Преглед на кодот на Македонија

:''За останати значења на поимот, видете ја [[Македонија (појаснување)|страницата за појаснување]].''
{{Инфокутија за држава
|native_name = Северна Македонија <small>(уставно)</small>
|conventional_long_name = Македонија
|common_name = 
|national_anthem = <center>[[Податотека:Anthem of the Republic of Macedonia (Instrumental).ogg]]</center>„[[Денес над Македонија]]“ 
|image_flag = Flag_of_Macedonia.svg 
|image_coat = Coat of arms of the Republic of Macedonia.svg 
|image_map = Location Macedonia Europe.png 
|map_caption = Местоположба на '''Македонија''' (зелено) со [[Европа]] (зелено + темносиво) 
|latd=42 |latm=0 |latNS=N |longd=21 |longm=26 |longEW=E 
|national_motto = нема<ref>Службено Македонија нема усвоено гесло. Сепак, како традиционално гесло на државата се смета „Слобода или смрт“.</ref> 
|capital = {{грб|Скопје}}
|official_languages = [[Македонски јазик|македонски]]<ref name="language">{{наведени вести | url = http://macedoniaonline.eu/content/view/2507/1/ | title = Законот за јазиците изгласан во Парламентот | work = macedoniaonline.eu | date = 26 јули 2008 | accessdate = 27 јули 2008 | quote = Користејќи ги Бадентеровите принципи, Парламентот го изгласа законот за употреба на јазиците кој ги засега сите етнички групи во Македонија. Законот не дозволува употреба на албанскиот или кој било малцински јазик како втор службен јазик на територијата на Македонија. | archive-date = 2012-09-21 | archive-url = https://web.archive.org/web/20120921203702/http://macedoniaonline.eu/content/view/2507/1/ | url-status = dead }}</ref> 
|largest_city = capital
|government_type = [[парламентарна република]]
|leader_title1 = [[Претседател на Република Македонија|Претседател]] 
|leader_name1 = [[Гордана Сиљановска-Давкова]] 
|leader_title2 = [[Премиер на Република Македонија|Премиер]]
|leader_name2 = [[Христијан Мицкоски]] 
|sovereignty_type = [[Историја на Македонија|Основање]] 
|established_event1 = [[Античка Македонија]]
|established_date1 = 825 (?) — 146 г. п.н.е.
|established_event2 = [[Самоилово Царство]]
|established_date2 = 	976 — 1018
|established_event3 = [[Крушевска Република]]
|established_date3 = 3 — 13 август 1903
|established_event4 = [[АСНОМ]]
|established_date4 = 2 август 1944 
|established_event5 = [[Историја на Република Македонија|Прогласена независност]] од [[СФРЈ]]
|established_date5 = 8 септември 1991 
|established_event6 = [[Историја на Република Македонија|Официјално признаена]] 
|established_date6 = 8 април 1993 
|area_km2 = 25436
|area_rank = 145<sup>та</sup> 
|percent_water = 1.9 
|population_estimate = {{decrease}} 1.827.816<ref>{{Cite web |title=Total estimated resident population of the Republic of North Macedonia, 30 June |url=https://makstat.stat.gov.mk/PXWeb/pxweb/en/MakStat/MakStat__Naselenie__ProcenkiNaselenie__ProcenkiPopis2021__Proceni30Juni/30062021_MKD_Za_PX.px/table/tableViewLayout2/?rxid=ef8122dc-af33-483a-9284-bbdbfee6960d |website=www.stat.gov.mk}}</ref>
|population_estimate_year = 2023
|population_census = {{decrease}} 1.836.713<ref>{{Cite web |title=State Statistical Office - News release: Census of Population, Households and Dwellings in the Republic of North Macedonia, 2021 - first dataset ,2021 |url=https://www.stat.gov.mk/PrikaziSoopstenie_en.aspx?rbrtxt=146 |access-date=2022-03-30 |website=www.stat.gov.mk}}</ref>
|population_census_year = 2021 
|population_density_km2 =80.1 
|population_density_rank =122<sup>та</sup> 
|ethnic_groups =[[Македонци]] и [[Демографија на Македонија|останати малцински заедници]]
|GDP_PPP_year = 2024
|GDP_PPP = {{increase}} $45.905 милијарди<ref>{{cite web |title=World Economic Outlook: Recovery During a Challenging Time |author=International Monetary Fund |date=2024 |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO |access-date=2024-08-15}}</ref> 
|GDP_PPP_per_capita = {{increase}} $22,249<ref>{{cite web |title=World Economic Outlook: Recovery During a Challenging Time |author=International Monetary Fund |date=2024 |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO |access-date=2024-08-15}}</ref>
|GDP_PPP_per_capita_rank = 75<sup>та</sup>
|GDP_nominal = {{increase}} $16.231 милијарди<ref>{{cite web |title=World Economic Outlook: Recovery During a Challenging Time |author=International Monetary Fund |date=2024 |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO |access-date=2024-08-15}}</ref>
|GDP_nominal_year = 2024
| GDP_nominal_rank = 134<sup>та</sup>
| GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $8.847<ref>{{cite web |title=World Economic Outlook: Recovery During a Challenging Time |author=International Monetary Fund |date=2024 |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO |access-date=2024-08-15}}</ref>
| HDI_year = 2024<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
| HDI_change = increase<!--increase/decrease/steady-->
| HDI = 0.776 <!--само број-->
| HDI_ref = <ref name="HDI">{{Наведена мрежна страница |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2018_human_development_statistical_update.pdf |title=2018 Human Development Report |year=2017 |accessdate=23 March 2017 |publisher=United Nations Development Programme}}</ref>
|Gini_year = 2019
|Gini_change =  decrease
|Gini = 30.7 <!--само број-->
|Gini_ref = <ref>{{cite web |title=Gini coefficient of equivalised disposable income - EU-SILC survey |url=https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tessi190/default/table?lang=en|website=ec.europa.eu/eurostat |publisher=[[Eurostat]] |access-date=12 August 2021}}</ref>
|currency = [[Македонски денар|денар]]
|currency_code = MKD
|time_zone = [[Средноевропско време|CET]]
|utc_offset = +1
|time_zone_DST = [[Средноевропско летно време|CEST]]
|utc_offset_DST = +2
|patron_saint = [[Свети Климент Охридски]]<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.dnevnik.mk/default.asp?ItemID=C3A4E72362601D4A852885D2F70DFBF3 |title=Св. Климент Охридски е [[патрон (светител)|патрон]] на македонскиот народ и неговата историја |accessdate=2015-08-31 |archive-date=2015-07-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150722165019/http://www.dnevnik.mk/default.asp?ItemID=C3A4E72362601D4A852885D2F70DFBF3 |url-status=dead }}</ref>
|drives_on = десно 
|cctld = {{unbulleted list |[[.mk]] |[[.мкд]]}}
|calling_code = 389
|demonym = [[Македонци]] (Македонец/Македонка)
|footnote1 = [[Албански јазик|албански]], [[Турски јазик|турски]], [[Српски јазик|српски]], [[Ромски јазик|ромски]] и [[Влашки јазик|влашки]] се службени јазици покрај македонскиот во населени места каде го зборува над 20 % од населението.
|GDP_nominal_per_capita_rank=83<sup>та</sup>|GDP_PPP_rank=133<sup>та</sup>}}

'''Македонија''', службено позната под новото спорно уставно име '''Република Северна Македонија''' ('''РСМ''') или скратено '''Северна Македонија'''<ref>Според договорот кој е потпишан помеѓу Република Грција и Република Македонија, службеното име на државата што треба да го користат владините институции за домашна и меѓународна употреба е „Северна Македонија“, или во целосен облик „Република Северна Македонија“.</ref> — држава сместена на [[Балкански Полуостров|Балканскиот Полуостров]] во [[Југоисточна Европа]]. Земјата е една од наследничките држави на поранешна [[Социјалистичка Федеративна Република Југославија|СФРЈ]], од која прогласила независност во 1991 година. Зафаќа околу 38 % од вкупната површина на регионот [[Македонија (регион)|Македонија]]. Географски земјата граничи со [[Србија]] на север, [[Косово]] на северозапад, [[Бугарија]] на исток, [[Грција]] на југ и [[Албанија]] на запад. Релјефот на државата е главно планински. Иако е континентална држава, таа има повеќе од 50 езера и шеснаесет планини повисоки од 2.000 метри.

Македонија е суверена<ref name="mfa.gov.mk">[http://www.mfa.gov.mk/default1.aspx?ItemID=245&nbsp;мfa.gov.mk]</ref>, самостојна<ref name="НБРМ">[http://www.nbrm.gov.mk/default-mk.asp?ItemID=4EB46A6F5C52E14DBA267F2DA2285D4F НБРМ]{{Мртва_врска|date=June 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.eubusiness.com/europe/macedonia/macedonia-country-profile |title=eubusiness.com |accessdate=2010-01-05 |archive-date=2009-11-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091130062730/http://www.eubusiness.com/europe/macedonia/macedonia-country-profile |url-status=dead }}</ref>, демократска<ref name="mfa.gov.mk"/><ref>{{Наведена мрежна страница |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mk.html |title=CIA - The World Factbook |accessdate=2010-01-05 |archive-date=2018-01-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180128152123/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mk.html |url-status=dead }}</ref> и социјална држава<ref name="НБРМ"/><ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.jorm.org.mk/ustav.shtml |title=Устав на Република Македонија |accessdate=2009-12-27 |archive-date=2013-01-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130119042627/http://www.jorm.org.mk/ustav.shtml |url-status=dead }}</ref>. Главен град на државата е [[Скопје]] со население од 506.926 жители (проц. 2004). Други поголеми градови се: [[Битола]], [[Куманово]], [[Прилеп]], [[Тетово]], [[Велес]], [[Штип]], [[Охрид]], [[Гостивар]], [[Струмица]], [[Кавадарци]], [[Кочани]] и [[Кичево]]. Македонија има вкупно 25.436&nbsp;км<sup>2</sup> во кои живеат околу 1.836.713 жители (попис од 2021), од кои мнозинството се [[Македонци]]. Службен јазик во државата е [[македонски јазик|македонскиот]], додека службена валута е [[Македонски денар|денарот]].

Во 1993 година, Македонија станала членка на [[ООН|Обединетите нации]], но поради [[Спор за името помеѓу Македонија и Грција|Спорот со името]] што го водела со [[Република Грција]], таа била примена под привремената референца ''Поранешна Југословенска Република Македонија''. Македонија е членка и на советот на Европа и [[НАТО]]. Од декември 2005 година, исто така, таа е и кандидат за приклучување кон [[Европска Унија|Европската Унија]].

== Потекло на поимот ==
Името „Македонија“ е од [[Старомакедонски јазик|старомакедонско]] потекло, и според преданијата доаѓа од митскиот предок [[Македон (митски предок)|Македон]]. Како државно име почнало да се користи во [[VIII век п.н.е|VIII век пр. н. е]] за [[Кралство Македонија|Кралството Македонија]], [[Македонска Империја|Македонската Империја]], па потоа на римската покраина ''Македонија'', византиската тема ''Македонија'' и денес за регионот [[Македонија (регион)|Македонија]] и државата Македонија. Денес се верува дека името значи „планинци“ или „висока земја“ или „високи луѓе“.<ref>[http://www.etymonline.com/index.php?search=Macedonia&searchmode=none Macedonia], Online Etymology Dictionary</ref> Во 2018 година е склучен [[Преспански договор|Преспанскиот договор]] помеѓу [[Влада на Македонија|македонската влада]], предводена од претседателот [[Зоран Заев]] и Грчката влада, предводена од претседателот [[Алексис Ципрас]], со кој се утврдило името на државата за внатрешна и надворешна употреба да биде „Северна Македонија“. Новото име стапило во службена употреба на [[11 февруари]] [[2019]] година. Сепак, и покрај промената на името, народот и медиумите сè уште ја именуваат државата едноставно како Македонија.

== Историја ==
{{главна|Историја на македонскиот народ|Историја на Македонија}}

=== Праисторија ===
{{Main|Праисторија на Македонија}}[[Податотека:Astroexpedition in Kokino 10.jpg|мини|лево|Мегалитската опсерваторија [[Кокино (наоѓалиште)|Кокино]]]]
Најстарите траги од животот на луѓето во Македонија потекнуваат од времето на [[неолит]]от, односно од времето кога постоело примитивно земјоделство. Покрај земјоделството, луѓето во ова време ја познавале, изработувале и употребувале [[керамика]]та, во вид на садови за секојдневна употреба, или како вајани идоли на божества и човечки фигури. Од страна на оружје во ова време била користена [[праќа]]та.

За време на [[бронзено време|бронзеното време]], особеност на населбите во Македонија е тоа што биле градени на високи и тешко достапни места, што наведува на големи преселби на разни племиња. Преодниот период од бронзеното во железното време (XII — XI век п.н.е.) е одбележан со големи преселби на население од север, во науката познати како Егејски преселби, со цел освојување на богати градови во Југоисточниот Медитеран. Притоа, дошло до уништување на микенската култура. Дел од преселбите се одвивале по долината на Вардар, па, така, повеќе населби од тој период се уништени, главно со опожарување.

=== Античка Македонија ===
{{Main|Античка Македонија}}[[Податотека:2011 Bitola, Heraclea Lyncestis (21).jpg|thumb|left|220px|Античкиот град [[Хераклеја]], основан од страна на [[Филип II Македонски]], во близина на денешна Битола.]]
[[Податотека:Vergina sun.svg|thumb|десно|200px|[[Ѕвезда од Кутлеш|Ѕвездата од Кутлеш]] — симбол на Античка Македонија.]]
Археолошките наоди покажуваат дека на просторот на Македонија постоела цивилизација уште од периодот меѓу 9000 п.н.е. и 3500 п.н.е.<ref>R.J. Rodden and K.A. Wardle, Nea Nikomedia: The Excavation of an Early Neolithic Village in Northern Greece 1961-1964, Vol I, The Excavation and the Ceramic Assemblage, British School at Athens Supplementary Volume 25, 1996</ref> Првпат [[Македонското Кралство]] се појавува во периодот на IX век п.н.е., а постои недоумица за тоа кој бил првиот македонски крал — [[Каран]], кој се смета за митски предок на Аргеадите, или [[Пердика I]] — првиот историски крал на Кралството Македонија.

Приближно од V век п.н.е. Кралството Македонија станува значаен политичко-економски чинител во поширокиот регион, а негова главна надворешнополитичка дејност била сосредоточена кон односите со [[Стара Грција|грчките]] [[Полис (град-држава)|градови-држави]], при што често било сојузник со други држави (како на пр. [[Персија]]) против [[Стара Грција|Грците]], или пак заземало страна во некои од меѓусебните спорови на градовите, настојувајќи на тој начин да го уништи нивното единство и да ги ослаби. [[Филип II Македонски]] ([[359 п.н.е.|359 г. п.н.е.]] — [[336 п.н.е.|336 г. п.н.е.]]), по покорувањето на [[Илири]]те и [[Тракијци]]те, успеал да ја освои цела Грција. Неговиот син, [[Александар III Македонски]] ([[336 п.н.е.|336 г. п.н.е.]] — [[323 п.н.е.|323 г. п.н.е.]]) е една од најзначајните личности во светската историја. Тој најпрвин го скршил внатрешниот отпор во проширеното Македонско Кралство, а подоцна во походот против [[Персија]], ја уништил огромната Персиска Империја и ја проширил македонската држава на три континенти — [[Европа]], [[Азија]] и [[Африка]], протегајќи се на [[Балканскиот Полуостров]] и [[Мала Азија]], [[Блискиот Исток]], [[Египет]] и [[Индија]], и со тоа била создадена [[Македонската Империја]].<ref>Arrian, ''Anabasis Alexandri'' I, 13–19</ref><ref>Arrian, ''Anabasis Alexandri'' I, 20–23</ref><ref>Arrian, ''Anabasis Alexandri'' I, 23</ref><ref>Greene, p. 351</ref><ref>Arrian, ''Anabasis Alexandri'' II, 16–24</ref><ref>Gunther, p. 84.</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/124716/coin/15880/From-the-Persian-Wars-to-Alexander-the-Great-490-336-bc|title=Coin: from the Persian Wars to Alexander the Great, 490–336 bc|publisher=Encyclopedia Britannica|accessdate=16 ноември 2009}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.livius.org/aj-al/alexander/alexander10.html|title=The end of Persia|publisher=www.livius.org|accessdate=16 ноември 2009|archive-date=2016-03-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20160316211044/http://www.livius.org/aj-al/alexander/alexander10.html|url-status=dead}}</ref>
По неговата смрт, оваа огромна империја, како резултат на несогласувањата на неговите генерали ([[дијадоси]]) околу тоа кој ќе биде негов наследник се распаднала на 3 дела и тоа: Кралството на [[Селевкиди]]те, Кралството на [[Птолемаиди]]те и Кралството на [[Антигониди]]те.<ref>Shipley, Graham (2000) ''The Greek World After Alexander'' Routledge History of the Ancient World. (Routledge, New York)</ref><ref>Walbank, F. W. (1984) ''The Hellenistic World'', The Cambridge Ancient History, volume VII. part I. (Cambridge)</ref> Освојувањата на Александар III Македонски имаат суштествено значење за започнувањето на [[Хеленистички период|хеленистичкиот период]] во светската историја.    
    
Продорот на [[Римска Република]] на исток доведува до таканаречените [[Македонско-римски војни]] ([[215 п.н.е.|215 г. п.н.е.]] — [[168 п.н.е.|168 г. п.н.е.]]) во кои Македонското Кралство управувано од [[Антигонидската династија|Династијата на Антигонидите]] целосно потпаѓа под римска власт, а последниот македонски крал [[Персеј]] e одведен како роб во [[Рим]]. Таа станува [[Македонија (римска провинција)|римска провинција]] како дел од Римското Царство и е поделена на 2 дела — Македонија Прима и Македонија Салутарис.<ref>http://www.unrv.com/provinces/macedonia.php</ref> Територијата на денешна Македонија била поделена меѓу провинциите Македонија Салутарис и Моезија прима.<ref>{{Наведена мрежна страница|author=Encyclopædia Britannica |url=http://www.britannica.com/eb/article-9068124/Skopje |title=Encyclopaedia Britannica — Scopje |publisher=Britannica.com |date= |accessdate=28 април 2010}}</ref> По поделбата на Римското Царство во [[395]] г. од н.е. на [[Византија|Источно]] и [[Западно Римско Царство]], Македонија станува дел од Источното Римско Царство или Византија.

=== Среден век ===
[[Податотека:Samuilova tvrdina -- Ohrid 5.jpg|thumb|лево|250px|[[Самуилова тврдина|Самуиловата тврдина]] во [[Охрид]].]]
Во [[6 век|VI]] и [[VII век]] на [[Балкански Полуостров|Балканот]] и во Македонија се доселуваат [[Стари Словени|Словените]], достигнувајќи јужно до [[Тесалија]], па дури и до [[Пелопонез]].<ref>Cambridge Medieval Encyclopedia, Volume II.</ref> Тие се измешале со затекнатото месно население, во најголема мера со [[Тракијци]] и [[Илири]], потоа [[Стара Грција|Стари Грци]], [[Антички Македонци]], и др. На македонската територија, која тогаш се наоѓала под византиска јурисдикција, [[Македонски Словени|македонските Словени]] биле опфатени во полудржавни формации — македонски [[склавинии]]. Склавиниите презеле повеќе напади против [[Византија]] и утврдените византиски градови.

Во [[837]] година Македонија почнува да потпаѓа под власта на [[Прво Бугарско Царство|бугарската]] држава, при што до средината на [[IX век]] поголемиот дел од Македонија потпаднал под бугарска власт, а другиот бил вклучен во рамките на Византија. Во  IX век, исто така, започнува и црковнопросветната дејност на [[Солун|солуњаните]] [[Кирил и Методиј]], која се состоела од повеќе мисии за покрстување на Словените, но и во поставување на основите на [[глаголица|словенската писменост]], која започнува со создавањето на словенската азбука — [[глаголица]]та, во [[855]] година. Нивните ученици, [[Св. Климент Охридски|Климент]] и [[Св. Наум Охридски|Наум]], ќе ја продолжат нивната дејност и кон крајот на IX век, ќе ја создадат [[Охридска книжевна школа|Охридската книжевна школа]] и [[Преславска книжевна школа|Преславската книжевна школа]], со што [[Охрид]] набрзо прераснува во еден од најразвиените црковнопросветни и културни средишта на Балканот — лулка на словенската писменост.

Во [[X век]] Македонија ќе ја зафати [[Богомили|богомилското]] движење и учење, за првпат создадено во [[Велес|Велешко]]-[[прилеп]]ската Област, како одглас на потчинувачкиот [[Феудализам|феудален]] црковноекономски систем. Тоа набрзо ќе се прошири не само во Македонија, туку и низ цела [[Европа]].

Со востанијата во Македонија во втората половина на X век, во [[969]] година против бугарската и во [[976]] година против византиската власт била создадена македонската средновековна [[Феудализам|феудална]] држава, позната уште и како [[Самуилово Царство|Самуиловото Царство]]). Македонската средновековна феудална држава постоела сè до [[1018]] година, кога била покорена од византиските војски. Во [[13 век|XIII]] и [[XIV век]] [[Византија|византиската]] власт врз Македонија била прекинувана со времиња на [[Србија|српско]] и [[Бугарија|бугарско]] владеење.

До крајот на [[XIV век]] Македонија целосно била покорена од [[Отоманско Царство|Османлиите]], со што нејзиниот економски и општествен систем бил разорен, а исто така, бил забавен и нејзиниот натамошен општествен и културен развој. Во [[1767]] година [[султан]]от ја укинал [[Македонска православна црква - Охридска Архиепископија|Охридската архиепископија]].

=== Освестување и обединување на македонската нација во XIX век ===
{{Главна|Зацврстување на народниот јазик во црковната литература до почетокот на XIX век}}
==== Зацврстување на народниот јазик ====
[[Податотека:Robevihouse.JPG|200px|thumb|left|Архитектурата во градот [[Охрид]].]]
Од [[XIV век]] во Македонија започнува да се засилува влијанието на [[српската варијанта]] на [[Старословенски јазик|старословенскиот јазик]]. Причина за тоа било приклучувањето на македонските краишта кон тогашната [[Србија|српска држава]]. Тоа влијание се однесува главно, на [[правопис]]от. Покрај тоа, во книжевните споменици од тоа време сè повидливи се и трагите од современите живи [[македонски говори]].

Во времето на [[Отоманско Царство|Отоманското Царство]] писменоста доживува опаѓање. Нејзиниот јазик уште повеќе се оддалечува од старословенската основа, затоа што во живиот [[народен говор]] веќе биле насобрани повеќе изразити промени. Покрај црковните [[богослужбени книги]], во кои повеќе се водело сметка за старата писмена словенска традиција, се појавуваат сè повеќе и такви текстови што служат за читање на поширок круг луѓе или претставуваат написи за практична употреба.

Во XVI век се печатат и книги во Србија и [[Венеција]]. Во [[XVII век]] веќе доаѓаат во големи количества црковни книги печатени во [[Русија]] на [[рускословенски јазик]].

==== Македонско национално движење ====
{{Главна|Македонско национално движење}}

[[Податотека:Avtonomna Makedonia Belgrade 1905.jpg|мини|десно|Весникот ''[[Автономна Македонија (белградски весник)|Автономна Македонија]]'', Белград 1905]]
За време на [[Отоманско Царство|османското владеење]] положбата на Македонците и создавањето на македонска држава биле многу тешки. Неколку движења, чии цели се создавање на автономна Македонија, која го покрива целиот регион на Македонија, започнале да се појавуваат кон крајот на XIX век, а најстарата од нив е [[ВМРО|Македонската револуционерна организација]]. Во 1905 година таа била преименувана во [[ВМРО|Внатрешна македонско-одринска револуционерна организација]] (ВМОРО), а по Втората светска војна организацијата се поделила на [[Внатрешна македонска револуционерна организација]] (ВМРО) и Внатрешна тракиска револуционерна организација (ВТРО). Во почетокот организацијата не бирала националности туку била отворена за  „... обединување на сите незадоволни елементи во Македонија и Одринско, без оглед на нивната националност...“ Поголемиот дел од членовите сепак биле [[Македонци]]. Во 1903 година ВМРО организира [[Илинденско востание|Илинденското востание]] против Османлиите, кои по некои првични успеси, вклучувајќи и формирање на [[Крушевска Република|Крушевската Република]], било задушено со големи човечки загуби. Востанието и образувањето на Крушевската Република подоцна многу ќе влијаат кон создавањето на денешната Република.
=== Македонија во XX век ===
* [[Македонија пред Балканските војни]]
* [[Македонија во Првата балканска војна]]
* [[Југославија|Српска окупација]]
* [[Македонија во Втората балканска војна]]
* [[Народноослободителната борба]]
* [[Социјалистичка Република Македонија]]

=== Независност ===
Својот пат кон политичката независност, Македонија го градела во неколку последователни чекори, носејќи одредени правни акти. Така, најпрвин, на [[25 јануари]] [[1991]] година, [[Собрание на Република Македонија|Собранието на Република Македонија]] донело Декларација за сувереност. Подоцна, на [[8 септември]] [[1991]] година бил одржан [[Референдум во Македонија, 1991|референдум]] за независност на Македонија при што референдумското прашање гласело:<ref name="ReferenceA">Стојан Андов, „Зошто Глигоров инсистираше на вториот дел од референдумското прашање?“, ''Фокус'', број 1058, 15.1. 2015, стр. 44-45.</ref>

„''Дали сте за суверена и самостојна држава Македонија со право да стапи во иден сојуз на суверени држави на Југославија?''“

Според тврдењето на тогашниот претседател на Собранието на Република Македонија, [[Стојан Андов]], во [[август]] [[1991]] година тој имал долг и тежок разговор со претседателот на Република Македонија, [[Киро Глигоров]], кој бил автор на референдумското прашање, убедувајќи го да го избрише вториот дел од [[референдум]]ското прашање. Плашејќи се од воената вмешаност од страна на [[ЈНА]], Глигоров останал на својата формулација на референдумското прашање.<ref>Стојан Андов, „Зошто Глигоров инсистираше на вториот дел од референдумското прашање?“, ''Фокус'', број 1058, 15.1. 2015, стр. 45-46.</ref> Референдумот за независноста на Македонија бил бојкотиран од албанското население поради вториот дел од референдумското прашање, кое ја допуштало можноста за повторно влегување во сојуз со другите републики на СФРЈ. По успешно спроведениот референдум, на [[17 ноември]] [[1991]] година бил донесен првиот [[Устав на Република Македонија]], при што за него не гласале пратениците [[Албанци]].
<br />
По донесувањето на Уставот, дејствувањата за меѓународното признавање на Македонија ги презел претседателот, Киро Глигоров. На [[16 декември]] [[1991]] година, Советот на министрите на [[Европска заедница|Европската заедница]] (сегашната [[Европска комисија]]) донел одлука да ја признае независноста на оние републики од [[СФРЈ]] кои ќе побараат признавање, но кои ги исполнуваат условите поставени од страна на Европската заедница. Притоа, рокот за донесување на дефинитивната одлука бил одреден за [[15 јануари]] [[1992]] година. Со истата Декларација за [[Југославија]], Европската заедница ги одредила условите за меѓународно признавање на републиките од СФРЈ:<ref>Стојан Андов, „Зошто Глигоров инсистираше на вториот дел од референдумското прашање?“, ''Фокус'', број 1058, 15.1. 2015, стр. 44.</ref>
* да побараат меѓународно признавање,
* да ги прифатат сите обврски содржани во критериумите за признавање на новите [[Држава|држави]],
* да ги прифатат условите од [[Хашка конференција за Југославија|Хашката конференција за Југославија]], а особено оние од второто поглавје, кои се однесуваат на човековите права и правата на националните и етничките групи,
* да ги поддржуваат напорите на [[Генерален секретар на Обединетите Нации|Генералниот секретар]] и на [[Совет за безбедност на ООН|Советот за безбедност]] на [[Обединетите нации]] и продолжувањето на Конференцијата за Југославија.
<br />
Во Декларацијата бил определен краен рок за доставување на пријавите од страна на републиките на СФРЈ ([[23 декември]] [[1991]] година). Потоа, пријавите на оние републики што побарале признавање, со помош на претседавачот на Конференцијата за Југославија, биле проследени до Арбитражната комисија (предводена од франускиот правен експерт [[Робер Бадентер]]), која требало да даде мислење пред да се донесе конечна одлука за признавање. [[Претседател на Република Македонија|Претседателот на Република Македонија]], Киро Глигоров, навреме ја поднесол пријавата за меѓународно признавање, а Арбитражната комисија подготвила прелиминарен текст којшто го испратила до Република Македонија. Во мислењето на Арбитражната комисија (точката 2а) се изразувала одреден сомнеж во однос на желбата на Македонија за стекнување независност, предизвикан од вториот дел на референдумското прашање. Поради тоа, на [[11 декември]], во весникот „[[Нова Македонија]]“, претседателот Глигоров објавил реакција поради прелиминарното решение на Арбитражната комисија. Во писмото испратено до Бадентер, Глигоров го опишал доследното, последователно донесување правни акти за независноста на Македонија и дал објаснување за вториот дел од референдумското прашање — неговото убедување дека состојбата во СФРЈ ќе се смири со посредство на меѓународната заедница и дека ќе се создаде нов сојуз на републиките.<ref name="ReferenceA"/>
<br />
По оваа интервенција на Глигоров започнало засилено општење меѓу македонскиот министер за надворешни работи, [[Денко Малески]], и Арбитражната комисија за да се убеди Арбитражната комисија дека Македонија нема територијални стремежи кон соседите. За таа цел, по совет на бадентер, биле донесени два амандмани на македонскиот устав: со едниот била извршена поправка на уставната одредба за начинот на промена на државните граници, а со вториот амандман се дало објаснување дека Македонија нема да се меша во внатрешните работи на [[Грција]], преку својата заинтересираност за положбата на македонското малцинство. Откако двата амандмани биле усогласени со Арбитражната комисија, на [[6 јанаури]] [[1992]] година, тие биле усвоени од страна на Собранието на Република Македонија. По расчистувањето на овие недоразбирања, Арбитражната комисија донела мислење дека Македонија ги исполнува сите потребни услови за меѓународно признавање. Сепак, наспроти ваквата препорака, Советот на министрите на Европската заедница донел одлука да ги признае само [[Словенија]] и [[Хрватска]].<ref>Стојан Андов, „Зошто Глигоров инсистираше на вториот дел од референдумското прашање?“, ''Фокус'', број 1058, 15.1. 2015, стр. 44-47.</ref>

* [[Влади на Република Македонија]]
* [[Историја на Република Македонија]]

== Административна поделба ==
{{Главна|Административна поделба на Македонија}}
{{multiple image<!-- begin stack of images, scroll down for article -->
|direction = horisontal | width = 250
|image1 = Municipalities of Macedonia 1996-2004.svg|caption1 = Територната организација на Македонија од 1996-2004
|image2 = Map of the municipalities of Macedonia (2013).svg| caption2 = Новата територијалната организација предвидена со законот од 2004 година
}}

Општините на Македонија се [[административна поделба|административни единици]] од прв ред. Во август [[2004]] и март [[2013]], Македонија е реорганизирана на 80 [[општини во Македонија|општини]]; 10 од нив се [[Град Скопје]], посебна единица на [[локална самоуправа]] и [[главен град]] на државата.

Речиси сите општини се непроменети или само претопени од претходните 123 општини формирани во септември [[1996]]; другите биле припоени една кон друга и границите им се променети. Пред ова, локалната управа била организирана во 34 административни единици на различни нивоа.

По број на население, најголема општина во Македонија е [[Општина Куманово]] со 105.484 жители, а најмала [[Општина Вевчани]] со 2.433 жители.

== Географија ==
{{Главна|Географија на Македонија}}
=== Местоположба ===
[[Податотека:Map of the Republic of Macedonia-mk.svg|thumb|250px|right|Топографска карта на Македонија.]]
Македонија има површина од 25.713&nbsp;км<sup>2</sup> и нема излез на море. Македонија на исток граничи со [[Република Бугарија]], на север со [[Република Србија]] и [[Република Косово]], на запад со [[Република Албанија]] и на југ со [[Република Грција]]. Должината на државните граници изнесува вкупно 839&nbsp;км, и тоа:

* [[Република Грција]] 262 км
* [[Република Косово]] 159 км
* [[Република Албанија]] 191 км
* [[Република Бугарија]] 165 км
* [[Република Србија]] 62 км

Значењето на географската положба на Македонија, како средишна балканска држава што се граничи со четири држави, различни по својот стопански потенцијал и развиеност, е што тие се упатени на меѓусебна трговска размена и дополнување на нивните економии, токму преку територијата на Македонија.

Следната табела ја наведува точната географска положба на Македонија. Исто така, во неа се вклучени крајните точки на територијата.<ref name="стат">{{наведена книга|publisher=Државен завод за статистика|title=Македонија низ бројки 2011|location=Скопје|date=2011|url=http://www.stat.gov.mk/Publikacii/MakBrojkiM2011.pdf }}</ref>

{| class="wikitable"
|-
!
!СГШ
!ИГД
!Месност
!Општина
|-align=center
!Север
|42°22'
|22°18'
|[[Аништа (Дукат Планина)|Аништа]], [[Дукат Планина]]
|[[Општина Крива Паланка|Крива Паланка]]
|-align=center
!Југ
|40°51'
|21°08'
|[[Маркова Нога]] (граничен камен 177)
|[[Општина Ресен|Ресен]]
|-align=center
!Исток
|41°43'
|23°02'
|[[Ченгино Кале]] (граничен камен 47)
|[[Општина Пехчево|Пехчево]]
|-align=center
!Запад
|41°31'
|20°28'
|[[Кестењар]] (граничен столб Е16/8)
|[[Општина Дебар|Дебар]]
|}

=== Релјеф ===
[[Податотека:Снежната убавица Солунска Глава (2,540m).JPG|thumb|десно|Врвот [[Солунска Глава]] на планината Јакупица во зима.]]
Македонија е земја која што е заградена во нејзините граници и не излегува на море или океан. Таа географски е определена со долината што ја образува најголемата река на нејзината територија — [[Вардар]], која се граничи со повеќе планински вериги. Главно, земјиштето е нерамно и сместено меѓу [[Шар Планина]] и [[Осогово]], кои се границата на долината на реката Вардар. Трите најголеми природни езера во државата се&nbsp;— [[Охридско Езеро|Охридското]], [[Преспанско Езеро|Преспанското]] и [[Дојранско Езеро|Дојранското Езеро]]. Тие лежат на јужната граница, и се поделени меѓу границите со [[Албанија]] и [[Грција]]. Охридското Езеро се смета за едно од најстарите езера и биотопи во светот.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.moe.gov.mk/soer2/ohrid_a.htm |title=Macedonian Ministry of Environment |publisher=Web.archive.org |date= |accessdate=28 април 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080119010740/http://www.moe.gov.mk/soer2/ohrid_a.htm |archivedate=2008-01-19 |url-status=dead }}</ref> Регионот е сеизмички активен, и во минатото се случиле многу катастрофални земјотреси, од кои најблизок е [[Скопски земјотрес 1963|Скопскиот земјотрес од 1963]] што срушил 80 % од градот Скопје и убил околу 1.000 луѓе. Најголема котлина е [[Пелагонија]] на која се одгледуваат многу култури посебни за ова климатско подрачје, како на пример тутунот што најмногу се одгледува во околината на [[Прилеп]].

44,01 % од вкупната територија на Македонија е со надморска височина од 500 до 1.000 метри, 22,44 % е со надморска височина од 200 до 500 метри, 22,33 % е со надморска височина од 1.000 до 1.500 метри, 6,95 % е со надморска височина од 1.500 до 2.000 метри, 2,89 % е со надморска височина до 200 метри и 1,38 % е со надморска височина од над 2.000 метри.<ref name="стат"/>
Највисоките 10 планини со своите највисоки врвови се:

{{Планини во Македонија}}

Македонија исто така има и „сценски“ планини. Тие припаѓаат на две различни планински вериги: првата се планините од [[Шар Планина|шарскиот предел]]<ref>{{Наведена мрежна страница|author=Encyclopædia Britannica |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/523838/Sar-Mountains |title=Britannica's article about Sar Mountains |publisher=Britannica.com |date= |accessdate=28 април 2010}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.euratlas.com/Atlasphys/Sarplanina2.htm |title=Sar Mountains on the Euratlas map of the Europe's most significant mountain ranges |publisher=Euratlas.com |date= |accessdate=28 април 2010}}</ref> што се надоврзува со западновардарската/[[Пелагониски Регион|пелагониска]] група на планини ([[Баба Планина]], [[Ниџе]], [[Кожуф]] и [[Јакупица]]) исто така позната како динарска верига. Втората верига е планинскиот ланец [[Осогово]]-[[Беласица]], позната под името [[Родопи|родопска верига]]. Планините во западниот дел се помлади и повисоки во однос на оние од источниот дел на земјата.

== Демографија ==
{{Главна|Демографија на Македонија}}
Според пописот од 2002 година, бројот на домаќинствата изнесувал 564.296, а на становите 698.143. Во вкупното население од 2.022.547 лица, населението на возраст до 19 години броeло 591.702 лица, додека во групата 60 и повеќе години имало 303.534 лица. Лицата на возраст од над 65 години опфаќале 10,57 % во вкупното население, додека младата популација од 0 до 14 години била застапена со 21,08 проценти.

''Табела: Етничка структура на населението според пописот од 2002 година.''
{{columns
|col1=
{{bar box
|width    = 300px
|float    = left
|title    = Етнички состав
|titlebar = #ddd
|bars     =
{{Столбен постоток|Македонци|yellow|64.18}}
{{Столбен постоток|Албанци|black|25.17}}
{{Столбен постоток|Турци|red|3.85}}
{{Столбен постоток|Роми|blue|2.66}}
{{Столбен постоток|Срби|green|1.78}}
{{Столбен постоток|Бошњаци|violet|0.84}}
{{Столбен постоток|Власи|brown|0.48}}
{{Столбен постоток|други|purple|1.04}}
}}
|col2width =50em
|col2 =
* [[Македонци]] — 1.297.981 или 64,18 %
* [[Македонски Албанци|Албанци]] — 509.083 или 25,17 %
* [[Македонски Турци|Турци]] — 77.959 или 3,85 %
* [[Македонски Роми|Роми]] — 53.879 или 2,66 %
* [[Македонски Срби|Срби]] — 35.939 или 1,78 %
* [[Македонски Бошњаци|Бошњаци]] — 17.018 или 0,84 %
* [[Македонски Власи|Власи]] — 9.695 или 0,48 %
* други — 20.993 или 1,04 %.
}}

===Религија===
''Табела: Структура на населението според верската припандост.''
{{bar box
|float=right
|title=Верници во Македонија
|barwidth=200px
|bars=
{{Столбен постоток|Православни|red|64.8}}
{{Столбен постоток|Муслимани|green|33.3}}
{{Столбен постоток|Католици|yellow|0.35}}
{{Столбен постоток|Протестанти|blue|0.3}}
{{Столбен постоток|други|orange|1.5}}
}}

{{bar box
|float=right
|title=Верници во Македонија 2021
|barwidth=200px
|bars=
{{Столбен постоток|[[Православни]] |red|46.14}}
{{Столбен постоток|[[Католици]] |blue|0.37}}
{{Столбен постоток|Други Христијани|crimson|13.93}}
{{Столбен постоток|[[Муслимани]]|green|32.17}}
{{Столбен постоток|Непознато|Black|0.48}}
{{Столбен постоток|Останати |pink |7.26}}
}}

=== Поголеми градови ===
{{Главна|Список на градови во Македонија}}

{{Најголеми градови во Македонија}}

== Култура во Македонија ==

Благодарение на географската положба, сместена во територијата на средиштен [[Јужен Балкан]], Македонија е трезор на скоро сите позначајни културни, историски епохи што ја обележуваат европската цивилизација.

Античката, римската, ранохристијанската, византиската, словенската, отоманската се епохи што оставиле богати културни траги на територијата на Македонија.

Овие културноисториски траги, ја одделуваат Македонија како посебна средина, со богати културни и духовни наследства, кои во [[20 век|XX век]], особено по [[Втората светска војна]] ќе придонесат или ќе бидат мошне значаен темел за создавање на посебна уметност и творештво што има европски контекст и постигнувања.

=== Книжевност ===
{{Mainarticle|Македонска книжевност}}[[Податотека:Codex Assemanianus 09.jpg|мини|десно|Codex Assemanianus]]

Македонската книжевност започнува со [[Охридската книжевна школа]] од 886 година. Овие први пишани дела биле најчесто со религиозна тематика. Универзитетот (еден од најстарите во [[Европа]]) основан од [[Свети Климент Охридски]] во [[Охрид]] ќе биде колепка не само на македонската книжевност, туку и на книжевноста на целиот словенски свет. Редакцијата на која се пишувале првите дела на овој универзитет, е еден вид на старословенски книжевен јазик кој бил универзален за севкупниот словенски свет.<ref>[http://makedonija.rastko.net/cms/files/books/4a7302d694eb6/ КНИЖЕВНО-ИСТОРИСКИ ТЕКСТОВИ ЗА МАКЕДОНСКАТА ЛИТЕРАТУРА]</ref> Охрид со својата Охридска книжевна школа, [[Кратово]] со својата Кратовска книжевна школа и [[Лесново]] со својата Лесновска книжевна школа биле центрите каде што се создавале дела на црковнословенски јазик. Кон ова треба да се спомене и битолската препишувачка школа во која се реализирале исклучително вредни книжевни ракописи како што е [[Битолски октоих|Битолскиот октоих]], [[Радомирово евангелие|Радомировото евангелие]] и други. Од овој период се зачувани уникатни пишувани ракописи — [[манускрипти]] кои се меѓу највредните артефакти во светските музеи од [[Петроград]], [[Москва]] до [[Лондон]]. Треба да се спомене, дека покрај кириличната база, од која се шири писменоста низ словенските народи, Македонија била и средиштето на [[глаголица]]та — писмо на словенските народи, чија симболика и значење е предмет на проучување на светските јазичари.

Периодот од турската инвазија до XVIII век е воглавно период на книжевни дела создавани и препишувани со црковен јазик, библиски дела, ерминии, црковни календариуми и друго. Од овој период покрај споменатите препишувачки школи, за истакнување е [[Буковскиот книжевен центар]], за кој [[Марко Цепенков]], во своите дела пишува дека бил македонски [[Хиландар]] по бројот на книжевни дела и дека во XIX век, грчките освојувачи однеле енормна количина на книжевни дела мерена со товари.

Една од поглавните и позначајните етапи на развојот на македонскиот јазик е за време на [[македонска преродба|преродбата]], односно низ текот на XIX век. Овој период е познат како преродбенички, поради големиот број на литературни и национални дејци и напорите на истите за оформувањето на македонскиот стандарден јазик. Меѓу позначајните преродбеници се [[Крсте Петков Мисирков]], [[Димитрија Чуповски]] и [[Ѓорѓија Пулевски]] кои со своите дела и залагања придонеле во голема мера за развојот на јазикот. Поради недостаток на стандардната македонска азбука, поголем број од македонските преродбеници се служеле со странските соседни азбуки за запишување на мислите, како на пример користење на грчката, српската, бугарската или руската азбука при создавањето на книжевните дела. Реформите во македонската азбука, правопис и граматика од Крсте Петков Мисирков биле едни од најзначајните за македонскиот јазик и неговиот современ развој. Тие биле важни поради тоа што: стандардизацијата на македонскиот јазик во [[20 век|XX век]], обезбеди добра основа за понатамошен развој на современата македонска книжевност — период кој најбогат во историјата на самата книжевност. Почетокот на кодифицираниот македонски книжевен јазик започнува од крајот на деветнаесеттиот и почетокот на дваесеттиот век особено со делото „[[За македонцките работи]]“ на Крсте Петков Мисирков.

[[File:Kočo Racin.jpg|thumb|upright|[[Кочо Рацин]] (1908–1943)]]
Македонскиот јазик не бил службено признат до образувањето на македонската држава во рамките на [[Федеративна Народна Република Југославија]] во 1946 година. Огромна заслуга за ова ќе има [[поет]]от, [[есеист]]от и мислителот [[Коста Рацин]] што особено со поезијата објавена кон триесеттите години — во збирката песни „[[Бели мугри]]“ и есеите, особено за [[богомилство|богомилите]] — ќе го продолжи патот на осамостојувањето и изградувањето на македонскиот книжевен јазик. Неговото творештво било забрането од владата на Југославија пред Втората светска војна. Кон ова треба да се додаде и поетското дело на [[Коле Неделковски]], настанато неколку години подоцна и исто така објавено во странство поради политичките забрани и прогони.

По [[Втората светска војна]], [[Блаже Конески]] и други, биле задолжени за составување на книжевниот македонски јазик. Благодарение на тестаменталната заоставнина на Крсте Петков Мисирков и Коста Рацин, Блаже Конески, ќе ги објави фундаменталните дела за кодифицирањето на македонскиот книжевен јазик.<ref>[https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=519156/ ЗА СОВРЕМЕНАТА МАКЕДОНСКА КНИЖЕВНОСТ]</ref> Поради слободата на пишување на македонски јазик, македонската книжевност во многу кратко време ќе го доживее својот процут. Ако кон ова се додаде богатата традиција останата уште од [[Свети Климент Охридски|Св. Климент Охридски]], по Втората светска војна во Македонија за кратко време ќе се случи посебен литературен бум. Најпрво, ќе се појави првото поколение на македонски поети: [[Ацо Шопов]], [[Славко Јаневски]], Блаже Конески, [[Гане Тодоровски]], Јаневски, исто така, бил прозаист и автор на првиот македонски роман, „[[Село зад седумте јасени]]“. Кон ова треба да се додадат и основоположниците на македонската [[драматургија]], кои пред кодифицирањето на македонскиот литературен јазик ќе пишуваат драмски дела на народен македонски јазик, со кои ќе изиграат голема улога во националното будење на македонскиот народ: [[Војдан Чернодрински]], [[Васил Иљоски]], [[Ристо Крле]]. Кон нив достоинствено и со сериозни дела по војната ќе се надоврзат: [[Коле Чашуле]], [[Томе Арсовски]], [[Миле Неделковски]], [[Горан Стефановски]] и [[Дејан Дуковски]]. Современата македонска книжевност, или книжевноста на македонскиот јазик од завршувањето на Втората светска војна па сè до денес, е еден од најбогатите книжевни периоди во историјата на македонскиот јазик. Овој период е карактеристичен првично со употребата на стандардниот пишан јазик, а што е поважно и забрзаното збогатување на македонскиот книжевен фонд. Од првата генерација македонски писатели како што се Славко Јаневски, [[Владо Малески]], Блаже Конески, [[Стале Попов]], Ацо Шопов, Гане Тодоровски, [[Ѓорѓи Абаџиев]], [[Иван Точко]], итн. па сè до современите [[Георги Барбаровски]], [[Петре М. Андреевски]], [[Влада Урошевиќ]], [[Богомил Ѓузел]], [[Радован Павловски]]. Во средната генерација особено се истакнуваат делата на [[Радован Павловски]] — „Суша селидба и свадби“, [[Живко Чинго]], со збирките на раскази „Пасквелија“ (1962) и „Нова Пасквелија“ (1965), во кои зборува за контраста на традицијата и новите идеи. Неговиот роман „[[Големата вода (роман)|Големата вода]]“ ја покажува тагата и големината на детството.

Паралелно со збогатувањето на македонскиот книжевен фонд, цврсто се втемелила и книжевната критика, која особено се развила со воспоставувањето на високообразовните институции во слободната македонска држава.

=== Архитектура ===

[[File:Седиште на Преспанско-пелагониската православна епархија се наоѓа во градот Битола.jpg|thumb|right|Градска архитектура — необарок [[Митрополија Битола|Митрополијата: Преспанско-пелагониска епархија во Битола]]]]

Архитектурата има исклучително богата традиција во која се остварени низа значајни архитектонски дела.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.macedonism.org/%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0-%D0%95%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%98%D0%B0/%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0-%D0%B2%D0%BE-%D0%BC%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%98%D0%B0/index.html|title=АРХИТЕКТУРА ВО МАКЕДОНИЈА|date=2021-10-23|language=mk-MK|archive-url=https://web.archive.org/web/20220219194631/https://www.macedonism.org/%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0-%D0%95%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%98%D0%B0/%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0-%D0%B2%D0%BE-%D0%BC%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%98%D0%B0/|archive-date=2022-02-19|accessdate=2022-02-19}}</ref>

Во археологијата со извонреден квалитет спаѓаат оние во [[Стоби]] во [[Градско]], [[Хераклеја Линкестис]] во [[Битола]], [[Лихнид]] во [[Охрид]] и [[Скупи]] во [[Скопје]].

Покрај објектите од [[Римско Царство|Римското Царство]]: форуми, театри, бањи, вили, забележани се и најстарите христијански [[базилика|базилики]] особено оние во: Стоби, Хераклеја, Лихннид.

Подоцна во византиската епоха, се изградени и фрескописани цркви што спаѓаат во светското културно наследство — [[Црква „Св. Софија“ - Охрид|Св. Софија во Охрид]], [[Црква „Пресвета Богородица Перивлептос“ - Охрид|Богородица Перивлептос]], [[Курбиново]], [[Вељуса]]. Заедно со други културни споменици, црквите од средниот век од XII и XIII век се познати насекаде низ светот, кои се одликуваат со исклучителна архитектура и уникатни [[фреска|фрески]] и [[икона|икони]].

За време на [[Османлиско Царство|Отоманското Царство]] биле подигнати бројни споменици од богатото исламско градителство — џамии, чаршии, бањи.

Архитектурата во Македонија напоредно со ова се изградувала во духот на балканското градителско творештво, особено во градските куќи на живеење, какви што биле во Охрид ([[Куќата на Робевци]]), [[Крушево]], [[Велес]]. Познатиот светски архитект [[Ле Корбизје]], на пропатување низ Македонија, се вдахнал од овој вид на архитектура, применувајќи нејзини делови во своите ремек-дела и нарекувајќи ги пример за најсоодветна архитектура.

Градот [[Битола]], бил првиот македонски град во кој биле вклучени западноевропските градителски искуства со примери на еклетички [[барок]], [[класицизам]], [[југендстил]] и елементи на [[ренесанса]].

Современата архитектура во Македонија, особено по катастрофалниот земјотрес во [[Скопје]] во 1963 година, ја обележуваат градбите од меѓународниот стил, со што, Македонија зазема повидно место во меѓународната светска архитектура особено со објектите: [[Музеј на современата уметност (Скопје)|Музејот на современата уметност]], [[Македонската опера и балет]], [[Македонската академија на науките и уметностите]], [[Центарот за култура во Битола]] и други.

=== Ликовна уметност ===

[[File:Ženski portret.jpg|thumb|left|''Портрет на жена'' од Ѓорѓи Зографски]]

Ликовната уметност во Македонија има богата традиција со извонредни уметнички дела.<ref>[https://www.academia.edu/23316651/%D0%A1%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0_%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%98%D0%B0_%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D1%83%D0%BC%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0_%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0_%D0%B8_%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0_%D0%BA%D0%BE-%D0%B0%D0%B2%D1%82%D0%BE%D1%80_%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%98%D0%B0_%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%83%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%B8_%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%82%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%BE-%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8_%D1%84%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B8_%D1%82%D0%BE%D0%BC_3_%D1%81%D1%82%D1%80._3-278_%D0%A1%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D1%98%D0%B5_2013_/ Историја на уметноста]</ref>

Мозаиците од раното христијанство во Хераклеја Линкестис, Охрид, Стоби.

Фрескоживописите во: [[Црква „Св. Ѓорѓи“ - Курбиново|Св. Ѓорѓи во Курбиново]], Богородица Перивлептос во Охрид, дело на зографите [[Михајло и Евтихие]], [[Нерези]] итн.

Првите почетоци на профаното сликарство се јавуваат кон крајот на деветнаесеттиот и почетокот на дваесеттиот век. Тие се поврзани со економските и социјалните промени во Македонија, а особено со постепеното образување на граѓанската класа и градската средина во истиот тој период. Несомнено, и пробивот на информации, преку допирите со соседните земји и воопшто со Европа, придонеле да се зачнат настојувања за едно поинакво разбирање на [[уметност]]а.

Зародишот на ова се чувствувал во делата на зографите: [[Димитар Папрадишки|Димитриј Андонов-Папрадишки]] (околу 1858 — 1954&nbsp;г.) [[Ѓорѓи Зографски]] (1870 — 1945&nbsp;г.) кој бил вториот македонски зограф кој настојувал да биде и световен сликар. 
Без оглед на спомнатата извесна поврзаност на нашата прва предвоена генерација со последните зографи, нивното вистинско образование и ликовни концепции се сосем различни од творештвото што непосредно им претходело.

Иако подолго време се мислело дека почетоците на современото ликовно творештво во Македонија почнало околу 1920 година, најновите проучувања, откриваат дека тоа било многу порано — кон крајот на [[19 век|XIX век]] со творештвото на [[Александар Ѓаконов]]<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://sdk.mk/index.php/magazin/nepoznatiot-bitolski-slikar-se-vika-aleksandar-gakonov-bil-predok-na-shpato/|title=НЕПОЗНАТИОТ БИТОЛСКИ СЛИКАР СЕ ВИКА АЛЕКСАНДАР ЃАКОНОВ И БИЛ ПРЕДОК НА ШПАТО|date=2017-10-23|work=Сакам да кажам|language=mk-MK|archive-url=https://web.archive.org/web/20220219194038/https://sdk.mk/index.php/magazin/nepoznatiot-bitolski-slikar-se-vika-aleksandar-gakonov-bil-predok-na-shpato/|archive-date=2022-02-19|accessdate=2022-02-19}}</ref>, [[Коста Шкодреану]] и [[Владимир Бециќ]]. Првиот учел во [[Виена]] и донел сликарство под влијание на австрискиот [[бидермаер]] стил.

Вториот, Шкодреану, доаѓа од [[Фиренца]] и исто како и Ѓаконов, во Битола, каде што како академски сликар, кој учел во [[Рим]], донел сликарство кое содржело елементи на венецијанското [[барок]]но сликарство.

[[Владимир Бециќ]], завршил академија во [[Минхен]] и неколку години работел во [[Битола]], до 1916 година.

Создал поголем број на пејзажи со [[постимпресионизам|постимпресионистички]] стил и актови со рани сезановски елементи, а во Битола ја отворил и првата самостојна академска ликовна изложба во Македонија и пошироко.

Помеѓу 1920 и 1930 година биле самостојните изложби на [[Димитар Пандилов Аврамовски]] и [[Лазар Личеноски]] во 1927 година, на [[Никола Мартиноски]] и Личеноски во 1929 година.

Почнувајќи од 1930 година, ликовната уметност во Скопје добила поголем интензитет. Според бројот на самостојните изложби во Скопје и другите места на бивша Југославија, како и надвор од неа, најактивни биле Мартиноски и Личеноски.

Во континуитет современото македонско сликарство продолжило во творештвото на [[Вангел Коџоман]], [[Борко Лазески]], [[Димитар Кондовски]], [[Родољуб Анастасов]],[[Васко Ташковски]], [[Вангел Наумовски]]... Неколку македонски повоени генерации на сликари се во паралела и актуелност со светските ликовни струења за што зборуваат нивните бројни меѓународни награди и изложби.

Во вајарството освен основоположникот [[Димо Тодоровски]], кој се смета за основач на современата македонска скулптура, извонредни се делата на [[Петар Хаџи Бошков]], [[Боро Митриќески]], [[Новак Димитровски]] и [[Томе Серафимовски]].

Музејот на современа уметност и [[Уметничката галерија во Даут-пашин амам]] се сметаат за суштинските галериски институции. 
Во последно време полека се прифатени и влијанијата блиски на новата фигурација, [[неодадаизам|неодадаизмот]], [[поп-арт]]от, фантастиката итн. Во некои остварувања присутен е и обидот за укинување на границите помеѓу традиционалната поделба на сликарството и скулптурата, создавање на композитни пластични објекти, каде што се чувствува средбата меѓу сликарството, вајарството, архитектурата и применетата уметност. Овие стремежи во непосредната пластична постапка, често се манифестирале со амбивалентноста на своите први обиди, со интерференција на разни спротивни настојувања: особено поради свесниот или спонтан обид во поранешната стилска.
 
=== Филмска уметност ===

[[Податотека:Браќата Манаки.jpg|thumb|Браќата Манаки]]

Историјата на филмското творештво во Македонија е старо околу 110 години. Првиот филм бил снимен во 1895 година од страна на браќата [[Јанаки и Милтон Манаки]], во Битола, со што започнала богата филмска традиција во регионот, која продолжува и денес.<ref>[https://www.mn.mk/kultura/9185-Makedonska-kinematografija/ Македонска кинематографија]</ref>

Во изминатиот век, медиумот на филмот ја отсликувал историјата, културата и секојдневниот живот на македонскиот народ. Со текот на годините, многу македонски филмови биле претставени на филмски фестивали ширум светот, а неколку од овие филмови добиле угледни награди. Најпознат македонски [[кинорежисер]] е [[Милчо Манчевски]], чиј дебитантски филм „[[Пред дождот]]“ бил предложен за [[Оскар]], а бил добитник на [[Златниот лав]], на фестивалот во [[Венеција]].

Првиот македонски игран филм е „[[Фросина (филм)|Фросина]]“, снимен во 1952 година. Сценариото го напишал [[Владо Малески]], кој ги напишал стиховите за македонската химна. Еден од поистакнатите филмови од тоа време е и првиот игран филм во боја „[[Мис Стон (филм)|Мис Стон]]“. Покрај Милчо Манчевски, други истакнати македонски кинорежисери се [[Бранко Гапо]], [[Кирил Ценевски]], [[Димитрие Османли]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://kinoteka.mk/македонската-кинематографија-по-пад/|title=МАКЕДОНСКАТА КИНЕМАТОГРАФИЈА ПО ПАДОТ НА КОМУНИЗМОТ, пишува Атанас Чуповски|date=2019-02-19|work=Кинотека на Македонија|language=mk-MK|archive-url=https://web.archive.org/web/20220219193844/https://kinoteka.mk/%D0%BC%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0-%D0%BA%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%98%D0%B0-%D0%BF%D0%BE-%D0%BF%D0%B0%D0%B4/|archive-date=2022-02-19|accessdate=2022-02-19}}</ref>

=== Музика ===

[[Податотека:Opera-carsamuil.jpg|thumb|180px|left|Сцена од операта „Цар Самоил“ од [[Кирил Македонски]].]]

Македонија има исклучително богато музичко наследство.

Еден од најзначајните композитори на византиското музичко творештво бил композиторот [[Јован Кукузел]], од [[Дебар]].
Студиите на [[Сотир Гулабовски]], „Октоехос“ во врска со традицијата на македонските духовни и црковни хорски химни се значаен придонес за македонската и балканската културна историја.

По првата генерација современи македонски класични композитори:[[Трајко Прокопиев]], [[Тодор Скаловски]], [[Стефан Гајдов]], [[Петре Богданов Кочко]] и [[Живко Фирфов]] доаѓаат композиторите [[Кирил Македонски]], ( првата македонска опера), [[Глигор Смокварски]], [[Властимир Николовски]], [[Тома Прошев]], [[Томислав Зографски]], [[Михајло Николовски]], [[Љубомир Бранѓолица]], [[Стојан Стојков]], [[Ристо Аврамовски]], [[Томе Манчев]], [[Димитрије Бужаровски]] [[Гоце Коларовски]] <ref>[https://macedonism.org/%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0-%D0%95%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%98%D0%B0/%D0%BC%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0-%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B8%D0%BA%D0%B0/  МАКЕДОНСКАТА МУЗИКА]</ref>.

[[Македонската филхармонија]] била основана во 1944 година во Народна Република Македонија, и била најстарата културна институција во областа на музиката.

Во текот на 1950 година, бил основан првиот [[Македонски балет]], од Глигор Смокварски и операта „[[Гоце (опера)|Гоце]]“ од Ќирил Македонски. 
Периодот по нив, донел еден вид на ренесанса на македонската музика, фокусирана на иновациите и оригиналните творечки мечти.
Поистакнати оперски пејачи од овој период биле: [[Данка Фирфова]], [[Павлина Апостолова]], [[Георги Божиков]] и [[Зина Креља]]. Во овој период се истакнувал и пијанистот [[Ладислав Палфи]].

=== Театар ===

[[File:Makedonski Naroden Teatar 2013 18.JPG|thumbnail|right|Македонскиот народен театар во [[Скопје]]]]

Во Македонија има 13 професионални театри.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.mactheatre.edu.mk/tekst.asp?lang=mac&tekst=57&str=2 |title=/  Театролошки студии |accessdate=2019-07-22 |archive-date=2016-03-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160331202408/http://mactheatre.edu.mk/tekst.asp?lang=mac&tekst=57&str=2 |url-status=dead }}</ref>

Во последните педесет години во [[Прилеп]] се одржува традиционален фестивал на македонски професионални театри во чест на Војдан Чернодрински, основачот на современиот македонски театар. 
Покрај нив постојат уште неколку меѓународни театарски фестивали: МОТ, во Скопје, фестивалот на комедијата во [[Куманово]], фестивалот на монодрамата во Битола и други.
Секоја година во [[Кочани]] се одржува фестивал на аматерски и експериментални театарски претстави.

Во македонскиот театар голем е списокот на надарени глумци, режисери, драмски писатели, сценографи, костимографи, композитори: [[Љубиша Георгиевски]], [[Александар Ѓурчинов]], [[Петре Прличко]], [[Илија Милчин]], [[Благоја Марковски]], [[Владимир Милчин]], [[Кирил Ќортошев]], [[Илија Џувалековски]], [[Тодорче Николовски (глумец) |Тодор Николовски]], [[Мери Бошкова]], [[Слободан Унковски]], [[Владо Цветановски]], [[Коле Ангеловски]]...

== Стопанство ==
{{главна|Економија на Македонија}}
[[Податотека:Macedonian B737-300 Z3-AAA.jpg|thumb|250px|[[Боинг 737]] на МАТ]]
[[Податотека:Stopanska Banka Bitola.JPG|thumb|250px|Стопанска банка Битола]]
Македонија по стекнувањето на својата независност од [[СФРЈ]] излегува како нејзина најсиромашна [[република]]. Во април [[1992]] година, Македонија прогласила монетарна самостојност, преку воведување сопствена парична единица — македонскиот [[денар]]. Во првата половина на 1990-тите, македонската економија се наоѓала во длабока [[рецесија]], предизвикана од бројни причини: распадот на заедничкиот пазар, [[Босанска војна|војните во поранешна Југославија]], [[грчка блокада|грчката блокада]], [[санкции кон СР Југославија|санкциите кон СР Југославија]], начинот на спроведување на процесот на [[приватизација]] на претпријатијата, тешкотиите во банкарскиот сектор и многу други. Од 1996&nbsp;г., економијата полека почнува да забележува раст, но тоа повторно се прекинува со [[Косовска војна|Војната во Косово]] од [[1999]] и [[Конфликт од 2001|Домашниот етнички конфликт од 2001]]. Денес, Македонија сѐ уште го нема достигнато ни нивото на развиеност од осамостојувањето [[1991]] (највисокото ниво воопшто го има достигнато во [[1987]]).

Според класификацијата на [[Светската банка]], Македонија спаѓа во земјите со повисок среден доход (''upper middle income''). Македонија е посттранзициска економија, со голем број сѐ уште нерешени преодни проблеми. [[Невработеност]]а е најголем проблем, 38 % ([[2005]]). [[Корупција]]та е системска појава. Неефикасното [[судство]] исто така негативно се одразува врз економијата. Нивото на домашни и странски [[инвестиции]] е ниско. [[Пазарно стопанство|Пазарното стопанство]] го нарушуваат неколку [[монопол]]и. [[Сива економија|Сивата економија]] е широко распространета и има проценки дека претставува од 20 % до 40 % од економската активност. Од друга страна [[Макроекономски показатели|макроекономските показатели]] веќе подолго време се добри, т.е. од средината на 1990-тите се одржува ниска, едноцифрена стапка на инфлација и низок буџетски дефицит. Исто така, Македонија е релативно малку [[Надворешен долг|задолжена]] земја. Државата располага со средностручна, но евтина [[работна сила]]. [[Инфраструктура]]та е во односна добра состојба, но сепак, потребни се дополнителни инвестиции во оваа област (пред сѐ во транспортно-комуникациско поврзување [[исток]]-[[запад]]). Македонија е членка на [[Светска трговска организација|Светската трговска организација]] и има отворена економија, високоинтегрирана во меѓународната трговска размена (во 2005&nbsp;г., вкупната размена со странство изнесуваше 79,5 % во [[БДП]]).

===Основни економски показатели===
* [[Национална валута]] — [[Денар|Македонски денар]] (MKD)
* [[Услуги]] 63,4 % од БДП
* [[Раст на индустриско производство]] — 3,1 % ([[2014]])
* [[Невработеност]] — 27,3 % ([[2015]])<ref>Работењето „на црно“ е распространета појава, така што реалната бројка е пониска</ref>
* [[Буџет]] ([[2014]]) ''фискална година = календарска година''
::[[Приходи]] — 3,272 милијарди [[$]]
::[[Расходи]] — 3,687 милијарди [[$]]
::[[Буџетски дефицит|Дефицит]] — 4,1 % ([[2014]])
* [[Јавен долг]] (% од БДП) — 34 % ([[2014]])
* [[Надворешен долг]] — 7,461 милијарди [[$]] ([[2014]])
* [[Девизни резерви]] — 2,265 милијарди [[$]] ([[2007]])
* [[Увоз]] — 6,091 милијарди [[$]] ([[2014]]) '' Германија 32,7 %, Косово 12,5 %, Грција 4,2 %, Србија 5,6 %, Бугарија 6,1 %, Италија 6,3 % '' ([[2013]])
* [[Извоз]] — 3,421 милијарди [[$]] ([[2014]]) ''Србија 9,8 %, Германија 12,5 %, Грција 16,8 %, Италија 10,1 %, Бугарија 7,8 %, Британија 11,3 %, Белгија 5 %, Словенија 5 %'' ([[2013]])
* [[Трговски дефицит]] — 2,670 милијарди [[$]] ([[2014]])

{| class="wikitable"
|+ Избрани макроекономски показатели, 1990 — 2020<ref>[https://databank.worldbank.org/views/reports/reportwidget.aspx?Report_Name=CountryProfile&Id=b450fd57&tbar=y&dd=y&inf=n&zm=n&country=MKD databank.worldbank.org (пристапено на 11 јули 2021)]</ref>
|-
! Показател !! 1990 !! 2000 !! 2010 !! 2020
|-
| Бруто национален доход (во милијарди тековни долари) || 3,48 || 3,88 || 9,75 || 11,92
|-
| Бруто национален доход по глава на жител (во тековни долари) || 1 750 || 1 910 || 4 710 || 5 720
|-
| Бруто национален доход (паритет на куповната моќ, во милијарди тековни долари) || 10,90 || 12,24 || 23,04 || 33,91
|-
| Бруто национален доход по глава на жител (паритет на куповната моќ, во тековни долари) ||  5 460 || 6 020 || 11 130 || 16 280
|-
| Бруто домашен производ (во милијарди тековни долари) || 4,7 || 3,77 || 9,41 || 12,27
|-
| Раст на бруто домашниот производ (годишно, во %) || - 6,2 || 4,5|| 3,4 || -4,5
|-
| Инфлација (дефлатор на БДП, годишно, во %) || 93,9 || 8,2 || 2,0 || 0,9
|-
| Стапка на сиромаштија (според националниот праг, % од населението) || - || - || 26,8 || 21,6
|-
| Стапка на сиромаштија (1,9 долари на ден, % од населението) || - || - || 10,4 || 3,4
|-
| Учество во доходот на најниските 20 % || - || - || 3,7 || 6,1
|-
| Учество на земјоделството, шумарството и рибарството (% од БДП) || 7 || 10 || 10 || 9
|-
| Учество на индустријата и градежништвото (% од БДП) || 37 || 21 || 21 || 23
|-
| Учество на извозот на стоки и услуги (% од БДП) || 25 || 33 || 40 || 58
|-
| Учество на увозот на стоки и услуги (% од БДП) || 34 || 47 || 58 || 71
|-
| Бруто инвестиции (% од БДП) || 18 || 22 || 24 || 30
|-
| Јавни приходи (% од БДП) || - || - || 28,9 || 28,5
|-
| Буџетско салдо (% од БДП) || - || - || -2,5 || -2,0
|-
| Даночни приходи (% од БДП) || - || - || 16,9 || 17,2
|-
| Надворешнотрговска размена (стоки, % од БДП) || 99 || 91 || 94 || 125
|-
| Лични дознаки (прилив, во милиони долари) || - || 81 || 388 || 413
|-
| Странски директни инвестиции (нето-прилив, во милиони долари) || - || 218 || 301 || 550
|-
|}

=== Стопанство ===
==== Енергeтски сектор ====
* [[Електрична енергија]] — производство: 5.676 милијарди кWh (2013 година)
* Електрична енергија — производство по ресурси:
** Фосилно горива: 66,4 %
** Хидроелектрани: 33,2 %
** Друг вид: 1 % (2006 година)
* Електрична енергија — потрошувачка: 6.869 милијарда кWh (2013 година)
* [[Бензин]] — потрошувачка: 16.670 bbl/ден (2013 година)
* Околу 80 % од потребната енергија се обезбедува со домашно производство, од термоцентралите и хидроцентралите.
* [[Електростопанство на Македонија]] (ЕСМ) е самостојно јавно претпријатие одговорно за производство, пренос и дистрибуција на електричната енергија.
* ЕСМ е во фаза на реструктурирање и пред приватизација.
* Вкупните производни капацитети на ЕСМ (Електростопанство на Македонија) се состојат од околу 1500&nbsp;mW од кои околу 1/3 се сместени во хидроцентралите, било да се тоа големи или мали централи, додека останатите 2/3 од капацитетите се во термоцентралите.
* [[РЕК Битола]] со своите 3 х 225 MW претставува најголем и висококонцентриран извор на електрична енергија во државата.
* Главната преносна мрежа се состои од 400 kV, 220 kV и 110 kV водови низ целата земја.
* Дистрибуцијата на енергијата се остварува преку 28 засебни целини (подружници), од кои „[[Електродистрибуција Скопје]]" има преовладувачко место со речиси 33 % од целокупната потрошувачка на електрична енергија во Македонија.
* [[Скопје]] е поврзано со [[Солун]] со [[нафтовод]].

=== Инфраструктура ===
[[Податотека:E65 Skopje Northern Bypass 1.jpg|thumb|right|250px|Северна скопска обиколница Е65 / М-4]]
==== Сообраќај ====
* [[Железница]]: 699&nbsp;км од кои 233&nbsp;км се електрифицирани ([[1,435&nbsp;м стандард]]) <br /> 56&nbsp;км кон [[Бугарија]] се во изградба (од [[1999]])
* [[Патишта]]: 9.573&nbsp;км (вкупно) ([[2002]]) <br /> 192&nbsp;км [[автопат]] и уште 47&nbsp;км [[автопат]] во изградба ([[2003]])
* [[Аеродром]]и: 17 ([[2002]])
* [[Гасовод]]: 268&nbsp;км ([[2004]])
* [[Нафтовод]]: 120&nbsp;км ([[2004]])

==== Патен сообраќај ====
Моменталната вкупна должина на патната мрежа во Македонија изнесува 10.600&nbsp;км:
* 6.830&nbsp;км или 64,5 % од неа се локални патишта
* 2.820&nbsp;км или 26,5 % се регионални патишта, а
* 950&nbsp;км или 9 % се автопатишта.

Должината на модерните патишта е 5.100&nbsp;км.

Најзначаен автопат е меѓународниот автопат [[E-75]]. Започнува во [[Остенд]] — [[Белгија]], поминува преку [[Брисел]] — [[Нирнберг]], [[Виена]] — [[Будимпешта]] — [[Белград]] — [[Солун]] до [[Атина]] во [[Грција]]. Вкупната должина во Македонија изнесува 201&nbsp;км. Поминува низ централниот дел на земјата, по должината на реката [[Вардар]], и претставува главна артерија на патната мрежа на земјата.

==== Железнички сообраќај ====
* Должината на постоечките железнички линии е 920&nbsp;км, со 168 железнички станици.
* Со соседите е поврзана по железнички пат со [[Грција]] и [[Србија]], додека пак во тек е изградба на пруга кон [[Бугарија]] од [[1999]].

Железничкиот сообраќај во Македонија е во целосна надлежност на [[Македонски железници]]
[[Податотека:Skopje Airport - View of the main entrance by night (2018).jpg|thumb|right|250px|Меѓународен аеродром Скопје]]

==== Воздушен сообраќај ====
* Во Македонија има два меѓународни аеродрома, во [[Охрид]] и во [[Скопје]], со неколку меѓународни врски.
* Исто така има домашни и рекреативни центри за авијација во [[Битола]], [[Штип]], [[Куманово]], [[Скопје]] и [[Прилеп]]
* [[Меѓународен аеродром Скопје]] го користат 90 % од патниците, а [[Аеродром Охрид|аеродромот „Св. Апостол Павле“]] во [[Охрид]] го користат 10 % од патниците.

==== Телекомуникации ====
:''Напомена: Прикажани се застарени информации. Треба да се подноват.''
* Телекомуникациски оператори: 3 (98 % дигитализација) [[Македонски Телеком]], [[ОNE]], [[VIP]]
* Телефонски линии во употреба: 498.910 (2007 година)
* Мобилни оператори: 3 („[[Т-Мобиле Македонија]]“, „[[ONE]]“ и „[[Vip]]“).
* Телефони-мобилни: 1.261 милиони
* Интернет корисници: 392,671
* Достапни [[интернет]] услуги:
:— Dial-up пристап преку [[PSTN]] со брзина од 56кb/s
:— Пристап преку [[ISDN]] мрежа со 64 kb/s или 128kb/s
:— Пристап преку pre-paid картичка
:— Пристап преку изнајмени линии
:— Широкопојасен пристап преку [[АДСЛ]] и [[кабелски интернет]]
:— Оптички пристап

== Политика ==
[[Податотека:Stages of education in Macedonia.svg|thumb|300px|Приказ на образовниот систем во Македонија]]
===Политички систем===
Во 2016 година, во Македонија биле регистрирани 58 политички партии, т.е. една партија на 33.000 жители. Претходно, бројот на партии бил далеку поголем: во 2009 година имало 99 партии, а во 2005 година дури 150 партии биле зеведени во судскиот регистер.<ref>Искра Коровешоска, „Во Босна и Херцеговина има 130 политички партии, во Велика Британија само 12“, ''Дневник'', година XX, број 6224, петок, 25 ноември 2016, стр. 4.</ref>

=== Односи со ЕУ ===
{{Главна|Приклучување на Македонија кон ЕУ}}

Македонија во моментов има Статус на Кандидат за земја членка на Европската Унија. [[Хронологија на односите помеѓу Република Македонија и ЕУ|Хронологијата на односите помеѓу Македонија и ЕУ]], датира уште од 1992 година кога првиот претставник на Република Македонија е назначен во Брисел. Во моментов Македонија исчекува да отпочне преговори за полноправно членство во ЕУ.

=== Евроатлански асоцијации ===
Исто така на Македонија и е ветено членството во [[НАТО]] веднаш по разрешувањето на спорот околу уставното име што државата го има со Република Грција.
=== Спор за уставното име на Македонија ===
{{Главна|Спор за името помеѓу Македонија и Грција}}

Поради притисоците од Република [[Грција]] (политички, економски, културни, ...), во 1993 година, државата била примена во [[Обединети Нации|Обединетите Нации]] под привремената референца ''Поранешна Југословенска Република Македонија'',<ref>[http://www.un.org/documents/ga/res/47/a47r225.htm www.un.org] Резолуција на [[Обединети Нации|Обединетите Нации]].</ref> иако била признаена под нејзиното уставно име од 133<ref name="maj2012-133">[http://www.mia.com.mk/default.aspx?vId=93585577&lId=1 Македонска информативна агенција-МИА] 'Република Македонија, потсети тој, е призната под уставното име од 133 земји, отворени се 56 дипломатско-конзуларни претставништва, склучени 1015 меѓународни договори, членка е на 103 меѓународни организации и регионални иницијативи, претседаваше со Генералниот секретаријат на ОН, либерализиран е визниот режим, претседаваше со Комитетот на министри на Советот на Европа, ја доби пресудата пред Меѓународниот суд на правдата и го започна дијалогот со ЕУ.'</ref> земји меѓу кои и постојаните членки на [[Совет за безбедност|Советот за безбедност]]: [[Соединети Американски Држави|Соединетите Американски Држави]], [[Кина]], [[Русија]], [[Обединето Кралство|Обединетото Кралство]]; членките на [[Европска Унија|ЕУ]]: [[Шведска]], [[Австрија]], [[Ирска]], [[Луксембург]], [[Словачка]], [[Естонија]], [[Чешка Република]], [[Унгарија]], [[Литванија]], [[Романија]], и [[Бугарија]]; сите поранешни југословенски републики: [[Хрватска]], [[Босна и Херцеговина]], [[Црна Гора]], [[Србија]] и [[Словенија]]; други земји кои ја признале Македонија под уставното име се: [[Турција]], [[Индија]], [[Канада]], [[Швајцарија]], [[Индонезија]], [[Аргентина]], [[Израел]], [[Бразил]], [[Саудиска Арабија]], [[Иран]], [[Украина]] итн. Во 2018 година, [[Влада на Македонија|Македонската влада]], предводена од претседателот [[Зоран Заев]], по преговорите со грчката влада, предводена од претседателот [[Алексис Ципрас]], се договориле името на државата за внатрешна и надворешна употреба да биде „Северна Македонија“. Новото име стапило во службена употреба на [[11 февруари]] [[2019]] година.

==Македонија како тема во уметноста и во популарната култура==
* „Македонија е наша заедничка мајка“ — расказ на македонската писателка [[Христина Аслимоска]] од 2005 година.<ref>Христина Аслимоска, ''Разделба со детството''. Скопје: Детска радост, 2005, стр. 23.</ref>
* „Земја како пеперуга“ — песна на македонскиот поет [[Јозо Т. Бошковски-Јон|Јозо Т. Бошковски]] од 1981 година.<ref>Јозо Т. Бошковски, ''Деца и цвеќиња и ѕвезди'', Нов свет, Скопје, 1981, стр. 38.</ref>
* „Гнојниот остров Македон“ — краток расказ на македонскиот писател [[Никола Гелевски|Пандалф Вулкански]].<ref>Никола Гелевски и Владимир Мартиновски (приредувачи), ''Џинџуџе во земјата на афионите: Антологија на македонскиот краток расказ''. Скопје: Темплум, 2022, стр. 156-157.</ref>
* „Македонија“ — песна на македонската поетеса [[Јованка Денкова]].<ref>Јованка Денкова, ''Исповед на бршленот''. Штип: Јованка Денкова, 2024, стр. 75.</ref>
* „Сè е возможно (Царство Македонија): сурова еуфорија во пет сцени“ — драмски текст на македонскиот писател [[Дејан Мирчески]] од [[2012]] година.<ref>Дејан Мирчески, ''Кристалните јами на пропаста'', Темплум, Скопје, 2012.</ref>
* „[[Глас од Македонија]]“ — песна на македонскиот поет [[Коле Неделковски]].<ref>Коле Неделковски, ''Стихови''. Кочо Рацин, Скопје, 1958, стр. 67.</ref>
* „Македонија“ — поема на македонскиот поет [[Анте Поповски]].<ref>Анте Поповски, ''Дрво што крвави''. Скопје: Детска радост, Наша книга, Македонска книга, Култура, Мисла, 1991, стр. 153–161.</ref>
* „На македонските пазари“ — песна на Анте Поповски.<ref>Анте Поповски, ''Дрво што крвави''. Скопје: Детска радост, Наша книга, Македонска книга, Култура, Мисла, 1991, стр. 68.</ref>
* „Патувајќи со Фенг по Македонија“ — песна на Анте Поповски.<ref>Анте Поповски, ''Дрво што крвави''. Скопје: Детска радост, Наша книга, Македонска книга, Култура, Мисла, 1991, стр. 42–43.</ref>
* „[[ФИРОМ реквием]]“ — музички албум на [[Александар Пејовски]] од 2014 година.<ref>Александар Пејовски, ''ФИРОМ реквием'', ЈУ Младински културен центар — Скопје, мкц007 и PMG Recordings, 097/2014.</ref>
* „За Македонија“ — песна на македонската група „[[ПМГ Колектив]]“ од 2011 година.<ref>[http://www.pmgrecordings.com/discography.php?id=150&id=59 www.pmgrecordings.com (пристапено на 3.12.2017)]</ref>
* „Македонија“ — песна на југословенската [[рок]]-група „[[Тајм (рок група)|Тајм]]“ (''Time'') од 1973 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=-4xdfEzFbrc YouTube, Time — Makedonija (1973. godina) (пристапено на 24.1.2017)]</ref>

== Галерија ==
<center><gallery>
Iglesia de San Pantaleón, Ohrid, Macedonia, 2014-04-17, DD 32.JPG|Црквата Св. Климент на [[Плаошник]] во Охрид
Liberators Skopje NOB.JPG|„Споменик на ослободувањето“ во центарот на [[Скопје]]
Panair Korab.jpg|[[Кораб]], највисоката планина во државата
MountShara.jpg|[[Шар Планина]]
Meister von Nerezi 001.jpg|Св. Пантелемон црквата близу [[Скопје]]
Mother-teresa-skopje.JPG| [[Мајка Тереза]] во [[Скопје]]
Sv. Troica od Radoviš 20.JPG| [[Црква „Св. Троица“ - Радовиш|Св. Троица]] во [[Радовиш]]
Galichnik-View-Northern-Slope.jpg| Село [[Галичник]]
Varnaliite vo Veles 02.jpg| Традиционална архитектура од [[Велес]]
Dalmatian pelican in Prespa Lake.jpg| [[Преспанско Езеро]]
Бигорский монастырь.jpg| [[Бигорски Манастир]]
Old bridge in Zovik with sheep.jpg| Мостот во [[Зовиќ]], [[Мариово]]
Koleshinski vodopad 28.JPG| Колешинскиот Водопад
</gallery></center>

== Поврзано ==
{{Портал|Македонија|Европа}}

* [[Македонија (регион)]]
* [[Егејска Македонија]]
* [[Пиринска Македонија]]
* [[Спор за името помеѓу Македонија и Грција]]
* [[Статистички региони во Македонија]]
* [[Општини во Република Македонија|Општини во Македонија]]
* [[Крушевска Република]]

== Наводи ==
{{наводи|2}}

== Надворешни врски ==
{{Sisterlinks|Category:Republic of Macedonia}}
=== Влада ===
* [http://www.vlada.mk/ Официјална страна на Владата на Македонија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110411121930/http://vlada.mk/ |date=2011-04-11 }}
* [http://www.sobranie.mk/ Собрание на Македонија]
* [http://www.president.gov.mk/ Претседател на Македонија] {{Семарх|url=http://arquivo.pt/wayback/20160522185358/http://www.president.gov.mk/ |date=2016-05-22 }}

=== Историја ===
* [http://www.macedoniantruth.org/ Македонска историја] {{mk}}

=== Туризам ===
* [https://macedoniafromabove.mk 360° Визуелен водич низ Македонија]
* [http://macedonialovesyou.eu Слики и информации за Македонија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090428165258/http://www.macedonialovesyou.eu/ |date=2009-04-28 }} — веб-страница од Станислав Пигоњ.
* [http://macedonia-timeless.com/ Macedonia-Timeless — туристички портал] {{mk}} {{en}}
* [http://exploringmacedonia.com/ Exploring Macedonia — туристички портал] {{mk}} {{en}}
* [http://travel2macedonia.com.mk travel2macedonia] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20200203231429/https://travel2macedonia.com.mk/ |date=2020-02-03 }}, туристички портал. {{en}}
* [http://www.state.gov/documents/organization/138927.pdf "State" — репортажа за Македонија]
* [http://edition.cnn.com/2010/WORLD/europe/05/04/macedonia.country.profile/index.html I-list, Macedonia], профил на CNN.

{{Македонска државност}}
{{Navboxes
|title= Местоположба
|list=
{{Држави на Европскиот континент}}
{{Словенска Европа}}
}}
{{Navboxes
|title= Членство во меѓународни организации
|list=
{{Совет на Европа}}
{{Цефта}}
{{ЕУ}}
}}

{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Македонија| ]]
[[Категорија:Држави во Европа]]
[[Категорија:Држави на Балканскиот Полуостров]]
[[Категорија:Републики]]