Норвешки јазичен конфликт
Оваа статија е дел од серијата за: | |||
|
Варијанти: Употреба: Останато: | |||
Норвешкиот јазичен конфликт (målstriden, språkstriden или sprogstriden) е активен проблем во Норвешка околу пишаниот и зборуван норвешки јазик. Од 16 до 19 век, данскиот бил стандарден пишан јазик во Норвешка поради данското владеење на териториите Данска и Норвешка. Како резултат на тоа, развојот на современиот пишан норвешки јазик бил предмет на национализам, урбан спреба рурален изговор, историјата на пишаната норвешка форма, дијалектна наспрема стандардна форма и реформи на правописот.
За време на Обединетите Кралства Данска и Норвешка (1536–1814), службен јазик бил данскиот јазик. Градската норвешка елита почнала да зборува на дијалект наречен данско-норвешки, кој всушност е една форма на данскиот јазик со норвешки изговор и останати мали јазични разлики. По распадот на оваа унија во 1814 година, данско-норвешкиот дијалект станал службен јазик во Норвешка и почнал да прима матични норвешки елементи. Во раните години на 20 век, во Норвешка се прифатил нов начин на пишување на јазикот, кој водел кон реформи на норвешкиот јазик за да се осврнат норвешкиот урбан и рурален говор. Норвешкиот дијалект кој потекнува од данско-норвешкиот бил познат како риксмол, но од 1929 година истиот бил наречен „книжевен јазик“ (букмол) и истиот бил назначен како стандарден правопис на норвешкиот јазик. Покрај книжевниот јазик, во државата се појавил уште еден правописен систем кој се нарекол новонорвешки (нинорск). Новонорвешкиот се засновал на матичните норвешки дијалекти, а се стреми да не користи странски дански елементи, но овој правопис не успеал да се наметне на пошироката норвешка јавност.
Норвешкиот јазик е германски јазик кој воглавно се зборува во Норвешка, каде е и службен јазик. Според законот и владината политика, во државата постојат два официјални облика на пишаниот норвешки јазик: книжевниот и новонорвешкиот. Кога е во прашање говорниот норвешки, нема официјална стандардна форма како што е во случајот со пишаниот јазик, но источнонорвешкиот дијалект се смета за база на стандардниот зборуван јазик. Историски гледано, книжевниот е норвежирана форма на данскиот јазик, додека новонорвешкиот е јазичен облик заснован на норвешките дијалекти и е деданизирана форма.
Напуштената политика за спојување на книжевниот и новонорвешкиот во една заедничка форма наречена самнорск создала поголем број варијанти на книжевен и новонорвешки. Неофицијалната форма на норвешкиот наречена риксмол се смета за поконзервативна форма од книжевниот, додека хегнорск не бил опфатен од реформите како што било со новонорвешкиот. Данскиот и книжевниот норвешки се многу слични. Луѓето кои зборуваат дански, норвешки и шведски можат да ги читаат сите три јазика без поголеми проблеми. Главна разлика меѓу овие три јазика е во изговорот.
Употреба
[уреди | уреди извор]
Денес во Норвешка, поголем број општини во државата се одлучиле да се изјаснат неутрални по прашањето дали користат новонорвешки или книжевен норвешки. Сепак, има големи центри кои се изјасниле која форма ја користат, односно:
| најголеми неутрални центри | население (2009) |
|---|---|
| Осло | 876.391 |
| Берген | 227.752 |
| Трондхејм | 160.072 |
| Драмен | 96.562 |
| Шиен/Порсгрун | 86.923 |
| Тромсе | 55.057 |
| Олсун | 46.471 |
| Мос | 41.725 |
| Буде | 36.482 |
| Хамар | 30.015 |
| Најголеми книжевнонорвешки центри | Население (2009) |
|---|---|
| Ставангер/Санднес | 189.828 |
| Долногломски регион | 101.698 |
| Кристијансан | 67.547 |
| Тенсберг | 47.465 |
| Хаугесун | 42.850 |
| Сандефјорд | 40,817 |
| Арендал | 32.439 |
| Ларвик | 23.899 |
| Халден | 22.986 |
| Лилехамер | 20.097 |
| Најголеми новонорвешки центри | Население (2009) |
|---|---|
| Лејрвик | 11,424 |
| Брине | 9,627 |
| Фјел | 9,409 |
| Ферде | 9,248 |
| Осеиро | 8,772 |
| Флоре | 8,448 |
| Клепе/Вердален | 7,348 |
| Ерста | 6,495 |
| Кверналанд | 6,098 |
| Восеванген | 5,860 |
Пример
[уреди | уреди извор]- Дански
- I 1877 forlod Brandes København og bosatte sig i Berlin. Hans politiske synspunkter gjorde dog, at Preussen blev ubehagelig for ham at opholde sig i, og han vendte i 1883 tilbage til København, hvor han blev mødt af en helt ny gruppe af forfattere og tænkere, der var ivrige efter at modtage ham som deres leder. Det vigtigste af hans senere arbejder har været hans værk om William Shakespeare, der blev oversat til engelsk af William Archer og med det samme blev anerkendt.
- Книжевен норвешки
- I 1877 forlot Brandes København og bosatte seg i Berlin. Hans politiske synspunkter gjorde imidlertid at det ble ubehagelig for ham å oppholde seg i Preussen, og i 1883 vendte han tilbake til København, der han ble møtt av en helt ny gruppe forfattere og tenkere, som var ivrige etter å motta ham som sin leder. Det viktigste av hans senere arbeider er hans verk om William Shakespeare, som ble oversatt til engelsk av William Archer, og som straks ble anerkjent.
- Новонорвешки
- I 1877 forlét Brandes København og busette seg i Berlin. Dei politiske synspunkta hans gjorde det utriveleg for han å opphalda seg i Preussen, og han vende attende til København i 1883. Der vart han møtt av ei heilt ny gruppe forfattarar og tenkjarar, som var ivrige etter å ha han som leiar. Det viktigaste av dei seinare arbeida hans er verket hans om William Shakespeare, som vart omsett til engelsk av William Archer, og som straks vart godkjend.
- Македонски
- Во 1877 Брандес го напуштил Копенхаген и се преселил во Берлин. Како и да е, неговите политички погледи ја направила Прусија непријатно место за живеење, и во 1883 година тој се вратил во Копенхаген. Таму то се сретнал со сосема нова група на писатели и мислители, кои биле желни да го прифатат него како нивен водач. Најпознатата подоцнежна работа на Брандес е неговото пишување за Шекспир, кое било преведено на англиски од Вилијам Арчер и веднаш се стекнало со признание.
Поврзано
[уреди | уреди извор]- Разлики меѓу книжевниот норвешки и стандардниот дански јазик
- Норвешки јазик
- Книжевен норвешки јазик
- Новонорвешки јазик
- Дански јазик
Користена литература
[уреди | уреди извор]- Petter Wilhelm Schjerven (ed): Typisk Norsk, Oslo, NRK/Dinamo forlag. ISBN 8252561608
- Egil Børre Johnsen (ed): Vårt eget språk, Aschehoug, ISBN 82-03-17092-7
- Oddmund Løkensgard Hoel: Nasjonalisme i norsk målstrid 1848-1865, Oslo 1996, Noregs Forskingsråd, ISBN 82-12-00695-6