ပၞဴ

ပၞဴ (မးနဴ)
ပၞဴ (မးနဴ)
မပါ်ဂကူ အတိုင်နဲသိပ္ပံ
လောက:	Plantae
လပါ်ဂကူ:	Magnoliophyta
ဂကောံဂကူ:	Magnoliopsida
လၟေင်ဂကူ:	Sapindales
ဇာတ်ဂကူ:	Rutaceae
ဗဳဇဂကူ:	'Citrus'
လစှ်ေဂကူ:	''C. aurantifolia''
ယၟုရုက္ခဗေဒ
Citrus aurantifolia Swing.

ပၞဴ(မးနဴ) ဝွံဒှ်တဴသတ်ဆုမွဲဂကူနွံရှ်ဖျးခိုဟ်မွဲရ၊ ဟိုတ်နူဖျးလောန်တုဲ ပါ်စွဴလဝ်ပ္ဍဲဂကောံသတ်ဆု သတ်လိမ္မဴ (Citrus) နွံသာ်သ္ၚေက်တုဲ အခိၚ်ကြံၚ်ဂှ်ဒှ်သာ်ဍာ်မိတ်တုဲ သၞော်ဍေံကြဳတုဲ ပ္ဍဲသတ်ပၞဴဂှ်နွံဆဖျုန်ဍိုန်ဍိုန်ဍေက်ဍေက်တုဲ ဟိုတ်ဂှ်ရဒှ်တဴသတ်ဆုနွံကဵုဓါတ်ခိုဟ်မွဲတုဲ ဗွဲမဂၠိုၚ်တှ်ေစကာသုၚ်စောဲပ္ဍဲအမာဲနာနာရ၊ ဟိုတ်ဒှ်သာ်ဂှ်တုဲ ပၞဴဝွံဒှ်နွံကဵုဖဵုလပါ်စၞစအဟာရဟွံကတုဲ သီုလုပ်လၟိဟ်မတ်ဂဥုဲနာနာသာ်ကီုရ။

လက်သဏ်နာနာ

လက်သဏ်တၞံပၞဴ(မးနဴ)

သတ်ပၞဴဗွဲသဘာဝမ္ဂးတှ်ေနွံဆအဝဲပၟာဏ 4-4.5 (ဇြေန်တိမေတ်သ်)ဟီုကၠးကၠးတှ်ေဍောတ်နူသတ်လိမ္မဴညိဓဝ်ရ၊ တၞံဍေံသဝ်သဓီုတုဲ ယဝ်သၠုၚ်အိုတ်တှ်ေၜိုတ် 5 (မေတ်)ဒ္စာံဟတ်စဵုကဵုစှ်ဟတ်နွံသၠုၚ်ရ၊ တၞံဍေံဒလနွံညိညတုဲ တၞးဍေံဂၠိုၚ်ကွေံကွေံရ၊ တၞးဍေံနွံဗီုပြၚ်ဟွံဂၠိၚ်ဟွံဂၠိတုဲ တုပ်မံၚ်တၞးသတ်လိမ္မဴကီုရ၊ လပါ်ဍောၚ်ပၞဴဍေံဂှ်ပၠန်တှ်ေနွံသာ်အရံၚ်ဗုနှဴသာ်ဍာ်မိတ်ညိညရ၊ ပကတိဗွဲသဘာဝမ္ဂးတှ်ေ ပ္ကဴသတ်တိတ်ဒၟံၚ်အတိုၚ်မွဲသၞာံဂှ်ရ၊ ဆဂး ပ္ဍဲအခိၚ်ဥတုက္တဴကညၚ်ဂှ်တှ်ေ သတ်ဍေံနွံစအောန်တုဲ ဍာ်ဍေံလေဝ်အောန်မံၚ်ကီုရ။

သတ်ပၞဴဝွံเป็นพืชพื้นเมืองในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ผู้คนในภูมิภาคนี้รู้จัก และใช้ประโยชน์จากมะนาวมาช้านาน น้ำมะนาวนอกจากใช้ปรุงรสเปรี้ยวในอาหารหลายประเภทแล้ว ยังนำมาใช้เป็นเครื่องดื่ม ผสมเกลือ และน้ำตาล เป็นน้ำมะนาว ซึ่งเป็นที่รู้จักกันดีทั้งในประเทศไทย และต่างประเทศทั่วโลก นอกจากนี้เครื่องดื่มแอลกอฮอล์บางชนิดยังนิยมฝานมะนาวเป็นชิ้นบางๆ เสียบไว้กับขอบแก้ว เพื่อใช้แต่งรส

ในผลมะนาวมีน้ำมันหอมระเหยถึง 7% แต่กลิ่นไม่ฉุนอย่างมะกรูด น้ำมะนาวจึงมีประโยชน์สำหรับใช้เป็นส่วนผสมน้ำยาทำความสะอาด เครื่องหอม และการบำบัดด้วยกลิ่น (aromatherapy) หรือน้ำยาล้างจาน ส่วนคุณสมบัติที่สำคัญ ทว่าเพิ่งได้ทราบเมื่อไม่ช้านานมานี้ (ราวคริสต์ศตวรรษที่ 19) ก็คือ การป้องกันและรักษาโรคลักปิดลักเปิด ซึ่งเคยเป็นปัญหาของนักเดินเรือมาช้านาน ภายหลังได้มีการค้นพบว่าสาเหตุที่มะนาวสามารถช่วยป้องกันโรคลักปิดลักเปิด เพราะในมะนาวมีไวตามินซีเป็นปริมาณมาก

มะนาวมีน้ำมันหอมระเหยที่ให้กลิ่นสดชื่น เพราะมีส่วนประกอบของสารซิโตรเนลลัล (Citronellal) ซิโครเนลลิล อะซีเตต (Citronellyl Acetate) ไลโมนีน (Limonene) ไลนาลูล (Linalool) เทอร์พีนีออล (Terpeneol) ฯลฯ รวมทั้งมีกรดซิตริค (Citric Acid) กรดมาลิก (Malic Acid) และกรดแอสคอร์บิก (Ascorbic Acid) ซึ่งถือเป็นกรดผลไม้ (AHA : Alpha Hydroxy Acids) กลุ่มหนึ่ง เป็นที่ยอมรับว่าช่วยให้ผิวหน้าที่เสื่อมสภาพหลุดลอกออกไป พร้อมๆ กับช่วยกระตุ้นการสร้างเซลล์ใหม่ๆ ช่วยให้รอยด่างดำหรือรอยแผลเป็นจางลง

ဂကူပၞဴတဵုဂၠိုၚ်ပ္ဍဲတိဍုၚသေံ

มะนาวก็เหมือนกับส้มทั้งหลาย ที่มีปัญหาในการจัดหมวดหมู่และแยกแยะทางอนุกรมวิธาน สำหรับชื่อวิทยาศาสตร์ที่คุ้นเคยของมะนาว ก็คือ Citrus aurantifolia Swingle หรือ "Citrus aurantifolia" ( Christm & Panz ) Swing." แต่ยังมีชื่ออื่นๆ อีก ดังนี้

C. acida Roxb.

C. lima Lunan

C. medica var. ácida Brandis และ

Limonia aurantifolia Christm

สำหรับชื่อสามัญนั้น ในหลายภาษาก็เรียกชื่อแตกต่างกันไป เช่น ในภาษาอังกฤษ เรียก Mexica lime, West Indian lime, และ Key lime หรือเรียก lime สั้นๆ ก็ได้ สาเหตุที่มีหลายชื่ออาจเป็นเพราะเป็นพืชต่างถิ่น จึงไม่มีชื่อดั้งเดิมในภาษานั้นๆ ทำให้เกิดการเสนอชื่ออื่นๆ มาหลายชื่อก็เป็นได้ ส่วนในประเทศไทยยังเรียกอีกหลายชื่อ เช่น โกรยชะม้า, ปะนอเกล, ปะโหน่งกลยาน, มะนอเกละ, มะเน้าด์เล, มะลิ่ว, ส้มมะนาว, ลีมานีปีห์, หมากฟ้า

อนึ่ง คำว่า เลมอน (lemon) ในภาษาอังกฤษ หมายถึง ผลส้มอีกชนิดหนึ่ง ที่หัวท้ายมน ไม่ใช่ผลกลมอย่างมะนาวที่เรารู้จักกันดี สำหรับ มะนาวเทศ (Triphasia trifolia) นั้น เป็นพืชในวงศ์เดียวกัน (Rutaceae) กับมะนาว แต่ต่างสกุล ส่วน มะนาวควาย หรือ ส้มซ่า (Citrus medica Linn. Var. Linetta.) เป็นพืชสกุลส้มเช่นเดียวกัน แต่ต่างชนิด (สปีชีส์) กัน

ส้มนาวเป็นภาษาใต้ที่ใช้เรียกมะนาว เช่นเดียวกับทางภาคอีสานเรียกผลไม้บางอย่างว่า"บัก"ในการขึ้นต้น เช่นบักม่วงที่หมายถึงมะม่วง คำว่าส้มในภาษาใต้จะใช้เรียกผลไม้บางชนิดที่มีรสเปรี้ยว อย่าง ส้มนาว ส้มขาม เป็นต้น

နိဿဲ

1. มะนาวไข่ ผลกลม หัวท้ายยาว มีสีอ่อนคล้ายไข่เป็ด ขนาด 2-3 เซนติเมตร เปลือกบาง
2. มะนาวแป้น ผลใหญ่ ค่อนข้างกลมแป้น เปลือกบาง มีน้ำมาก นิยมใช้บริโภคมากกว่าพันธุ์อื่นๆ ในเชิงพาณิชย์จะปลูก มะนาวพันธุ์แป้นรำไพและพันธุ์แป้นดกพิเศษ สามารถบังคับให้ออกฤดูแล้งได้ง่าย
3. มะนาวหนัง ผลอ่อนกลมยาวหัวท้ายแหลม เมื่อโตเต็มที่ผลจะมีลักษณะกลมค่อนข้างยาว มีเปลือกหนา ทำให้เก็บรักษาผลได้นาน
4. มะนาวทราย ทรงพุ่มสวยใช้เป็นไม้ประดับ ให้ผลตลอดปีแต่ไม่ค่อยนิยมบริโภค เพราะน้ำมีรสขมเจือปน

มะนาวพันธุ์อื่น ๆ ได้แก่ มะนาวตาฮิติ, มะนาวหวาน, มะนาวปีนัง, มะนาวโมฬี, มะนาวพม่า, มะนาวเตี้ย และมะนาวหนัง เป็นต้น (มะนาวบางพันธุ์อาจเรียกได้หลายชื่อ แต่ในที่นี้ไม่ได้สืบค้นเพื่อจำแนกเอาไว้)

มะนาวเป็นผลไม้ที่มีกรดอินทรีย์หลายชนิด เช่น กรดซิตริก กรดมาลิก วิตามินซี จากน้ำมะนาว ส่วนน้ำมันหอมระเหยจากผิวมะนาว มีวิตามินเอและซี ทั้งยังมีธาตุแคลเซียมและฟอสฟอรัสสูงกว่าในน้ำมะนาวอีกด้วย

มะนาวมีประโยชน์ใช้เป็นยาสมุนไพร ขับเสมหะ แก้ไอ เลือดออกตามไรฟัน เหงือกบวม

လဟီုဆေၚ်စပ်ကဵုဝေါဟာပၞဴ

• มะนาวไม่มีน้ำ หมายถึง พูดไม่น่าฟัง ไม่ไพเราะ ไม่รื่นหู ห้วนๆ ขาดความนุ่มนวล
• องุ่นเปรี้ยว มะนาวหวาน (จากนิทานอีสป แต่ใช้กันมานาน จนรู้สึกราวกับเป็นสำนวนไทยแท้) หมายถึง เลี่ยงที่จะยอมรับในสิ่งที่ตนต้องการ เนื่องจากไม่ประสบความสำเร็จ หรือเป็นไปไม่ได้ และยอมรับสิ่งที่ไม่ต้องการแทน

นอกจากนี้ยังมีการเล่นของเด็ก เรียกว่า "ซักส้าว" ที่มีเนื้อร้องกล่าวถึง "มะนาว" ดังนี้

ซักส้าวเอย มะนาวโตงเตง

ขุนนางมาเอง จะเล่นซักส้าว

มือใครยาวสาวได้สาวเอา มือใครสั้นเอาเถาวัลย์ต่อเข้า

ဆက်လ္ၚတ်

ပၞဴ(လေမိုန်) ကေုာံ မၚ်ကြုတ် တၞံတုပ်သၟဟ်ကဵုပၞဴ