Republik Artsach
| Artsakhi Hanrapetut’yun Արցախի Հանրապետություն | ||
 |
 | |
 Ligging van Republik Artsach
| ||
| Basisgegeavens | ||
| Officiele språke | armeensk | |
| Regeringsform | presidentiele republik | |
| Godsdeenst | armeens-apostolisk | |
| Geografy en bevolking | ||
| Uppervlakde | 11.430[1] km² | |
| Inwoanertal | 150.932 (census 2015) | |
| Koordinaten | 39° 48′ N, 46° 42′ O
| |
| Oaverige | ||
| Volksleed | Vry en unafhangelik Artsach | |
| Münteynheid | dram (AMD)
| |
| Tydzone | +4 | |
| Web | Kode | Tel. | .am | NKR | +374 47 | |
De Republik Artsach (armeensk: Արցախի Հանրապետություն, Artsakhi Hanrapetût'jûn), tüsken 1991 en 2017 de Republik Nagorno-Karabach (armeensk: Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն, Lernajin Gharabaghi Hanrapetût'jûn), is een feitelik unafhangelike republik in de südelike Kaukasus van Eurasie. De republik is üüteröpen nå de positive üütslag van een referendum oaver de unafhangelikheid van et gebeed en wördt (noch) neet erkend döär de internationale gemeynskap, formeel behöyrt et gebeed tot Azerbaidjan. Artsach hevt kontrole oaver et groutste gedeylde van et vöärmålige oblast Nagorno-Karabach. De höyvdstad is Stepanakert. Artsach grenst an Armenie in et westen, Iran in et süden en Azerbaidjan in et noorden en ousten.
Historiske en politike achtergrund
[bewark | bronkode bewarken]
De republik hevt kontrole oaver et groutste gedeylde van et vöärmålige autonome oblast Nagorno-Karabach en in tal van azerbaidjaanske distrikten, dee tüsken Armenie, Iran en Artsach liggen.
De bewuners binnen vöärnamelik etniske armeenske christenen. De streak was al in 1918 een strydkwesty tüsken Armenie en Azerbaidjan, dee to krekt unafhangelik ewörden waren van Rusland. Nådat de Sovjetuny et gebeed weader under kontrole kreyg, wördde in 1923 et autonome oblast Nagorno-Karabach estichted, dat bestüürlik by de Azerbaidjaanske Socialistiske Sovjetrepublik inedeyld wördde.
Mid et üüteynevallen van de Sovjetuny laide et konflikt oaver et gebeed weader up tüsken de armeniers en azerbaidjanen. Et was et begin van de Nagorno-Karabach-oorlog, dee van 1991 tot 1994 düürde en so'n 30.000 slachtoffers eisde.
Up 10 december 1991 wördde in Nagorno-Karabach en et nåbürige gewest Sjahumian een referendum oaver de unafhangelikheid ehölden. De armeenske inwuners (80% van de bevolking) stemden massaal vöär, terwyl de azerbaidjaanske gemeynskap (20% van de bevolking) et referendum boikotde. Up de üütslag van et referendum (99% van de stemmen waren vöär unafhangelikheid) volge de unafhangelikheidsverklåring. Et leidde lykewels neet tot erkenning van de internationale gemeynskap.
Sinds de wåpenstilstand van 1994 steyt et groutste gedeylde van Artsach en tal van angrensende azerbaidjaanske gebeden under et gemeynskappelike militäre beheyr van et armeenske leager en dee van Artsach. Verteagenwoordigers van de armeenske en de azerbaidjaanske regering maken sinds dee tyd deyl üüt van vreadesunderhandelingen under vöärsitterskap van de Minsk-Grup van de Organisaty vöär Veiligheid en Samenwarking in Europa. De armeenske underhandelaars binnen ouk de woordvoorders üüt name van de Republik Artsach.
Artsach underholdt nauwe ekonomiske en politike relatys mid Armenie. Wetten dee döär et armeenske parlement in Jerevan afekondigd binnen, wörden in de regel ouk döär Artsach oaverenöämen. De armeenske dram is ouk et wettelike betaalmiddel van Artsach.
In april 2016 laide de stryd nå azerbaidjaanske bombardementen up et land upny up. Volgens de armeenske president Sarksjan waren et de swårste gevechten sinds de wåpenstilstand van 1994. De Vereynigde Natys, Rusland, de Vereynigde Ståten van Amerika en de Europeeske Uny ropen de partyen up een ende te maken an et geweld dat upevolgd wördde döär Azerbaidjan mid een eynsydige wåpenstilstand.
Geografy en klimaat
[bewark | bronkode bewarken]
Artsach is bargachtig en hevt höygdes lykas de Mrav (3.540 meter boaven seynivo) en Kirs (2.725 meter). De gemiddelde höygde van et land is 1.097 meter boaven seynivo. Een grout gedeylde van et land besteyt üüt een plato mid hellingen in et ousten en et süüdousten. In 1976 wördde de Sarsang-dam oapend, dee de groutste watervöärråd van et land formt en aneleagd is üm et land te irrigeren.
Artsach hevt een dröyg en subtropisk klimaat mid een gemiddelde temperatuur van 11 °C. Jannewåri is et koldst mid een gemiddelde van -1 °C, terwyl juli up een gemiddelde üütkümt van 22 °C. De höygste summertemperatuur wördt in de laegere deylen van Martuni en Martakert emeaten. In party deylen van et land reagent et jårliks meyr as 700 mm, mär in dröygere kontreinen lykas up de vlaktes kan et minder as 500 mm. weasen. De meyste reagen völt tüsken mei en juni. Et land geyt meyr as 100 dagen sküül under de neavel en oaveral is bargwind, mär swåre störmen kummen neet in et vöärjår en de summer vöär.
Meyr as een darde van et land besteyt üüt busk en et hevt meyr as 2.000 plantesoorten, mid een varieteit van steppeklimaatsoorten up de steppe tot barg- en tundraplanten boaven de boumgrens in de bargen.
Ekonomy en infrastruktuur
[bewark | bronkode bewarken]
De Sarsang-waterkrachtcentrale mid een kapaciteit van 50 MW is de belangrykste energybron van de republik. Jårliks wördden der tüsken de 90 en 100 miljoon kilowattüren upewekked.
Döärdat de lokale watervöärråd voldoonde is, künnen der kleine waterkrachtcentrales in alle regios van de republik ebouwd wörden. Der löpt een programma vöär de bouw van achttyn kleinere waterkrachtcentrales. So gauw as se vultoid binnen kan et land elektriciteit nå et bütenland eksporteren.
Referensys
[bewark | bronkode bewarken]- ↑ STAT-NKR, de Nationale Statistiske Deenst van de Republik Artsach (p. 6). See ouk: Grundwet van de RA, artikel 142
|
Dit artikel is eskreaven in et westveluwsk, in de Nysassiske Skryvwyse. |