Lengua finlandesa
|
Quell articol qì l'è scrivud in Lombard, cond l'ortografia Scriver Lombard. |
| Finlandes (suomi) | |
|---|---|
| Oltre denominazion : | lengua finega |
| Parlada in : | Finlandia, Svezia (vall de Torne), Russia (Carelia), Norvejia (Finnmark) |
| Rejon : | Europa |
| Parlants : | |
| Ranking : | |
| Classifegazion jenetega : | Uraliana Fino-ugrega |
| status ofiçal | |
| Lengua ofiçala de : | Finlandia, Carelia, Svezia(recognossiment comè lengua minoritaria), Union europea |
| Regolad de : | Centr de Recerca dei Lengov nazional de la Finlandia (Kotimaisten kielten tutkimuskeskus) |
| codex de la lengua | |
| ISO 639-1 | fi |
| ISO 639-2 | fin |
| ISO 639-3 | {{{iso3}}} |
| SIL | FIN |
| varda anca: lengua | |
Ol finlandes ( nom nativ : suomi ) a l'è vun dei idiom ofiçai ( insema a'l svedes ) de la Finlandia. A l'è la lengua mader de 5 million de persone, al partegn ai lengov uraliane e la se scriv cont l'alfabet latin. A l'è un idioma vexin a'l estonn e a l'ungares.
Sistema dei son e scriitura
[Modifega | modifica 'l sorgent]Ol finlandes atual al g'ha 13 (o 14) consonant (pvmtdnskhjlr e ng) e 8 vocal (eiaouäöy).
I consonant a inn :
- p oclusiva bilabiala sorda, comè in lombard
- v fricativa labiodentala sonanta
- m nasala bilabiala
- t oclusiva dentala sorda
- d fricativa dentala sonanta
- n nasal alveolar
- s fricativa alveolar sorda, comè ss in lombard
- k oclusiva velar sorda
- ng nasala velar, qe la compar domà in posizion mediana, comè in Piemontes : luna
- h fricativa velar sorda, comè la j casteiana o ch todesc
- j semiconsonant palatala
- l lateral alveolar
- r rotega alveolar
Asca qeste qí, g'è l'oclusiva glotidala, qe la g'ha valor fonolojeg ma miga representada ind la scriitura.
I son consonanteg i pœ vessr curts o long. I consonant longe i se representa dobie per la scriitura.
- La vocal ä la representa la vocal bassa anterior miga turbada (comè la e averta lombarda).
- La vocal ö la representa la vocal bassa anterior turbada, (comè la œ in lombard).
- La vocal y la representa la vocal volta anterior turbada (comè la u lombarda).
Anca i vocal i pœ vessr curte o longe. I vocal longe i se representa dobie per la scriitura. L'acent al borla su la prima sillaba de la parolla.
Armonia vocalega
[Modifega | modifica 'l sorgent]La fonolojia finlandesa la ge va adree a la regola de l'Armonia vocalega, qe la fa cambiar i vocal dei sufiss de acord ai vocal de la parolla radix. In finlandes, i vocal i pœ vessr anterior (a, o, u), posterior (ä, ö, y), o 'neutral' (e, i). Ogni vocal anterior la g'ha una corespondenta posterior : a/ä, o/ö, u/y. Ind un'istessa parolla se pœ domà haver-g vocal anterior o posterior. I sufiss gramategai i cambia vocal de acord a la vocal de la radix. La vocal de la sillaba a'l principi de la parola la decid se ol rest dei vocal i sarà anterior o posterior :
- Una vocal posterior posta a'l principi la fa qe ol rest dei vocal i sia posterior (o neutral), per esempi : pos+ahta+(t)a → posahtaa
- Una vocal anterior posta a'l principi la fa qe ol rest dei vocal i sia anterior (o neutral), per esempi : räj+ahta+(t)a → räjähtää.
- Una vocal neutral posta a'l principi la fa qe la prima vocal posterior o anterior despœ de quella la decida ol carater de la parolla, per esempi : sih+ahta+(ta) → sihahtaa cf. sih+ise+(t)a → sihistä
Morfo-sintass
[Modifega | modifica 'l sorgent]Ol finlandes a l'è una lengua cont un compless sistema de flession q'al influenza miga domà i nom. Se cunta 15 cas diferents ; inscambi, a g'è miga una distinzion de jener gramategal. Ol plural se forma cunt una T. Ol sistema dei verb a l'è particolar, i esist 4 coniugazion diferente, e specificitaa, l'assenza del temp futur. Del pont de vista morfolojeg, se traita d'una lengua aglutinanta.
Storia
[Modifega | modifica 'l sorgent]Ol principi de la lengua a l'è scondud dedree de la mitolojia nordega, qe la parla dei fineg comè parents dei droll, dei creadore del bosc cont un idioma e una relijon so de lor. Ol prim test scrivud in Finlandes a l'è una formola majega de l'Etaa Mediana. Ol finlandes standard a l'è sossenn ligad a'l Kalevala, una grand'œvra de la leteradura finlandesa. Dop ol secol XIX la esist una lengua Finlandesa normalizada ; ind ol secol XX la se spantega fœra del territori del so areal orijinal a causa de l'emigrazion.
Paternoster finlandes
[Modifega | modifica 'l sorgent]Isä meidän, joka olet taivaissa.
Pyhitetty olkoon sinun nimesi.
Tulkoon sinun valtakuntasi.
Tapahtukoon sinun tahtosi myös maan päällä niin kuin taivaassa.
Anna meille tänä päivänä jokapäiväinen leipämme.
Ja anna meille anteeksi velkamme,
niin kuin mekin annamme anteeksi velallisillemme.
Äläkä saata meitä kiusaukseen,
vaan päästä meidät pahasta. Aamen.