Прејди на содржината

Зебу

Од Википедија — слободната енциклопедија
Зебу
припитомен
Научна класификација
Царство: Животни
Колено: Хордови
Класа: Цицачи
Ред: Парнокопитни
Семејство: Шуплороги
Потсемејство: Говеда
Род: Вистински говеда
Вид: Домашно говедо
Подвид: Зебу
Научен назив
Bos taurus indicus
Linnaeus, 1758
Синоними
Bos indicus и Bos primigenius indicus

Зебу (науч. Bos primigenius indicus), грбаво говедо, индиско говедо или браман — вид или подвид домашно говедо со потекло од јужна Азија. Главна одлика на ова животно е масната грпка на рамената, виснатите уши и големата висната гуша. Добро се прилагодени на високи температури и се одгледуваат ширум тропските земји во изворен облик или вкрстени со европско домашно говедо (другиот главен тип на домашно говедо). Се користат како влечни волови, како млекодајно и месодајно говедо, како и за кожата и изметот наменет за гориво и ѓубриво. Во 1999 година, едно животно било успешно клонирано во Тексашкиот земјоделско-механички универзитет.[1]

Примероци од ова животно можат да се видат во Зоолошката градина во Скопје.[2]

Таксономија

[уреди | уреди извор]

Првичното научно име на животното е Bos indicus, кога стручњаците мислеле дека се работи за посебен вид. Денес се смета за подвид на домашното говедо (Bos taurus) и затоа го носи називот Bos taurus indicus. Ваков случај е и и европското домашно говедо (Bos taurus taurus), чиј заеднички предок е изумрениот тур (Bos taurus primigenius).[3] Европското домашно говедо е потомок на евроазискиот тур, а зебуто потекнува од индискиот.

Потекло

[уреди | уреди извор]
Зебу во Зоо Скопје.

Се смета дека зебуто потекнува од азискиот тур, кој понекогаш се смета за подвид (Bos primigenius namadicus)[4] Дивите азиски турови исчезнале за време на Индската цивилизација од нивниот ареал во Долината на Инд и други краишта во јужна Азија, можеби поради мешањето со домашното зебу и расцепкувањето на ареалот поради губитокот на живеалиштата.[5]

Филогенетската анализа открила дека сите Y-хромозомски групи хаплотипови на зебуата се наоѓаат во три различни лози: Y3A, најдоминантната и космополитската лоза; Y3B, забележана само во Западна Африка; и Y3C, доминантни во Јужна и Североисточна Индија.[6]

Археолошките докази, вклучително и прикази на грнчарија и карпи, предложуаат дека видот бил присутен во Египет околу 2000 година п.н.е. За Bos indicus се верува дека првпат се појавил во Потсахарска Африка помеѓу 700 и 1500 година и бил доведен во Рогот на Африка околу 1000 година.[7]

Раси и хибриди

[уреди | уреди извор]
Шпекулативно живо возвраќање на енигматските индиски турови (B. p. namadicus).

Постојат 75 раси на зебу, од кои половината се африкански, а половина јужноазиски. Позначајни од нив се: гир, канкреџ, индобразилската раса, браман, нелоре, онголе, сахивал, црвен синди, бутана, кенана, боран, багара, тарпакар, кангејам, кинеска јужна жолта раса, филипинска домородна, кедах-келантан, и месната индиска млечна крава. Останатите раси се прилично месни, како харијана од сојузната држава Харајана и источен Пенџаб[8] or округот Алвар in eastern Раџастан.[9]

Африканските раси под збирното име санга се настанати со вкрстување на зебуто со домородното африканско безгрбо говедо. Тука се вбројуваат африканер, црвен фулани, анколе-ватуси и многу други раси од средна и јужна Африка. Сангата се разликува од чистокрвното зебу по тоа што грпката ѝ е помала и сместена поназад.

Пазар на зебуа во Мадагаскар.

Зебуто е доведено во Африка во текот на стотици години и постепено се измешало со домородното говедо. Според генетските анализи, говедата долж целиот источен брег на Африка имаат поголем удел на зебу. Особено чистокрвни се зебуата на островот Мадагаскар, што значи дека говедата биле пренесувани на бродови, или дека животното е доведено до источна Африка по крајбрежен пат (крајбрежјата на Пакистан, Иран, јужна Арабија) многу порано, и потоа преминало на Мадагаскар. Поголемата застапеност на ова говедо во Африка се должи и на неговата делумна отпорност на говедска чума.

На почетокот на XX век зњбуто е донесено и во Бразил и вкрстено со француската раса шароле. Добиената раса содржи 63% шароле и 37% зебу, и се нарекува каншим. Има поквалитетно месо од зебуто и поголема отпорност на топлина од азиското говедо.[10] За оваа цел користени се претежно индобразилски говеда, а во помала мера и нелоре и гузерат.

Многу раси се сложени мешавини од зебу и разни типови говеда, а некои имаат и гени од јак, гаур или бантенг. Иако зебуто е прилично застапено ширум Азија, говедата во Јапонија, Кореја и Монголија се од истиот евроазиски тип со потекло од турот (иако веројатно припитомени независно од другите говеда со потекло од Европа и Африка). Други видови припитомени говеда во Азија се јакот, гаурот, бантенгот и биволот.

Особености

[уреди | уреди извор]
Женка во Шри Ланка

Зебуто има грпка на рамената, голема висната гуша и виснати уши.[11] Во споредба со европски домашни говеда, зебуата се добро прилагодени на жешката и сува средина на тропските предели. Прилагодувањата вклучуваат отпорност на суша и толеранција на интензивна топлина и сончева светлина.[12]

Како што е очекувано за неафриканска раса, зебуто се чини дека нема никаква трипанотолеранција,[13][14] за што сведочи и моделот на интрогресија на зебуа во африкански говеда:[13] Има намалување до - и брз крај на - области зафатени од мувата цеце.[13]

Размножување

[уреди | уреди извор]

Зебу главнно се доволно зрели да започнат да се размножуваат кога се на возраст околу 44 месеци. Ова се заснова на развој на нивните тела за да го издржат оптоварувањето на носењето и лачењето млеко. Раното размножување може да предизвика премногу стрес врз телото и веројатно да ги скрати животниот век. Времето на носење на телето во просек е 285 дена, но варира во зависност од возраста и исхраната на мајката. Полот на телето исто така може да влијае на времето на носење, бидејќи машките телиња се носат подолг период отколку женките. Местото, расата, телесната тежина и сезоната влијаат врз целокупното здравје на животното, а за возврат може да влијаат и на периодот на носење.[15]

Корист за човекот

[уреди | уреди извор]
Зебу во запрега во Мумбај, Индија.

Ова животно се користи за влеча, за добивање млеко и месо, но и за други полупроизводи како кожа, измет за гориво и ѓубриво.

Месото на зебуто важи за неквалитетно и не е барано.[16][17][18]

Во Индија, зебуто е свето животно[19], бидејќи го претставува бикот на богот Шива наречен Нанди.

Поврзано

[уреди | уреди извор]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ „Cloning gives second chance for bull“. BBC News. BBC. 1999-09-03. Посетено на 2008-10-11.
  2. ↑ „Зебу“. Зоо Скопје. Посетено на 6 јуни 2015.[мртва врска]
  3. ↑ „Mammal Species of the World: Information on taurus“. Посетено на 24 February 2015.
  4. ↑ van Vuure, Cis (2005). Retracing the Aurochs: History, Morphology and Ecology of an Extinct Wild Ox. Sofia-Moscow: Pensoft Publishers. ISBN 954-642-235-5.
  5. ↑ Rangarajan, Mahesh (2001). India's Wildlife History. Delhi, India: Permanent Black. стр. 4. ISBN 978-81-7824-140-1.
  6. ↑ Pérez-Pardal; и др. (2018). „Legacies of domestication, trade and herder mobility shape extant male zebu cattle diversity in South Asia and Africa“. Scientific Reports. 8 (1): 18027. Bibcode:2018NatSR...818027P. doi:10.1038/s41598-018-36444-7. JSTOR 18027. PMC 6303292. PMID 30575786.
  7. ↑ Marshall, Fiona (April 1989). „Rethinking the Role of Bos indicus in Sub-Sahara Africa“. Current Anthropology. 30 (2): 235–240. doi:10.1086/203737. JSTOR 2743556. S2CID 143063029.
  8. ↑ "Hariana — India: Haryana, eastern Punjab" стр. 245 In Porter, Valerie (1991) Cattle: A Handbook to the Breeds of the World Helm, London, ISBN 0-8160-2640-8
  9. ↑ "Rath — India: Alwar and eastern Rajasthan" page 246 In Porter, Valerie (1991) Cattle: A Handbook to the Breeds of the World Helm, London, ISBN 0-8160-2640-8
  10. ↑ „Food Ark - Cattle Breeds - Pictures, More From National Geographic Magazine“. Ngm.nationalgeographic.com. 2013-04-25. Посетено на 2013-05-30.
  11. ↑ „Definition: Zebu“. Online Medical Dictionary. Посетено на 2007-09-08.
  12. ↑ Mukasa-Mugerwa, E. (1989-01-01). A Review of a Reproductive Performance of Female Bos Indicus (zebu) Cattle. ILRI (aka ILCA and ILRAD). ISBN 9789290530992.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 MacHugh, David E. (1997). „Microsatellite DNA Variation and the Evolution, Domestication and Phylogeography of Taurine and Zebu Cattle (Bos taurus and Bos indicus)“. Genetics. 146 (3): 1071–1086. PMC 1208036. PMID 9215909. Посетено на 19 април 2021.
  14. ↑ Makina, Sithembile O.; Whitacre, Lindsey K.; Decker, Jared E.; Taylor, Jeremy F.; MacNeil, Michael D.; Scholtz, Michiel M.; van Marle-Köster, Este; Muchadeyi, Farai C.; Makgahlela, Mahlako L.; Maiwashe, Azwihangwisi (2016-11-15). „Insight into the genetic composition of South African Sanga cattle using SNP data from cattle breeds worldwide“. Genetics Selection Evolution. Springer Science and Business Media LLC. 48 (1): 88. doi:10.1186/s12711-016-0266-1. ISSN 1297-9686. PMC 5111355. PMID 27846793.
  15. ↑ Mukasa-Mugerwa, E. (1989). ILCA Monograph No. 6. Addis Ababa, Ethiopia: ILCA.
  16. ↑ Undercover Mothers, ITV, 2007-08-21
  17. ↑ „Wales farmers beef about tough steaks“. News Wales. 22 август 2007. Посетено на 2007-08-22.
  18. ↑ „Zebu and chips, sir?“. Daily Mail. 20 август 2007. Посетено на 2007-10-22.
  19. ↑ „зебу“ — Лексикон на македонскиот јазик

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Зебу&oldid=5060211“