New York City
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
- Dit artikel geit euver de stad New York. Veur de staot New York zuug New York (staot)
New York City (bijgeneump The Big Apple) is 'n stad in de Vereinegde Staote, in 't uterste zuie vaan de gelieknaomege staot. 't Is de groetste stad vaan 't land en ein vaan de groetste stei ter wereld, mèt 8,3 mieljoen lui in de stad zelf en 3,4 mieljoen inwoeners in de conurbatie. Ouch is de stad e veuraonstaond cultureel, ikkenomisch en polletiek centrum.
De stad New York City is oonder verdeild in 5 börge (boroughs):
Stadsfuncties
[bewirk | brón bewèrke]New York is nörges hoofstad vaan, meh veurt op eder ander es 't bestuurlek gebeed de bovetoen. De groetste effectebeurs vaan de wereld (New York Stock Exchanges) is aon de Wall Street gevesteg, wie talrieke veurnaom bedrieve, en tot 2001 ouch 't World Trade Center. De cultuur in väöl facette is dao vertegewoordeg: aon Broadway stoon talrieke theaters en concèrzaole, wie Carnegie Hall. 't Guggenheimmuseum vaan arsjitek Frank Lloyd Wright herberg 'n sjat aon modern kuns en is ouch zelf e verantwoord kunswerk, es ein vaan de wieneg gebouwe in New York. De Vereinegde Naties höbbe hei hun hoofkentoer, boemèt de stad ouch diplomatiek 'n centraol rol heet. Bij al dees functies zit de beteikenis vaan New York in 't stadsdeil Manhattan.
Stadsbeeld
[bewirk | brón bewèrke]New York steit alum bekind um zien skyline, die door wolkekretsers in Manhattan vaan gewoenlik tösse hoonderd en twiehoonderd meter hoeg weurt gevörmp. 't Hoegste gebouw is allewijl de Empire State Building (381 meter, zendmas tot 443,5 meter); ietot 't World Trade Center verweus woort waore dat de hoegste gebouwe. In de twintegste iew is väöl kritiek gewees op de wieneg kunszinnegen aard vaan de gebouwe, die wel groet meh neet bezunder zouwe zien, mèt es oetzunderinge beveurbeeld 't Guggenheimmuseum. 't Oontwèrp van 't nui World Trade Center: de 'Freedom Tower' weurt in kunszinnege kring mie gewaardeerd, al verdeilt 't modern dessin de bevolking wel. Dit gebouw is noe 't hoegste in New York mèt zien dik 541 meter.
De stad weurt doorstreump door de reveer de Hudson, en Brooklyn en Manhattan weure door e paar mechtege brögke mètein verboonde. Boete de wolkekretsers deit ouch 't Vrijheidsbeeld, e beeld door Frankriek aon de VS gesjoonke um 't hoonderjaoreg bestoon vaan de VS in 1874 te viere, deens es symbool vaan de stad.
Veural Manhattan, meh ouch Queens en The Bronx, zien ingedeild in e rizjide straoteplan mèt rechloupende laone en straote, die de stad in eve eilen vaan bebouwing verdeile en sterk deit dinke aon de aw Roemeinse stei.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]Veur de koms vaan de Europeane leefde in 't gebeed um de Hudsonreveer 't vols vaan de Lenape. In 1609 woort 't gebeed door d'n Ingelsman George Hudson oonderzoch, en in 1626 vestegde de Nederlanders oonder Peter Minuit hei 'n kolonie: Nieuw-Nederland. De hoofplaots góng Nieuw-Amsterdam hete en daorum heer woorte inkel dörper gevesteg: Vlissingen, Haarlem en Breukelen. De weeg boelaanks 't vee nao de stad gebrach woort hètde de Breeweg en de straot bij de walmör, opgeworpe tege de Indiane, hètde de Walstraat. In 't modèrn New York zien al die naome nog trök te veende, al is niks mier bewoerd vaan de gebouwe oet deen tied: Vlissingen, Haarlem en Breukelen hete noe Flushing, Harlem en Brooklyn, de Breeweg is noe Broadway en de Walstraat hèt noe Wall Street.
In 1664 woort de stad zoonder geweld door de Ingelse ingenómme, en in 1667 woort de stad bij 't Tractaat vaan Breda formeel euvergedraoge. In 1685 woort 't 'n kroenkolonie. Wie in 1774 de VS ziech oonaofhenkelek verklaorde woort de stad, inmiddels tot tiendoezende oetgegreujd, al mètein door de Britse leger bezat en pas op 30 april 1789 verlaote.
Nao 1800 greujde de stad oetzoonderlek snel oet tot 'n metropool vaan wereldformaat. Umtot de meiste immigrante oet Europa in New York aonkaome bleve väöl dao woene. Zoe oonstoonte ganse cumulaties vaan volker die bijein gónge woene in ein straot; allewijl nog is dao get vaan euver. De stadsbouw woort stèlselmaoteg t'r haand genomme, en roond 1860 had New York de miljoen bewoeners gehaold. Ander barrières woorte sumpel geslech.
Vaanaof de twintegste iew woort Manhattan extreem deur, wat de financieel noedzaak vaan hoeg gebouwe sjöpde. Tegeliek verpauperde veural The Bronx, wat e getto veur de negerbevolking woort en wat me doorloupend mèt misdaod in verbaand bringk. Ouch kaom New York, mèt San Francisco, nao d'n Twiede Wereldoorlog bekind te stoon es ein vaan de meis progressief stei vaan 't land. Evels heet de stad de lètse jaore Rippebliekeinse börgemeisters gehad. De Attentate vaan 11 september 2001 brachde de stad in opperste bereuring.
Gebore
[bewirk | brón bewèrke]Hei volg 'n lies vaan bekinde Yankees. Yankees is de naom veur de New Yorkse bewoeners.
- Stefani Joanne Angelina Germanotta, beter bekènd es zangeres Lady GaGa
- Topher Grace, acteur
- Scarlett Johansson, actrice
- Stanley Kubrick, regisseur
- Al Pacino, acteur
- Franklin Delano Roosevelt, ex-president
- Emmy Rossum, actrice
- Donald J. Trump, zakemaan, tillevisiepersoenlekheid en de president vaan de VS
Gehiemeld
[bewirk | brón bewèrke]- 30 april 1941, Edwin S. Porter (Pennsylvanische regisseur)
- 4 december 1975, Hannah Arendt (Pruus filosofe)
- 27 fibberwarie 1993, Lillian Gish (Ohiosche actrice)
Externe link
[bewirk | brón bewèrke]| Brooklyn • Bronx • Manhattan • Queens • Staten Island | |