Ингушар
Ингушар (ингуш. ГӀалгӀай(Гъалгъай)) Къавкъаздин Автохтон халкьарикай сад я. Ингушетия Республикадин асул халкь. Хьайи республикадикай гъери абур къадим чӀавалай уьмуьр тухузва исятдин Кеферпатавай Осетияда. Рахазва абур жуван ингуш чӀалал. Совет гьукуматди ингушар чеченарихъ галаз санал Къазахстандиз депортация авунвай 1944 йисуз.
{{{тӀвар}}} |
|
| Вичин тӀвар: | ГӀалгӀай |
| Кьадар: | Урусат: 517 186 (2021) * Ингушетия:473 440 (2021) * Кеферпатавай Осетия:24 286 (2021) * Москва 2850 (2021) * Чечня 1100 (2021) |
| Яшамиш жезвай чилер: | {{{яшамиш жезвай чилер}}} |
| ЧӀал: | Ингуш ЧӀал |
| Дин: | Ислам |
| Акатзава: | Нах-Дагъустан халкьар. Нах халкьар (Вайнахар) |
| Мукьва халкьар: | Чеченар, Бацбийцар ва амай Къавкъаздин халкьар |
Этимология
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Жуваз ингушар «ингуш» лугьузвач, ГӀалгӀай лугьузва. ГӀалгӀай гафунин мана: минараяр (ингуш. ГӀала) эцигзавайбур. Ингуш тӀвар хьана Исят Кеферпатавай Осетияда авай юкьван асирдин Ангушт хуьруьн тӀварциз килигна. Ангушт хуьр Тарков дередин виридалай чӀехи хуьрерикай сад тир XVII асирда.[1][2][3].
ТуькӀуьр хьун
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Ингушар чеченариз мукьва халкь я. Кьве халкьни вайнах халкьарикай я. Абурун тарих, адетар ва чӀал ухшарбур я. Гзаф чӀав вайнахарикай чара халкьар туькӀуьр жезвачир, абур куьлуь тайифайарал пай жезвай. С. А. Токаревдин фикирдал ингушар вайнахарикай чара халкь хьана XIX-й вишйисуз. Вайнах Жемятар сад хьана Галга жемятдихъ галаз, ва абурун умуми тӀвар хьана Гъалгъай . И процесс ктяхь хьана анжах 1920 йисара, Джейрах ва Орстхой жемятарни амай жемятар галаз сад хьайила.[4]. XIX-й вишйисуз этнографиядин литературада ингушар чеченарикай чара халкь яз гьисаб жезвачир, абур чечен халкьдин пай гьисаб жезвай.[5]
Тарих
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Къадим тарих
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]ЭлячӀунар
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5645886
- ↑ Вахушти Багратиони, 1904, с. 151.
- ↑ Генко, 1930, с. 686.
- ↑ Кавказский горец, 1924.
- ↑ Шнирельман, 2006, с. 206: «По словам чеченского исследователя Н. Ахриева, конец изоляции отдельных ингушских горных обществ положила Военно-Галгаевская дорога, построенная во второй половине XIX в., а завершилась консолидация ингушей в единую общность только в 1920-х гг. с интеграцией джераховцев и орстхойцев. Только тогда все юго-западные вайнахи стали называть себя «галгаями» (Ахриев 1992).».
- ↑ Токарев, 1958, Чеченцы и ингуши: «Однако ингуши-галгаи в этнографической литературе XIX в. рассматривались обычно не как особый народ, а как часть тех же чеченцев.».