Прејди на содржината

Песна

Уреди врски
Од Википедија — слободната енциклопедија
Американската џез пејачка и поетеса Били Холидеј во Њујорк во 1947 година.

Песна[1][2] — уметничко дело во стихови или проза, во кое се раскажува и преку стилски фигури се изразуваат емоции. Песната може да се сфати и како музичка композиција. Содржи делови кои се пеат, претежно зборови, текстови, придружени со музички инструменти. Зборовите на песната се претежно поетски по природа и се римувани,[3] но има и песни со религиозна содржина, како и оние кои претставуваат слободна проза. Најчесто се пишуваат за еден пејач, но може да бидат и за дуети [4] и триа. Можат да се поделат на неколку начини, во зависност од користените критериуми. На пример, можат да се поделат на уметнички, народни и популарни песни.

Песната, во својата најширока смисла, е единечно (и често самостојно) музичко дело кое обично е наменето да се пее од човечкиот глас со дистинктни и фиксни тонови и обрасци кои користат звук и тишина и различни облици кои често содржат делови кои се повторуваат.[5] Пишаните зборови создадени специјално за музика, или за кои музиката е специјално создадена, се нарекуваат текстови.[6] Ако претходно постоечка песна е поставена на компонирана музика во класична композиција, тоа е уметничка песна.[7][8] Песните што се пеат на повторувачки тонови без карактеристични контури и шари на кревање и паѓање се нарекуваат пеании. Песните во едноставен стил што се учат неформално обично се нарекуваат народни песни. Песните што се компонирани за професионални пејачи кои ги продаваат своите снимки или заработуваат за живот од настапите во шоуа на масовниот пазар се нарекуваат популарни песни. Овие песни, кои остваруваат широка популарност, обично се компонирани од професионалци, композитори и текстописци. Уметничките песни се компонирани од обучени класични композитори за концертни или рецитални изведби. Песните се изведуваат во живо или се снимаат во аудио или видео формат (во некои случаи, песната може да се изведува во живо и да се снима истовремено). Песните можат да се појават во претстави, музички театар, сценски претстави од кој било облик и во опери.

Песната може да биде за соло пејач, главен пејач поддржан од придружни пејачи, дует, трио или поголем ансамбл кој вклучува повеќе гласови кои пеат во хармонија, иако овој поим обично не се користи за големи класични музички форми, вклучувајќи опери и ораториуми, кои ги користат поимите како арија и рецитатив. Песните со повеќе од еден глас во пејачките делови во полифонија или хармонија се сметаат за хорски дела. Песните можат да се поделат во многу различни облици, во зависност од користените критериуми.

Песните може да бидат напишани за еден или повеќе пејачи да се пеат без инструментална придружба, или може да бидат напишани за да бидат изведени со инструментална придружба. Придружбата што се користи за песните зависи од музичкиот жанр и во класичните стилови, во партитурата се напишани упатства за диригентот. Песните може да бидат придружени со пијано или гитара, мал оркестар (на пр. џез квартет, бенд (во случај на барокна музика), рок или поп бенд или ритам секција) или дури и голем бенд (за џез песни) или оркестар (за класични арии). Една поделба е помеѓу „уметнички песни“, „поп песни“ и традиционална музика која вклучува „народни песни“ и рани блуз песни. Други вообичаени методи на категоризација се според целта (света и световна), според стилот (танц, балада, итн.), или според времето на потекло (ренесанса, современа, итн.). Песните можат да бидат научени или пренесени „на уво“ (како во традиционалните народни песни); од снимки или на главната страна (во џез и поп) или од детална музичка нотација (во класичната музика). Некои инструментални музики свирени во стил на пеење се нарекуваат песни, на пр., Менделсоновите Песни без зборови за соло пијано.

Видови

[уреди | уреди извор]

Уметнички песни

[уреди | уреди извор]

Уметничките песни се оние песни создадени со намера да бидат изведени од класични уметници, обично придружени со пијано или виолина/виола, иако тие можат да се изведуваат и соло.[9][10] Уметничките песни бараат силна вокална техника, разбирање на јазикот, дикција и поезија за толкување. Иако таквите пејачи можат да изведуваат и популарни и народни песни на нивните програми, овие особености и употребата на поезијата се она што ги разликува уметничките песни од популарните песни.[11][12] Уметничките песни се традиција во повеќето европски земји, како и во низа други земји со класична музичка традиција. Заедниците кои зборуваат германски го користат терминот уметничка песна („“) за да ги разликуваат таканаречените „сериозни“ композиции од народните песни („“). Текстовите обично ги пишуваат поети или текстописци, а музиката ја составуваат композитори. Уметничките песни можат да бидат посложени по облик отколку популарните или народните песни, иако многу рани песни од оваа група, како оние напишани од Франц Шуберт, имаат едноставен строфичен облик.[13] Придружбата на европските уметнички песни се смета за важен дел од композицијата. Некои уметнички песни се почитуваат до тој степен што добиваат особености на облик на национална идентификација.

Уметничките песни произлегуваат од традицијата на пеење романтични љубовни песни,[14][15] често за идеализирана или имагинарна личност, или се изведени од религиозни песни. Трубадурите и бардовите во Европа започнале документирана традиција на романтични песни, која ја продолжиле елизабетанските лутерани. Некои од најраните песни се присутни во музиката на Хенри Персел.[16] Традицијата на романтиката, љубовните песни со тековна придружба, често во тројна метрика, влегле во операта во 19 век и оттаму се раширила низ цела Европа. Се проширила и во популарната музика и станала дел од нејзината позадина. Додека романтиката обично има едноставна придружба, уметничките песни имаат сложени, софистицирани придружби кои поддржуваат, разубавуваат, илустрираат или обезбедуваат гласовни контрасти. Понекогаш придружниот изведувач ја обезбедува мелодијата, додека вокалистот се грижи за драматуршките аспекти.

Народни песни

[уреди | уреди извор]

Народни песни се оние песни кои често се од анонимно потекло (или се во јавна сопственост) и кои во минатото биле усно пренесувани. Тие често содржат значајни аспекти на националниот или културниот идентитет. Уметничките песни често се приближуваат до статусот на народни песни кога луѓето забораваат кој е авторот. Во денешно време народните песни повеќе не се пренесуваат усно, туку се користат вообичаени музички партитури). Народните песни постојат речиси во секоја култура. Популарните песни на крајот можат да станат народни песни со истиот процес на одвојување од својот извор. Народните песни по дефиниција се повеќе или помалку во јавна сопственост, иако има многу изведувачи на народни песни кои објавуваат и снимаат изворни материјали заштитени со авторски права. Оваа традиција, исто така, довела до стилот на изведба на пејачот/текстописецот, каде што уметникот пишува исповедна песна или збир на лични изјави и ги пее со музика, обично со придружба на гитара.

Народната (изворна, етно) музика е жанр на музика што е застапен во сите делови на светот. Секој народ ја негува својата традиционална музика во рамките на својата традиција и секој од нив го претставува идентитетот на една нација. Песната се провлекува низ сите животни активности, најчесто се пее на работа или на собири. Благодарение на глобализацијата, етничката музика се шири. Појавата на различни музички жанрови доведува до создавање на бројни поджанрови, поврзувајќи и мешајќи различни традиции. Традиционалната музика вклучува многу категории на музика, од изворни музички облици до модерни музички трендови вдахновени од традиционалната музика.[17]

Постојат многу жанрови на популарни песни, вклучувајќи сентиментални љубовни песни, балади, хумористични песни, химни, рок, блуз и подолги песни, како и разновидни други комерцијални жанрови, како што е хип-хопот.

Забавна музика

[уреди | уреди извор]

Забавна музика е поим кој вклучува група музички стилови, кои се одликуваат со поедноставни хармонии и мелодии кои лесно се паметат, како и текстови обично на љубовни теми.[18][19][20] Во последно време во повеќе земји вклучувајќи ја и Македонија, забавната музика има примеси на т.н. народна музика, како и некои жанрови на популарна музика, главно поп и денс, но понекогаш и електронска музика и хип-хоп. Овој вид на музика е едноставен и певлив и може да се игра со неа. Достапна е за голем број слушатели. Делата на забавна музика живеат со сегашната публика и ја немаат трајноста каква што ја има „уметничката музика“. Еден хит се заменува со друг.[21][22] Шлагер, создаден во првата половина на 20 век, имал значително влијание врз забавната музика. Хитовите се популарни вокални композиции со едноставна инструментална придружба. Шлагерите биле популарни арии и песни од оперети изведени надвор од музичката сцена.[23] Подоцна биле создадени оригинални композиции. Оттука и поимот шлагер (германски: schlager - удар), што значи песна чија мелодија е брза, „на ритам“, ги освојува љубителите на забавната музика, главно млади луѓе. Шансони, едноставни љубовни песни со инструментална придружба, со француско потекло, кои датираат од 11 век, имале посебно влијание врз забавната музика. Меѓу најпознатите шансониери од втората половина на 20 век се Едит Пјаф, Шарл Азнавур, Ив Монтан, Жилбер Беко.

Песната во историјата и културата на човештвото

[уреди | уреди извор]

Народниот облик на песна е несомнено најстар, бидејќи во неа, од една страна, сè уште не се издвоени одредени формални елементи на поетското творештво - епови, текст и драма, не се поделени во посебни категории, од друга страна музиката е сè уште тесно поврзана со оркестарот и поезијата. Развојот на овој конгломерат и издвојувањето на особено поетски елементи од него е тема на историската поетика на песната.[24][25][26] Науката не секогаш има доволно материјал во оваа област. Од древните песни до денес останала само една мала, врз основа на која мора да се реконструира делото. Бројот на преживеаните текстови, во споредба со оние кои исчезнале без трага, е крајно занемарлив. Директните информации добиени од нив, сепак, може да се прошират и дополнат на два начина:

  • Споредувајќи ги со сведочењето на писателите. Меѓутоа, овој пристап не е издашен во подетално разјаснување на карактерот (каде што текстовите воопшто не се зачувани, овој метод е често основен во анализата на една или друга категорија песни), и
  • Со споредување на древните материјали со живата народна песна, која зачувала многу од старите традиции. Поетиката ги користи двата методи на истражување, директно и индиректно.[27] Со нивна помош било можно да се реконструира внатрешната историја на песната, барем во основна смисла.[28]

Во најдалечната ера, на песната ѝ биле туѓи концептуалните уметнички задачи што сега ги остварува. Таа претставувала еден од најосновните аспекти на древните обреди и првично служела само за една практична потреба. Со текот на времето дошло до образување естетски елемент, а песната се претворила во уметничко дело.[29] Церемонијалниот аспект ја одредувал внатрешната содржина и облик на песната. Неговата содржина била религиозна и не секогаш света по карактер и градба, што зависело од одликите на моментот на пеење (слично на различните ликови на грчкиот Дионисиј). Мотивите на најстарите песни биле исклучително едноставни. На пример, некои од светите химни на примитивните племиња се состојат од само две или три фрази, постојано повторувани, со мали промени. Едноставноста на содржината одговара на едноставноста на извршувањето. Примитивната песна обично се пеела во хор. Од изведувачот не се очекува уметнички израз: центарот на гравитација на древната песна лежи во нејзиниот текст, кој е многу едноставен.[28]

Некогаш, во зависност од содржината, нагласувајќи го дијалектичкиот момент, наместо еден рефрен, имало два - околности што можеле да настанат поради тоа што во пеењето учествувале мажи и жени. Според тоа, антифонизмот [30][31] не може да зависи од содржината на песната. И двата вида на извршување ја наоѓаат својата вистинска потврда во псалмите на Евреите, во древните химни итн. Изведбата на песната со два хора игра исклучително важна улога во изградбата на самиот текст: овој пристап ја објаснува појавата на паралелизам, едно од основните начела на изградбата на древната песна. Пееле два хора или полухорови; вториот му одговорил на првиот со синонимна, метрички конструирана целина, следниот дел од претходниот напев. Паралелизмот го немал ритмичкото значење што понекогаш му се припишува. Секој член е ритмички конструиран; затоа ритамот не е ист насекаде. Збирката на идеи и слики во древна песна е минимална. Опишаниот паралелизам се среќава во песни со најразлично потекло. Може да се најде кај Египќаните, Хиндусите, Евреите, Асирците, Словените и другите стари и нови народи.[28]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ „песна“ — Дигитален речник на македонскиот јазик
  2. ↑ „песна“ — Официјален дигитален речник на македонскиот јазик
  3. ↑ Iturat, Isidro (2010). Poetics. Brazil: Indrisos.com. Архивирано од изворникот на 7 ноември 2014. Посетено на 18 ноември 2018.
  4. ↑ Tilmouth, Michael. „Duet“. Grove Music Online. Посетено на 12 октомври 2014.
  5. ↑ White 1976.
  6. ↑ Miller 1996.
  7. ↑ Meister 1980
  8. ↑ Kimball, Introduction, p. xiii
  9. ↑ Kimball, Carol, Song: A Guide to Art Song Style and Literature, revised edition, Milwaukee, Wisconsin: Hal Leonard, ISBN 978-1-4234-1280-9
  10. ↑ Meister, Barbara (1980), An Introduction to the Art Song, New York, New York: Taplinger, ISBN 978-0-8008-8032-3
  11. ↑ Marcello Sorce Keller (1984), "The Problem of Classification in Folksong Research: a Short History", Folklore, XCV, no. 1, 100- 104.
  12. ↑ Jean Nicolas De Surmont (2017), From vocal poetry to song, toward a Theory of Song Obects" with a foreword by Geoff Stahl, Stuttgart, Ibidem.
  13. ↑ Tilmouth, Michael (1980), „Strophic“, Во Sadie, Stanley (уред.), The New Grove Dictionary of Music and Musicians, 18, London: Macmillan Press, стр. 292–293, ISBN 978-0-333-23111-1
  14. ↑ Stevens, John (1979). Music & Poetry in the Early Tudor Court. New York: Cambridge University Press.
  15. ↑ Newman, F. X. (1968). The Meaning of Courtly Love. Albany: State University of New York.
  16. ↑ Runciman, John F. (1909). Purcell. London: George Bell & Sons. OCLC 5690003
  17. ↑ „Srpska tradicionalna muzika“. Архивирано од изворникот на 2018-11-18. Посетено на 2023-06-05.
  18. ↑ Popular Music. (2015). Funk & Wagnalls New World dedicace l fadda Aloumari et Hamane Encyclopedia
  19. ↑ Middleton, Richard; Manuel, Peter (2001). „Popular Music“. Grove Music Online. Oxford Index. ISBN 9781561592630.
  20. ↑ „Definition of "popular music" | Collins English Dictionary“. www.collinsdictionary.com. Посетено на 15 ноември 2015.
  21. ↑ Lashua, Brett (2014). Sounds and the City: Popular Music, Place and Globalization. Basingstoke: Palgrave Macmillan. стр. 19. ISBN 9781137283115.
  22. ↑ Furlong, Andy (2013). Youth Studies: An Introduction. London: Routledge. стр. 237. ISBN 9780203862094.
  23. ↑ Grout, Donald Jay & Williams, Hermine Weigel (2013). A Short History of Opera. Columbia University Press. стр. 378. ISBN 978-0-231-50772-1. Посетено на 2 мај 2015.. Проверете ги датумските вредности во: |access-date= (help)
  24. ↑ Ira Stig Bhaskar (2004), "Historical Poetics, Narrative, and Interpretation" in A Companion to Film Theory (eds. Toby Miller & Robert Stan). Malden, MA: Blackwell Publishing, p. 387
  25. ↑ Bhaskar's article is a critical account of historical poetics.
  26. ↑ Henry Jenkins (1989), "Historical Poetics" in Approaches to Popular Film (ed. Joanne Hollows and Mark Jankovich). Manchester: Manchester University Press, p. 100
  27. ↑ Gérard Genette (2005), Essays In Aesthetics, Volume 4, p.14
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 Шишмарёв, В. Ф. (1890). Песня, как явление литературное - Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона. 86.
  29. ↑ White, John D. (1976). The Analysis of Music. стр. 53-54. ISBN 978-0-13-033233-2.CS1-одржување: ref=harv (link)
  30. ↑ E. Foley and M. Paul, Worship music: a concise dictionary .
  31. ↑ J. McKinnon, Music in early Christian literature (Cambridge University Press, 1989), p. 10.

Литература

[уреди | уреди извор]
  • Шишмарёв, В. Ф. (1890). Песня, как явление литературное - Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона. 86.CS1-одржување: ref=harv (link)
  • Grout, Donald Jay & Williams, Hermine Weigel (2013). A Short History of Opera. Columbia University Press. стр. 378. ISBN 978-0-231-50772-1. Посетено на 2 мај 2015.. Проверете ги датумските вредности во: |access-date= (help)CS1-одржување: ref=harv (link)
  • Newman, F. X. (1968). The Meaning of Courtly Love. Albany: State University of New York.CS1-одржување: ref=harv (link)
  • Stevens, John (1979). Music & Poetry in the Early Tudor Court. New York: Cambridge University Press.CS1-одржување: ref=harv (link)
  • Iturat, Isidro (2010). Poetics. Brazil: Indrisos.com. Архивирано од изворникот на 7 ноември 2014. Посетено на 18 ноември 2018.CS1-одржување: ref=harv (link)
Нормативна контрола
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Песна&oldid=5242235“