Guido Gezelle

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Leechdrökmaal vaan Guido Gezelle op hoege leeftied.

Guido Pieter Theodorus Josephus Gezelle (Brugge, 1 mei 1830 - dao, 27 november 1899) waor 'ne Belzjen diechter en preester. Mèt zien lyriek, die ziech dèks um natuurbeelder concentreert, stik heer wied bove de diechkuns vaan zien tiedgenoete oet. Zien taol, die wortelt in de Wes-Vlaomse dialekte, en zie katheliek geluif maakde häöm 'n centraol figuur in de Vlaomse beweging, meh ouch in Nederland woort en weurt zie werk väöl geleze.

Biografie

Jäög en studie

Guido Gezelle woort in 'n volksbuurt in Brugge gebore es ajdste keend vaan hoveneer en tuinbouwkundege Pieter Jan Gezelle en Monica Devrieze. Zienen duipnaom kaom vaan ziene peter baron Guido van Zuylen van Nyevelt. Ziene petroen waor de volksheilege Guido vaan Anderlecht, dee roond 't jaor 1000 zouw höbbe geleef. Gezelle zelf zouw later de noonk weure vaan Stijn Streuvels (keend vaan zie zöster Marie-Louise) en Caesar Gezelle (ouch 'César' gesjreve; keend vaan zie broor Romaan).

Op de lieger sjaol had 'r oonder mie lès vaan d'n Hollandse sjaolmeister Jan Pieter Brans. Nao 't Sint-Lodewiekscolleesj besloot heer in 1846 nao 't Kleinsimmenarie in Roeselare te goon. Heer had d'n druim missionair te weure in 't Brits Riek, meh oontdèkde in Roeselare op sjaol tot zien roping bij 't sjrieve en diechte laog. In 1850 góng 'r trök nao Brugge veur wijer te studere aon 't Groetsimmenarie. Zoonder meujte góng dat evels neet, umtot 'r in Roeselare noets 'n inddiploom had gekrege. Toch traoj 'r in, en op 10 juni 1854 woort Gezelle tot preester gewijd.

Lierer

Nao zien wijing góng Gezelle weer trök nao 't kleinsimmenarie in Roeselare, noe es lierer. Heer zouw dao tot 1860 wèrke. Neve bookhawwing en 'natuurleke historie' (veural biologie, ouch aander natuurwetensjappe) kraog heer later ouch de modern en klassieke taole in zien pakkèt. De poësisklas (d.w.z. de klassieke lèttere) waor wat 'r 't leefste deeg; heer knuipde dao mie es gewoen vrundsjappeleke ban aon mèt sommege vaan zien lierlinge. Veur Eugeen van Oye sjreef Gezelle zie later bekind gewore Dien avond en die rooze. Oonder zienen tied aon 't kleinsimmenarie brach heer zien ierste twie bundels oet, Kerkhofblommen veur 't oonderwies en Vlaemsche dichtoefeningen veur de boetewereld. De stijl vaan die gediechte waor al-evel archaïsch meh neet retorisch, wie me dat in de Vlaomse poëzie ummer nog oet de rederiekerstraditie gewoen waor. Boete d'n eige krink voont dit werk daorum geine groeten ingaank, allewel tot 't bisdom zien imprimatur wel had gegeve. In Nederland deeg 't werk al gaaroet neet väöl; de kathelieke lètterkundege Joseph Alberdingk Thijm maakden 't evels wel in 't noorde bekind.

Gezelle laog door zien oongewoen meneer vaan lesgeve neet good in de gróp en woort in 1860 euvergeplaots nao 't Ingels Colleesj. Dit góng nao e jaor op in 't Seminarium Anglo-Belgicum.

Geisteleke

In 1865 woort Gezelle oet 't oonderwies weggerope um keplaon te weure (op 't Belsj: oonderpestoer) vaan de Walpurgiskèrk in Brugge. Heer góng in deen tied neve lyriek ouch satirische poëzie sjrieve, die heer oonder 't pseudoniem Spoker oetbrach. Ziene groetste zörg waor toch wel 't geistelek welzien vaan de christene. Daoveur riechden 'r 't stiechtelek blaad Rond den heerd.

In 1870 raakde Gezelle euverwèrk en mós 'r zien han vaan Rond den heerd aoftrèkke. ('t Blaad góng, zoonder Gezelle, tot 1902 door.) Twie jaor later besloot heer te vertrèkke oet Brugge, naotot allemaol intriges tege häöm lepe en heer ziech vijande in de stad had gemaak. Gezelle woort noe keplaon in Kortrijk, aon de Slevrouwekèrk. Dat zouw 'r tot 1889 in functie blieve. Wie heer in Kortrijk kaom woene, voont 'r de rös trök veur te goon diechte. Heer publiceerde Zielegedichtjes en denao in 1880 Liederen, Eerdichten et Reliqua.

Intösse waor Gezelle boete Wes-Vlaondere nog ummer neet zoe bekind. In de provincie leet 'r ziech evels alum zien. Es taolkundeg onderlagte oonderzeuker deeg 'r väöl oonderzeuk nao 't Wes-Vlaoms, wat bij de vörming vaan zien sjrieftaol vaan pas kaom. Ouch de Ingelse literatuur bleef 'm trèkke. Zoe vertaolde heer 't Amerikaons epos The song of Hiawatha vaan Henry Wadsworth Longfellow. Laankzaamaon begós zien twiede periode, boe-in heer ziech ummer sterker op persoeneleke beleving en natuurimpressies góng riechte.

Bekindheid

Pas in zien lèste jaore braok heer ech boete zien toesprovincie door. In 1893 versjeen de verzamelbundel Tijdkrans. De joonge lètterkundege August Vermeylen neumde Gezelle in dezen tied 'de groetmeister vaan de Vlaomse poëzie'. Ouch liberaol gezinde, die vreuger niks vaan zie kèrks werk móste höbbe, begóste mèt 'm te loupe. In Nederland maakde de Belsj Pol de Mont väöl reclaam veur häöm. D'n tied waor ouch zeker riep deveur: door de koms vaan de Tachtegers waor de Nederlandse literatuur gans in de ban vaan hendeg persoeneleke, door de natuur gekleurde lyriek wie Gezelle ze maakde. Al in 1886 waor Gezelle lid gewore vaan de zjus opgeriechte Koninklijke Vlaamsche Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, en in 1889 waor 'r tot ieredokter aon de Kathelieke Universiteit Leuve beneump. De koumende jaore woort heer vaan nog mie genoetsjappe lid, wie vaan de Nederlandsche Maatschappij van Letterkunde in Leiden.

Lèste jaore en doed

Door zien groete bekindheid had heer väöl opdrachte te sjrieve. Toch kaom heer ouch nog aon werk veur ziechzelf touw. Nog in 1897 versjeen Rijmsnoer om en om het jaar, gewijd aon de wisseling vaan de sezoene. Heer trok ziech evels ummer mie oet de openbaarheid trök. Heer heel ziech bezeg mèt de studie vaan de middeliewse mysticus Jan van Ruusbroec. In aprèl 1899 woort heer door 't bisdom beneump tot rector aon 't Ingels Kloester in Brugge. Zoe waor heer de lèste maonde vaan zie leve weer trök in zien geboortestad.

In 't naojaor góng Gezelle nog ins op reis nao Ingeland, meh kort nao zien trökkier woort heer kraank. Heer woort snel minder en storf op 27 november. Ziene neef Caeser, ouch preester en diechter (zuug bove), zaot aon zie sterfbèd. Zien lèste wäörd waore, in 't Wes-Vlaoms, ’k Hoorde zo geerne de veugelkens schufelen [fluite]!

Op 1 december waor Gezelle zien begraffenis. Door de massaol belaankstèlling kós de oetvaart neet in de Sint-Annakèrk gebeure (wat veur de hand hej gelege umtot dit de parochiekèrk waor), meh woort de plechtegheid nao de Sint-Salvatorkathedraol verzat. Euveral in de stad hónge de veendele haafstok en waore de lanteries zwart umfloers. Bij de percessie door de stad vörmde militaire 'n ierehègk. In de kèrk waor oonder mie minister Jules de Trooz vaan Binnelandse Zake presint.

In 1901 versjene postuum de gediechte die Gezelle in zien lèste jaore nog had kunne sjrieve.

Taol en stijl

Gezelle sjreef, aanders es zien Vlaomse tiedgenoete die de alaw vörm vaan de rederiekers hadde geèrf, neet in vaste vörm wie 't sonnèt of 't rondeel. 't Rijm gebruukde heer evels wel, zoe good wie staafrijm (’t Ruischen van ’t ranke riet). De strofes kinne oonveurspeulbaar en oonregelmaotege gruutdes höbbe, al is 't metrum wel strak.

De taol vaan Gezelle is Wes-Vlaoms, of drop gebaseerd. Dit deeg heer bewös, umtot heer neet voont tot Vlaominge e Hollands of Braobants dialek mós weure opgelag. Veur e deil stoont heer ouch daomèt in 'n awwer traditie, umtot me in Vlaondere ummer al 'nen aandere taolnorm gebruukde es in 't noorde. Gezelle maakde zien taol evels naodrökkeleker Wes-Vlaoms. Allewel tot ze op sjrif nog good te leze vèlt, is ze (oersprunkelek) bedoeld um op z'ch Wes-Vlaoms te weure oetgesproke. Zoe laos Gezelle zien gediechte ouch op; heer spraok ze zelfs bewös aanders oet in Kortrijk es in Brugge, um aon te slete bij 't plaotselek dialek. Flamismes in de teks zien oonder mie dialekwäörd wie schrijverke, dialekvörm wie heerd en bie tege haard en bij (de spelling bie (veur 't bieske) suggereert hei 'ne langen ie-klaank, tegeneuver de korte ie in 't veurzètsel bij) en diverse bezunderhede in de grammatica. Zoe vint me de buigings-e boe ze in 't AN neet huurt (o ranke riet, O krinklende winklende waterding) en werkwoordsvörm die in de standaardtaol weure aofgekäörd (miek veur maakte).

Daan nog liekent de taol vaan Gezelle neet ech op de alledaogse volkstaol. Ze is hendeg gestileerd, wie dat bij 'n cultuurtaol pas, en steit vol mèt (ouch in Wes-Vlaondere) verawwerde wäörd. Bezunder is ouch Gezelle zien gaaf veur 't make vaan neologismes, in 't bezunder veur modern zakes (beveurbeeld lichtdrukmaal veur foto).

Publicaties

Oonder Gezelle zie leve

• De Belg in 1848, overdrök, Sint-Niklaas, 1848.
• Welkomwensch door het Broederschap van het Allerheiligste Sakrament, opgedragen aan den heer Boone (...) den 4 Januari 1855, plakèt, Roeselare, Stock-Werbroeck en zoon, januari 1855.
• Eergedicht ter blijde geheugenis van de vijftigjarige jubelfeeste gevierd te Brugge den 25 Juni 1855 door den weledelen heer Philippe Verhulst (...), plakèt, Brugge, De Schijver-Van Haecke, juni 1855.
• Boodschap van vogels en andere opgezette dieren (...), plakèt, Roeselare, David Van Hee, 1855.
• Kerkhofblommen, plakèt, Roeselare, Stock-Werbrouck, juni 1858 - twiede drök, Roeselare, D.Goethals-Priem, 1860 - daarde drök, Leuve, Davidsfonds, Karel Peeters, 1876 - veerde drök, Leuve, Karel Fonteyn, 1878 - vijfde drök, Gent, Leliaert en Siffer, 1888 - zèsde drök, Roeselare, Jules De Meester, 1892.
• Vlaamsche dichtoefeningen, dichtbundel, Roeselare, Stock-Werbrouck, juli 1858 - tweede druk, Leuven, Karel Fonteyn, 1878 - derde druk, Roeselare, Jules De Meester, 1892.
• Het kindeke van de dood, Rousselaere, David Vanhee, 1860.
• XXXIII Kleengedichtjes, Roeselare, Stock-Werbrouck, 1860 - twiede drök, Brugge, Aimé Dezuttere, 1872 - daarde drök, es Driemaal XXXIII klengedichtjes, Roeselare, Jules De Meester, 1881.
• Alcuni poesi de poeti celeti, 1860.
• Gedichten, Gezangen en Gebeden, een schetsboek voor Vlaemsche studenten, diechboondel, Brugge, Edw. Gailliard, 1862 - twiede drök, Leuve, Karel Fonteyn, 1879 - daarde drök, Roeselare, Jules De Meester, 1893.
• De doolaards in Egypten, Brugge, A. De Zuttere, 1871. naar het Engelsch van J.M. Neale; bewerkt en vertaald door Guido Gezelle
• Van den kleenen hertog, Tielt, D. Minnaert, 1877.
• Liederen, eerdichten et reliqua, dichtbundel, en Driemaal XXXIII Kleengedichtjes, Leuve, Karel Fonteyn en Roeselare, J. De Meester, 1880 - twiede drök, Roeselare, Jules De Meester, 1893.
• Uitstap in de Warande, Roeslare, J. De Meester, 1892.
• Song of Hiawatha, Leuven, Davidsfonds, druk Kortrijk, Eugène Beyaert, 1886. Vertaoling vaan: The song of Hiawatha vaan Henry Wadsworth Longfellow, oerspr. oetgaaf 1855.
• Tijdkrans, Roeselare, Jules De Meester, 1893.
• Hennen van Merchtenen's Cornicke van Brabant (1414); uitgegeven op last der Academie, Gent, Siffer, 1896.
• Rijmsnoer om en om het jaar, Roeselare, Jules De Meester, 1897.
• Goddelijke beschouwingen (G. Waffelaert, oet 't Latien vertaold), Kortrijk, E. Beyaert, 1897.

Later publicaties

• Laatste verzen, postuum, Amsterdam, L. J. Veen, 1901.
• Guido Gezelle's dichtwerken, Amsterdam-Antwerpe, L. J. Veen, 1903-1913, 14 delen.
  • 1. Dichtoefeningen.
  • 2. Kerkhofblommen.
  • 3. Gedichten, gezangen, gebeden en kleengedichtjes.
  • 4. Liederen, eerdichten et reliqua.
  • 5-6. Tijdkrans.
  • 7-8. Rijmsnoer.
  • 9. Hiawadha's lied.
  • 10. Laatste verzen.
  • 11-14. Gelegenheidsgedichten. (1912-1913)
• Motto-album. Amsterdam, L.J. Veen, 1904.
• Loquela. Amsterdam, Veen, 1907. Tot woordenbook omgewerkte uitgave van het gelijkluidende taalkundig maandblad, 1881-1895 opgesteld door Guido Gezelle.
• Gezelle Brevier. Amsterdam, Veen, 1914.
• Zantekoorn. Nagelaten voltooid- of onvoltooide rapelingen van Guido Gezelle's dichtveld. Amsterdam, U.M. Holland, 1923. Biejeingebrach door Caesar Gezelle.
• Vlaamsche volksvertelsels. Hilversum, Brand, 1926.
• De Jubileumuitgave van het volledige proza- en dichtwerk in 18 boekdelen, Antwerpen-Amsterdam, De Standaard Boekhandel, 1930-1939.
• Guido Gezelle's dichtwerken, editie Baur, Antwerpen-Brussel-Gent-Leuven, De Standaard Boekhandel, 1938
• Guido Gezelles Dichtwerken, dundrök, oonder redactie vaan Frank Baur, Amsterdam, L. J. Veen, 1946.
• Rijmreken, Nageldeuntjes, Sparkelingen, enz, Amsterdam, L. J. Veen, 1950.
• 100 gedichten, ingeleid door Karel De Busschere, mèt 'n essay vaan Henriette Roland Holst - Van der Schalk, Brugge, oetg. Desclée de Brouwer, 1967.
• Poems - Gedichten, gedichten van Guido Gezelle, mèt vertaoling in 't Ingels door Christine D'haen, Uitg. Colibrant, 1971.
• Volledige dichtwerken, editie De Busschere, Antwerpen-Utrecht, De Standaard Uitgeverij, 1971.
• Gezelles Cortracena door J. Boets, Antwerpen-Utrecht, De Nederlandsche Boekhandel, 1972.
• Gezelles Leermaren. Journalistiekwerk uit 1881, door J. Boets, Antwerpen-Utrecht, De Nederlandsche Boekhandel, 1975.
• Verzameld dichtwerk, editie Boets, Antwerpen-Amsterdam-Kapellen, De Nederlandsche Boekhandel - Pelckmans, 1980-1991, uitgave in 8 boekdelen.
• B. De Leeuw, P. De Wilde, K. Verbeke, onder leiding van A. Deprez (ed.), De briefwisseling van Guido Gezelle met de Engelsen 1854-1899, Gent, Koninklijke Academie voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde, 1991, 3 delen.
• Spreuken en gezegden, samenstelling J. Boets, Antwerpen, Coda, 1993.
• Hoger dan de sterren, bloemlezing door Matthijs de Ridder, Polis, 2018.

Bron

Dit artikel is gooddeils gebaseerd op 't corresponderend Nederlandstaoleg artikel; de lies mèt publicaties is devaan euvergenome.