655 cureyên vê malbatê hene. Li Kurdistanê jî hin cureyên wê diçên. Riwekên dusalane û pirrsalane ne. Hin cureyên devî û dar, yên din giha ne.

Kulîlka Sabaea exacoides.

Ixanthus viscosus.

Sabatia stellaris.

Melvaşa belgmezin (Blackstonia perfoliata).

Eustoma grandiflorum

Kulîlka Orphium frutescens.

Parçeya kulîlka Frasera albomarginata.

Halenia rhyacophila.

Kulîlka Mamîrana ewropayî (Lomatogonium carinthiacum).

Gafişa hediyî (Gentianopsis ciliata)

Gafişa avevekê (Swertia perennis)

Anthocleista djalonensis riwekeke darî ye.

Sîstematîk

Famîle sala 1789'ê bi navê „Gentianae“ ji aliyê Antoine Laurent de Jussieu ve, di Genera Plantarum, rûpel 141'ê de hatiye binavkirin. Navên din ên vê famîleyê: Chironiaceae Bercht. & J.Presl, Coutoubeaceae Mart., Potaliaceae Mart., Saccifoliaceae Maguire & Pires în. Îro tenê û bêhtir Gentianaceae tê bikaranîn.

Di vê famîleyê de 6 şax, 80 heya 87 (heya 95) çîn û 900 heya 1665 cure hene:

• Şaxa Saccifolieae (Maguire & Pires) Struwe, Thiv, V.A.Albert & Kadereit: 4-5 çîn, 19 cure:
  • Curtia Cham. & Schltdl.: 6-10 cure.
  • Hockinia Gardner: Tenê cureyek:
    • Hockinia montana Gardner:
  • Saccifolium Maguire & Pires: Cureyek:
    • Saccifolium bandeirae Maguire & Pires
  • Tapeinostemon Benth.: Bi qasî 7 cureyan.
  • Voyriella Miq.: Tenê 2 cure:
    • Voyriella parviflora (Miq.) Miq. (Syn.: Voyria parviflora Miq., Voyriella oxycarpha Sandwith)
• Şaxa Exaceae Colla: 6 çîn û 165 cure:
  • Cotylanthera Blume: 4 cure.
  • Bitterblatt (Exacum L.): 65 cure.
  • Gentianothamnus Humbert: Cureyek:
    • Gentianothamnus madagascariensis Humbert.
  • Ornichia Klack.: 3 cure.
  • Sebaea Sol. ex R.Br.: 60-100 cure.
  • Tachiadenus Griseb.: Bi qasî 11 cureyan.
• Şaxa Chironieae (G.Don) Endlicher: Du bineşax, 26 çîn û bi qasî 159 cure:

  Bineşaxa Chironiinae:

  • Bisgoeppertia Kuntze: 2 cure.
  • Gafişa tehl (Blackstonia Huds.): 4 cure.
  • Talik, talî, tehlî (Centaurium Hill): Bi qasî 20 cureyam.
  • Chironia L.: 15 cure.
  • Cicendia Adans.: Tenê 2 cure.
  • Gafişa çayirê (Eustoma Salisb.): 3 cure.
  • Exaculum Caruel: 2 cure:
    • Exaculum pusillum (Lam.) Caruel
  • Geniostemon Engelm. & A.Gray: 5 cure.
  • Gyrandra Griseb.: 5 cure.
  • Ixanthus Griseb.: Tenê cureyek:
    • Gafiaşa kanaryayî (Ixanthus viscosus (Sm.) Griseb.)
  • Orphium E.Mey.
  • Sabatia Adans.
  • Schenkia Griseb.
  • Zeltnera G.Mans.
  • Zygostigma Griseb.
    • Zygostigma australe (Cham. & Schltdl.) Griseb.

  Bineşaxa Canscorinae

  • Canscora Lam.
  • Cracosna Gagnep.
  • Hoppea Willd.
  • Microrphium C.B.Clarke
  • Phyllocyclus Kurz
  • Schinziella Gilg
    • Schinziella tetragona (Schinz) Gilg

  Bineşaxa Coutoubeinae

  • Coutoubea Aubl.
  • Deianira Cham. & Schltdl.
  • Schultesia Mart.
  • Symphyllophyton Gilg
  • Xestaea Griseb.
    • Xestaea lisianthoides Griseb.
• Şaxa Helieae Gilg: 22 çîn û nêzîkî 190 cure:
  • Adenolisianthus (Progel) Gilg: Tenê cureyek:
    • Adenolisianthus arboreus (Spruce ex Progel) Gilg (Syn.: Lisianthus arboreus Spruce ex Progel, Helia arborea (Spruce ex Progel) Kuntze, Irlbachia alata subsp. arborea (Spruce ex Progel) J.G.M.Pers. & Maas, Chelonanthus fruticosus Maguire & Boom)
  • Aripuana Struwe, Maas, & V.Albert: Tenê cureyek:
    • Aripuana cullmaniorum Struwe, Maas, & V.Albert
  • Calolisianthus Gilg: Bi qasî 6 cureyan.
  • Celiantha Maguire: Tenê 3 cure.
  • Chelonanthus Gilg: Bi qasî 7 cureyan.
  • Chorisepalum Gleason & Wodehouse: 5 cure.
  • Helia Mart.: Tenê 2 cure.
  • Irlbachia Mart.: Bi qasî 9 cureyan.
  • Lagenanthus Gilg: Tenê cureyek:
    • Lagenanthus princeps (Lindl.) Gilg (Syn.: Lehmanniella princeps (Lindl.) J.E.Simonis ex P.J.M.Maas, Lisianthus princeps Lindl.)
  • Lehmanniella Gilg: Tenê 2 cure.
  • Macrocarpaea (Griseb.) Gilg: Bi qasî 90 heya 95 cureyan.
  • Neblinantha Maguire: Tenê 2 cure.
  • Prepusa Mart.: Bi qasî 5 cureyan.
  • Purdieanthus Gilg: Tenê cureyek:
    • Purdieanthus pulcher (Hook.) Gilg (Syn.: Lehmanniella pulchra (Hook.) Simonis ex. P.J.M.Maas, Lisianthius pulcher Hook.)
  • Rogersonanthus Maguire & B.M.Boom: Tenê 3 cure.
  • Senaea Taub.: Tenê cureyek:
    • Senaea coerulea Taub.
  • Sipapoantha Maguire & B.M.Boom: Tenê cureyek:
    • Sipapoantha ostrina Maguire & B.M.Boom
  • Symbolanthus G.Don: Bi qasî 30 cureyan.
  • Tachia Aubl.: Bi qasî 10 cureyan.
  • Tetrapollinia Maguire & B.M.Boom: Tenê cureyek:
    • Tetrapollinia caerulescens (Aubl.) Maguire & B.M.Boom
  • Wurdackanthus Maguire: Tenê 2 cure.
  • Zonanthus Griseb.: Cureyek.
    • Zonanthus cubensis Griseb.: Welatê wê Kûba ye.
• Şaxa Potalieae Reichenbach: 3 bineşax, 13 çîn, 154 cure:

  Bineşaxa Potaliinae: Bi 3 çînan:

  • Anthocleista R.Br.
    • Anthocleista djalonensis A.Chev.
  • Fagraea Thunb.
  • Potalia Aubl.

  Bineşaxa Faroinae: 9 çîn:

  • Congolanthus A.Raynal
    • Congolanthus longidens (N.E.Br.) A.Raynal
  • Djaloniella P.Taylor
    • Djaloniella ypsilostyla P.Taylor
  • Enicostema Blume
  • Faroa Welw.
  • Karina Boutique
    • Karina tayloriana Boutique
  • Neurotheca Salisb. ex Benth. in Benth. & Hook. f.
  • Oreonesion A.Raynal
    • Oreonesion testui A.Raynal
  • Pycnosphaera Gilg
  • Urogentias Gilg & Gilg-Ben.
    • Urogentias ulugurensis Gilg & Gilg-Ben.

  Bineşaxa Lisianthiinae

  • Lisianthius P.Browne (Syn.: Lisianthus P.Browne, orth. var., Lecanthus Griseb., Leianthus Griseb.
• Şaxa Gentianeae Colla: 2 bineşax, 17 çîn û bi qasî 950 cure:

  Bineşaxa Gentianinae: 3 çînên wê hene:

  • Crawfurdia Wall.
  • Gafiş (Gentiana L.): Bi qasî 360 cureyan.
  • Tripterospermum Blume

  Subtribus Swertiinae: Mit dreizehn Gattungen:

  • Bartonia H.L.Mühl. ex Willd.
  • Gafişa bejnbihost (Comastoma (Wettst.) Toyok.): Bi qasî 7 heya 25 cureyan.
  • Frasera Walter: Mit etwa 15 Arten.
  • Gafişa çeleng (Gentianella Moench): Bi qasî 250 cureyan.
  • Gafişa birêşî (Gentianopsis Ma): Bi qasî 16 heya 24 cureyan:
  • Halenia Borkh.
  • Jaeschkea Kurz
  • Latouchea Franch.
    • Latouchea fokienensis Franch.
  • Mamîrana kevînîşan (Lomatogonium A.Braun): Bi qasî 21 cureyan:
  • Megacodon (Hemsl.) Harry Sm.
  • Obolaria L.
  • Pterygocalyx Maxim.
    • Pterygocalyx volubilis Maxim.
  • Gafişa avevekê (Swertia L.): Bi qasî 135 cureyan.
    • Gafişa avevekê (Swertia perennis L.)
  • Veratrilla Baill. ex Franch: Tenê 2 cure.
• li ser ti şaxekê nehatiye hejmartin:
  • Voyria Aubl.: Bi qasî 19 cureyan.
    • Voyria tenella

Hin çînên vê malbatê li ser famîleya loganyayan jî tên hejmartin.

Çavkanî

• Famîleya Gentianaceae di APWebsite. (ne bi kurdî ye)

Girêdanên derve

 Li Wikimedia Commons medyayên di warê Famîleya gafiş û melvaşan de hene.

• Agahî li ser famîleyê di Western Australian Flora de. ^{Girêdana arşîvê 2012-10-24 li ser Wayback Machine} (îngl.)