Fenek

Fniek
Fenek ta' denbu qotni tad-deżert (Sylvilagus audubonii)
Klassifikazzjoni xjentifika
Renju:	Animalia
Phylum:	Chordata
Klassi:	Mammalia
Sottoklassi:	Theria
Infraklassi:	Eutheria
Superordni:	Euarchontoglires
Ordni:	Lagomorpha
Familja:	Leporidae
Ġeneri
Pentalagus Bunolagus Nesolagus Romerolagus Brachylagus Sylvilagus Oryctolagus Poelagus Pronolagus Caprolagus

Snien inċisivi tal-lagomorfi li ma ntiklux ma' l-ikel. i - l-ewwel par ta' inċisivi, i2 - it-tieni par ta' inċisivi fuq wara ta' l-ewwel par, inċisivi tipiċi tal-Lagomorfi.

Il-Fniek huma mammiferi żgħar tal-familja Leporidae ta' l-ordni Lagomorpha, mifruxa mal-biċċa l-kbira tad-dinja. Hemm 10 ġeneri differenti li jiklassifikaw bħala fniek, għalkemm uħud minn dawn magħrufa bħala liebri bl-ismijiet komuni.

L-aktar ġeneru ta' suċċess bl-akbar numru ta' speċi huwa Sylvilagus il-fniek ta' denbhom qotni jew kif jissejjħu ukoll denb qotni u denb il-qoton li jiġbor fiħ madwar 16-il speċi. L-aktar speċi komuni hija l-Fenek Ewropew (Oryctolagus cuniculus) u fost l-aktar rari, ristretti ġeografikament u fil-periklu ta' estinzzjoni hemm il-Fenek tax-xmara (Bunolagus monticularis) ta' l-Afrika, l-Fenek tal-vulkan (Romerolagus diazi) tal-Messiku u l-Fenek ta' Amami (Pentalagus furnessi) tal-Ġappun. L-iżgħar speċi hija l-Fenek pigmew (Brachylagus idahoensis) ta' l-Amerika ta' fuq u fost l-isbaħ hemm iż-2 speċi ta' fniek bl-istrixxi tal-ġeneru Nesolagus. Fost il-partikolaritajiet insibu l-Fenek ta' Bunyoro (Poelagus marjorita) fejn il-ġenitali ta' l-irġiel u n-nisa minn barra għandhom l-istess forma u l-5 speċi tal-ġeneri Pronolagus u Caprolagus li għalkemm ħafna drabi jissejħu liebri dawn huma fniek.

Dawn l-ispeċi ta' fniek, flimkien mal-liebri tal-ġeneru Lepus u l-piki, jiffurmaw l-ordni kollu Lagomorpha.

Id-differenza prinċipali bejn il-fniek u l-liebri hija l-mod kif jitwieldu ż-żrameġ. Waqt li ż-żrameġ tal-liebri jitwieldu b'għajnejhom miftuħa, miksijin bil-pil u ferm attivi minn ftit żmien wara li jaraw id-dawl, dawk tal-fniek jitwieldu għomja, mingħajr pil u totalment dippendenti fuq l-omm. Differenzi oħra b' eċċezzjonijiet żgħar minn uħud mill-ispeċi huma li l-fniek normalment huma iċken, għandhom widnejn iqsar, ma għandhomx marki suwed fil-pil (eż. it-truf tal-widnejn u d-denb) u jgħixu f'bejtiet taħt l-art, fejn fil-każ tal-liebri meta jagħmlu l-bejta din tkun vera sempliċi u ssir f'wiċċ l-art, qalb il-ħaxix għoli.

Klassifikazzjoni

Il-fniek (flimkien mal-liebri) darba kienu jagħmlu parti mill-ordni Rodentia (ir-rodituri jew gerriema) fis-sottordni Duplicidentata dan sal-1912, meta ġew mifruda u wara miġbura flimkien mal-piki fl-ordni Lagomorpha għalihom biss.L-akbar fenka li qatt instabet ija f'malta gewwa il-lokalita tal-maarsa semewa tiziana vassallo

• Ordni Lagomorpha
  • Familja Ochotonidae
    • Ġeneru Ochotona
      • Sottoġeneru Pika: Piki tat-Tramuntana
        • Pika Alpina, Ochotona alpina
        • Pika tal-fidda, Ochotona argentata
        • Pika tal-kullar, Ochotona collaris
        • Pika ta' Hoffmann, Ochotona hoffmanni
        • Pika tat-Tramuntana jew Pika tas-Siberja, Ochotona hyperborea
        • Pika ta' Pallas, Ochotona pallasi
        • Pika Amerikana, Ochotona princeps
        • Pika ta' Turuchan, Ochotona turuchanensis
      • Sottoġeneru Ochotona: Piki tal-isteppe
        • Pika ta' Gansu jew Pika Griża, Ochotona cansus
        • Pika tax-xofftejn suwed, Ochotona curzoniae
        • Pika ta' Daurian, Ochotona dauurica
        • Pika ta' Tsing-ling, Ochotona huangensis
        • Pika ta' Nubra, Ochotona nubrica
        • Pika ta' l-isteppa, Ochotona pusilla
        • Pika tal-Afganistan, Ochotona rufescens
        • Pika ta' Moupin, Ochotona thibetana
        • Pika ta' Thomas, Ochotona thomasi
      • Sottoġeneru Conothoa: Piki tal-muntanji
        • Pika ħamra taċ-Ċina, Ochotona erythrotis
        • Pika ta' Forrest, Ochotona forresti
        • Pika ta' Gaoligong, Ochotona gaoligongensis
        • Pika ta' Glover, Ochotona gloveri
        • Pika tal-Ħimalaja, Ochotona himalayana
        • Pika ta' Ili, Ochotona iliensis
        • Pika ta' Kozlov, Ochotona koslowi
        • Pika ta' Ladak, Ochotona ladacensis
        • Pika tal-widnejn kbar, Ochotona macrotis
        • Pika ta' Muli, Ochotona muliensis
        • Pika sewda, Ochotona nigritia
        • Pika ta' Royle, Ochotona roylei
        • Pika ħamra tat-Turkestan, Ochotona rutila
  • Familja Prolagidae (maħsuba estinta)
    • Ġeneru Prolagus (maħsub estint)
      • Prolagus sardus (maħsuba estinta)
  • Familja Leporidae
    • Sottofamilja Caprolaginae
      • Ġeneru Bunolagus
        • Fenek tax-xmara, Bunolagus monticularis
      • Ġeneru Caprolagus
        • Fenek ta' Assam jew Liebru ispidu, Caprolagus hispidus
      • Ġeneru Pentalagus
        • Fenek ta' Amami jew Fenek ta' Ryukyu, Pentalagus furnessi
      • Ġeneru Pronolagus
        • Liebru l-ġebel aħmar ta' Natal, Pronolagus crassicaudatus
        • Liebru l-ġebel aħmar ta' Jameson, Pronolagus randensis
        • Liebru l-ġebel aħmar ta' Smith, Pronolagus rupestris
        • Liebru l-ġebel aħmar ta' Hewitt, Pronolagus saundersiae
    • Sottofamilja Leporinae
      • Tribù Romerolagini
      • Ġeneru Brachylagus
        • Fenek pigmew, Brachylagus idahoensis
      • Ġeneru Romerolagus
        • Fenek tal-vulkan jew Teporingo, Romerolagus diazi
      • Tribù Leporini
        • Ġeneru Lepus
          • Sottoġeneru incertae sedis
            • Liebru Ġappuniż, Lepus brachyurus
            • Liebru Abissinjan, Lepus habessinicus
          • Sottoġeneru Macrotolagus
            • Liebru antilop jew Fenek ħmar antilop, Lepus alleni
          • Sottoġeneru Poecilolagus
            • Liebru taż-żarbuna tas-silġ, Lepus americanus
          • Sottoġeneru Lepus
            • Liebru tal-Artiku, Lepus arcticus
            • Liebru tal-Alaska, Lepus othus
            • Liebru tal-muntanji, Lepus timidus
          • Sottoġeneru Proeulagus
            • Liebru ta' denbu iswed jew Fenek ħmar ta' denbu iswed, Lepus californicus
            • Liebru tal-ġnub bojod jew Fenek ħmar tal-ġnub bojod, Lepus callotis
            • Liebru ta' Kap, Lepus capensis
            • Liebru ta' Tehuantepec jew Fenek ħmar ta' Tehuantepec, Lepus flavigularis
            • Liebru iswed jew Fenek ħmar iswed, Lepus insularis
            • Liebru tax-xgħari, Lepus saxatilis
            • Liebru tad-deżert jew Liebru tar-ramel, Lepus tibetanus
            • Liebru ta' Tolai, Lepus tolai
          • Sottoġeneru Eulagos
            • Liebru xkupa, Lepus castroviejoi
            • Liebru ta' Yunnan, Lepus comus
            • Liebru Korean, Lepus coreanus
            • Liebru Taljan jew Liebru Korsikan, Lepus corsicanus
            • Liebru Ewropew, Lepus europaeus
            • Liebru ta' Granada, Lepus granatensis
            • Liebru Manċurjan, Lepus mandshuricus
            • Liebru sufi, Lepus oiostolus
            • Liebru tal-altipjan ta' l-Etjopja, Lepus starcki
            • Liebru ta' denbu abjad jew Fenek ħmar ta' denbu abjad, Lepus townsendii
          • Sottoġeneru Sabanalagus
            • Liebru Etjopjan, Lepus fagani
            • Liebru tas-savana Afrikana, Lepus microtis
          • Sottoġeneru Indolagus
            • Liebru ta' Hainan, Lepus hainanus
            • Liebru Indjan, Lepus nigricollis
            • Liebru ta' Burma, Lepus peguensis
          • Sottoġeneru Sinolagus
            • Liebru Ċiniż, Lepus sinensis
          • Sottoġeneru Tarimolagus
            • Liebru ta' Yarkand, Lepus yarkandensis
        • Ġeneru Nesolagus
          • Fenek tal-istrixxi ta' Sumatra, Nesolagus netscheri
          • Fenek tal-istrixxi ta' Annam, Nesolagus timminsi
        • Ġeneru Oryctolagus
          • Fenek Ewropew, Oryctolagus cuniculus
        • Ġeneru Poelagus
          • Fenek ta' Bunyoro, Poelagus marjorita
        • Ġeneru Sylvilagus
          • Sottoġeneru Tapeti
            • Fenek tal-art mistgħadra, Sylvilagus aquaticus
            • Fenek ta' denbu qotni tal-foresta jew Tapeti, Sylvilagus brasiliensis
            • Fenek ta' denbu qotni ta' Dice, Sylvilagus dicei
            • Fenek ta' denbu qotni ta' Omiltemi, Sylvilagus insonus
            • Fenek tal-bassasa, Sylvilagus palustris
            • Fenek ta' denbu qotni tal-artijiet baxxi tal-Veneżwela, Sylvilagus varynaensis
          • Sottoġeneru Sylvilagus
            • Fenek ta' denbu qotni tad-deżert, Sylvilagus audubonii
            • Fenek ta' denbu qotni tal-muntanji ta' Manzano, Sylvilagus cognatus
            • Fenek ta' denbu qotni tal-Messiku, Sylvilagus cunicularis
            • Fenek ta' denbu qotni tal-Lvant, Sylvilagus floridanus
            • Fenek tat-Tres Marias, Sylvilagus graysoni
            • Fenek ta' denbu qotni tal-muntanji, Sylvilagus nuttallii
            • Fenek ta' denbu qotni tal-muntanji ta' Appalach, Sylvilagus obscurus
            • Fenek ta' denbu qotni ta' l-Ingilterra l-Ġdida, Sylvilagus transitionalis
            • Fenek robust, Sylvilagus robustus
          • Sottoġeneru Microlagus
            • Fenek xkupilja, Sylvilagus bachmani
            • Fenek xkupilja ta' San Jose, Sylvilagus mansuetus

Referenzi

• Hoffmann, Robert S., Andrew T. Smith (November 16, 2005). Wilson, D. E., and Reeder, D. M. (eds) Mammal Species of the World, 3rd edition, Johns Hopkins University Press, 185-211. ISBN 0-8018-8221-4.

Ħoloq esterni

• http://www.rabbit.org/ House Rabbit Society: An international nonprofit organization that rescues rabbits and educates the public on rabbit care and behavior.
• http://www.muridae.com/rabbits/rabbittalk.html The Language of Lagomorphs
• https://web.archive.org/web/20070928043115/http://www.bunniwerks.org/symbols.htm Rabbits as Cultural Symbols in Narrative
• https://web.archive.org/web/20070928043122/http://www.bunniwerks.org/lore.htm Rabbits as Archetypal Symbols in Literature