Lihat sumber bagi Sejarah Itali

Negara '''[[Itali]]''' yang disatukan pada tahun 1861, banyak menyumbang kepada perkembangan [[budaya|kebudayaan]] dan sosial di seluruh rantau [[Laut Mediterranean|Mediterranean]]. Banyak sekali budaya dan tamadun yang wujud sejak zaman prasejarah.

Selepas wilayah ini dikuasai oleh [[Republik Rom|Republik]] dan [[Empayar Rom]] selama berabad-abad lamanya, bangkitnya sebuah bangsa Itali yang membawakan kita sumbangan yang tidak terbilang. Antara sumbangan ini membolehkan perkembangan falsafah, sains dan kesenian Eropah sewaktu [[Zaman Pertengahan]] dan [[Zaman Pembaharuan|Pembaharuan]] (''Renaissance''). Setelah didominasi oleh [[negara kota]] sepanjang zaman Pertengahan dan Pembaharuan, the [[semenanjung Itali]] turut mengalami penguasaan asing. Sesetengah kawasan di Itali diilhakkan dengan empayar-empayar [[Empayar Sepanyol|Sepanyol]], [[Kerajaan Habsburg|Austria]] dan [[Napoleon]], manakala [[Takhta Suci|Vatikan]] tetap menguasai bahagian tengahnya, sebelum seluruh semenanjung akhirnya dibebaskan lalu [[Penyatuan Itali|disatukan]] dalam banyak pergelutan pada abad ke-19 dan ke-20.

Pada lewat abad ke-19 dan awal abad ke-20, iaitu zaman [[Kerajaan Itali (1861-1946)|Negara Beraja Itali]], negara ini membina sebuah [[Empayar jajahan Itali|empayar jajahan]] yang meliputi sesetengah kawasan di [[Afrika]] serta negeri-negeri di sepanjang Laut Mediterranean. Itali mengalami kerugian besar dalam [[Perang Dunia Pertama]] tetapi akhirnya berada di pihak pemenang. Puak [[Fasisme di Itali|Fasis]] pimpinan [[Benito Mussolini]] mengambil alih tampuk pemerintahan dan menubuhkan pemerintahan diktator yang autoritarian pada tahun 1922-43. Itali merupakan sekutu rendah [[Jerman Nazi]] dan [[Empayar Jepun|Jepun]] pada [[Perang Dunia Kedua]]. Selepas kawasan selatan dibebaskan pada tahun 1943, pejuang Fasis terus berjuang hingga menyerah kalah pada tahun 1945 sebagai [[Republik Sosial Itali|"Republik Salò"]]. Itali merupakan [[Pertempuran Itali (Perang Dunia Kedua)|medan tempur yang sengit sekali]] ketika itu.

Pada tahun 1946, ekoran pungutan suara, pemerintahan beraja di Itali dibubarkan,<ref>{{cite web|url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?groupid=3437&HistoryID=ac52&gtrack=pthc|title=History of ITALY |publisher=Historyworld.net |date= |accessdate=2010-04-24}}</ref> dan pada 2 Jun 1946 [[kelahiran Republik Itali|lahirnya Republik Itali]]. Pada 1950-an dan 1960-an, Itali menikmati pemodenan pesat dan pembangunan ekonomi yang wujud selepas tinggalan malapetaka Perang Dunia Kedua. Sejak itu, Itali telah menjadi salah sebuah negara pengasas [[Komuniti Ekonomi Eropah]] (kini [[Kesatuan Eropah]]), di samping menganggotai [[PBB]], [[NATO]], [[UNESCO]], [[G7]] (kemudian menjadi [[G8]]), [[G20]], dan [[OECD]].

== Prasejarah dan Rom Purba ==

{{Main|Itali Prasejarah|Rom Purba}}

[[Fail:Lightmatter colosseum.jpg|thumb|Bangunan [[Colosseum]] di Rom, ca. 70 – 80 M.]]

Kerja-kerja ekskavasi di seluruh Itali membuktikan kehadiran manusia moden yang begitu lama sejak zaman [[Paleolitik]], sekitar 200,000&nbsp;tahun dahulu.<ref>Kluwer Academic/Plenum Publishers 2001, ch. 2. ISBN 0-306-46463-2.</ref> Dari segi kebudayaan dan linguistik, asal-usul sejarah Itali boleh dijejaki seawal-awal abad ke-9 SM, apabila kisah-kisah terawal mentarikhkan kehadiran [[Orang Italik Purba|puak-puak Italik]] di tengah-tengah Itali moden. Secara linguistik, mereka terdiri daripada [[Orang Oska|Oska]], [[Orang Umbria|Umbria]] dan [[Orang Latin|Latin]]. Lama-kelamaan, kebudayaan [[Latin]] menjadi dominan apabila [[Sejarah Rom|Rom]] bangkit sebagai kota yang paling berkuasa sekitar tahun 350 SM. Tamadun-tamadun pra-Rom yang pernah menduduki Itali termasuklah [[Magna Graecia]] di Itali Selatan dan [[tamadun Etruska]] yang mekar sekitar 900 hingga 150 M di rantau Utara Tengah, [[Lembah Po]], [[Latium]] dan [[Campania]].<ref>The topic of the "League of Etruria" is covered in Freeman, pages 562-565. The league in northern Italy is mentioned in Livy, Book V, Section 33. The passage also identifies the [[Raetia|Raetii]] as a remnant of the 12 cities "beyond the [[Apennine Mountains|Apennines]]." The Campanian Etruscans are mentioned (among many sources) by [[Polybius]], ([http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Polybius/2*.html#17 II.17]). The entire subject with complete ancient sources in footnotes was worked up by George Dennis in his ''Introduction.'' In the [[LacusCurtius]] transcription, the references in Dennis's footnotes link to the texts in English or Latin; the reader may also find the English of some of them on [[WikiSource]] or other Internet sites. As the work has already been done by Dennis and Thayer, the complete work-up is not repeated here.</ref>

Pada abad ke-17 hingga ke-11 SM, orang [[Yunani Mycenae]] menjalin hubungan dengan Itali<ref>[http://www.gla.ac.uk/departments/archaeology/research/projects/mycenaeansitaly/ The Mycenaeans and Italy: the archaeological and archaeometric ceramic evidence] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090822030452/http://www.gla.ac.uk/departments/archaeology/research/projects/mycenaeansitaly/ |date=2009-08-22 }}, University of Glasgow, Department of Archaeology</ref><ref>Emilio Peruzzi, ''Mycenaeans in early Latium'', (Incunabula Graeca 75), Edizioni dell'Ateneo & Bizzarri, Roma, 1980</ref><ref>Lord William Taylour, Mycenaean Pottery in Italy and Adjacent Areas (Cambridge 1958)</ref><ref>Gert Jan van Wijngaarden,''Use and Appreciation of Mycenaean Pottery in the Levant, Cyprus and Italy (1600-1200 B.C.): The Significance of Context'', Amsterdam Archaeological Studies, Amsterdam University Press, 2001</ref><ref>Andrea Vianello, ''Late Bronze Age Mycenaean and Italic Products in the West Mediterranean: A Social and Economic Analysis'',  (British Archaeological Reports International Series), British Archaeological Reports</ref><ref>Miriam S. Balmuth, Robert J. Rowland, ''Studies in Sardinian archaeology'', University of Michigan Press, 1984</ref><ref>Bryan Feuer, ''Mycenaean civilization: an annotated bibliography through 2002'', McFarland & Company; Rev Sub edition (2 Mac 2004)</ref>; pada abad ke-8 dan ke-7 SM, [[Jajahan Yunani|jajahan-jajahan Yunani]] ditubuhkan di sepanjang pantai [[Sicily]] dan kawasan selatan Semenanjung Itali yang dikenali sebagai [[Magna Graecia]]. Rom Purba pada awalnya merupakan sebuah komuniti pertanian kecil yang diasaskan sekitar abad ke-8 SM yang membangun sepanjang zaman hingga menjadi [[Empayar Rom|empayar gergasi]] yang meliputi seluruh [[Laut Mediterranean]], di mana kebudayaan [[Yunani purba|Yunani]] dan Rom bergabung menjadi satu tamadun. Tamadun ini begitu berpengaruh sekali sehingga kesan yang ditinggalkannya masih wujud dan dipakai dalam [[undang-undang]], [[Pentadbiran Pusat|pentadbiran pusat]], [[falsafah]] dan [[seni]] moden, maka ia telah meninggalkan asas buat seluruh [[Dunia Barat|tamadun Barat]]. Dalam zaman kemerosotan beransur-ansur sejak akhir abad ke-4 Masihi, empayar ini akhirnya berpecah menjadi dua pada tahun 395 M, iaitu: [[Empayar Rom Barat]] dan [[Empayar Rom Timur]]. Empayar barat yang menerima tekanan [[orang Goth]] akhirnya dibubarkan, menyebabkan semenanjung Itali terbahagi kepada negara-negara kecil yang bebas dan [[negeri kota|negeri-negeri kota]] yang saling berbalahan selama 1,300 tahun seterusnya, maka tinggal sahaja [[Empayar Byzantium|empayar timur]] sebagai pewaris tunggal pusaka Rom.

== Zaman Pertengahan ==

{{Main|Itali pada Zaman Pertengahan}}

[[Fail:Naval Jack of Italy.svg|thumb|right|Jata empat [[Republik Maritim]]. Mengikut arah jam, mulai kiri atas: [[Republik Venice|Venice]], [[Republik Genoa|Genoa]], [[Republik Pisa|Pisa]], [[Republik Amalfi|Amalfi]].]]

Pada abad ke-6, [[Maharaja Byzantium]], [[Justinian]] menakluki semula Itali daripada puak [[Ostrogoth]], tetapi cubaan baginda untuk menghidupkan semula [[Empayar Rom Barat]] dipatahkan oleh sebuah [[orang Germanik|puak Germanik]] yang baru iaitu [[orang Lombard]], tetapi kegagalan Justinian ini meninggalkan kesan jangka panjang. Selama 13 abad yang kemudian, ketika [[negara]] baru didirikan di tanah-tanah di utara banjaran Alps, persada politik Itali berupa cantuman [[negeri kota]], pemerintahan zalim yang kecil-kecilan, dan penceroboh asing yang saling bermusuhan.

Pada zaman kekosongan tampuk pemerintahan inilah kawasan Itali menyaksikan kebangkitan konsep [[Signoria]] dan [[komun zaman pertengahan|Comune]]. Dalam keadaan serba anarki yang menguasai negeri-negeri kota Itali ini, rakyat jelata mengharapkan orang kuat untuk memulihkan ketenteraman serta melucutkan senjata golongan bangsawan yang berbalahan. Itali pada zaman ini juga digambarkan oleh [[republik|republik-republik]] saudagar. Negeri-negeri kota ini yang sebenarnya diperintah oleh [[oligarki]] ini, mempunyai kelas saudagar yang dominan dan menikmati [[Kebebasan politik|kebebasan]] relatif yang memupuk kemajuan akademik dan kesenian. Empat [[Repubbliche Marinare|Republik Maritim]] klasik di Itali ialah [[Venice]], [[Genoa]], [[Pisa]] dan [[Amalfi]]. Venice dan Genoa merupakan pintu masuk Eropah kepada perdagangan dengan negara Timur, khususnya Venice selaku pengeluar [[kaca venetia]] yang terkenal. Firenze (Florence) pula merupakan pusat pengeluaran [[sutera]], [[sakhlat]], perbankan dan [[permata]]. Republik Maritim ini banyak terlibat dalam [[Perang Salib]], dengan mengambil kesempatan ke atas peluang politik dan perdagangan yang baru, terbukti sekali oleh kempen penaklukan [[Zadar|Zara]] dan [[Constantinople]] yang dibiayai oleh Venice.

== Zaman Pembaharuan (abad ke-15–16) ==

{{Main|Zaman Pembaharuan Itali}}

[[Fail:God2-Sistine Chapel.png|thumb|left|250px|''[[Penciptaan Adam]]'' oleh [[Michelangelo]].]]

[[Pandemik|Wabak]] [[Maut Hitam]] sekitar tahun 1348 meninggalkan kesan di Itali dengan meragut nyawa satu pertiga penduduknya.<ref>Stéphane Barry and Norbert Gualde, "The Biggest Epidemics of History" (La plus grande épidémie de l'histoire, in L'Histoire n°310, June 2006, pp.45–46</ref> Bagaimanapun, rantau Itali bangkit juga daripada malapetaka Maut Hitam dan menyaksikan kebangkitan semula kota-kota, kegiatan perdagangan dan ekonomi yang banyak mendorong pergerakan [[Humanisme]] dan [[Zaman Pembaharuan]] yang terkenal sekali kerana pencapaian kebudayaannya. Kisah [[kesusasteraan Zaman Pembaharuan]] biasanya bermula dengan [[Petrarch]] (yang dikenang kerana jujukan [[soneta]] vernakular yang diperhalusi dengan rapi dalam ''[[Canzoniere]]'' serta memulakan kegilaan mengumpul buku) dan rakan sebayanya,[[Boccaccio]] (pengarang [[Decameron]]). Antara pemuisi-pemuisi vernakular terkenal pada abad ke-15 termasuk pengarang-pengarang epik [[Luigi Pulci]] ([[Morgante]]), [[Matteo Maria Boiardo]]([[Orlando Innamorato]]), dan [[Ludovico Ariosto]] ([[Orlando Furioso]]). Pengarang abad ke-15 seperti pemuisi [[Poliziano]] dan ahli falsafah [[Plato]]nis, [[Marsilio Ficino]] menjayakan terjemahan yang menyeluruh daripada sumber-sumber berbahasa Latin dan Yunani. Pada awal abad ke-16,[[Baldassare Castiglione|Castiglione]] (''[[Il Cortegiano]]'') mengemukakan wawasannya akan lelaki dan wanita yang diidamkan, manakala [[Niccolò Machiavelli|Machiavelli]] memandang kritis "''la verita effetuale delle cose''"{{mdash}}kebenaran sebenar tentang perkara{{mdash}}dalam ''[[Si Putera]]'', yang dikarang dengan gaya humanisme, terutamanya contoh-contoh [[Virtù]] kuno dan moden yang selari. [[Seni lukis Zaman Pembaharuan Itali]] meninggalkan pengaruh yang dominan dalm lukisan Eropah yang menyusulinya berabad-abad kemudian (rujuk [[Seni lukis Barat]]), dengan tokoh-tokoh seni seperti [[Giotto di Bondone]], [[Masaccio]], [[Piero della Francesca]], [[Domenico Ghirlandaio]], [[Perugino]], [[Michelangelo]], [[Raphael]], [[Botticelli]], [[Leonardo da Vinci]], dan [[Titian]]. Begitu juga dengan [[Seni bina Zaman Pembaharuan|seni bina]] yang diamalkan oleh [[Brunelleschi]], [[Leone Alberti]], [[Andrea Palladio]], dan [[Bramante]]. Hasil kerja mereka termasuk [[Gereja Besar Florence]], [[Basilika St. Peter]] di Rom, dan [[Tempio Malatestiano]] di Rimini (antara lainnya, tidak lupa juga banyak kediaman persendirian yang tersergam). Akhirnya, Percetakan Aldine yang diasaskan oleh [[Aldo Manuzio]] dan bergiat di Venice, membangunkan [[taip Condong]] (italik) dan buku cetakan yang kecil, ringan, murah dan boleh dibawa dalam poket pun, di samping juga menjadi yang pertama untuk menerbitkan buku dalam bahasa Yunani Kuno.

== Penguasaan asing dan Perang Napoleon (abad ke-17–19) ==

{{Main|Sejarah Itali (1559–1814)}}

[[Fail:Flag of the Napoleonic Kingdom of Italy.svg|thumb|right|Bendera [[Kerajaan Napoleon Itali]].]]

Sejarah Itali pada [[zaman Moden Awal]] disifatkan dengan dominasi kuasa asing. Ekoran [[Perang Itali]] (1494 hingga 1559), Itali menikmati zaman kedamaian yang agak lama, mula-mula di bawah naungan [[Sepanyol Habsburg]] (1559 – 1713) diikuti oleh [[Austria Habsburg]] (1713 – 1796).

Wabak [[Maut Hitam]] kembali berulang untuk menghantui Itali sepanjang abad ke-14 hingga ke-17. Wabak tahun 1575–77 meragut lebih kurang 50,000 nyawa di [[Venice]].<ref>[http://www.dshs.state.tx.us/preparedness/bt_public_history_plague.shtm History of Plague], Texas Department of State Health Services</ref> Pada separuh awal abad ke-17, satu lagi wabak menyebabkan kematian 1,730,000 mangsa, atau sekitar 14% penduduk Itali.<ref>Karl Julius Beloch, ''Bevölkerungsgeschichte Italiens'', volume 3, pp. 359–360.</ref> [[Wabak Besar Milan]] terjadi pada tahun 1629 hingga 1631 di Itali utara, yang mana bandar-bandar [[Lombardy]] dan [[Venice]] paling teruk terjejas dengan kadar kematian yang tinggi. Pada tahun 1656, wabak itu membunuh lebih kurang separuh daripada 300,000 orang penduduk [[Naples]].<ref>{{cite web |url=http://faculty.ed.umuc.edu/~jmatthew/naples/goldenage.htm |title=Naples in the 1600s |publisher=Faculty.ed.umuc.edu |date= |accessdate=3 November 2008 |archive-date=2011-07-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110720092547/http://faculty.ed.umuc.edu/~jmatthew/naples/goldenage.htm |url-status=dead }}</ref>

Sewaktu [[Perang Napoleon]], bahagian utara Itali diserang lalu disusun semula sebagai sebuah [[Kerajaan Itali Napoleon|kerajaan Itali]] baru yang merupakan [[negara pelanggan]] [[Perancis Napoleon|Empayar Perancis]] mulai tahun 1796 hingga 1814, sementara bahagian selatan semenanjung ditadbir oleh [[Joachim Murat]], adik ipar Napoleon yang ditabalkan sebagai [[Kerajaan Naples|Raja Naples]]. [[Kongres Vienna]] (1814) memulihkan situasi pada akhir abad ke-18, tetapi ini diubah oleh pergerakan [[penyatuan Itali]] yang baru bermula.

== Penyatuan Itali dan Itali Liberal (1861–1922) ==

{{Main|Penyatuan Itali|Itali dalam Perang Dunia Pertama}}

[[Fail:With Victor Emmanuel.jpg|thumb|left|[[Giuseppe Garibaldi|Garibaldi]] dan [[Vittorio Emanuele II]].]]

Pembentukan [[Kerajaan Itali (1861-1946)|Kerajaan Itali]] merupakan hasil usaha nasionalis dan monarkis Itali yang taat setia kepada [[Wangsa Savoia]] untuk menubuhkan sebuah negara bersatu yang meliputi seluruh [[Semenanjung Itali]]. Dalam konteks [[revolusi 1848|revolusi-revolusi liberal]] yang melanda Eropah sekitar tahun 1848, [[Perang Kemerdekaan Itali Pertama|Itali mengisytiharkan perang]] terhadap [[Austria-Hungary|Austria]] tetapi tidak berjaya. [[Giuseppe Garibaldi]] memimpin pergerakan penyatuan Itali republikan di Itali selatan,<ref>(Mack Smith, Denis (1997). ''Modern Italy; A Political History''. Ann Arbor: The University of Michigan Press. ISBN 0-472-10895-6, p. 15.</ref> sementara [[Kerajaan Piedmont-Sardinia]] di Itali utara yang diketuai oleh [[Camillo Benso, conte di Cavour]], bercita-cita untuk mengasaskan sebuah negara Itali bersatu di bawah pemerintahannya. Negara beraja itu berjaya mencabar [[Empayar Austria]] dalam [[Perang Kemerdekaan Itali Kedua]] dengan bantuan [[Napoleon III dari Perancis|Napoleon III]], lantas membebaskan [[Kerajaan Lombardy-Venetia|Lombardy-Venetia]]. Kerajaan tersebut menjadikan [[Turin]] sebagai ibu negara baru itu; pada tahun 1865, ibu negara berpindah ke [[Florence]].

Pada tahun 1866, [[Vittorio Emanuele II dari Itali|Vittorio Emanuele II]] menyekutukan negaranya dengan [[Prusia]] sewaktu [[Perang Austria-Prusia]], maka tercetusnya [[Perang Kemerdekaan Itali Ketiga]] yang membolehkan Itali mengilhakkan Venice. Pada tahun 1870, apabila Perancis meninggalkan kedudukannya di Rom kerana kalah teruk dalam [[Perang Perancis-Prusia]], Itali bergegas untuk mengisi kekosongan kuasa dengan mengambil alih [[Negeri Kepausan]] daripada kedaulatan Perancis.

[[Fail:Italian Arditi.jpg|thumb|right|Askar-askar infantri Itali ("Arditi") pada tahun 1918. Seramai 650,000 askar Itali gugur dalam medan pertempuran [[Perang Dunia Pertama]].]]

Akhirnya Itali berjaya disatukan, dan tidak lama kemudian ibu negara Itali berpindah dari [[Florence]] ke Rom. Sambil memelihara sistem beraja, pemerintahan Itali mengamalkan sistem parlimen yang dikuasai oleh golongan [[liberalisme|liberal]].

Sementara [[Itali Utara]] menikmati [[pengindustrian]] dan [[pemodenan]] pesat, [[Itali Selatan]] dan kawasan-kawasan luar bandar di utara masih terpinggir daripada arus pembangunan, sehingga jutaan orang terpaksa berhijrah ke [[Ekonomi Itali|Segi Tiga Perindustrian]] yang memuncul ataupun ke luar negara. [[Statuto Albertino|Statut Alberto]] Sardinia 1848, meluaskan seluruh [[Kerajaan Itali (1861-1946)|Kerajaan Itali]] pada tahun 1861, dan membenarkan kebebasan asas, tetapi undang-undang pilihan raya melarang golongan tidak berharta dan tidak berpendidikan daripada mengundi. Pada tahun 1913, hak mengundi sejagat diberikan kepada kaum lelaki sahaja. [[Parti Sosialis Itali]] semakin kuat menyaingi pertubuhan-pertubuhan liberal dan konservatif tradisional. Gelombang [[Diaspora Itali|penghijrahan keluar dari Itali]] memuncak pada tahun 1913, apabila 872,598 orang meninggalkan negara itu.<ref>{{cite journal |last = Monticelli |first = Giuseppe Lucrezio |title = Italian Emigration: Basic Characteristic and Trends with Special Reference to the Last Twenty Years.|journal = International Migration Review |volume = 1 |issue = 3, Special issue, The Italian Experience in Emigration |pages = 10–24 |date = Summer, 1967 |id= ISSN 01979183 |doi = 10.2307/3002737 |jstor = 3002737 |publisher = The Center for Migration Studies of New York, Inc.}}</ref>

Mulai dua puluh tahun terakhir abad ke-19, Itali bangkit menjadi sebuah kuasa penjajah dengan memaksa [[Somalia]], [[Eritrea]], [[Libya]] dan [[Dodecanese]] ke bawah pemerintahannya.<ref>(Bosworth (2005), pp. 49.)</ref> Ketika [[Perang Dunia Pertama]], Itali pada mula-mulanya berpendirian berkecuali tetapi pada tahun 1915, ia menandatangani [[Perjanjian London (1915)|Perjanjian London]] untuk menyertai [[Pakatan Bertiga|Pakatan]] atas janji menerima [[Trento]], [[Trieste]], [[Gorizia and Gradisca]], [[Istria]] dan [[Dalmatia]] utara dari [[Empayar Austria-Hungary]] serta sebahagian wilayah [[Empayar Uthmaniyyah]]. Dalam peperangan itu, lebih  650,000 orang askar Itali gugur,<ref>{{cite book

|title=La Salute pubblica in Italia durante e dopo la Guerra

|last=Mortara

|first=G

|year=1925

|publisher=Yale University Press

|location=New Haven

|isbn=

}}</ref> dan ekonomi negara pun tumbang. Mengikut Perjanjian-Perjanjian Damai [[Perjanjian Saint-Germain-en-Laye (1919)|Saint-Germain]], [[Perjanjian Rapallo, 1920|Rapallo]] and [[Perjanjian Rom, 1924|Rom]], Itali memperoleh sebahagian besar wilayah yang dijanjikan, termasuk pekan [[Rijeka|Fiume]]. Walaupun demikian, kemenangan Itali ini disifatkan sebagai “dicacatkan” oleh puak nasionalis, kerana kebanyakan wilayah Dalmatia diberikan kepada [[Negara Beraja Yugoslavia|Yugoslavia]].

== Itali Fasis (1922–1945) ==

{{Main|Fasisme Itali|Itali dalam Perang Dunia Kedua}}

[[Fail:Bundesarchiv_Bild_183-2007-1022-506,_Italien,_deutsche_Frontkämpfer_in_Rom_crop.jpg|thumb|180px|Benito Mussolini.]]

Pergolakan yang menyusuli kemusnahan Perang Dunia Pertama dan dibangkitkan oleh [[Revolusi Rusia 1917|Revolusi Rusia]] menyebabkan Itali dalam keadaan porak-peranda dan anarki. Pentadbiran liberal yang bimbang akan revolusi [[sosialisme|sosialis]] di negara mulai menyokong [[Parti Fasis Negara]], sebuah parti kecil yang dipimpin oleh [[Benito Mussolini]]. Pada Oktober 1922, parti fasis itu cuba [[kudeta|merampas kuasa]] (''Marcia su Roma'', "[[Perarakan di Rom]]") dengan sokongan Raja [[Vittorio Emanuele III]]. Pada tahun-tahun berikutnya, Mussolini membentuk pemerintahan diktator dengan melarang semua parti politik lain sambil menindas kebebasan peribadi. Pada tahun 1935, tindakan Mussolini menyerang [[Habsyah]], menyebabkan Itali dipulaukan oleh masyarakat dunia dan terpaksa menarik diri dari [[Liga Bangsa-Bangsa]]. Akibatnya, Itali berpakat dengan [[Jerman Nazi]] dan [[Empayar Jepun]], serta menyokong kuat Franco dalam [[Perang Saudara Sepanyol]]. Pada tahun 1939, Itali menduduki [[Albania]], sebuah negeri naungan ''de facto'' selama puluhan tahun, lalu terjebak dalam [[Perang Dunia Kedua]] di sisi [[kuasa Paksi]] pada tahun 1940. Oleh sebab mendahagakan kemenangan segera seperti [[Blitzkrieg]] yang dijayakan oleh Hitler di Poland dan Perancis, kerajaan Mussolini menyerang [[Perang Greece-Itali|Greece]] pada Oktober 1940, tetapi terpaksa akur kepada kebuntuan yang mengaibkan berbulan-bulan kemudian. Pada tahun yang sama, Itali yang awalnya menawan [[Somalia British]] dan sebahagian [[Mesir]] menerima serangan balas pihak Berikat yang menyebabkan Itali hilang semua taklukannya di [[Tanduk Afrika]] dan [[Afrika Utara]].

Kemudian, Itali diserang oleh pihak Berikat pada Julai 1943, menyebabkan rejim Fasis dan Mussolini akhirnya tumbang, dan Itali terpaksa menyerah kalah dua bulan kemudian. Negara ini masih menjadi medan pertempuran hingga akhir perang, kerana pihak Berikat berarak dari selatan ke utara yang menjadi pangkalan angkatan-angkatan yang taat kepada puak fasis Itali dan Nazi Jerman yang juga ditentang oleh [[gerakan penentangan Itali]]. Pada 2 Mei 1945, berakhirnya sebuah pertelagahan yang berpanjangan dan menelan hampir separuh juta orang Itali (termasuk orang awam),<ref>"[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/297474/Italy Italy]". Encyclopædia Britannica.</ref> dan membinasakan seluruh ekonomi Itali; pendapatan per kapita pada tahun 1944 berada di takat terendahnya sejak awal abad ke-20.<ref>Adrian Lyttelton (editor), ''"Liberal and fascist Italy, 1900–1945"'', Oxford University Press, 2002. pp. 13</ref>

== Republik Itali (1946–kini) ==

{{Main|Sejarah Republik Itali}}

Pada tahun 1946, putera [[Vittorio Emanuele III]], [[Umberto II]], dipaksa turun takhta. [[Kelahiran Republik Itali|Itali menjadi sebuah republik]] hasil [[pungutan suara]] yang diadakan pada 2 Jun 1946, tarikh keramat yang kini diraikan sebagai [[Hari Republik (Itali)|Hari Republik]]. Ini juga kali pertama kaum wanita Itali diberi hak mengundi.<ref>{{it icon}}[http://www.insmli.it/pubblicazioni/35/Voto%20donne%20versione%20def.pdf Italia 1946: le donne al voto, dossier a cura di Mariachiara Fugazza e Silvia Cassamagnaghi]</ref> Perlembagaan Republik diluluskan dan berkuatkuasa pada 1 Januari 1948. Mengikut [[Perjanjian Damai Paris]] pada tahun 1947, sempadan timur diserahkan kepada [[Republik Persekutuan Sosialis Yugoslavia|Yugoslavia]]; kemudian, republik bebas [[Trieste]] dibahagikan antara kedua-dua negara berkenaan.

Kebimbangan para pengundi Itali akan rampasan kuasa [[Komunis]] terbukti penting buat keputusan pilihan raya hak mengundi sejagat sepenuhnya yang pertama pada 18 April 1948, apabila parti [[Democrazia Cristiana (1943–1994)|Demokrat Kristian]] pimpinan [[Alcide De Gasperi]] memenangi pilihan raya itu dengan 48% undian. Pada 1950-an, Itali menganggotai [[NATO]] dan bersekutu dengan Amerika Syarikat. [[Rancangan Marshall]] membantu memulihkan ekonomi Itali supaya menikmati “Keajaiban Ekonomi” yang pesat membangun hingga 1960-an. Pada tahun 1957, Itali merupakan anggota pengasas [[Komuniti Ekonomi Eropah]] (EEC), yang menjadi [[Kesatuan Eropah]] (EU) pada tahun 1993.

Sejak akhir 1960-an hingga akhir 1980-an, negara ini mengharungi krisis ekonomi yang teruk dan “[[Anni di piombo|Zaman Timah Hitam]]” yang disifatkan oleh konflik sosial yang berleluasa dan kegiatan pengganas yang dijalankan oleh gerakan luar parlimen. Zaman Timah Hitam memuncak dengan pembunuhan ketua parti Demokrasi Kristian, [[Aldo Moro]] pada tahun 1978, maka berakhirnya “[[Kata Sepakat Bersejarah]]” antara parti Demokrasi Kristian dan [[Parti Komunis Itali]]. Pada 1980-an, buat kali pertama sejak tahun 1945, Itali dipimpin oleh perdana menteri bukan Demokrasi Kristian, iaitu seorang republikan ([[Giovanni Spadolini]]) dan seorang sosialis ([[Bettino Craxi]]); namun begitu, parti Demokrasi Kristian kekal sebagai kuasa utama yang menyokong kerajaan. [[Parti Sosialis Itali]] (PSI) pimpinan [[Bettino Craxi]] makin hari makin memandang serong Komunis dan [[Kesatuan Soviet]], sehingga beliau menyokong tindakan Presiden AS, [[Ronald Reagan]] meletakkan misil [[MGM-31 Pershing|Pershing]] di Itali yang ditentang hebat oleh Parti Komunis.

[[File:Римський_договір.jpg|thumb|right|Upacara menandatangani [[Perjanjian Rom]].|link=Special:FilePath/Rometreaty.jpg]]

Pada tahun 1992 hingga 1994, Itali berdepan dengan cabaran getir kerana para pengundi yang kecewa dengan kelumpuhan politik masa lalu, hutang kerajaan keliling pinggang dan gejala korupsi yang berleluasa yang bergelar [[Tangentopoli]] setelah didedahkan oleh siasatan ‘[[Mani Pulite|Tangan Bersih]]’), maka mereka menuntut pembaharuan politik, ekonomi dan etika. Skandal-skandal ini melibatkan semua parti besar, khususnya parti campuran pemerintah: pada tahun 1992 hingga 1994,[[Democrazia Cristiana (1943–1994)|Demokrat Kristian]] mengalami krisis yang parah lalu terpaksa dibubarkan dan berpecah kepada beberapa parti kecil, begitu juga dengan [[Parti Sosialis Itali]] dan parti-parti kecil yang menyertai campuran itu. Parti Komunis disusun semula sebagai sebuah parti [[demokrasi sosial]].

Pilihan raya 1994 menjulang [[Silvio Berlusconi]] sebagai Perdana Menteri. Bagaimanapun, beliau terpaksa mengundurkan diri pada Disember tahun itu apabila Parti ''[[Lega Nord]]'' menarik balik sokongannya. Pada April 1996, pilihan raya kebangsaan berpihak kepada parti campuran berhaluan kiri-tengah pimpinan [[Romano Prodi]]. Kerajaan pertama Prodi adalah yang ketiga paling lama berkuasa sebelum beliau kalah dalam undian percaya pada Oktober 1998. Kerajaan baru dibentuk oleh [[Massimo D'Alema]], tetapi beliau meletak jawatan pada April 2000.

Pada tahun 2001, [[Pilihan raya umum Itali 2001|pilihan raya kebangsaan]] memihak kepada parti campuran berhaluan kanan-tengah pimpinan [[Silvio Berlusconi]] yang kembali menyandang jawatan Perdana Menteri. Berlusconi dapat mempertahankan kuasanya sepanjang mandat lima tahun selengkapnya, tetapi dengan dua tempoh pemerintahan yang berasingan. Yang pertama (2001–2005) merupakan kerajaan yang paling lama bertahan di Itali pasca-perang. Di bawah kepimpinan itu, Itali menyertai [[Pakatan multinasional di Iraq|pakatan tentera yanf diketuai oleh AS di Iraq]]. [[Pilihan raya umum Itali 2006|Pilihan raya 2006]] dimenangi oleh haluan kiri tengah dan membuka laluan Prodi untuk membentuk kerajaan kedua, tetapi pada awal tahun 2008, Prodi meletak jawatan setelah kalah dalam undian percaya di Parlimen. Berlusconi memenangi [[Pilihan raya umum Itali 2008|pilihan raya April 2008]] untuk membentuk kerajaan buat kali ketiga.

Berlusconi meletak jawatan pada 2011 dan digantikan oleh [[Mario Monti]]. Selepas pilihan raya pada 2013, Naib Setiausaha Parti Demokratik, [[Enrico Letta]] membentuk kerajaan baharu.<ref>{{cite news |last1=Hooper |first1=John |title=Mario Monti appoints technocrats to steer Italy out of economic crisis |url=https://www.theguardian.com/world/2011/nov/16/mario-monti-technocratic-cabinet-italy |accessdate=19 March 2020 |work=The Guardian |date=16 November 2011}}</ref> Pada tahun berikutnya, Letta meletak jawatan selepas dicabar oleh setiausaha baharu partinya, [[Matteo Renzi]], menjadikan Renzi sebagai ketua kerajaan baharu. Kerajaan beliau ingin melaksanakan pembaharuan terhadap perlembagaan Itali seperti pemansuhan Senat, tetapi ditolak pada 4 Disember. Renzi meletak jawatan dan [[Paolo Gentiloni]], Menteri Luar Negeri dilantik sebagai Perdana Menteri.<ref>{{cite news |title=New Italian PM Paolo Gentiloni sworn in |url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-38295549 |accessdate=19 Mac 2020 |publisher=BBC News |date=12 Disember 2016}}</ref>

[[Krisis pelarian di Eropah]] pada 2010-an membawa kepada peralihan sokongan rakyat Itali kepada [[Politik kanan jauh|politik berhaluan kanan jauh]].<ref>{{cite news|title=Italy starts to show the strains of migrant influx|url=http://www.thelocal.it/20150519/migrant-surge-tests-italys-humanitarian-instincts|accessdate=10 Januari 2017|work=[[The Local]]|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170429061446/https://www.thelocal.it/20150519/migrant-surge-tests-italys-humanitarian-instincts|archivedate=29 April 2017}}</ref><ref>{{cite news|title=Italy's far right jolts back from dead|url=http://www.politico.eu/article/italys-other-matteo-salvini-northern-league-politicians-media-effettosalvini/|accessdate=10 Januari 2017|work=Politico|date=3 February 2016|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170119122156/http://www.politico.eu/article/italys-other-matteo-salvini-northern-league-politicians-media-effettosalvini/|archivedate=19 January 2017}}</ref> Pada pilihan raya 2018, [[Giuseppe Conte]] dilantik sebagai Perdana Menteri sebagai ketua pakatan [[populis]] [[Five Star Movement]] dan [[Lega Nord]],<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2018/05/24/opinion/populists-rome-five-star-movement.html|title=Opinion – The Populists Take Rome|date=24 Mei 2018|publisher=|accessdate=2 Jun 2018|via=NYTimes.com}}</ref> meskipun Lega Nord berhenti menyokong Conte 18 bulan kemudian.

Pada Mac 2020, Itali menerima kesan yang teruk akibat [[pandemik COVID-19]]. Conte melaksanakan sebuah perintah [[Kuarantin Itali 2020|kuarantin di seluruh negara]] untuk mengekang wabak besar yang melanda Itali.<ref>{{Cite news|last=|first=|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-51810673|title=Italy extends emergency measures nationwide|date=|work=|access-date=|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|last=Beaumont|first=Peter|url=https://www.theguardian.com/world/2020/mar/10/from-confidence-to-quarantine-how-coronavirus-swept-italy|title=From confidence to quarantine: how coronavirus swept Italy|date=2020-03-10|work=The Guardian|access-date=2020-03-12|url-status=live|last2=Sample|first2=Ian|language=en-GB|issn=0261-3077}}</ref> Pada bulan itu, Itali mengatasi jumlah kematian pandemik COVID-19 di China, negara asal wabak dan menjadi negara yang mencatatkan jumlah kematian tertinggi akibat pandemik tersebut.<ref>{{cite news |last1=Ellyatt |first1=Holly |title=Italy's lockdown will be extended, prime minister says as death toll spikes and hospitals struggle |url=https://www.cnbc.com/2020/03/19/italys-death-rate-reaches-record-high-hospitals-in-lombardy-struggle.html |accessdate=19 March 2020 |publisher=CNBC |date=19 March 2020}}</ref>

== Peta perkembangan sejarah Itali ==
<gallery>
File:Iron_Age_Italy.svg|Itali Zaman Besi
File:Etruscan civilization map.png|[[Tamadun Etruska]] 1200-550 SM
File:Italy 400bC en.svg|Itali pada 400 SM
File:Magna_Graecia_ancient_colonies_and_dialects-en.svg|[[Magna Graecia]] sekitar 280 SM
File:Roman Italy.gif|Negara Rom di Itali
File:Roman Empire full - Referenced.jpg|Keluasan terbesar [[Empayar Rom]]
File:Duchy of Benevento It.svg|[[Duci Benevento]] di Lombard pada abad ke-8 Masihi
Image:Italy 1000 AD.svg|Itali 1000 M
File:Italy 1050.jpg|Itali 1050 M
File:Italy and Illyria 1084 v2.svg|Itali dan [[Illyria]] 1084 M
File:Map of Italy in 1300 (simplified)-NL.svg|Itali 1328 M
Image:DuchyofMilan1400.png|Duci Milan 1400 M
Image:Italy 1494 v2.png|Itali 1494 M
Image:Savoy2.png|Savoy abad ke-16 (garis putih menandakan sempadan moden)
Image:Italy 1796 AD.png|Itali 1796 M
File:Italy 1796.jpg|Itali Utara 1796 M. Duci-duci [[Duci Milan|Milan]], [[Duci Mantua|Mantua]], dan [[Duci Modena dan Reggio|Modena dan Reggio]] digabungkan menjadi [[Republik Cisalpina]], dis samping [[Perwakilan Paus]] dan beberapa bahagian [[Novara]] dan [[Republik Venice]].
Image:DuchyofModena19thCentury.png|Duci Modena dan Reggio abad ke-19.
Image:Italy c 1810.png|Itali 1810 M
Image: KingdomofSardinia1815.png|Tanah besar [[Piedmont]] dengan [[Savoy]], [[Nice]], [[Genoa]] dan pulau [[Sardinia]] in1815 M.
File:Italy unification 1815 1870.jpg|Penyatuan Itali 1815-1870 M
Image:Lombardo Veneto.svg|Kerajaan Lombardy–Venetia 1815–1866 M
Image:TannerMapKingdomSardinia1839.jpg|[[Kerajaan Sardinia]] ([[Savoy]], [[Piedmont]], [[Liguria]], [[Sardinia]] dsb.) 1839 M
Image:Italia1859.png|Itali 1859 M
Image: UnitedProvincesofCentralItaly.png|Wilayah Bersatu Itali Tengah (1859–60 M).
Image:Italia1860.png|Itali 1860 M
Image:RegnoItalia1861.png|Kerajaan Itali 1861 M
Image:RegnoItalia1870.png|Kerajaan Itali 1870 M
Image:Karte Venedig MK1888.png|[[Venezia]] in 1888 M
Image:RegnoItalia1919.png|Kerajaan Itali 1919 M
File:Italian empire 1940.PNG|Empayar Itali 1940 M, perhatikan peluasan ke [[Dalmatia]]
File:Italian empire 1940.png|Empayar Itali c. 1942 M, perhatikan peluasan ke [[Savoy]] dan [[Dalmatia]]
File:ItalianMareNostrum.jpg|Peta kawasan Mediterranean Itali pada musim panas 1942 M
</gallery>

== Rujukan ==
{{reflist}}

{{Sejarah Eropah}}

[[Kategori:Sejarah Itali| ]]