Эдийн Засгийн Харилцан Туслалцах Зөвлөл

Эдийн засгийн харилцан туслалцах зөвлөл товч. ЭЗХТЗ-(орос. Совет экономической взаимопомощи, СЭВ) -1949-1991 онд үйл ажиллагаа явуулж байсан засгийн газар хоорондын эдийн засгийн байгууллага юм. Албани, Болгар, Унгар, Польш, Румын, ЗХУ, Чехословакийн төлөөлөгчдийн эдийн засгийн хурлын шийдвэрээр анх байгуулагдсан. ЭЗХТЗ-ийн төв байр Москвад байрлаж байсан.

Гол шийдвэрүүдийг жил бүр хуралддаг ЭЗХТЗ-ийн чуулганаар гишүүн орнуудын нийслэлд орос цагаан толгойн нэрсийн дарааллаар ээлжлэн хийдэг байсан. 16-18, 23-р хуралдаанд улс орны төлөөлөгчдийг засгийн газрын тэргүүнүүд, коммунист ба ажилчдын намуудын Төв хороодын ерөнхий нарийн бичгийн дарга нар тэргүүлж байжээ. 1962 онд Засгийн газрын орлогч дарга нарын түвшний гишүүн орнуудын төлөөлөгчдөөс бүрдсэн гүйцэтгэх хороог байгуулж, улс бүрээс нэг хүн оролцов.

Москвад байрладаг эдийн засгийн болон гүйцэтгэх-захиргааны байгууллага болох ЭЗХТЗ-ийн Нарийн бичгийн дарга нарын газар байсан бөгөөд нарийн бичгийн дарга нарын газрын ажлыг ЭЗХТЗ-ийн нарийн бичгийн дарга (Зөвлөлийн гол албан тушаалтан) болон түүний орлогч нар удирдаж байв.

Шилжэх рубль нь Эдийн засгийн харилцан туслалцах зөвлөлийн гишүүн орнуудын хооронд олон талт төлбөр тооцоог зохион байгуулахад зориулагдсан хамтын мөнгөн тэмдэгт, үнэ цэнийн хэмжүүр, төлбөрийн хэрэгсэл, хадгаламж байсан юм.

Байгуулсан түүх

1949 оны 1-р сарын 5-8-ны өдрүүдэд Москва хотноо Зөвлөлт Холбоот Улс, Бүгд Найрамдах Социалист Румын Ард Улсын санаачилгаар Албани, Болгар, Унгар, Польш, Румын, Чехословак болон ЗХУ-ын Засгийн газрын төлөөлөгчдийн хаалттай эдийн засгийн хурал хуралдав. ЗХУ болон шинэ ардчиллын орнуудын хооронд эдийн засгийн нягт харилцаа тогтооход туслах зорилготой Эдийн засгийн харилцан туслалах Зөвлөлийг байгуулахаар шийдсэн. Комеконыг байгуулах тухай протоколд 1949 оны 1-р сарын 18-нд Москвад гарын үсэг зурсан боловч түүний жинхэнэ идэвхтэй үйл ажиллагаа 10 жилийн дараа 1960 онд ЗХУ-ын удирдлага Европын эдийн засгийн хамтын нийгэмлэгийн нэг төрлийн социалист хувилбар болгохыг оролдсоноор идэвхижсэн байна.

Үйл ажиллагаа

ЭЗХТЗ-ийн үйл ажиллагааны тэргүүлэх чиглэл нь гишүүн орнуудын эдийн засаг, шинжлэх ухаан, техникийн хамтын ажиллагаа байхаар тодорхойлсон бөгөөд үүнд харилцан худалдааг хөгжүүлэх, эдийн засгийн туршлага солилцох ажлыг зохион байгуулах, материал, хүнс, тоног төхөөрөмж, машин механизм болон бусад бараа, түүхий эдээр харилцан туслалцаа үзүүлэх зэрэг байсан. Оролцогч орнуудад зориулсан нэгдсэн стандарт, нормыг мөн боловсруулсан юм.

ЭЗХТЗ-ийн гишүүн орнуудын үүргийг дараахь байдлаар хуваарилаж байв - ЗХУ нь түлш, түүхий эд, түүнчлэн инженерийн бүтээгдэхүүн нийлүүлэх чиглэлийг хариуцсан бол бусад гишүүн орнууд нөөцийг олборлох, гэрээлэгчийн үйлчилгээ, хөрөнгө оруулалт, өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүнийг зээлийн хэлбэрээр үзүүлэх, тээвэрлэх дэд бүтцийг бий болгоход оролцсон. Хариуд нь гишүүн улсууд боловсруулсан бүтээгдэхүүнийг хариуцаж -ЗХУ нь тэдний гол импортлогч байв.

1975 онд хөгжингүй капиталист орнууд нийт экспортын 25%, импортын 35 гаруй хувийг эзэлж байв. СЭВ-ийн хүрээнд харилцан худалдааны эзлэх хувь мэдэгдэхүйц буурсан. ЭЗХТЗ-ийн орнууд баруунаас тоног төхөөрөмж, эд ангиудын импортоос хамааралтай байснаас худалдааны харилцаанд тэнцвэргүй байдал үүссэн. Бэлэн импортын бүтээгдэхүүн болон бага боловсруулсан экспортын бүтээгдэхүүний үнийн өсөлтийн динамикийн зөрүү нь ЭЗХТЗ-ийн орнуудын өрийн дарамтыг нэмэгдүүлэв. Үүний нэг жишээ бол барууны орнуудаас лиценз, эд ангиудыг авч, электрон төхөөрөмж үйлдвэрлэхэд голлон анхаарч байсан Болгар юм. Ихэнх барааг ЗХУ-д борлуулахаар явуулсан байдаг юм. Тэдгээрийн чанар нь барууны орнуудад үйлдвэрлэсэн ижил төрлийн бараа бүтээгдэхүүнээс хамаагүй доогуур байсан бол ЗХУ-д баруунаас шууд худалдаж авснаас тав дахин өндөр үнэтэй байжээ.

Нэмж дурдахад 1975-1985 онуудад ЗСБНХУ нь ЭЗХТЗ-ийн орнуудад нөөцийг нийлүүлэхэд зориулж 15 тэрбум шилжүүлэх рубль хуримтлагдсан. Түнш орнуудад шаардлагатай бүтээгдэхүүн хангалттай хэмжээгээр байхгүй байсан тул тэдгээрийг зарцуулах боломжгүй болж байжээ.

1989 оны зун, өвлийн улиралд Зүүн Европын ЭЗХТЗ-ийн гишүүн орнуудад коммунист дэглэм нуран унасны дараа тэдний шинэ засгийн газрууд эдийн засаг, улс төрийн ашиг сонирхлоо эрс өөрчилж эхлэв. Бүрэн тусгаар тогтнолоо олж, эдийн засгийн шийдэмгий өөрчлөлтийг эхлүүлснээр тэд үндэсний эдийн засгийг дэлхийн эдийн засагт, юуны түрүүнд Баруун Европын интеграцийн үйл явцад аль болох хурдан оруулах чиглэлийг тавьсан. Үүний зэрэгцээ, нэг талаас ЭЗХТЗ, нөгөө талаас түүний хүрээн дэх эдийн засгийн харилцан үйлчлэлийн тогтолцооны хувьд нээлттэй, урьд өмнө байгаагүй хурц шүүмжлэл эхэлсэн юм.

1991 оны 1-р сарын 5-нд Москвад болсон Эдийн засгийн харилцан туслалцах Зөвлөлийн гүйцэтгэх хорооны хурлаар ЭЗХТЗ-ийг Олон улсын эдийн засгийн хамтын ажиллагааны байгууллага болгон өөрчлөх шийдвэр гаргажээ.

1991 оны 6-р сарын 28-нд Будапешт хотноо ЭЗХТЗ-ийн гишүүн орнууд болох Болгар, Унгар, Вьетнам, Куба, Монгол, Польш, Румын, ЗСБНХУ, Чехословак нар Зөвлөлийн 46-р хуралдааны үеэр ЭЗХТЗ-ийг тараах тухай Протоколд гарын үсэг зурсан байна. Үүгээр социалист эдийн засгийн интеграцчлалын түүх дууссан юм.

ЭЗХТЗ-ийн гишүүн орнууд

ЭЗХТЗ-ийн гишүүн болон ажиглагч орнууд
Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Холбоот Улс
Бүгд Найрамдах Болгар Ард Улс
Бүгд Найрамдах Унгар Ард Улс
Бүгд Найрамдах Польш Ард Улс
Бүгд Найрамдах Социалист Румын Улс
Бүгд Найрамдах Социалист Чехословак Улс
1950 оноос Бүгд Найрамдах Ардчилсан Герман Улс
1962 оноос Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс
1972 оноос Бүгд Найрамдах Куба Улс
1978 оноос Бүгд Найрамдах Социалист Вьетнам Улс
1949-1961 оны хооронд Бүгд Найрамдах Албани Ард Улс.

Ажиглагч орнууд

Бүгд Найрамдах Ангол Ард Улс, 1976 оноос
Бүгд Найрамдах Ардчилсан Афганистан Улс, 1986 оноос
Бүгд Найрамдах Ирак, 1975 оноос
Бүгд Найрамдах Ардчилсан Йемен Ард Улс, 1986 оноос
Бүгд Найрамдах Ардчилсан Солонгос Ард Улс, 1956 оноос
Бүгд Найрамдах Ардчилсан Лаос Ард Улс, 1986 оноос
Мексикийн Нэгдсэн Улс, 1975 оноос
Бүгд Найрамдах Мозамбик Ард Улс, 1985 оноос
Бүгд Найрамдах Никарагуа, 1984 оноос
Бүгд Найрамдах Финланд Улс, 1973 оноос
Бүгд Найрамдах Ардчилсан Этиоп Ард Улс, 1986 оноос