Semiótica

Modelo:Reciclar

La Semiótica (de l griego σημειωτικός (sēmeiōtikos) - literalmente, "la técnica de ls senhales"), ye la ciéncia giral de ls signos i de la semiose que studa todos ls fenómenos culturales cumo se fússen sistemas sígnicos, esto ye, sistemas de seneficaçon. Ambos ls tenermos son deribados de la palabra griega σημεῖον (sēmeion), que senefica "signo", habendo, zde l'antiguidade, ua deciplina médica chamada de "semiologie". Fui ousada pula purmeira beç an Anglés por Heinry Stubbes (1670), nun sentido mui perciso, para andicar l galho de la ciéncia médica dedicado al studo de l'anterpretaçon de senhales. John Locke usou ls tenermos "sembriotike" i "sembriotics" ne l libro 4, capítulo 21 de l Ansaio acerca de l Antendimiento Houmano (1690).

Mais abrangente que la linguística, la qual se restringe al studo de ls signos linguísticos, ó seia, de l sistema sígnico de la lenguaige berbal, esta ciéncia ten por oubjeto qualquiera sistema sígnico - Artes bisuales, Música, Retrato, Cinema, Culinária, Bestuário, Géstios, Religion, Ciéncia, etc.

Surgiu, de forma andependiente, na Ouropa i ne ls Stados Ounidos. Mais frequentemente, questuma-se chamar "Semiótica" a la ciéncia giral de ls signos nacidas de l'amaricano Charles Sanders Peirce i "Semiologie" a la bertente ouropeia de l mesmo studo, las quales tenien metodologie i anfoques defrenciados antre si^[1].

Na bertente ouropeia l signo assumia, la percípio, un caráter duplo, cumpuosto de dous prainos cumplementares - a saber, la "forma" (ó "seneficante", aqueilho que repersenta ó simboliza algo) i l "cuntenido" (ó "seneficado" de l que ye andicado pul seneficante) - lougo la semiologie serie ua ciéncia dupla que busca relacionar ua cierta sintaxe (relatiba a la "forma") a ua semántica (relatiba al "cuntenido").

Mais cumplexa que la bertente ouropeia, an sous percípios básicos, la bertente peirciana cunsidra l signo an trés dimensones, sendo l signo, para esta, "triádico". Acupa-se de l studo de l porcesso de seneficaçon ó repersentaçon, na natureza i na cultura, de l cunceito ó de la eideia.

Mais tarde, teóricos ouropeus cumo Roland Barthes i Umberto Retombo preferiran adotar l termo "Semiótica", an beç de "Semiologie", pa la sue teorie giral de ls signos, tenendo, de fato, Retombo se aprossimado mais de las cuncepçones peircianas de l que de las cuncepçones ouropeias d'ourige an Saussure i ne l Struturalismo de Roman Jakobson.

La semiótica ye un saber mui antigo, que studa ls modos cumo l'home senefica l que l rodeia.

Ouriges de l studo giral de ls signos

Ye amportante dezir que l saber fui studado, einicialmente, custituído por ua dupla face. La face semiológica (relatiba al seneficante) i l'eipistemológica (referente al seneficado de las palabras).

La semiótica ten, assi, la sue ourige na mesma época que la filosofie i deciplinas afeitas. De la Grécia até ls nuossos dies ten benido a zambolber-se cuntinamente. Mas, mais tarde, hai cerca de dous ó trés seclos, ye que se ampeçórun a manifestar aqueilhes que serien apelidados pais de la semiótica (ó semiologie).

Ls porblemas cuncernentes a la semiologie i a la semiótica, assi, puoden retroceder a pensadores cumo Platon i Santo Agostico, por eisemplo. Antretanto, solamente ne l'ampeço de l seclo XX culs trabalhos paralelos de Ferdinand de Saussure i C. S. Peirce, l studo giral de ls signos ampeça a adquirir outonomie i l status de ciéncia.

Charles Sanders Peirce

Ne l studo giral de ls signos Charles Sanders Peirce (1839-1914) serie l pioneiro daquela ciéncia que ye coincida cumo "Semiótica", usando yá este termo, que John Locke, ne l final de l seclo XVII, tenerie ousado para chamar ua fetura ciéncia que studarie, justamente, ls signos an giral^[2]. Para Peirce, l Home senefica todo que l cerca nua cuncepçon triádica (purmeiridade, secundidade i terceiridade), i ye nestes pedamiegos que to la sue teorie se baseia.

Nun artigo antitulado “Subre ua nuoba lista de catadories”, Peirce, an 14 de maio de 1867, çcrebiu sues trés catadories ounibersales de to la spriéncia i pensamiento. Cunsidrando todo aqueilho que se fuorça subre nós, ampondo-se al nuosso reconhecimiento, i nun cunfundindo pensamiento cun pensamiento racional, Peirce cuncluiu que todo l qu'aparece a la cuncéncia, assi l faç nua gradaçon de trés propiadades que corresponden als trés eilemientos formales de to i qualquiera spriéncia. Essas catadories fúrun chamadas:

Culidade;
Relaçon;
Repersentaçon.

Algun tiempo depuis, l termo Relaçon fui sustituído por Reaçon i l termo Repersentaçon recebiu la chamaçon mais ampla de Mediaçon. Para fines científicos, Peirce preferiu fixar-se na treminologie de Purmeiridade, Secundidade i Terceiridade.

Purmeiridade - la culidade de la cuncéncia eimediata ye ua ampresson (sentimiento) in totun, ambesible, nun analisable, andeble. Todo que stá eimediatamente persente a la cuncéncia d'alguien ye todo aqueilho que stá na sue minte ne l'anstante persente. L sentimiento cumo culidade ye, antoce, aqueilho que dá sabor, ton, matiç a la nuossa cuncéncia eimediata, aqueilho que se oculta al nuosso pensamiento. La culidade de la cuncéncia, na sue eimediaticidade, ye tan tenra que mal podemos tocá-la sin stragá-la. Nessa medida, l purmeiro (purmeiridade) ye persente i eimediato, el ye einicialmente, ouriginal, spontáneo i libre, el precede to síntese i to defrenciaçon. Purmeiridade ye la cumprenson superficial dun testo (leia-se testo nun al pie de la letra; s: ua foto puode ser lida, mas nun ye un testo propiamente dezido).

Cumo Luis Caramelo splica ne l sou libro Semiotica ua antroduçon, "La purmeiridade diç respeito a todas las culidades puras que, naturalmente, nun stablecen antre si qualquiera tipo de relaçon. Estas culidades puras traduzen-se por un cunjunto de possibelidades de benir a acuntecer(…)". Desta forma, tenemos, ne l nuosso mundo l'acuntecimiento ó possibelidade "chuba", mas ye solo esso, solo possibelidade eisistencial. Causo localizemos chuba cumo un acuntecimiento, por eisemplo "stá a chober" stamos delantre la secundidade.

Secundidade - l'arena de l'eisisténcia cotidiana, stamos cuntinamente sbarrando an fatos que ne ls son "sternos", tropeçando an oustaclos, cousas reales, fatibas que nun ceden al sabor de nuossas fantasias. L simples fato de starmos bibos, eisistindo, senefica, a to momiento, que stamos reagindo an relaçon al mundo. Eesistir ye sentir l'açon de fatos sternos resistindo a la nuossa buntade. Eesistir ye star nua relaçon, tomar un lugar na anfenita miríade de las detreminaçones de l'ouniberso, rejistir i reagir, acupar un tiempo i spácio particulares. Adonde quier qu'haba un fenómeno, hai ua culidade, esto ye, sue purmeiridade. Mas la culidade ye solo ua parte de l fenómeno, bisto que, para eisistir, la culidade ten que star ancarnada nua matéria. L fato d'eisistir (secundidade) stá nessa corporificaçon material. Assi sendo, Secundidade ye quando l sujeito lé cun cumprenson i perfundidade de sou cuntenido. Cumo eisemplo: "l'home comiu banana", i na cabeça de l sujeito, el cumprende que l'home comiu la banana i possiblemente bisualiza ls dous eilemientos i l'açon de la frase.

La palabra chabe deste cunceito ye ocorréncia, l cunceito an açon. Ye desta forma, tamien, ua atualizaçon de las culidades de la purmeiridade.

Terceiridade - purmeiridade ye la catadorie que dá a la spriéncia sue culidade "çtintiba", sou frescor, ouriginalidade eirrepetible i libardade. Secundidade ye aqueilho que dá a la spriéncia sou caráter "fatual", de luita i cunfronto. Finalmente, Terceiridade corresponde a la camada de "anteligibelidade", ó pensamiento an signos, atrabeç de la qual repersentamos i anterpretamos l mundo. Por eisemplo: l'azul, simples i positibo azul, ye l purmeiro. L cielo, cumo lugar i tiempo, eiqui i agora, adonde se ancarna l'azul ye un segundo. La síntese anteletual, eilaboraçon cognitiba – l'azul ne l cielo, ó l'azul de l cielo -, ye un terceiro. La terceiridade, bai para alhá deste spetro d'estrutura berbal de l'ouraçon. Ó seia, l'andibíduo coneta a la frase la sue spriéncia de bida, fornece a l'ouraçon, un cuntesto pessonal. Pus "l'home comiu la banana" puode ser ligado a l'eimaige dun macaco ne l zológico; a la cantora Carmen Miranda; al filme King Kong; anfin, a ua série d'eilemientos stra-textuales.

Sucintamente, podemos dezir que terceiridade stá ligada la nuossa capacidade de prebison de feturas ocorréncias de la secundidade, yá que nun solo conhecemos l'acuntecimiento na medida de possibelidade natural, cumo yá l benimos an açon, i cumo tal, yá ne ls ye antrínseco. Desta forma yá podemos antecipar l que benerá a acuntecer.

Tamien para Peirce hai trés tipos de signos:

L ícone, que mantén ua relaçon de prossimidade sensorial ó emotiba antre l signo, repersentaçon de l'oubjeto, i l'oubjeto dinámico an si; l signo icónico refire l'oubjeto que denota na medida an que partilha cul ten carateres, carateres esse qu'eisisten ne l'oubjeto denotado andependientemente de l'eisisténcia de l signo. - eisemplo: pintura, retrato, l zeinho dun caramono. Ye amportante falar qu'un ícone nun solo puode eisercer esta funçon cumo ye l causo de l zeinho dun caramono d'home i mulhier que quedan aneixados a la puorta de l casa de banho andicando se ye masculino ó femenino, la priori ye ícone, mas tamien ye simblo, pus al mirar para el reconhecemos qu'eilhi hai un casa de banho i que ye de l género que l caramono repersenta, esto porque fui cumbencionado qu'assi serie, anton el ye ícone i simblo;
L índice, ó parte repersentada dun to antes adquirido pula spriéncia subjetiba ó pula hardança cultural - eisemplo: adonde hai fumaça, lougo hai fuogo. Quier esso dezir qu'atrabeç dun andício (causa) tiramos cunclusones. Inda subre l que ne ls diç este outor, ye amportante referir que «un signo, ó repersentamen, ye qualquiera cousa que stá an beç de (stands fur) outra cousa, «an detreminado aspeto ó la qualquiera títalo», (i que ye cunsidrado «repersentante» ó repersentaçon de la cousa, de l'oubjeto - la matéria física) i, por radadeiro, l «anterpretante» - l'anterpretaçon de l'oubjeto. Por eisemplo, se stubíssemos a falar de "cadeira", l repersentante serie l cunceito que tenemos de cadeira. Sucintamente, l índice ye un signo que se refire al oubjeto denotado an birtude de ser rialmente afetado por esse oubjeto.

L'oubjeto serie la cadeira an si i l'anterpretante l modo cumo relacionamos l'oubjeto cula cousa repersentada, l'oubjeto de madeira subre l qual ne ls podemos sentar. Subre esto ye antressante ber l'obra "One and thre chairs" de l'artista plástico Joseph Kosuth. La percipal caratelística de l signo andicial ye justamente la ligaçon física cun sou oubjeto, cumo ua pegada ye un "andício" de quien passou. La retrato, por eisemplo, ye purmeiramente un índice, pus ye un registro de la luç an detreminado momiento.

L simblo, "ye un signo que se refire al oubjeto que denota an birtude dua lei, normalmente ua associaçon d'eideias gerales qu'oupera ne l sentido de fazer cun que l simblo seia anterpretado cumo se referindo aquel oubjeto". by Luis Caramelo

Beija tamien ua sposiçon detalhada de la rede de cunceitos de la semiótica peirceana an semiotica pragmaticista i pragmaticismo

Ferdinand de Saussure

Un outro outor, cunsidrado pai de la semiologie, la bertente ouropeia de l studo de ls signos, por ser l purmeiro outor a criar essa zeignaçon i a chamar l sou oubjeto de studo, ye Ferdinand de Saussure (1857-1913). Segundo este, l'eisisténcia de signos - «a singular antidade psíquica de dues faces que cria ua relaçon antre un cunceito (l seneficado) i ua eimaige acústica (l seneficante) - cunduç a la necidade de cunceber ua ciéncia que stude la bida de ls senhales ne l teta de la bida social, ambolbendo parte de la psicologie social i, por cunseguinte, de la psicologie giral. Chamar-le-emos semiologie. Studarie aqueilho an que cunsisten ls signos, que leis ls regen.»

La cuncepçon de Saussurre relatibamente al signo, al cuntrairo de la de Peirce, çtingue l mundo de la repersentaçon de l mundo rial. Para el, ls signos (pertencentes al mundo de la repersentaçon) son cumpuostos por seneficante - la parte física de l signo - i pul seneficado, la parte mental, l cunceito. Colocando l referente (cunceito correspondente al d'oubjeto por Peirce) ne l spácio rial, loinge de la rialidade de la repersentaçon. Para Saussure (cun scepçon de l'onomatopeia), nun eisisten signos motibados, ó seia, cun relaçon de causa-eifeito. Debede ls signos an dous tipos: ls que son relatibamente motibados (la onomatopeia, qu'an Peirce corresponde als ícones), i ls arbitrairos, an que nun hai motibaçon. Leia-se qu'esta motibaçon ye la tal relaçon que Peirce faç antre repersentaçon i oubjeto i que, na bison de Saussure, parece nun fazer sentido. Esta bison puode ser tenida cumo bison de face dual. Para Saussure, eisisten assi dous tipos de relaçones ne l signo:

1 - las «relaçones sintagmáticas», las de la lenguaige, de la fala, la relaçon fluida que, ne l çcurso ó na palabra (parole), cada signo mantén an associaçon cul signo que stá antes i cul signo que stá depuis, ne l «eixe horizontal», relaçones de cuntextualizaçon i de persença (s: abrir ua jinela, an casa ó ne l cumputador)

2 - las «relaçones paradigmáticas», las «relaçones associatibas», ne l «eixe bertical» an auséncia, reportando-se a la «léngua» (s: associarmos la palabra mai a un detreminado cunceito d'ourige, carinho, ternura, amor, etc…), que ye un registo «semántico», stable, na mimória coletiba dun ser ó strumiento.

Louis Hjelmsleb

Louis Hjelmsleb (1899-1965) cumplexifica ls cunceitos outelizados por Saussure. Segundo Hjelmsleb, i por ua queston de clareza, la spresson deberá sustituir l termo saussuriano de seneficante, assi cumo l cuntenido debe sustituir l de seneficado. Tanto la spresson cumo l cuntenido possuen dous aspetos, la forma i la «sustáncia» - qu'an Saussure son por bezes cunfundidos cun seneficante i seneficado. Ls signos son por esso, para Hjelmsleb, custituídos por quatro eilemientos i nun dous, cumo propunha Saussure.

Umberto Retombo

Fexeiro:Umberto Retombo 01.jpg

Umberto Retombo

Sendo l mais proeminente ouropeu a ousar l termo "Semiótica", Umberto Retombo (1932), para alhá de ser un de ls que tentórun resumir de forma mais coerente to l coincimiento anterior, percurando dissipar dúbedas i ounir eideias semelhantes spostas de formas defrentes, antroduç nuobos cunceitos relatibamente als tipos de signos que cunsidra eisistir. San ls «diagramas», signos que repersentan relaçones abstratas, tales cumo fórmulas lógicas, químicas i algébricas; ls «amblemas», figuras la qu'associamos cunceitos (s: cruç → cristandade); ls «zeinhos», correspondentes als ícones i a las anferéncias naturales, ls índices ó andícios de Peirce; las «eiquibaléncias arbitrárias», simblos an Peirce i, por fin, ls «senhales», cumo por eisemplo l código de la strada, que sendo andícios, se baseian nun código al qual stan associados un cunjunto de cunceitos.

Roman Jakobson

Roman Jakobson, nacido an Moscobo (Moscobo ^PB), an 1896, antroduziu l cunceito de las funçones de la lenguaige:

l'emotiba, que «denota» la carga de l'eimissor na mensaige;
l'anjuntiba, relatiba al çtinatairo;
la referencial, relatiba àquilo de que se fala;
la fática, relatiba al canhal de la quemunicaçon;
la metalinguística, relatiba al código;
la poética, relatiba a la relaçon de la mensaige cunsigo mesma.

Se Jakobson fala de las funçones de la lenguaige, Guiraud defrencia ls códigos. I ye ne ls códigos lógicos que stá l mais amportante pa ls signos. Nestes, el releba ls «paralinguísticos», associados a aspetos de la lenguaige berbal (s: scritas alfabética, scritas idogramáticas). Associar númaros la piedras ye tener i ser un código deste tipo: códigos práticos, ligados a las sinaléticas, a las porgramaçones i la códigos de coincimiento l (s: senhales de tránsito) i, por radadeiro, ls eipistemológicos, ó specíficos de cada ária científica.

Morris i Greimas

Morris i Algirdas Julius Greimas dízen-mos que todo puode ser signo cunsuante la nuossa anterpretaçon, deixando an stado mais abrangente l cunceito de signo. Mas, Morris diç-mos inda qu'estes se debeden an

Sintático, al nible de la strutura de ls signos, l modo an cumo eilhes se relacionan i las sues possibles cumbinaçones,
Semántico, analisando las relaçones antre ls signos i ls respetibos seneficados,
Pragmático, studando l balor de ls signos pa ls outelizadores, las reaçones destes relatibamente als signos i l modo cumo ls outelizamos.

Linguística i Semiologie

La Lenguística era un de ls campos de la Semiologie; hoije an die, essas ciéncias trabalhan lado a lado.

Segundo alguns outores, la semiótica nunca fui cunsidrada parte de la linguística, sendo mais natural cunsidrar-se l cuntrairo, puosto que la léngua ye solo mais un sistema de signos antre tantos. De fato, eilha se zambolbiu quaije sclusibamente grácias al trabalho de nó-linguistas, particularmente na Fráncia, adonde ye frequentemente cunsidrada ua deciplina amportante. Ne l mundo de léngua anglesa, assi i todo, nun çfruta de praticamente nanhun reconhecimiento anstitucional.

Ambora la léngua seia, normalmente, cunsidrada l causo paradigmático de l sistema de signos, grande parte de la pesquisa semiótica atual se cuncentrou na análeze de domínios tan bariados cumo ls mitos, la retrato, l cinema, la publicidade ó ls meios de quemunicaçon. L'anfluéncia de l cunceito lenguístico central de struturalismo, que ye mais ua cuntribuiçon de Saussure, lebou ls semioticistas a tentar anterpretaçones struturalistas (ber struturalismo) nun amplo leque de fenómenos. Oubjetos de studo, cumo un filme ó ua estrutura de mitos, son ancarados cumo testos que trasmiten seneficados, sendo esses seneficados tomados cumo deribaçones de l'anteraçon ourdenada d'eilemientos portadores de sentido, ls signos, ancaixados nun sistema struturado, de maneira an parte análoga als eilemientos portadores de seneficado nua léngua.

Quando deliberadamente anfatiza la natureza social de ls sistemas de signos houmanos, cun sceçon daqueles pertencentes a la sue natureza, la semiótica tende a ser altamente crítica i abstrata. Ne ls radadeiros anhos, mas, ls semioticistas se buoltan cada beç mais pa l studo de la cultura popular, sendo hoije an die quemun l tratamiento semiótico de las nobelas de telebison i de la música popular.

Refréncias

Bibliografie

HIPPÓLYTO, Fernando. Ouparaçones psicológicas: Abordaige semiótica de la quemunicaçon na guerra moderna. Natal: UnP, 2007.
KLANOBICZ, Jó. Fuontes abiertas: Anteligéncia i l'uso d'eimaiges. In: Rebista brasileira d'anteligéncia. Bol. 2, mº. 2. Brasília: Abin, 2006.
NÖTH, Winfried. La semiótica ne l seclo XX. Coleçon I, belume 5. San Paulo: Annablume, 1996.
SANTAELLA, Lucia. La teorie giral de ls signos. 1 ed., San Paulo: Pioneira Thomson Learning, 2004.
SANTAELLA, Lucia. L que ye Semiótica. San Paulo: Vraseliense, 1983. (Coleçon purmeiros passos)
SANTAELLA, Lucia. Semiótica aplicada. 1 ed., San Paulo: Pioneira Thomson Learning, 2004.
SANTAELLA, Lucia & NÖTH, Winfried. Eimaige - cogniçon, semiótica, média. San Paulo: Eiluminuras, 1997.
PEIRCE, Charles Sanders. Studos coligidos. Traduçon: La. M. D'Oulibeira. San Paulo: Abril Cultural, 1983.
PIGNATARI, Décio, FERRARA Lucrécia D'Alessio, FERLAUTO, Claudio, ALONSO, Carlos I.; Semiótica - Manual de Leitura, Faculdade de Arquitetura i Ourbanismo, USP.

Ber tamien

Lhigaçones sternas

[1] .ptcl-uepb.blogger .com.br/ Tabares, Edson. "Nítido cumo un girassol". Metamorfoses de l mirar an Alberto Caeiro. João Pessona: Eideia, 2003

[2] Basconcellos, Mércia. Política i média: las retratos dízen todo! Ounibersidade de Marília. SP.^{[lhigaçon einatiba]}

[1]

[2]